کارتێکرنا تەمەنى ل سەر ئەدایێ ئەندامێن پەرلەمانێ هەرێما کوردستانێ 1992-2022

المؤلفون

  • هژار بشیر سعدون پشكا سیستەمێن سیاسی و سیاسەتا گشتی، كولیژا زانستێن سیاسی، زانكویا دهوك هەرێمی كوردستان-عێراق.
  • محمد تترخان عبدالرحمن پشكا سیستەمێن سیاسی و سیاسەتا گشتی، كولیژا زانستێن سیاسی، زانكویا دهوك هەرێمی كوردستان-عێراق.

DOI:

https://doi.org/10.26436/hjuoz.2024.12.3.1360

الكلمات المفتاحية:

Age group, Democracy, Parliament, Kurdistan region, Skills, Oversight, Legislation.

الملخص

تەمەنێ بایلۆژیێ مرۆڤان کارتێکرنێ دکەت ل سەر هەموو چالاکی و ئەرکێن ب مرۆڤان دهێنە سپاردن. تەمەنی هەروەسان کارتێکرن هەیە ل سەر ئەدائێ سازییان ب گشتی و ب تایبەتی پەرلەمانی، د ڤێ چوارچووڤی دا تەمەنێ پەرلەمانتاری پەیوەندیدارە ب ئەدائێ پەرلەمانی، ئەوژی ب چەند رێکێن جێواز: سەربۆر و شارەزاهی، نوینەراتییا راستەقینە، شیانێن مەعرفی، شیانێن جەستەیی و شارەزاییا تەکنیکی و هتد. پرانییا پەرلەمانێن جیهانێ د سیستەمێن دیمۆکراسی دا دوو  ئەرکێن سەرەکە هەنە کو ئەوژی یاسادانان و چاڤدێرییە، تەمەن کارتێکرنەکا راستەوخوە ل سەر جێبجێکرنا ڤان هەردوو ئەرکان هەیە. پەرلەمان ئێک ژ گرنگترین سازیێن سیستەمێ سیاسی یێ هەر دەولەتەکییە، ژبەر ڤێ چەندێ گرنگە گرۆپێ هەرە کارا و ئەکتیڤ یێ تەمەنی بۆ ڤى ئەرکى بهێتە دیارکرن. فۆکسا ڤەکۆلینێ ل سەر هەر پێنچ خۆلێن پەرلەمانێ هەرێما کوردستانییە هەر ژ ساڵا 1992 پشتی ئێکەم هلبژارتنێن هەرێما کوردستانێ هەتا ساڵا 2022 کو د ڤێ ماوەی دا پێنچ هلبژارتن هاتینە ئەنجام دان و پێنچ خۆلێن پەرلەمانی کارێ خوە کرییە. دڤان پێنچ خۆلان دا هەرسێ گرۆپێن تەمەنی پشکداربووینە. ئارمانجا ڤێ ڤەکۆلینێ دیارکرنا باشترین و کاراترین گرۆپێ تەمەنییە د هەر پێنچ خۆلێن پەرلەمانێ هەرێما کوردستانێ دا، ب رێکا بکارئینانا رێبازا بەراورکرنێ دناڤبەرا هەموو ئەندامێن هەر پێنچ خۆلێن پەرلەمانێ هەرێما کوردستانێ دا ژێ ئالیێ تەمەن ڤە و ب تایبەتی خۆلا پێنجەم کو ل ساڵا 2018 هاتبوو هلبژارتن. گرێمانا ڤێ ڤەکۆلینێ ئەوە کو تەمەنێ ناڤین (Middle Age) د ناڤبەرا (35 ساڵی هەتا 65 ساڵی)، باشترین تەمەنە ژ بۆ ئەندامەتییا سازییا یاسادانانێ ل هەرێما کوردستانێ.

المراجع

لیستا ژێدەران

ئێک: پەرتووک

پەرتووکێن کوردى

بەڕێوەبەرێتیى راگەیاندنی پەرلەمانی کوردستان، ٢٠١١. کار و چالاکیی لیژنەکانی پەرلەمانی کوردستان: خولی دووەمى هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ٢٠٠٥-٢٠٠٩. هەولێر: چاپخانەی شەهاب.

جامباز، ط.، ٢٠٠٩. پەرلەمانتارانی خۆلی دووەمی پەرلەمانی کوردستان (٢٠٠٥-٢٠٠٩) پرسیاربارانی حکومەتی کوردستان دەکەن. هەولێر: چاپخانەی شەهاب.

جامباز، ط. و پیرداود، ن.، ٢٠٠٨. پەرلەمانتارانی خۆلی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان-عێراق ١٩٩٢-٢٠٠٥. هەولێر: چاپخانەی شەهاب.

