The role of Shiite clerics during the Safavid state (1501-1722).

Authors

  • Jafar Z. Ali Department of History, Faculty of Humanities, Duhok University, Kurdistan Region of Iraq.
  • Nazim Y. Osman Department of History, Faculty of Humanities, Duhok University, Kurdistan Region of Iraq.

DOI:

https://doi.org/10.26436/hjuoz.2023.11.2.1031

Keywords:

Religious men, Safavids, Shiism, Government, Religion

Abstract

This study deals with the political situation in Iran during the Safavid authority and the declaration of Shiism doctrine as the official state religion by Shah Ismael I (1501-1524). It presents how the Shiism was formed and strengthened, and also deals with the appearance of Shia religious men in the political and social fields from the declaration of the Safavid state until the end of their authority. Additionally, the religious changes and the relations of the Safavid rulers with religious men are investigated.The religious policy of Shah Tahmasp I (1524-1577) manifested in bringing a great number of scientists and Shia religious men from the Arab homeland to Iran. The Shah used those religious men in writing and publishing Shia jurisprudence books and expanding the Shiism. The fundamentals of Shiism was written during the reign of this Shah, and the authority of religious men reached the top. Besides, a great number of posts and religious titles were created at the reign of Shah Tahmasp. Another part of this study tackled the  arrival of Ismael II (1576-1577)  and his policy to weaken the authority of Shia religious men, and pay attention to the Sunni doctrine.Moreover, the study presented the religious policy of Shah Abbas the Great (1587-1622), who was the strongest Safavid Shah, and his attempt to remove the Qizal- Bash Sufis. He also reduced the political role of religious men and tried to establish a strong authority away from religious men. The authority of the religious men increased after Shah Abbas the Great, especially at the final reign of the Safavid authority at the reign of Hussein Al-Safawi (1694-1722). During that period, the Safavid state was completely controlled by religious men. At the reign of Shah Hussien, the Safavid authority became under the control of Mala (Mahmoud Baqir Majlisi) , who practiced a great deal of violence against other religions, especially the Sunni and Zaradashti religions.The degree and posts of religious men, their social position,  class and their influence on the Iranian society will be investigated. The study also will discuss the role of religious men in the field of education, and how Sharia courts were managed by religious men, because these two important and influential points were the reason behind strengthening the authority of religious men as it was completely supervised by them.

References

ژێده‌ر ب زمانێ فارسی:

اسلام نیا ،فریدون ، نگاهی به‌تاریخ ایران بعدازاسلام، موسسه‌ انتشاراتی حسینی اصل، ارومیه‌:1389ه.ش.

میرزا مه‌خدوم(1541-1590)ێ، ناڤێ وی یێ دروست ئه‌میر معین الدوله‌ ابوالفتح محه‌مه‌د بن عه‌بدالباقی حسینی شه‌ریفی شیرازیه‌، و نه‌ڤیێ میر سید شه‌ریف گرگانیه‌، كو ئێك ل زانایێن ئایینی یێ ناڤدارێ حه‌نه‌فی بوویه‌، و په‌رتوكا خۆ یا ناڤدار بناڤێ(نواقچ الروافچ) پشتی ل ئیرانی ده‌ركه‌فتی، و چوویه‌ ناڤ ده‌وله‌تا ئوسمانی پێش كێشی سولتانێ ئوسمانی مورادێ سێیێ كر. اسلام نیا، فریدون، هه‌مان ژێده‌ر.

الگار ،حامد ،دین و دولت در ایران نقش علما دردوره‌ قاجاریه‌ ، وه‌رگێر:ابوالقاسم سرى، تهران:1369ه.ش.

امیری، د.منوچهر، سفرنامه‌های ونیزیان درایران، انتشارات خوارزمی، چاپ اول ، تهران:1349ه.ش.

