ئۆپه‌راسیۆنا سه‌ربازی یا توركیا ل كوردستانا عیراقێ 15 ته‌باخێ 1986

خواندنه‌كا مێژوویی

المؤلفون

  • پیروز عبدالله‌ بشار پشكا مێژوو، كۆلیژا زانستێن مرۆڤایه‌تی، زانكۆیا زاخۆ، كوردستان-عیراق.
  • هوگر طاهر توفیق پشكا مێژوو، كۆلیژا زانستێن مرۆڤایه‌تی، زانكۆیا زاخۆ، كوردستان-عیراق.

DOI:

https://doi.org/10.26436/hjuoz.2025.13.1.1487

الكلمات المفتاحية:

سیاسه‌تا توركیا، ، ئۆپه‌راسیۆنا سه‌ربازی، بزاڤا كوردی، كوردستانا عیراقێ، عیراق و ئیران

الملخص

سیاسه‌تا توركیا هه‌مبه‌ر بزاڤا كوردی ل كوردستانا عیراقێ ئێك ژ بابه‌تێن گرنگ د مێژوویا بزاڤا رزگاریخوازا كوردیدا دهێته‌ هه‌ژمارتن، ب تایبه‌تی ژبه‌ركو بزاڤا كوردی یا كوردستانا عیراقێ كاریگه‌ری ل سه‌ر بزاڤا نه‌ته‌وه‌یی یێن پارچێن دی یێن كوردستانێ هه‌یه‌، گرنگیا ئه‌ڤی بابه‌تی د ئه‌وێ چه‌ندێ دایه‌ هه‌لسه‌نگاندنا سیاسه‌ت و ستراتیجیا توركیا هه‌مبه‌ر بزاڤا كوردی دكه‌ت و ڤه‌كۆلینێ ل سه‌ ر ئه‌گه‌رێن ئه‌نجامدانا ئۆپه‌راسیۆنا سه‌ربازی ل ده‌ڤه‌رێن سنووری یێن كوردستانا عیراقێ و كارڤه‌دانێن ل دور ئه‌ڤێ چه‌ندێ دكه‌ت، له‌وڕا توركیا گرنگیه‌كا زۆر ب‌ به‌رژه‌وه‌ندیێن ئابووری یێن توركیا ل كوردستانا عیراقێ دابوو و ل سه‌ر ئه‌ڤی بنه‌مایی سه‌ره‌ده‌ری ل گه‌ل كوردان ب گشتی و كوردستانا عیراقێ  ب تایبه‌تی دكر هه‌ر ژبه‌ر ئه‌ڤێ مه‌ره‌مێ نێزیكبوون دناڤبه‌را عیراق و توركیادا په‌یداببوو، هه‌روه‌سا ڕۆلێ عیراقێ و فاكته‌رێ شه‌رێ عیراق-ئیرانێ د چارچووڤێ سیاسه‌تا توركیادا هاتیه‌ هه‌لسه‌نگاندن. د ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێدا‌ به‌رسڤ ل سه‌ر ئه‌ڤان پرسیاران هاتیه‌دان، ئایا كارتێكرنا سیاسیه‌تا توركیا ل سه‌ر بزاڤا كوردی هه‌بوویه‌؟ و ب ئه‌ڤێ كارتێكرنێ مایتێكرن د كاروبارێن ناڤخۆییدا كرییه‌ ؟ پێشڤه‌چوونێن د بزاڤا كوردیدا مه‌ترسی ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی و ئێكه‌تیا ئاخا توركیا كرییه‌؟ ئه‌نجامێن ئۆپه‌راسیونێ ل سه‌ر ده‌ڤه‌رێن كوردی یێن سنووری چ بوون؟ و هه‌لویستێ ناڤخۆ و ده‌رڤه‌ هه‌مبه‌ر ئه‌ڤێ مایتێكرنا توركیا یا سه‌ربازی ب چ ره‌نگی بوو؟، ب ڤی ره‌نگی ئه‌ڤ بابه‌ته‌ هاتیه‌ هه‌لبژارتن دا كو ڤه‌كۆلینه‌كا مێژوویی ل سه‌ر ڕه‌وشا كوردان و چه‌نداتیا كارتێكرنا سیاسه‌تا توركیا ل سه‌ ر ئه‌وان بهێته‌ ڕۆنكرن.

المراجع

به‌لگه‌نامه‌:

به‌لگه‌نامه‌یێن ئه‌رشیڤێ كومارا توركیا:

-Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Tetkik Genel Müdürlüğü, (BKKTGM),no:114-992,18.3.1986

-Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Tetkik Genel Müdürlüğü, (BKKTGM),no:114-1220,18.9.1986

به‌لگه‌نامه‌یێن هه‌والگێرییا ئه‌مریكی CIA :

- CIA, 1985, The Kurds Turn Towards Terrorism, Terrorism Review, from director of central intelligence agency to the department of state, Washington., D.C., 10 January 1985.