پەرتووکێن عەرەبى

الشرقاوى، س.، ٢٠٠٧. النظم السياسية في العالم المعاصر. القاهرة: جامعة القاهرة.

شريف، أ. ف.، ٢٠١٩. الحكم الصالح في اقليم كوردستان: دراسة في المقومات والمعوقات (1992-2013). اربيل: مطبعة هيفي.

پەرتووکێن ئێنگلیزى

Newton, K. & Deth, D., 2009. Foundations of Comparative Politics. Cambridge: Cambridge University Press.

Stansfield, G., 2003. Iraqi Kurdistan: Political Development and Emergent Democracy. London: Routledge Curzon.

Stansfield, G., 2007. Iraq: People, History, Politics, Cambridge: Polity Press.

Symons, K. D., 2011. Psychological Age. In: Encyclopedia of Child Behavior and Development. Boston: Springer.

دوو: گۆڤارێن زانستى

گۆڤارێن عەرەبى

طارش، س. ع.، ٢٠٢٠. التحقيق البرلماني: دراسة مقارنة. القاهرة: المجلة القانونية (مجلة متخصصة في الدراسات والبحوث القانونية).

گۆڤارێن ئێنگلیزى و سکۆپاس

Bailer, S. & Ohmura, T., 2017. Exploring, Maintaining, and Disengaging—The Three Phases of a Legislator's Life. Legislative Studies Quarterly, 43(3), pp. 493-520.

Coghill, K. et al., 2012. The functions of Parliament: reality challenges tradition. Australasian Parliamentary Review, 27(2), pp. 55-70.

Gunter, M., 1993. A de facto Kurdish State in Northern Iraq. Third World Quarterly, 14(2), pp. 295-319.

Hájek, L., 2019. Effects of age and tenure on MPs’ legislative behaviour in the Czech Republic. The Journal of Legislative Studies, 25(4), pp. 553-575.

Hamczyk, M. et al., 2020. Biological Versus Chronological Aging. Journal of the American College of Cardiology, 75(8), pp. 919-930.

Hazell, R., 2001. The Challenges Facing our Parliaments: How can we improve their performance?. Australasian Parliamentary Review, 16(2), pp. 5-26.

Jeydel, A. & Taylor, A., 2003. Are Women Legislators Less Effective? Evidence from the U.S. House in the 103rd-105th Congress. Political Research Quarterly, 56(1), pp. 19-27.

Malanczuk, P., 1991. The Kurdish Crisis and Allied Intervention in the Aftermath of the Second Gulf War. EJIL, Volume 2, pp. 114-131.

سێ: نامەیێن ماستەرێ

المحمدي، آ. ط.، ٢٠٢١. ممارسة مجلس النواب العراقي لصلاحياته الدستورية بين النص والواقع: (دراسة مقارنة). عمان-اردن: جامعة الشرق االوسط.

چوار: ژێدەرێن ئەنتەرنێتێ

France24, 2017. Iraq’s Kurdish parliament approves September 25 independence referendum. [Online]

Available at: https://www.france24.com/en/20170915-iraq-kurdish-parliament-approves-september-25-kurdistan-independence-referendum

[Accessed 2 December 2023].

Inter-Parliamentary Union, 2023. National Parliaments. [Online]

Available at: https://www.ipu.org/national-parliaments

[Accessed 2 December 2023].

Parliamentary Education Office, 2023. A short history of Parliament. [Online]

Available at: https://peo.gov.au/understand-our-parliament/history-of-parliament/history-milestones/a-short-history-of-parliament/#:~:text=The%20word%20'parliament'%20comes%20from,go%20back%20thousands%20of%20years

[Accessed 10 September 2023].

Parliamentary Education Office, 2023. Locations of the origins of the concepts of parliament. [Online]

Available at: https://peo.gov.au/understand-our-parliament/history-of-parliament/history-milestones/a-short-history-of-parliament

[Accessed 13 December 2023].

بەرەى کوردستانى، ١٩٩٢. یاسای ژماره‌ (١) یاسای هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نیشتمانی كوردستان. [متصل]

Available at: https://www.parliament.krd/media/14358/yasay-zhmara-1-y-saly-1992.pdf

[تاريخ الوصول ٣ كانون الأول ٢٠٢٣].

پەرلەمانى کوردستان - عێراق، ٢٠٠٨. یاسای ژماره‌ (16)ی ساڵی 2008 یاسای په‌سندكردنی ده‌ستووری هه‌رێمی كوردستان. [متصل]

Available at: https://payinstitute.org/wp-content/uploads/2017/12/16-2.pdf

[تاريخ الوصول ٢ كانون الأول ٢٠٢٣].

پەرلەمانى کوردستان - عێراق، ٢٠١٨. مێژووی هەڵبژاردنی خولی پێنجەم 2018. [متصل]

Available at: https://www.parliament.krd/about-parliament/parliament-terms/term-5/

[تاريخ الوصول ٥ تشرين الثاني ٢٠٢٣].

