اگزیستانسیـالیـسم در مثنـوی مــم و زیــن

الملخص

       اگزیستانسیالیسم از مکاتب فکری-فلسفی است که می توان در پرتو آن اندیشة شاعران را تجزیه و تحلیل کرد. زیرا ادبیات از آنجایی که به نوع انسان و به خاطر پیوند و خویشاوندی با اندیشه اختصاص داشته، به هیچ عنوان از فلسفه و تفکرات فلسفی برکنار نبوده است. از اینرو، مثنوی مم و زین از آثاری است که می توان از آن برداشت فلسفی کرد و این بدون تردید خصیصة احمد خانی به عنوان شاعر و هنرمندی است که می اندیشد. این جستار در پی تبیین اصول و مبانی فلسفه ی اگزیستانسیالیسم در مثنوی مم و زین است. هدف این نوشتار قرائت اگزیستانسیالیستی از نوع الهی و کی یرکگاردی (Kierkegaard) در روایت مم و زین است تا نشان داده شود که تفکر خانی تا چه میزان با مبانی فلسفی این مکتب تطابق دارد؛ و چه مبانی ای از فلسفه ی مذکور را به صورت ناآگاهانه در مثنوی خود به نمایش گذاشته است. چرا که در این داستان عناصر و مؤلفه های فکری اگزیستانسیالیستی چون «فردیت، ایمان، آزادی، دلهره، انتخاب، عقل گریزی و ایمان به تعالی» و مهم تر از همه آزادی وجودی در برابر مرکز الوهیت به نحو بارز وجود دارد که بدان پرداخته می شود. روش پژوهش از نوع کیفی و مطالعه کتابخانه ای بر مبنای تحلیل محتواست. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که انسان و اهمیت اندیشه و تصمیم های او در رسیدن به تعالی و مفاهیمی چون انتخاب و آزادی، دلهره، ارتباط با دیگران، ایمان، عقل ستیزی و هنجارشکنی که اساس تفکرات اگزیستانسیالیستی را تشکیل می دهند و از اصول اولیه این مکتب به شمار می آیند، در داستان مم و زین به چشم می خورند تا جایی که به دلیل وجود پربسامد این مفاهیم در داستان، می توان آن را در ردیف آثار اگزیستانسیالیستی قرار داد. پیرنگ، درونمایه و نمادهای داستان مذکور، کاملا رنگی وجودگرایانه یافته اند؛ همچنین شخصیت های داستان، به ویژه «مم»، شباهت زیادی به شخصیت های آثار اگزیستانسیالیستی دارد که در این پژوهش در معرض دید خواننده قرار می گیرد.