جه‌مال الدین حه‌سه‌ن بن مگهرحلى(1250-1326ق) ئێك ل ناڤدارترین نڤیسه‌ر، و پیاوێن ئایینی بوویه‌ لسه‌ر ئایین زایێ شیعی لسه‌رده‌می ئیلخانیان، ل ده‌مێ ئولجایتویێ ئیلخانی لسالا1310 ێ ئایین زایێ شیعی كره‌ ئایین زایێ فه‌رمی ل ئیرانێ، ناڤبری چوویه‌ خزمه‌تا ئولجایتوی، و دوو په‌رتوك بناڤێن (نهج الحق والكشف الصدق) و (منهاج الكرامه‌فی باب الامامه‌) لسه‌ر هزروبیرێن شیعاتیێ نڤیسینه‌، و ئه‌ڤ هه‌ردوو په‌رتۆكه‌ لسه‌رده‌مێ دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا سه‌فه‌وی بوونه‌ بنیات و شه‌نگسته‌ك بوو به‌لاڤ كرنا شیعه‌گه‌ریێ ل ئیرانێ. اقبال ،عباس، تاریخ مغول ازحمله‌ چنگیزتا تشكیل دولت تیموری، انتشارات امیر كبیر، چاپ نهم ، تهران :1388ه.ش.

د.بهزادكشاورزی، تشیع و قدرت درایران، انتشارات خاوران، چاپ اول ، پاریس:1379ه.ش.

بروگیش، د.هینریش، سفری به‌ دربار ساگان صاحبقران، وه‌رگێر: مهندس كرد بچه‌، انتشارات اگلاعات، جلد اول، تهران:1367ه.ش.

پارسا دوست،د.منوچهر، شاه گهماسب اول،شركت سهامی انتشار،چاپ دوم ، تهران:1381ه.ش.

پشتی لسالا 642 ێ زایینی ده‌وله‌تا ساسانی لسه‌ر ده‌ستێ عه‌ره‌بێن مسلمان توشی شكستنێ هاتى چ ده‌وله‌ته‌كا ئێك گرتى ل ئیرانێ نه‌بوو، ئیران هه‌تا سالا1258 ێ ژلایێ عه‌ره‌بان ڤه‌ دهاته‌ ب رێڤه‌برن و ل ڤێ سالێ دا مه‌غولى شیان ب سه‌ركردایه‌تیا هولاكوی ده‌سته‌لاتا عه‌ره‌بان ل ئیرانێ بدوماهیك بینن وهه‌ر ل ڤێ سالێ دا ئیران ب شێوه‌یه‌كی ده‌ره‌به‌گایه‌تی دهاته‌ ب رێڤه‌برن هه‌تاسالا1501ێ شاه ئیسماعیل شیا ده‌وله‌ته‌كا ئێك پارچه‌ ل ئیرانێ پێك بینیت. بۆ پتر پێزانینا بنێرنه‌ په‌رتوكا نڤیسه‌ر: پیگولوسكایا ، ن.و. و دیگران دی ، تاریخ ایران ازدوره‌ باستان تا پایان سده‌ هجدهم میلادی، تهران:1353 ه.ش.

ئاق قه‌وینلو: ژماره‌كا هۆزێن (غۆز)ێن توركێن سه‌لجوقی بوون، كو ل دڤه‌را باكورێ دجله‌، و دیاربه‌كر و سیواس د ئاكنجی بوون، لسالا 1468ێ میر ئوزون حه‌سه‌ن به‌گ شیا (ته‌بریز) پایته‌ختێ میرگه‌ها قه‌ره‌ قه‌وینلو كو ئه‌و ژی توركێن غۆز بوون داگیر بكه‌ت، پاشی حه‌سه‌ن به‌گ شیا ده‌سته‌لات خو به‌رفره بكه‌ت، و ده‌ڤه‌رێن خوزستان، و ئێراق، و كوردستان، و ئازه‌ربایجان و ئه‌رمه‌نستان داگیر بكه‌ت، و به‌لێ ل سالا 1502یێ، لسه‌ر ده‌ستێ شاه ئیسماعیلێ ئێكێ ده‌سته‌لاتا وان هاته‌ ژ ناڤبرن. پیگولوسكایا، ن.و. و دیگران، هه‌مان ژێده‌ر.

جعفریان ، رسول، صفویه‌ درعرصه‌ دین، فرهنگ وسیاست، انتشارات پژوهشكده‌ حوزه‌ ودانشگاه‌، جلد اول، قم:1379 ه.ش.

