شرۆڤه‌كرنا لادانا ديالێكتى دشيعرێن مه‌لا خه‌ليل مشه‌ختيدا ل دويڤ مۆدێلا- جێفرى ليچ-ى

المؤلفون

  • فاطمة عبدالعزيز على پشكا زمانێ كوردى، كۆليژا زانستێن مرۆڤايه‌تى، زانكۆيا زاخۆ، هه‌رێما كوردستانێ- عێراق.
  • كامران ابراهيم خليل پشكا زمانێ كوردى، كۆليژا زمان، زانكۆيا دهۆك، هه‌رێما كوردستانێ- عێراق.

DOI:

https://doi.org/10.26436/hjuoz.2025.13.2.1584

الكلمات المفتاحية:

لادان، لادانا دیالێکتى، كرمانجييا سه‌رى، كرمانجييا خوارێ، گۆرانى

الملخص

ژ تایبەتمەندییێن سەرەکییێن شعرییەتێ کو جیاوازییەکا مەزن دئێخیتە د ناڤبەرا زمانێ شيعرێ و زمانێ ڕۆژانەدا، لادانە. لادان ڕۆلەکێ مەزن د بەرجەستەکرنا زمانێ دەقى و نائاشناکرنێدا دبینیت، لەوما بوویە جهێ گرنگیپێدانا ڤه‌كۆله‌ر و ڕه‌خنه‌گران، هەولداینە جۆرێن لادانێ و کاریگەرییا ئەوان ل سەر زمانێ دەقى بدەنە دیارکرن. جێفرى ليچ وه‌كو شاره‌زايه‌كێ بوارێ زمانڤانيێ گرنگییەکا زێدە دایە لادانێ و جۆرێن ئەوێ داینە دیارکرن. د دابەشکرنا لیچیدا جۆرەکێ لادانێ هەیە کو ئەوى ب لادانا دیالێکتى ناڤکرییە، د ئەڤێ جۆرە لادانێدا نڤیسەرگەلەک جاران پەنایێ بۆ دیالێکتێن ديتر يێن زمانى دبەت و ب ئەڤى ڕەنگى ژ یاسایێن زمانێ فەرمى ئەوێن ڕێککەفتن ل سەر هاتینەکرن لاددەت. مەلاخەلیل مشەختى ئێک ژ شاعێرێن کوردە کو پشتبەستنەکا زێدە ل سەر لادانا دیالێکتى کرییە، ڕاستە کو مشەختى ب شاعێرەکێ کرمانجییا سەرى دهێتە هژمارتن، لێ ئەوى حەزەکا زێدە بۆ لادان ژ دیالێکتا کرمانجى و پەنابرن بۆ دیالێکتێن دى هەبوویە، هەتا ئەوى ڕادەى کو ئەڤ جۆرێ لادانێ د هەمى ئاستێن زمانیدا دهێتە دین. لادانا دیالێکتی د شيعرێن مشەختیدا پەنابرن بۆ دیالێکتەکا تایبەت نینە، بەلکو پڕانییا دیالێکتێن زمانێ کورد بخۆڤە دگریت. ئەڤ لادانە هند بەرفرەهە کو دشێن ئه‌وێ ب بەشەکێ نەڤەقەتیاى ژ شێوازێ شاعێرى ل قەلەم بدەین. ئەم د ئەڤێ ڤەکۆلینێدا دێ هەولدەین جۆر و ڕۆلێ لادانا دیالێکتیێ د شيعرێن مشەختیدا، هەر ژ ئاستێ ده‌نگسازیێ بگرە هەتا دگەهیتە ئاستێ ڕستەسازیێ بدەینە دياركرن. گریمانەیا ڤەکۆلینا مە ئەوە کو لادانا دیالێکتى ڕۆلەکێ سەرەکى د بەرجەستەکرنا زمانێ شيعرێن مشەختیدا دبینیت و ئەوى ژ شاعێرێن دى یێن هەڤچەرخێن وی جودا دکەت. 

التنزيلات

بيانات التنزيل غير متوفرة بعد.

المراجع

ب زمانێ كوردى:

ئاكۆ، عه‌باس جه‌لیلیان.(بێ سال). فه‌رهه‌نگى باشوور. چاپى چووارم. ئه‌نستیتیوتى كه‌له‌پوورى كوردى.

القاظى،حافظ، (2006).فه‌رهه‌نگا قازى (عربى-كردى، كردى-عربى). چاپا ئێكێ.چاپخانا الدار العربیه‌ للموسوعات.بیروت.

