ڕەنگڤەدانا بنەمایێن ئێکەتییا هەبوونێ یا (ئبن عەرەبی) د بەرهەمێن (ئەحمەدێ خانی)دا

المؤلفون

  • وحید نعمت رمضان پشکا زمانێ کوردی، کۆلیژا زانستێن مرۆڤایەتی، زانکۆیا زاخۆ، هەرێما کوردستانێ – عێراق.
  • شڤان قاسم حسن پشکا زمانێ کوردی، کۆلیژا بنیات، زانکۆیا زاخۆ، هەرێما کوردستانێ – عێراق.

DOI:

https://doi.org/10.26436/hjuoz.2025.13.1.1526

الكلمات المفتاحية:

هەبوون، ئێکەتییا هەبوونێ، ئبن عەرەبی، ئەحمەدێ خانی، بەرهەمێن ئەحمەدێ خانی

الملخص

ژ تیۆرێن هزری یێن د ناڤ جیهانا ئیسلامیدا ڕەنگڤەداین، ب تایبەت د ناڤ سۆفیگەریێدا، ئەو ژی بابەتێ (ئێکەتییا هەبوونێ)یە، ئەوا ل دەڤ عارفێ ئەندەلۆسی (ئبن عەرەبی١١٦٤-١٢٤٠ز) گەهشتییە کەمالا خوە یا هزرێ. مەرەم ژ ئێکەتییا هەبوونێ، ئەو ئێکاتییا بلندە یا ب جۆرەکێ بەرامبەری یێ ئیلاهییات و مرۆڤی سالۆخ ددەت، خودێ سروشتێ مرۆڤی هلدگرت، لاهۆت کاکلک و ناڤەڕۆکا ناسۆتی د ناڤ خوەدا دگرت، و ناسۆت دبت ئەگەرا ڤەگرتنا لاهۆتێ و ب گۆتنەکا دی؛ مرۆڤ د حەقیقەتدا دبیت مەلەکووتی و ب ڕێکا ئەوێ ب ڕێڤە دچت، خودێ ب ڕەنگەکێ باتنی د ناڤ مرۆڤیدا هەیە و مرۆڤ د ناڤ خودێدا فەنا دبیت. گرنگییا ڤەکۆلینێ د ئەوێ چەندێدایە، چ ڤەکۆلەرەکێ ژ بەرییا نها دەست بۆ ڤی بابەتێ گرنگ د هزرا شاعیرێ کورد (ئەحمەدێ خانی) و تیۆرییا دیارکریدا نەبرییە. گریمانە دهێتەکرن کو ئەحمەدێ خانی ئێک ژ ئەوان شاعران بیت یێن باوەری ب هزرا ئێکەتییا هەبوونێ یا ئبن عەرەبی هەیە و د ناڤ بەرهەمێن خوەدا ئەڤ بابەت بکارهینا بیت. ئەنجامێن ڤەکۆلینێ ئەوێ ڕاستیێ نیشان ددەن، ئەو ب ڕێکا عشقێ بەرەڤ ئێکەتییا هەبوونێ چوویە، ژ عشقا مەجازی بەرەڤ عشقا حەقیقی دچت، دەرکەڤتنا خودێ (خالق) د ناڤ بوونەوەران (مخلوقات) دا. ئانکو ل دەڤ وی خالا سەنتەری و هەبوونا ڕەها خودێیە، بوونەوەرێن دی ڕەنگڤەدانا ئەوێ هەبوونێ دکەن. یان ب هزرەکا دی؛ خودێ (نوورا نوورایە)، بوونەوەران ژی ژ وێ نوورێ بەهرا خوە وەرگرتییە.

المراجع

- قورئانا پیرۆز.

- بخارائی، احمد علی رجائی (١٣٦٤)، فرهنگ اشعار حافظ، چاپ هشتم، تهران: انتشارات علمی.

- بورکهارت، تیتوس (١٣٧٣)، درآمدی بر آئین تصوف، ترجمه: یعقوب آژند، چاپ اول، تهران: انتشارات مولی.

- خانی، ئەحمەد (٢٠٠٨)، مەم و زین، بەرهەڤکرن: تەحسین ئیبراهیم دوسکی، چاپا ئێکێ، دهۆک، دەزگەها سپیرێز.