بۆ پترپێزانینان ل سه‌ر پۆست و پله‌یێن پیاوێن ئایین زایێ شیعى دناڤ ده‌وله‌تا صفوی دا بنێره‌ په‌رتوكا:جعفریان، رسول، هه‌مان ژێده‌ر.

ته‌برایی ده‌زگه‌هه‌كێ شیعی بوو لسه‌رده‌مێ شاه اسماعیلێ ئێكێ هاتبوو دامه‌زراندن، و كارێ وان به‌لاڤكرنا ئایین زایێ شیعى، كۆشتن، نفرین كرنا سۆنی یان و هه‌ر سێ خه‌لیفێن راشدی بوو، ژ كه‌سانێن توندره‌و و هێشك باوه‌ر پێك هاتبوو: جعفریان ،رسول ، هه‌مان ژێده‌ر.

جمیله‌ كدیور، تحول گفتمان سیاسی شیعه‌ در ایران، چاپ اول، تهران:1378ه.ش.

حجازی فر، هاشم، شاه اسماعیل اول و جنگ چالدران، انتشارات سازمان اسناد ملی، چاپ اول، تهران:1374ه.ش.

حائری ، عبدالهادی ، تشیع و مشروگیت و نقش ایرانیان مقیم ایران، انتشارات امیركبیر چاپ سوم ، تهران:1381 ه.ش.

درخشه‌ ،جلال ، گفتمان سیاسی شیعه‌ در ایران معاصر،چاپ دوم ، تهران:1386ه.ش.

رازی ، د.عبدالله، تاریخ كامل ایران، انتشارات اقبال،چاپ چهارم، تهران:1347ه.ش.

روملو ،حسن بیگ ، احسن التواریخ، انتشارات بابك، تهران:1374ه.ش.

رچایى، عبدالعڤیم ، تاریخ ده هزارساله ایران، انتشارات اقبال ، جلدچهارم ، تهران:1378ه.ش.

لدویڤ باوه‌ریا شیعه‌یان محه‌مه‌دی (س.خ) ل سالا (10)ێ هجری قه‌مه‌ری، پشتی ل دووماهی حه‌جا خو (حجه‌ الوداع) زڤری، دناڤبه‌را مه‌دینی و مه‌كه‌هێ ل ده‌شتا (حجفه‌) ل ده‌ڤه‌را (غه‌دیر خوم) ، و ب ئاماده‌ بوونا(120) هزار مسلمانان دا، عه‌لی كورێ ئه‌بوتالبی وه‌ك جێگێرێ فه‌رمی لدویڤ خو هه‌لبژارد، و ئه‌ڤ سالڤه‌گه‌ره‌ لده‌ڤ شیعه‌یان وه‌ك جه‌ژنه‌كا ئایینی د هێته‌ هه‌ژمارتن. زنجانی، محمد باقر انصاری، اسرار غدیر، چاپ نهم، تهران:1485ه.ش.

سیوری، راجر، ایران عصر صفوی، وه‌رگێر: كامبیز عزیزی، نشر مركز، چاپ19، تهران:1389ه.ش.

ل دووماهیا ده‌سته‌لاتا بایه‌زیدێ دوویێ(1481-1512)ێ ، ئێك ژ قزلباشێن هۆزا (ته‌كه‌لو)بناڤێ حه‌سه‌ن ئه‌غلو، شیا ژماره‌كا زۆرا شیعه‌یان ل دۆر خو كۆم كه‌ت، و ل ئه‌نادولێ د ناڤ ئاخا ده‌وله‌تا ئوسمانی، ب شۆره‌شه‌كا به‌رفره دژی ده‌وله‌تا ئوسمانی رابوو، و بوویه‌ جهێ مه‌ترسیێ ل سه‌ر ده‌وله‌تا ئوسمانی، پیگولوسكایا و دیگران، ، پشتی چه‌ندین سه‌ركه‌فتنا ل دووماهیێ ل نێزیك رویباری (كبوك) كو دكه‌ڤیته‌ ناڤبه‌را باژێرێ قه‌یسه‌ریێ و سیواس ل سالا 1511ێ ل شه‌ره‌كێ دژوار دا هاته‌ كۆشتن. سیوری، راجر، هه‌مان ژێده‌ر.