الیاس،بارزان صالح و زیاب،ابو عبید عبدالله‌، (2021/2022). لادانێن سیمانتیكى ژ لایێ ئه‌ركیڤه‌ د شيعرا نویخازا كوردیدا هوزانێن(هزرڤان)وه‌كو نموونه‌.گوڤارا زانكویا نه‌وروز.پ11. ژ.30.

احمد،ارا على، و موسى،عبدالوهاب خالد، (1-21-2016). جوداهى د ناڤبه‌را زمان و ديالێكتێدا. گوڤارا زانكويا زاخو. په‌ربه‌ندا:4(B). ژماره‌:1. بپ 1-21.

ئه‌حمه‌د،عه‌بدولمه‌ناف ڕه‌مه‌زان، (2011). ئه‌تڵه‌سى زمانى. چاپا ئێكێ. چاپخانه‌يا خانى.دهۆك.

ئه‌حمه‌د، سافیه‌ محه‌مه‌د، (2013). لادان له‌ شیعرى هاوچه‌رخى كوردیدا. چاپخانه‌ى حاجى هاشم. هه‌ولێر.

ئه‌حمه‌د، سافیه‌ محه‌مه‌د، (2014). شێوازى شیعره‌ كوردییه‌كانى پیرباڵ مه‌حموود، چاپى یه‌كه‌م. چاپخانه‌ى ڕۆژهه‌لات. هه‌ولێر.

به‌كر، محه‌مه‌د،(2004). په‌خشانه‌ شیعرى كوردى ته‌نكو- سیمانتیكى گوتارى شیعرى. چاپى یه‌كه‌م. چاپخانه‌ى ئاراس. هه‌ولێر.

پیربال، فه‌رهاد،(2005). شیعرى نویێ كوردى(1898-1958). چاپى یه‌كه‌م. چاپخانه‌ى ئاراس. هه‌ولێر.

جبار،سانیا و عبدالله‌،دلبرین و یونس،شیلان، (2022). لادانێن سینتاكسى دگۆتنێن پێشییاندا. فۆلكلۆرێ كوردى. به‌رگێ ئێكێ. سه‌نته‌رێ زاخۆ بۆ ڤه‌كۆلینێن كوردى.

دزه‌یى، عه‌بدولواحید موشیر، (2012). شێواز و پراگماتیك.چاپا ئێكێ.چاپخانا الروضه‌ ئیسته‌ونبول

دۆسكى، محه‌مه‌د ئه‌مین، (2016). فه‌رهه‌نگا سپیرێز(عه‌ره‌بى-كوردى). چاپا دووێ. چاپخانا matris . تركیا.

هه‌ژارى، (1349). فه‌رهه‌نگا هه‌نبانه‌ بۆرینه‌(كردى-فارسى). یك جلدى. سروش. تهران.

یه‌عقووبى،عبدولخالق، (2005). ده‌نگى بلورینى ده‌ق(ڕه‌خنه‌ و لێكۆلێنه‌وه‌). چاپى یه‌كه‌م. چاپخانه‌ى ڕه‌ز. سلێمانى.

كانه‌بى،دلێر سادق، (2009).هه‌ندێ لادانى زمانى لاى سێ شاعیرى نویخوازى كورد لێكۆینه‌وه‌یه‌كى زمانه‌وانییه‌.چاپى یه‌كه‌م.چاپخانه‌ى خانى.دهوك.

گه‌ردى، ژوان عه‌بدولسه‌لام عه‌زیز، (2022).شێوازناسى ئه‌ده‌ب. چاپى یه‌كه‌م. ناوه‌ندى ئاوار.

گه‌ردى، ژوان عه‌بدولسه‌لام عه‌زیز، (2018).شێواز له‌ شیعره‌كانى كامه‌ران موكریدا له‌ ژێر ڕۆشنایى قوتابخانه‌ى(فیلۆلۆجى لیو شپێتزه‌ر). چاپى یه‌كه‌م. چاپخانه‌ى ڕۆشه‌نبیرى- شاره‌وانى. هه‌ولێر.

مشه‌ختى، نه‌وزاد مه‌لا خه‌ليل، و مه‌لا خه‌ليل. (2012). ديوانا مه‌لا خه‌ليل مشه‌ختى. به‌رگێ ئێكێ. چاپخانه‌يا خانى. دهوك.

مسته‌فا، هێرۆ عه‌بدولره‌حمان و عه‌بدوڵڵا ،ئدریس، (4/2/2021). شێواز و شێوازناسى. گوڤارى زانكۆیى ڕاپه‌رین. ژ.(4) ، پ. (9).

مصطفى،سرحد حسین،(2023). لادان له‌ شیعرى(قوبادى جه‌لیزاده‌)دا. نامه‌ى ماسته‌ر. زانكۆى سلێمانى.

