كۆچبه‌ریا قوتابیێن كورد بۆ ئه‌لمانیا (1945-1975)

ژێده‌رێن كوردی:

چاڤپێكه‌فتن دگه‌ل د. محه‌مه‌د سالح جومعه‌، مه‌سیف سه‌لاحه‌دین 17 ی نیسانا 2022. ناڤبری ل سالا 1937 ێ ل قامشلو ژ بنه‌ماله‌كا ده‌وله‌مه‌ند ژ دایك بوویه‌، ل سالا 1959 ێ چوویه‌ ئه‌لمانیا و دكتورا د پشكا ئابۆری دا وه‌رگرتیه‌ و وه‌ك پروفیسۆرێ هاریكار ل زانكۆیا هۆمبۆلت (Humboldt)به‌رلین هاتیه‌ دامه‌زراندن. ئه‌و د سالا 1979ی دا دبیته‌ ئه‌ندامێ مه‌كته‌ب سیاسی یا پارتی دیموكراتی كوردستان و چه‌ندین پله‌ وپۆستێن دی ژی وه‌رگرتینه‌.

د.جه‌مال نه‌به‌ز، كورته‌ مێژویه‌كی كوردناسی له‌ ئه‌لمانیا دا، به‌ركوتێكی خه‌رمانی كوردناسی له‌ ئه‌وروپا، چاپخانه‌ی كۆری زانیاری كورد، (به‌غدا :1974).

مه‌سعود محه‌مه‌د، پێشه‌كی، به‌ركوتێكی خه‌رمانی كوردناسی له‌ ئه‌ورۆپا، چاپخانه‌ی كوری زانیاری، (به‌غدا :1974).

مه‌ریوان وریا قانیع، ناسیۆنالیزم و سه‌فه‌ر كورد له‌ دیاسپۆرا، (سلێمانی:2005).

چاڤپێكه‌فتن دگه‌ل: فه‌وزی حسین ئسعه‌د، مه‌سیف سه‌لاحه‌دین 17 ێ نیسانا 2022. ناڤبری ل سالا 1943ێ ل كونده‌گێ سه‌ر ب باژێرێ قامشلو ژ دایك بوویه‌، سالا 1967ێ چوویه‌ ئه‌لمانیا و ب بۆرسا خواندنێ یا پارتی دیموكراتی كوردستان-عێراق ل وه‌لاتێ بولغاریا ماسته‌ر د زمانێ فره‌نسی دا وه‌رگرت. ناڤبری ئه‌ندامێ كۆمه‌لێ و پشتی سالا 1975 ێ ب ئه‌ندامێ كۆمیته‌یا رێڤه‌ریا كۆمه‌لێ تێته‌ هلبژارتن و ماوه‌یه‌كێ ژی جێگرێ سكرتێرێ كۆمه‌لا خوێندكارێن كورد ل ئه‌ورۆپا بوو. فه‌وزی ل ئادارا 2023 ێ ل به‌رلین چوویه‌ به‌ر دلۆڤانیا خودێ.

فوئاد عارف، یاداشته‌كانی فوئاد عارف، وه‌رگێر: مسته‌فا سه‌عید عه‌لی، چ1، (سلێمانی: 2021).

ئیسماعیل ته‌نیا، بزاڤی رۆژنامه‌گه‌ریی كوردی له‌ ئه‌لمانیا 1963- 2006 ، (هه‌ولێر:2010).

شێرزاد هه‌ینی، جه‌مال عه‌له‌مدار یه‌كه‌مین هه‌ولێری له‌ سوید بیره‌وه‌ریه‌كانی ده‌گێرێته‌وه‌، چ1،(ستۆكهۆلم :2021).

عارف روشدی، كۆمه‌لی خوێندكارانی كورد له‌ ئه‌وروپا، 1956 -1975، (سلێمانی: 2012).

هه‌ستیار محه‌مه‌د عه‌لی سه‌ید محه‌مه‌د، كۆمه‌له‌یی خوێندكارانی كورد له‌ ئه‌وروپا 1956-1970، (سلێمانی: 2009).