ده‌زگه‌هه‌كێ ئایینی بوو كارێ وێ به‌لاڤكرنا ئایین زایێ شیعی و كۆشتنا سۆنی و نه‌یارێن ئیمامێن شیعه‌یان بوو، ژمریدێن صفویان پێك هاتبوو و روح و گیانێن خو ته‌رخان كر بوون بۆ شاهێن سه‌فه‌وی و بنه‌مالا ئیمام علی، هه‌روه‌سا ل كوڵان و دناڤ بازارن دا ب ده‌نگه‌كێ بلند جڤین و نفرینا كه‌نه‌ عائشایێ و هه‌ر سێ خه‌لیفێن راشدی، پێدڤی بوو خه‌لك دگه‌ل وان دوباره‌ كربا ئه‌گه‌رنه‌ دا هێنه‌ كۆشتن. سیوری، راجر، هه‌مان ژێده‌ر.

سمیعی ، محمد ، نبرد قدرت در ایران،انتشارات نی،چاپ هفتم، تهران،1400ه.ش.

شیبی ، كامل مصگفى ، تشیع و تصوف تا أغاز سده‌ دوازدهم هجری، انتشارات امیركبیر ، چاپ پنجم، تهران:1374 ه.ش.

مۆرێ تۆربه‌تێ: ئاخه‌كا پاقژه‌ ودكه‌نه‌ ته‌قن و پاشی هشك دكه‌ن و ده‌مێ شیعه‌ نڤێژێ دكه‌ن و دچنه‌ سجدێ دانێنه‌ بن ئه‌نیا خۆ. شیبى ،كامل مصگفى ، هه‌مان ژێده‌ر.

قزلباش: مرید و دویف چوویێن سه‌فه‌ویان بوون و رۆله‌كی گرنگ هه‌بوو ل دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا سه‌فه‌وی، ژحه‌فت هوزێن توركمانی پێك هاتبوون، پشتی دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا سه‌فه‌وی بوونه‌ ئێك ژپێك هاتێن سه‌ره‌كی یێن له‌شكه‌رێ سه‌فه‌ویان، و كۆلاڤه‌كێ سورێ 12 گره‌ لسه‌رێ وان بوو ب نیشانا 12ئیمامێن شیعه‌یان ژ به‌رهندێ دگوتنی قزلباش ب رامانا سه‌رسۆر.د. عه‌لی ته‌ته‌رنێروه‌یی، مێژوویا نوی یا ئیرانێ ژ دامه‌زراندناحكومه‌تا سه‌فه‌ویان تا دووماهیا جه‌نگێ جیهانیێ ئێكێ، (دهوك: 2010)،. هه‌روه‌سا بۆ پتر پێزانینان بنێره‌ په‌رتوكا: عقیلی ، د.سید احمد، تحلیل تاریخی عمل كرد قزلباشان قبل وبعداز تشكیل دولت صفوی، مجله‌ پژوهشهای تاریخ ایران واسلام، شماره‌هشتم ، زاهدان:1395 ه. ش.

د.ویلم فلورود، نڤام قچایى عصر قاجار و پهلوی ، وه‌رگێر:حسن زندیه‌، چاپ دوم، قم:1388ه.ش.

كسروی، احمد، شێخ صفی و تبارش، ، انتشارات مهر،كولن:1996.

كمپفر، انگلبرت، سفرنامه‌ كمپفر، وه‌رگێر: كیكاووس جهانداری، تهران:1396ه.س.

كریمی، بهزاد، شاه اسماعیل و تغییر مژهب، انتشارات ققنوس، چاپ اول ، تهران:1397ه.ش.

گرانتوسكی ، .أ. و دیگران، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، وه‌رگێر: كیخسرو كشاوز،انتشارات مروارید، تهران: 1385 ه.ش. هه‌ر وه‌سا بۆ پتر پێزانینا ل سه‌ر بارودوخێ ئیرانێ به‌ری دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا سه‌فه‌وی بنێره‌ په‌رتوكا رچا پازوكی، تاریخ ایران ازمغول تا افشاریه‌، شركت چاپخانه‌ فرهنگ، چاپ اول ، بێ جه:1316ه.ش.