- الحفني، عبدالمنعم (٢٠١٠)، موسوعة الفلسفة والفلاسفة، الجلد الاول، الطبعة الثالثة، القاهرة، الناشر مکتبة مدبولی.

- خانی، ئەحمەد (٢٠١٦)، دیوان، بەرهەڤکرن: تەحسین دۆسکی، چاپا ئێکێ، دهۆک، دەزگەهێ سپیرێز.

- دهخدا، علی اکبر (١٣٧٧)، لغت نامە دهخدا، جلد پانزدهم، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- دوڕە، عەبدولرەحمان (٢٠٠٨)، ئەحمەدێ خانی، پێشگۆتن: بابێ نازێ، چاپا ئێکێ، دهۆک، بێ دەزگەهـ.

- دۆسکی، محەمەد ئەمین (٢٠١٦)، فەرهەنگا سپیرێز عەرەبی-کوردی، چاپا دوویێ، دهۆک: دەزگەهێ سپیرێز.

- ڕەسوول، عیزەددین مستەفا (٢٠٠٨)، ئەحمەدی خانی، شاعیر و بیرمەند، فەیلەسووف و سۆفی، بەشێ دوو، وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە، نووسەر خۆی، چاپی یەکەم، سلێمانی: بێ دەزگا.

- سجادی، سید جعفر (١٣٣٨)، فرهنگ لغات واصطلاحات فلسفی، چاپ اول، تهران.

- سجادی، سید جعفر (١٨٨٣)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات طهوری.

- شوان، ئیبراهیم ئەحمەد (٢٠١٠)، فەرهەنگی سۆفیانەی دیوانی جزیری و مەحوی، چاپی یەکەم، هەولێر: ئەکادیمیایی کوردی.

- شوان، ئیبراهیم ئەحمەد (٢٠٢١)، شیعری سۆفیانە لە ئەدەبی کۆنی کوردیدا، چاپی یەکەم، هەولێر: دەزگایی تەفسیر.

- صدری نیا، باقر (١٣٨٨)، فرهنگ مأثورات متون عرفانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات سخن.

- علي، انور محمد (٢٠٠٧)، احمد الخاني فلسفة التصوف في دیوانه مم و زین، الطبعة الاولی، دهوک، دار سپیرێز للطباعة والنشر.

- غفاری، سید محمد خالد (١٣٨٠)، فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق شهاب الدین سهروردی، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

- کاکایی، قاسم (١٣٩٣)، وحدت وجود بە ریوایت ابن عربی و مایستر اکهارت، چاپ ششم، تهران: انتشارات هرمس.

- محمدسالم، عبدالبدیع محمد عبدالله (-)، فلسفة التصوف بین وحدة الوجود ووحدة الشهود: ابن عربي نموذجا، جامعة الازهر، کلیة الدراسات الاسلامیة والعربیة للبنین بالشرقیة، قسم العقیدة والفلسفة.

- مرعي، فرست (٢٠٢١)، ابن عربي وتأثیره علی التصوف الکردي، ٢٠/ ینایر/ ٢٠٢١،سایت(zahawi.org). https://zahawi.org/?p=3814&lang=ar

- معین، محمد (١٣٨٦)، فرهنگ معین، چاپ سوم، تهران: نشر زرین.

- مەحموود، سالار عەزیز (٢٠١٤)، هزری فەلسەفی لە شیعری مەلای جزیری دا، چاپی یەکەم، هەولێر: خانەی موکریانی بۆ چاپ و بلاوکردنەوە.

- نصر، سید حسین (١٣٩٤)، گلشن حقیقت، ترجمە: انشاءاللە رحمتی، چاپ سوم، تهران، نشر سوفیا.

التنزيلات

منشور

2025-03-31

كيفية الاقتباس

رمضان و., & حسن ش. (2025). ڕەنگڤەدانا بنەمایێن ئێکەتییا هەبوونێ یا (ئبن عەرەبی) د بەرهەمێن (ئەحمەدێ خانی)دا. مجلة العلوم الانسانیة لجامعة زاخو, 13(1), 147–155. https://doi.org/10.26436/hjuoz.2025.13.1.1526

إصدار

القسم

مجلة العلوم الانسانیة لجامعة زاخو