محمد،بارزان حسین، و الیاس،بارزان صالح، (2024).عه‌ڕووز وه‌كو هوكاره‌ك ژبۆ دروستبوونا لادانێن ده‌نگ و په‌یڤى دشيعرا كلاسیكییا كوردیدا دیوانا مه‌لایێ جزیرى وه‌كو نموونه‌. گۆڤارا زانكۆیا زاخۆ.

ناوخوش، سه‌لام. (2012). فه‌رهه‌نگى ئۆكسفۆرد(ئینگلیزى-كوردى). چاپى چواره‌م. كتێبخانه‌ى زانیار. سلێمانى.

ناوخۆش. سه‌لام. (2006). فه‌رهه‌نگى ئۆكسفۆرد(ئینگلیزى-كوردى). چاپى سێهه‌م. چاپخانه‌ى ڕۆشه‌نبیرى. هه‌ولێر.

نعمه‌، ژیمان صبرى،(2005). ڕۆلێ لادانێن ڕه‌وانبێژیێ د شیعرییه‌تا هوزانێدا دیوانا (ئه‌حمه‌دێ خانى) وه‌كو نموونه‌. زانكویا دهوكێ.

نهێلى، نعمت الله‌ حامد، (2007). شێوازگه‌رى(تیورى و پراكتیكى). چاپا ئێكێ.چاپخانا حه‌جى هاشم. هه‌ولێر.

سالح، سه‌لوا فه‌ريق، (2017). ئه‌تله‌سا فۆنۆلۆجييا زمانێ كوردى پارێزگه‌ها دهۆكێ. چاپا ئێكێ. چاپخانه‌يا kalkan. تركيا.

سابير، په‌رێز، (2006). ڕه‌خنه‌ى ئه‌ده‌بى كوردى و مه‌سه‌له‌كانى نوێكردنه‌وه‌ى شيعرى كوردى. ده‌زگاى ئاراس. چاپى يه‌كه‌م. هه‌ولێر.

عبدالله‌، ئيدريس،(2022). فه‌لسه‌فه‌ى ڕه‌وانبێژى. چاپى يه‌كه‌م. نوسينگه‌ى ته‌فسير. هه‌ولێر.

عه‌سكه‌ر، سه‌نگه‌ر، (2022). لادان له‌ ده‌قه‌ شیعرییه‌كانى(عه‌بدولقادر سه‌عید)دا. نامه‌ى ماسته‌ر. زانكۆى چه‌رموو.

عه‌بوڵڵا، ئیدریس، (2013). شێوازگه‌رى لادان. چاپخانه‌ى له‌ریا. سلێمانى.

عه‌بدوڵڵا، ئیدریس، (2012). شێواز. چاپى یه‌كه‌م. چاپخانه‌ى مناره‌. هه‌ولێر.

عه‌بدولڵا، ئیدریس، (2010-2011). شێواز و شێوازگه‌رى. هه‌ولێر.

عه‌بدوڵلا، عه‌بدولسه‌لام نه‌جمه‌ددین، (2008). شیكردنه‌وه‌ى ده‌قى شیعرى له‌ ڕووى زمانه‌وانیه‌وه‌.چاپا ئێكێ. چاپخانه‌ى حاجى هاشم.هه‌ولێر.

صفار، یوسف على،(2022). ڕه‌خنه‌یا ڕه‌وشه‌نبیرى خواندنه‌كا نه‌سه‌قێ ڕه‌وشه‌نبیریێ ڤه‌شارتى بۆ ڕۆمانێن(سه‌برى سلێڤانه‌یى). چاپا ئێكێ. چاپخانا گازى. دهۆك-كوردستان.

شوان،ابراهیم احمد و عبدالرحمن،شڤان جرجیس،(2019/2020). لادانێن زمانى د هوزانێن مه‌لا خه‌لیل مشه‌ختی دا د ئاستێن(ده‌نگ،په‌یڤ،رسته‌ و واتا). گوڤارا زانكۆیا نه‌وروز. پ.9. ژ.2.

شوان، ئيبراهيم احمد،(2012). ئه‌ده‌بى كونى كوردى. چاپخانه‌ى زانكۆى سه‌لاحه‌ددين.

شوانى،ڕه‌فيق،(2001). چه‌ند بابه‌تێكى زمان و ڕێزمانى كوردى. دوزگاى چاپ و به‌ڵاوكردنه‌وه‌ى موكريانى. چاپخانه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده‌. هه‌ولێر.

خورشيد،فوئاد حه‌مه‌، (2008). زمانه‌وانى. چاپخانه‌ى ده‌زگاى چاپ و په‌خشى سه‌رده‌م. چاپى يه‌كه‌م. سلێمانى.