لاكهارت ،لارنس، انقراچ سلسله صفویه و ایام استیلاى افاغنه درایران، وه‌رگێر: مصگفى قلى عماد، تهران: 1343 ه.ش. هه‌روه‌سا بنێرن بو په‌رتوكا (أصفهان یا داستان یك جماعت یهود یا نڤیسه‌ر: و.ج.فیچل نیویورك:1953) زانیاریێن گرنگ یێن تێدا.

مزاوی ، میشل.م.، پیدایش دولت صفوی ،وه‌رگێر: یعقوب اژند، انتشارات گستره‌، چاپ دوم، تهران:1363ه.ش.

منفرد، مهدی فرهانی ، مهاجرت علمای شیعه‌ ازجبل عامل به‌ ایران درعصر صفوی، چاپ اول ، بێ.جه:1394ه.ش.

مینورسكی، سازمان اداری حكومت صفوی،وه‌رگێر: مسعود رجب نیا، نشریه‌ سوم، تهران:1334.

مهربان ، مریم نژاداكبری ، شاه عباس كبیر،نشركتاب پارسه‌، چاپ اول ، تهران:1387ه.ش.

روچه خوانى: ئه‌ڤ په‌یڤه‌ یا ل په‌رتوكا(روچه‌ الشهدا‌و) یا نڤیسه‌رمه‌لا حسێن كاشفی كو ل سالا(1502)یێ سه‌باره‌ت رویدانا كه‌ربه‌لا و كۆشتنا ئیمام حسێنی نڤیسیه‌ هاتیه‌ وه‌رگرتن. مجیدی، مریم ، ژێده‌رێ به‌رێ. ل هه‌یڤا محه‌ره‌مێ، و بو رێزگرتن ل سال ڤه‌گه‌را كۆشتنا ئیمام حسێن كورێ علی ب ده‌ستێ یزیدێ كورێ معاویه‌ی ل سالا 61 هجری دا، هنده‌ك رێ و ره‌سمێن ئایینی ژلایێ شیعه‌یان دهێنه‌ گێران، ئێك ژوان رێ و ره‌سمان دبێژنێ روچه خوانى، كو تێدا پیاوه‌كێ ئایینی دچیته‌ سه‌ر منبرێ یا جهه‌كێ بلند، و ب شێوه‌یه‌كێ پر سۆز دێ به‌حسی چاوانا كوشتنا ئیمام حسین و مالباتا وی كه‌ت، و ل ده‌ورو به‌رێ منبرێ ژماره‌كا زۆرا شیعه‌یان د ئاماده‌ نه‌ و دكه‌نه‌ شین و گری. هنریش بروگش، ژێده‌رێ به‌رێ.

دوازده ئیمامێن شیعه‌یان مه‌به‌ست ژ ئه‌وه‌ كو ل ئیمام عه‌لی كورێ ئه‌بوگالب ده‌ست پێ دكه‌ن، و پاشان حه‌سه‌ن كۆرێ عه‌لی، و حسێن كۆری عه‌لی، و عه‌لی زین العابدین، و محه‌مه‌د باقر، وجه‌عفه‌ر صادق، و موسی كازم، و محه‌مه‌د جه‌واد، و هادى العسكرى، و حه‌سه‌ن العسكرى، و ب محه‌مه‌د المهدى بدووماهیك د هێت. بۆ پتر پێزانینان بنێره‌ په‌رتوكا(مدرسی، سید محمد تقی، امامان شیعه‌ و جنبشهای مكتبی، وه‌رگێر:حمید رچا اژیر، انتشارات استان قدس رچوى، مشهد:1367ه .ش).

هرن ، پاول ، تاریخ مختصرایران ازاول اسلام تا انقراچ زندیان، وه‌رگێر:د.رچازاده شفق، مگبعه مجلس، تهران:1314 ه.ش.

صفا كیش ،د.حمید رچا ، صفویان درگژ رگاه‌ تاریخ ،انتشارات سخن،چاپ اول ، تهران:1390ه.ش.

ژێده‌ر ب زمانێ انگلێزى

J.Newman, Andrew,Sfavid Iran Rebith of Iersian Empaire,published Tauris, (London:2009).

Moazzan ,Maryam,Islamic and Civilization, Formation of a Religious Landscape Shiʿi Higher.