- CIA, 1985, Iraq: Kurdish Situation Worsens, Near East and South Asia Review, director of central intelligence agency, from the office of Near East-South Asia Analysis to the department of state, Washington., D.C., 24 May 1985.

- CIA, 1986, Iraq: The Kurds Strike Kirkuk, Near East and South Asia Review, director of central intelligence agency, from the office of Near East-South Asia Analysis to the department of state, Washington., D.C., 7 November, 1986.

رۆژنامه‌

رۆژنامه‌یێن ب زمانێ توركی

Cumhuriyet Gazetesi

Cumhuriyet Gazetesi,21748,13 Mart1985

Cumhuriyet Gazetesi,21930,16 Eylül 1985

Cumhuriyet Gazetesi,22000,25Kasım 1985

Cumhuriyet Gazetesi, 22038,2 Ocak 1986

Cumhuriyet Gazetesi, 22041,5 Ocak 1986

Cumhuriyet Gazetesi, 22083,16 Şubat 1986

Cumhuriyet Gazetesi,22091,24 Şubat 1986

Cumhuriyet Gazetesi, 22107,12 Mart 1986

Cumhuriyet Gazetesi,22174,18 Mayıs 1986

Cumhuriyet Gazetesi,22180,24 Mayıs 1986

Cumhuriyet Gazetesi, 22352,17 Kasım 1986

Cumhuriyet Gazetesi, 22355,20 Kasım 1986

Cumhuriyet Gazetesi, 22262,16 Ağustos1986

Cumhuriyet Gazetesi,22263,20 Ağustos1986

Cumhuriyet Gazetesi, 22266,23 Ağustos1986

Cumhuriyet Gazetesi, 22271,28 Ağustos1986

Cumhuriyet Gazetesi, 22277,3 Eylül 1986

Cumhuriyet Gazetesi,22278,4 Eylül 1986

Cumhuriyet Gazetesi, 22342,7 Kasım 1986

Milliyet Gazetesi

Milliyet Gazetesi, 13928,20 Ağustos 1986

Milliyet Gazetesi,13936,28 Ağustos 1986

Milliyet Gazetesi,13942,4 Eylül 1986

رۆژنامه‌یێن ب زمانێ كوردی

- ده‌نگی كوردستان، گوتاری ئێزگه‌ی ده‌نگی كوردستان-عیراق،14/12/1980

- رزگاری ده‌نگی یه‌كێتی شوره‌شگێرانی كوردستان،12،ئاب 1986

- رزگاری ده‌نگی یه‌كێتی شوره‌شگێرانی كوردستان،ژ:8، ئادار 1986

- رزگاری ده‌نگی یه‌كێتی شوره‌شگێرانی كوردستان،ژ:14،ئه‌یلول 1986

رۆژنامه‌یین ب زمانێ عه‌ره‌بی

- أخبار كردستان،141، اذار1986

- أخبار كردستان،147، اب 1986

- الشرارة،العدد: 8، اب 1986

گوڤارێن زانستی

گوڤارێن ب زمانێ كوردی

- رۆژهه‌لاتی،زریان، 2006، "ئه‌گه‌ری ئه‌نجامدانی ئۆپه‌راسیۆنی سه‌ربازیی توركیا له‌ هه‌رێمی كوردستان (فاكته‌ر و ئاسته‌نگه‌كانی)"، دوسێی توركیا، ژماره‌: (4)، سلێمانی،چریا دووێ 2006، (ل 5-17)

- نیكبخت،سالح،2008، "ده‌ره‌نجامی هێرشی توركیا بۆ سه‌ر خاكی عێراق"، دوسێی توركیا ، ژماره‌ (7)، سلێمانی،كانوونا دووێ 2008، (ل 7-27)

- غه‌فووری،وریا ، 2015، "په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێران و عوسمانی/توركیا و فاكته‌ره‌ كاریگه‌ره‌كان"، دوسێی توركیا، ژماره‌: (11)، سلێمانی،چریا دووێ 2015، (ل 37-52)

- پێشه‌نگ، ئاب 1986 ،"به‌یاننامه‌ی جود ده‌رباره‌ی ده‌ستدرێژییه‌كه‌ی توركیا"، گوڤاری راگه‌یاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان، 12، ئاب1986 ، (ل 20-21)

گوڤارێن ب زمانێ توركی

KEKEVİ, Serkan, 2016, ‘’ Yakın Dönem Türkiye-İran İlişkileri‘’,Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,Cilt:xxxv, Sayı 1, ss. 33-66.

ÖZDEMİR, Seçil, 2020 ,‘’ İran-Irak Savaşı : Türkiye sınırlarında Terörizme Etkisi’’, Akademik Bakış Dergisi, Cilt:13,S. 26, Yaz 2020, ss. 49-80.

REÇBER, Kamuran, 2007, ‘’ Türkiye’nin Irak’ın Kuzeyi’nde Sınır Ötesi Operasyon ve Sıcak Takip Hakkı ‘’, Uluslararası Hukuk ve Politika Dergisi, Cilt 3, No: 9, ss. 16-17.