نه‌وزاد عه‌لی ئه‌حمه‌د، پشكۆیه‌ك له‌ خۆڵه‌مێشدا به‌شێكی گرنگ له‌ ژیاننامه‌ی هۆمه‌ر شێخووس، چ1،(سوید:2010).

كارستن دیتمان، باوه‌ریا خوه‌ په‌نجه‌یا شێرێ بینه‌ مرۆڤێن پیرۆز هاریكاریا ته‌ ناكه‌ن، به‌لگه‌نامه‌یه‌كا وێنه‌یی كوردستان (1963-1966)، وه‌رگێران ژ ئه‌لمانی بۆ كوردی (پیتێن لاتینی):عزالدین ناسو، ڤه‌گۆهاستن ژ پیتێن لاتینی بو ئارامی: وه‌لات توفیق، (دهوك:2021).

جه‌مال نه‌به‌ز، كۆمه‌له‌ی ئازادیی و ژیانه‌وه‌ و یه‌كێتی كورد كاژیك(KAJYK)، (سلێمانی:2015).

نه‌وزاد عه‌لی ئه‌حمه‌د، به‌شێكی تر له‌ به‌رهه‌مه‌كانی، د.كه‌مال فوئاد، كتێبی دووه‌م، (هه‌ولێر:2017).

حه‌مید ئه‌بوبه‌كر به‌درخان، كه‌مال فوئاد پیاوێك له‌ یاقوت، (هه‌ولیرَ:2016).

د. كه‌مال فوئاد، كوردستان یه‌كه‌مین رۆژنامه‌ى كوردی 1898-1902، چ3، (تاران: 2006).

گۆڤارێن كوردی:

د. كه‌مال فوئاد، چه‌ند زانیاری یه‌ك له‌ باره‌ی بزونته‌وه‌ی خوێندكارانی كورده‌وه‌ له‌ هه‌نده‌ران، هاڤیبون (گوڤاره‌كا ره‌وشه‌نبیری گشتی یه‌، ژماره‌ 2-3، (Berlin:1998).

ژێده‌رێن ئه‌لمانی:

Birgit Ammann, Kurden in Europa ,Ethniztät und Diaspora, (Berlin: 2000).

Hilmi Abas, Alt Kurdische Kampf-und Liebes Lieder, (München:2004).

Ali Homam Ghasi, Die Kurden Waisen Kinder des Universums, )Herford:1994).

Mehmet Aktas, Birgit Ammann und…, Die Geschichte Kurdischer Migration nach Berlin. )Berlin: 2003).

Bahar Baser, Kurdish Diaspora Activism Europe in: Kenan Engin (Hrsg.) Kurdische Migrant -Innen in Deutschland Lebenswelten- Identität-Politische Partizipation, (Kassel:2019).

Mahmood Hama Tschawisch, Die Kurdische Exil in Deutchland von den 70er jahren bis heute, )Marburg:1996.(

ژێده‌رێن ئینگلیزی

Omar Sheikhamous, Kurdish culture and political activities abroad, Published in: (Kurdistan Week) that was arranged by the (Haus Der Kulturen Der Welt) in the west between 17-22 December, (Berlin:1989).

ژێده‌رێن عه‌ره‌بی:

على جعفر، جمعية الطلبة الكورد في اوربا (1975-1949)، الجزء الاول، الطبع الاولى، (2010Istanbul:).

ــــــــــــ، جمعية الطلبة الكورد في اوربا (1975-1949)، الجزء الثاني، (دهوك:2020).

عدنان حسين خداداد، جريدة خبات(النضال) جمعية الطلبة الاكراد في اروبا- فرع المانية تقيم حفلة كردية في ميونخ، 18ى تموزا 1960.

هارييت مونتغمري، كرد سوريا وجود تعرض للانكار، ترجمة: رضوان شيخو، مراجعة و تقديم: على جزيري، (أربيل: 2020).

محمد رشيد الشباب، سيرة المناضل الكردي عثمان صبري (أثو)، (بيروت: د.ت).