-لدویڤ باوه‌ریا شیعه‌یێن دوازده‌ ئیمامی، دووماهیك ئیمامێ وان بناڤێ ئیمام (مه‌هدی) ، دوو جاران خو به‌رزه كریه‌، ئیك لسالا (847)ێ كو دبێژنێ خو به‌رزه كرنا بچویك(غیبه‌ الصغرى) ، كو بو ماوێ(70)ێ سالان ڤه‌كێشایه‌، و د ڤی ماوه‌ی دا ئیمام مه‌هدی ب رێكا هنده‌ك نوێنه‌رێن تایبه‌ت (نواب الأربعه‌) ، ل گه‌ل شیعه‌یان په‌یوه‌ندی هه‌بوون، به‌لێ جارا دوویێ لسالا (941)ێ خو ب ئێكجاری به‌رزه كر(غیبه‌ الكبرى) ، و هه‌تا دووماهیكا دوونیایێ جاره‌كا دی خو نیشانی شیعه‌یان ده‌ت.Mirshahvalad, mino, To fight Justly: Shia Clerics under Safavids and Qajar, British journal of Middil Eastrn studies,2022, Iranian studies,27(1-4),135-161.

ژێده‌ر ب زمانێ كوردی

ته‌ققوش،د.محمد سهیل، مێژوویی ده‌وله‌تی سه‌فه‌وی، وه‌رگێر: شاخه‌وان محه‌مه‌د، چاپی دووه‌م،(هه‌ولێر:2012).

ژێده‌ر ب زمانێ عربى

الجاف، د. حسن كریم ، تاریخ ایران السیاسی من بدایه‌ الدوله‌ الصفویه‌ الى نهایه‌ الدوله‌ القاجاریه‌، الدارالعربیه‌ للموسوعات، المجلد الپالپ، الگبعه‌ الاولى،بیروت:2008.

ماسته‌ر ب زمانێ فارسی

ئه‌خباری بو شروڤه‌كرنا بابه‌تێن ئایینی و شه‌رعی بتنێ ل دویف قورئانی، و سونه‌تا محه‌مه‌د(س.خ)ی و حدیپ و گوتنێن ئیمامێن شیعه‌یان دچن، و چێ نابیت مجتهد و پیاوێن ئایینی مایی تێ كرنێ دناڤ كار و بارێن سیاسی دا بكه‌ن. به‌لی ئوصولی دبێژن ل هه‌ر سه‌ر ده‌مه‌كێ پێدڤیه‌ پیاوه‌كی ئایینی ببیته‌ مجتهد، و هه‌ر كه‌سه‌كێ شیعه‌ لدویف بریار و شیره‌تێن وی بچیت،(میرشریفى، فاگمه بیگم، روحانیت شیعه‌ در دوره‌ محمد شاه قاجار، ماسته‌ر،دانشگاه امام خمینی، دانشكده‌ ادبیات و علوم انسانی، گروه‌ تاریخ،(تهران:1392)، و مجتهد پێدڤیه‌ ده‌سته‌لاتا مسلمانان ب رێڤه‌ ببه‌ت، چوونكه‌ محه‌مه‌د(س.خ) ریبَه‌رێ ئایینی مسلمانان بوو، و ژلایه‌كێ دی ڤه‌ وه‌كی شاهه‌كی حكومه‌ت ب رێڤه‌ دبر.بابایی ، مجید حاجی، و اصلانى، ابراهیم، بازشناسی تعامل روحانیت و صفویان، تاریخ ایران، شماره‌5-62، تهران: 1388ه.ش.

گوڤار

افشار،د.بهروز ، تبین نقش فقها و روحانیون درحكومت صفویه‌ ، فصل نامه‌ فقه‌ و مبانی حقوق ، شماره 3 ، بابل :1384ه.ش.

اودلو ،عڤیم ایزدی و دیگران، پیروزی علمای اصولی براخباریها و اهمیت سیاسی ان درعهد قاجاریه‌، فصل نامه‌ مگالعات سیاسی، شماره‌41، سال 11، أژرشهر :1397ه.ش.

اداك،د. صابر، اسدی، سهیلا، تأسیس مدارس و گسترش تشیع در عصر صفوی، فصل نامه‌ مسكویه‌، شماره‌26، سال8، تهران:1393ه.ش.