په‌رتووك

په‌رتووكێن ب زمانێ كوردی

ئالسن،رابرت،2013، په‌یوه‌ندی ئیران و توركییه‌ و مه‌سه‌له‌ی كورد ، و:حامید ره‌شیدی زه‌رزا،ب.ج.

بارزانی1، مه‌سعود،2021 ، بارزانی و بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كورد شورشی گولان 1975-1990،ب.ج،به‌رگێ چارێ، به‌شێ ئێكێ

بارزانی2، مه‌سعود،2021 ، بارزانی و بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كورد شورشی گولان 1975-1990،ب.ج،به‌رگێ چارێ، به‌شێ دووێ

ره‌شید، سه‌لاح، 2017، مام جه‌لال دیداری ته‌مه‌ن له‌ لاوێتیه‌وه‌ بۆ كوشكی كوماری،به‌شی دووه‌م، سلێمانی.

نێروه‌یی، پ.د. عه‌لی ته‌ته‌ر، 2019، بزاڤی رزگاریخوازی نه‌ته‌وه‌یی كورد له‌ كوردستانی عێراق له‌ ساله‌كانی جه‌نگی عێراق-ئیران دا (1980-1988)، چ2، دهوك

په‌رتووكێن ب زمانێ توركی

ABBAS,Dr.Ziya,2022, ‘’ Türkiye - Irak İlişkileri‘’, editörler: (Tuğluoğlu, Fatih), (Yıldırım, Cihat), (Okumuş,Osman), 20. Yüzyılda Türkiye – Ortadoğu İlişkileri, 2.Baskı, Ankara

MARCUS,Aliza, 2015, Kan ve İnanç PKK ve Kürt Hareketi, Çev: Ayten Alkan, İstanbul.

ÖZDAĞ, Prof.Dr. Ümit, 2018, Türk Ordusunun Kuzey Irak Operasyonları, Ankara

ÖNDER, Mehmet Seymen, 2015, Devlet ve Pkk İkileminde Korucular, İstanbul.

په‌رتووكێن ب زمانێ فارسی

-الیما،بئوار،1999، اخرین مستعمره‌ بحران كردستان تركیه‌ از اغاز تاكنون، تهران

-نقدی نژاد،حسن، 2009،روابط ایران و تركیه‌؛حوزه‌های همكاری و رقابت، تهران

په‌رتووكا ب زمانێ عه‌ره‌بی

-حسن،د.جرجیس،1990، تركیا في الاستراتیجیة الامریكیة بعد سقوط الشاه، ط1،د.م.

نامه‌ و تێزێن زانكۆیێ

ب زمانێ توركی

KARAKOÇ, Jülide, 2009, türkiye’nin dış politikasında kürt sorununun etkisi 1980’lerden bugüne, doktora tezi, Ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü uluslararası ilişkiler anabilim dalı, Ankara.

ÖZTÜRK, Onur, 2010,türkiye-ırak ilişkileri ve kürt sorunu (1926-1990) , yüksek lisans tezi, ankara üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü uluslararası ilişkiler anabilim dalı, Ankara.

SİLELİ,Turan,2005, 1958’den Günümüze Türkiye-Irak İlişkileri, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Isparta.

ب زمانێ كوردی

- سه‌لیم،هه‌ژین كه‌مال،2017، هه‌لویستێ توركیا ژ شه‌رێ عێراق-ئیران 1980-1988 ڤه‌كۆلینه‌كا مێژوویی-سیاسی، نامه‌یا ماسته‌رێ، كۆلیژا زانستێن مرۆڤایه‌تی، زانكۆیا دهوك، دهوك.

چاڤپێكه‌ڤتن

-عبدالله‌، عه‌بدولكه‌ریم فه‌رحان، 12 ئه‌یلول 2024، گوندێ كه‌شانێ (ده‌ڤه‌را گولیان) زاخۆ، 1951

ئه‌رشیڤ (نه‌خشه‌)

-سه‌لاحه‌ددین، خالد یوسف، 2023، (نه‌خشه‌یێ گوندێن قه‌زا زاخۆ - ده‌ڤه‌رێن سنوورێ كوردستانا عیراقێ )، پشكا جوگرافیا ، كۆلیژا په‌روه‌رده‌، زانكۆیا زاخۆ، زاخۆ

التنزيلات

منشور

2025-03-02

كيفية الاقتباس

بشار پ., & توفیق ه. (2025). ئۆپه‌راسیۆنا سه‌ربازی یا توركیا ل كوردستانا عیراقێ 15 ته‌باخێ 1986 : خواندنه‌كا مێژوویی. مجلة العلوم الانسانیة لجامعة زاخو, 13(1), 62–79. https://doi.org/10.26436/hjuoz.2025.13.1.1487

إصدار

القسم

مجلة العلوم الانسانیة لجامعة زاخو