پەرلەمانى کوردستان - عێراق، ٢٠١٨. هەمواری ساڵی ٢٠١٨ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان. [متصل]

Available at: https://payinstitute.org/uploads/pdf/peyrew2018.pdf

[تاريخ الوصول ٣ كانون الأول ٢٠٢٣].

پەرلەمانى کوردستان - عێراق، بلا تاريخ سەرۆکایەتی خولی یەکەم. [متصل]

Available at: https://www.parliament.krd/mps/previous-presidency/presidency-term1/

[تاريخ الوصول ١ أيلول ٢٠٢٣].

پەرلەمانى کوردستان - عێراق، بلا تاريخ مێژووی هه‌ڵبژاردن خولى چوارەم ٢٠١٣. [متصل]

Available at: https://www.parliament.krd/about-parliament/parliament-terms/term-4/

[تاريخ الوصول ٦ تشرين الثاني ٢٠٢٣].

پەرلەمانى کوردستان - عێراق، بلا تاريخ مێژووی هه‌ڵبژاردن خولى دووه‌م 2005. [متصل]

Available at: https://www.parliament.krd/about-parliament/parliament-terms/term-2/

[تاريخ الوصول ١٠ تشرين الثاني ٢٠٢٣].

روانگەى پەى، بلا تاريخ سەرۆکایەتی پەرلەمان ( خولی سێیەم). [متصل]

Available at: https://payinstitute.org/perleman/xulekani_parlaman/x5-perleman/x5-sarokayati-parlaman.html

[تاريخ الوصول ١٠ أيلول ٢٠٢٣].

روانگەى پەى، بلا تاريخ سەرۆکایەتی پەرلەمان (خۆلی دووەم). [متصل]

Available at: https://payinstitute.org/perleman/xulekani_parlaman/x2-perleman/x2-sarokayati-parlaman.html

[تاريخ الوصول ٢٠ تشرين الأول ٢٠٢٣].

روانگەى پەى، بلا تاريخ فراکسیونەکانی خۆلی دووەم. [متصل]

Available at: https://payinstitute.org/perleman/xulekani_parlaman/x2-perleman/fraksionekan2.html

[تاريخ الوصول ٢٥ تشرين الأول ٢٠٢٣].

روانگەى پەى، بلا تاريخ فراکسیونەکانی خۆلی سییەمی پەرلەمان. [متصل]

Available at: https://payinstitute.org/perleman/xulekani_parlaman/x3-perleman/fraksionekan3.html

[تاريخ الوصول ٥ تشرين ألثاني ٢٠٢٣].

رئاسة اقليم كوردستان، بلا تاريخ عن رئاسة اقليم كوردستان. [متصل]

Available at: http://krp.org/arabic/pdisplay.aspx?sm=nmPFmqeV29s=

[تاريخ الوصول ١٨ اب ٢٠٢٣].

• لجنة اعادة النظر في مشروع دستور اقليم كوردستان-العراق، ٢٠٠٩. مشروع دستور اقليم كوردستان - العراق. [متصل]

Available at: http://krp.org/arabic/pdisplay.aspx?sm=krjlUxmdh10=

[تاريخ الوصول ١٨ اب ٢٠٢٣].

• ئەنجومەنى نیشتمانی کوردستان عیراق، ٢٠٠٩. یاسای ژماره‌ (٢)ی ساڵی(٢٠٠٩): یاساى هه‌مواركردنى چواره‌مى یاساى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى نیشتمانى كوردستان عیراق ژماره‌ (١)ى ساڵى ١٩٩٢هه‌مواركراو. [متصل]

Available at: https://payinstitute.org/wp-content/uploads/2017/12/2-4.pdf

[تاريخ الوصول ١ كانون الأول ٢٠٢٣].

• ئەنجومەنى نیشتمانیى کوردستان-عیراق، ٢٠٠٥. یاساى سەرۆکایەتى هەرێمى کوردستان-عیراق. [متصل]

Available at: https://payinstitute.org/wp-content/uploads/2017/12/1.pdf

[تاريخ الوصول ١٢ كانون الأول ٢٠٢٣].

التنزيلات

منشور

2024-08-11

كيفية الاقتباس

سعدون ه., & عبدالرحمن م. (2024). کارتێکرنا تەمەنى ل سەر ئەدایێ ئەندامێن پەرلەمانێ هەرێما کوردستانێ 1992-2022. مجلة العلوم الانسانیة لجامعة زاخو, 12(3), 659–690. https://doi.org/10.26436/hjuoz.2024.12.3.1360

إصدار

القسم

مجلة العلوم الانسانیة لجامعة زاخو