بخشی، موسی الرچا، اموزش در مدارس عصر صفوی، شماره‌3، دوره‌18، تهران:1396ه.ش.

بابایی، مجید حاجی،و اصلانى،ابراهیم، باز شناسی تعامل روحانیت و صفویان،فصل نامه‌ تاریخ ایران، شماره‌5-62، تهران:1388ه.ش.

حسینی، سید محمد، ساختار نڤام قچایى عصر صفوى، فصل نامه‌ حقوق، شماره‌3، دوره‌41، تهران:1387ه.ش.

زارعیان، مریم، مناسبات روحانیان با دولت در عصر صفوی، فصل نامه‌ جامعه‌ شناسى تاریخى، شماره‌2، دوره‌4، تهران:1391.

پواقب ، جهان بخش ، اقدامات فرهنگی شاه گهماسب اول در نهادینه‌ سازی تشیع درجامعه‌، فصل نامه علمى پژوهشی شیعه‌ شناسى، شماره54 ، سال چهاردهم ، قم:1396ه.ش.

سعادتی فر، فریبا ، دلایل غلبه‌ گفتمان شیخیه‌ درابتدای دوره‌ قاجاریه‌ وچرایی تلاقی تفكرأن با فرقه‌ بابیه‌، فصل نامه‌ علمی-پژوهشی تاریخ فرهنگ وتمدن اسلامی، شماره‌25، سال هفتم، قم:1395ه.ش.

عبدالله، عبدالمگلب،دین و دولت در عصر صفوی، فصل نامه‌ رهیافت انقلاب اسلامی، شماره‌ اول، سال اول،(تهران:1386ه.ش)،

عبدالمگلب عبدالله،دین ودولت درعصرصفوى، رهیافت انقلاب اسلامى،فصل نامه علمى-پژوهشی ،سال اول، شماره‌ اول، تهران:1386 ه.ش.

قدیمی، تورج و دیگران، تحولات ساختارى وتگورات اعتقادى مژهب تشیع در دوره صفویه‌، فصل نامه‌ علمی پژوهشی هاى اعتقادی-كلامى، شماره‌42، سال 11، ساوه‌:1400ه.ش.

مگلبى،مسعود و اودلو ،عڤیم ایزدی ،بررسی مناسبات صوفیان با نهاد سلگنت در دوره هاى صفویه و قاجاریه، فصل نامه سپهر سیاست ،سال 5 ،شماره 18،قم:1397ه.ش.

دكه‌ڤیته‌رۆژئاڤا باژێرێ ئه‌رده‌بیلێ و له‌سه‌رچیایه‌كێ بلند هاتیه‌ ئاڤاكرن و لسه‌رده‌مێ شاه ته‌هماسبێ ئێكێ جهێ هه‌ل گرتنا خه‌زینا شاهی بوو، هه‌روه‌سا جهێ زیندان كرنا زیندانیێن سیاسی و شاهزادێن دژی ده‌سته‌لاتێ بوو، ئیسماعیل میرزا كورێ شاه ته‌هماسبی كو ب ناڤێ شاه ئیسماعیلێ دوویێ بوویه‌ شاهێ سه‌فه‌ویان و ئه‌لقاس میرزا برایێ شاه ته‌ماسبی ل ڤێ كه‌لهێ هاتبوونه‌ زیندان كرن. مومنی ،محسن، زندان و زندانی دردوره‌ صفویه‌، تاریخ نامه‌علمی-پژوهشی ایران بعد از اسلام، ، سال نهم، شماره‌ هفدهم، تبریز: 1397ه.ش.

نورى ،د. محمد امیرشیخ و پرغو، محمد على، چگونگی رسمیتی یافتن تشیع توسگ صفویان ، فصل نامه‌ شیعه‌ شناسی، سال هشتم ، شماره 30 ، قم:1389ه.ش.

Published

2023-06-30

How to Cite

Ali, J., & Osman, N. (2023). The role of Shiite clerics during the Safavid state (1501-1722). Humanities Journal of University of Zakho, 11(2), 324–338. https://doi.org/10.26436/hjuoz.2023.11.2.1031

Issue

Section

Humanities Journal of University of Zakho