خۆشناو،نه‌ريمان عه‌بدوڵڵا، (2014). زار و زمان. چاپى دووه‌م. چاپخانه‌ى هێڤى. هه‌ولێر.

خه‌زنه‌دار، مارف، (2001). مێژووى ئه‌ده‌بى كوردى. به‌رگى يه‌كه‌م. ده‌زگاى چاپ و به‌لاوكردنى ئاراس. هه‌ولێر.

خورشید،حه‌لیمه،‌ و عه‌بدوللا،ابو عوبید، و جه‌میل، مه‌سعود، (2021/2022). شیعرییه‌تا لادانێ د هوزانێن (مه‌لایێ جزیرى) دا (مستله‌) ژ ناما دكتورایێ. گوڤارا زانكویا نه‌وروز.پ11.ژ.3.

ب زمانێ عه‌ره‌بى:

المسدى، د. عبدالسلام(2006). الأسلوبیه‌ و الأسلوب. الطبعه‌ الخامسه. دار الكتاب الجدید لمتعده‌. بیروت لبنان.

ادریس، سهیل،(2004). المنهل (قاموس فرنسی-عربی).الطبعه‌ الاول. دار الادب للنشر و التوزیع) بیروت.

ابو العدوس، يوسف،(2007).الاسلوبية الروية والتطبيق. عمان-دار المسيرة للنشر و التوزيع. الطبعة الاولى.

بن على،محمد بن مكرم، أبوالفضل، ابن منظور،جمال الدين، (1414هـ). لسان عرب. النشر دار صادر-بيروت.الطبعة الثالث. الاجزء 2.

ويس، أحمد محمد، (2005). الانزياح من منظور الدراسات الأسلوبية.الطبعة الاولى.بيروت-لبنان.

حمد، عبدالله‌ خضر،(2013). أسلوبيه‌ الانزياح في شعر المعلقات.الطبعة الاولى. عالم الكتب الحديث النشر و التوضيع. اربد- الاردن.

نضبة من اللغويين اللغه‌ العربية، (1972). المعجم الوسيط. دار النشر القاهره. الطبعة الثانيه‌.جزء:1.

شعبان، حبیبه‌، عتو، فاطمه‌، (2014-2015). الانزیاح فى دیوان((رصاص وزنابق)) لعماربن زاید. باشراف: محمد مزاینى. ڕساله‌ ماجستر.كلیه‌ الاداب و اللغات. الجامعه‌ الجیلالی بو نعامه‌ خمیس ملیانه‌.

ب زمانێ فارسى:

حكمت،شاهرخ. (1402) بررسى هنجارگريزى در سروده‌ى " ارش كمان گير " سياوش كسرايى بر پايه‌ى الگوى "جفرى ليچ " . مقاله‌ پژوهشى. دوره‌ 15. شماره‌ 58. تابستان.

صفوى، كوروش. (1396). از زبانشناسى به‌ ادبيات. نشر چشمه‌. تهران.

قربان زاده‌،بهروز، محمد زاده‌،جواد.(1397) . بررسى هنجارگريزى نوشتارى در اشعار سميح قاسم براساس نظريه‌ ليچ. فصلنامه‌ نقد عربى معاصر. سال هشتم.

ب زمانێ ئينگليزى:

Abdualaziz,Neda mohammed.(2024) An Analysis of Semantic and Syntactic Deviation in the Poems Collection Titled “A Departure Ended With Enallage’’. Vol.12. No:2. Feb.

D.izoli,FERHENG(kurdi-tirki). (1992),deng yayınları. birinci baskı..

Leech, Geffrey. N. A .(1969). linguistic Guide to English Poetry. Logman London and New York. First

Nofal, Hasan Khalil. (2014). SYNTACTIC DEVIATIONS/ STYLISTIC VARIANTS IN POETRY: CHAUCER AND T.S.ELIOT AS MODELS. International Journal of English and Literature Studies, 3(4):282-310.

Pirnajmuddin,hossein,medhat,vahid, Linguistic Deviation in poetry Translation: An investigation into the English Renderings of Shamlu’s Verse, Vol.2, No.6, pp.1329-1336, November 2011.

التنزيلات

منشور

2025-06-30

كيفية الاقتباس

على ف., & خليل ك. (2025). شرۆڤه‌كرنا لادانا ديالێكتى دشيعرێن مه‌لا خه‌ليل مشه‌ختيدا ل دويڤ مۆدێلا- جێفرى ليچ-ى. مجلة العلوم الانسانیة لجامعة زاخو, 13(2), 349–359. https://doi.org/10.26436/hjuoz.2025.13.2.1584

إصدار

القسم

مجلة العلوم الانسانیة لجامعة زاخو