Di Berbanga Avabûna Iraqê da Milmilaneya di Navbera Nestorîyan (Aşûrîyan) û Keldanîyan
DOI:
https://doi.org/10.26436/hjuoz.2021.9.4.766الكلمات المفتاحية:
Keldanî، Nestorî، Aşûrî، Mesîhî، Iraqالملخص
Di komelgeha Iraqê da Mesîhî pêkhateyeke girîng in. Mesîhîyên Iraqê ji kevin da niştecihên Mezopotamyayê ne. Mesîhîyan hem digel xelkê Iraqê hem jî digel xelkê Kurdistanê peywendîyên tarîxî, sîyasî, çandî û civakî hene. Vê komelgehê di avabûna Komara Iraqê da û di rêveberîya sîyasî ya despêkê ya Komara Iraqê da roleke muhîm gêraye. Wekî tête zanîn komelgeha Mesîhî ya li Iraqê û Kurdistanê ji du kenîseyên bi navê Kenîsa Aşûrîyên Rojhilatê (Nestûrî) û Kenîsa Keldanîyan Katolîk yên xudan hizr û boçûnên cuda pêk dihêt. Kenîsa Keldanîyan her di Serdemê Osmanîyan da li Wîlayeta Mûsilê û Kenîsa Aşûrîyên Rojhilatê li Wîlayeta Wanê Sencaqa Hekarî niştecih bûn. Kenîsa Keldanîyan di bin nüfuza Dewleta Frensî û Kenîsa Aşûrîyên Rojhilatê jî di bin nüfuza Dewleta Brîtanyayê da bû. Di nîva sedsala 19 were milmilaneyeke berbiçav di navbera herdû kenîse û komelgehan dest pê kirîye û dewletên zilhêz jî li dû sîyaseta xwe beşdarî di vê milmilaneyê da kirîye. Di vê xebatê da dê kar li ser di berbanga avabûna Iraqê da peywendî û milmilaneya di navbera herdû kenîseyan û komelgehan da bête kirin. Herwesa dê îşaret li binyadê arîşeyên di navbera pêkhateya Mesîhî yên piştî avabûna Komara Iraqê jî berdewam kirî, bête dan. Di vê vekolînê da dê pitir îstîfade ji belgenameyên Osmanî bête wergirtin.
المراجع
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Bab-ı Ali Evrak Odası Evrakı (BEO)
Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD)
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT)
Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR)
Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrak (A.MKT.MHM)
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye İkinci Şube (DH.EUM. 2. ŞB)
Dahiliye Nezareti Mütenevvia Evrak (DH.MTV)
Dahiliye Nezareti Sicill-i Nüfus Tahrirat Kalemi (DH.SN.THR)
Dahiliye Nezâreti Tesrî-i Muamelât (DH.TMİK.M)
Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS)
İrade Hususi (İ.HUS)
Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS)
Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV)
Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM)
- Jêderên Dî
Abona, A. (2002). Tarih’ul-Keniset’iş-Şarkiyye, 3 Berg, Beyrut: Dar’ul-Maşrik.
Abona, M. E. (2008). Tarihu Betariket’il-Beyti Ebevi, (Thk. ve Trc: Bünyamin Haddad), Duhok: Dar’ul-Maşriki’s-Sakafi.
Arvas, T. Z. (2010). Hakkâri Nasturileri (1836-1936), Yüksek Lisans Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Baumer, C. (2009). Keniset’ul-Maşrik, Çev: Aziz Emanuel Zibari, Duhok: Râbitetu'l-Kitabi ve'l-Udebai'l-Asuriyyin.
Campanile, R. P. G. (2009). Kürdistan Tarihi, Frnasızca’dan çeviren: Heval Bucak, İstanbul: Avesta yayınları.
Görür, E. D. (2019). “Hakkâri Sancağı’nda Nasturi Olayları (1896-1897)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXIV/2, ss. 475-506.
Habbi, Y. (2013). Keniset’ül-Maşrik, Beyrut: Merkez’ul-Akademi li’l-Ebhas.
Heazell F. N. and Margoliouth D. S. (eds), (1913). Kurds and Christians, London: Wells Gardner, Darton and Co., Ltd.
Kaplan, Y. (2020). “Hakkâri’de Nestûrî Patrikliğinin Son Dönemi (1876-1915)”. Milel ve Nihal, 17/2, ss. 249-280.
Kaplan, Y. (2021), Nesturi Kilisesi’nin Temel İnanç ve Uygulamalarının Teşekkül Süreci (VI-XIII. Yüzyıllar), Doktora tezi, Ankara: Ankara üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Mooken, M. A. (2003). The History of the Assyrian Church of the East in the Twentieth Century, Kottoyam: St. Ephrem Ecumenical Research Institute.
Murre-van den Berg, H. (2009). “Chaldeans and Assyrians: the Church of the East in the Ottoman Period”, in Erica Hunter (ed.), The Christian Heritage of Iraq. Collected Papers from the Christianity of Iraq I-V Seminar Days, Piscataway NJ: Gorgias Press, pp. 146-164.
Parhad, S. (2009). Görevin Ötesinde, Çev: Vedii İlmen, İstanbul: Yaba Yayınları.
Seyfeli, C. (2005). “Osmanlı Devlet Salnamelerinde Süryaniler” (1847-1918), Süryanilik ve Süryaniler. Haz. Ahmet Taşğın, Eyyüp Tanrıverdi, Canan Seyfeli. Ankara: Orient Yayınları, ss. 49-140.
Seyfeli, C. (2018). “Keldani Patrikliğinin İdaresi ve Osmanlı Devlet Salnameleri”, SBARD, 32/2, Güz, ss. 89-126.
Surma Hanım (1996). Ninova’nın Yakarışı, Doğu Asur Kilise Gelenekleri ve Patrik Mar Şamun’un Katli, İstanbul: Avesta yayınları.
Verheij, J. (2014). “Hakkâri, ‘Batılılar’ ve ‘Nasturiler’ Hakkâri’nin 19. Yüzyıl Tarihi İle İlgili Avrupa ve Amerikan Kaynakları”, Uluslararası Tarihte Hakkâri Sempozyumu (14-16 Kasım 2014), Ankara: Hakkâri Üniversitesi yayınları, ss. 79-93.
Verheij, J. (2017). “Doğu Anadolu’da Batılı Seyyahlar 1800-1914, Açıklamalı Bibliyografya Denemesi”. Kebikeç, İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 44, ss. 379-420.
Vine, A. R. (1937). The Nestorian Churches, London: Independent Press, 1937.
Wilmshurst, D. (2000). The Ecclesiastical Organisation of the Church of the East, 1318-1913, CSCO 582/ Subsida 104. Lovanii: Peeters.
التنزيلات
منشور
كيفية الاقتباس
إصدار
القسم
الرخصة
يوافق المؤلفين الذين ينشرون في هذه المجلة على المصطلحات التالية
[CC BY-NC-SA 4.0] يحتفظ المؤلفون بحقوق الطبع والنشر ومنح حق المجلة في النشر الأول مع العمل المرخص له بموجب ترخيص مشاع المبدع للإسناد
الذي يسمح للآخرين بمشاركة العمل مع الإقرار بحقوق التأليف والنشر الأولي في هذا مجلة
مكن للمؤلفين الدخول في ترتيبات إضافية منفصلة للتوزيع غير الحصري للنسخة المنشورة من المجلة، مع الإقرار بإصدارها الأولي في هذه المجلة
يسمح ويشجع المؤلفين على نشر عملهم عبر الإنترنت
