په‌يوه‌ندييا بگوڕێن (نفش، تايێ زانستى و زمانێ خواندنێ) و بكارهينانا ئیمۆجييان د ناڤبەرا فێرخوازێن زانكۆيا زاخۆدا

سلوى فريق صالح 1*، وارهێل عبدالباقي كامل 2

1 پشكا زمانێ‌ كوردی، كۆليژا زانستێن مرۆڤایەتی، زانكۆیا زاخۆ، هەرێما كوردستانێ‌ ــ عێراق.

 (salwa.salih@uoz.edu.krd)

2 پشكا سيسته‌مێن زانيارييێن كومپيوته‌رى، كۆليژا ته‌كنيكى زاخۆ، زانكۆيا پۆليته‌كنيكى يا دهۆك، زاخۆ/ هه‌رێما كوردستانێ- عيراق.

  تاريخ الاستلام: 03/2025          تاريخ القبول: 06/2025    تاريخ النشر: 06/2025  https://doi.org/10.26436/hjuoz.2025.13.2.1597

پوخته‌:

ئێمۆجى ئه‌و هێمايه‌نه‌ يێن كو د توڕێن جڤاكيدا تێكه‌لى هێمايێن نڤيسينێ دبن، هه‌روه‌سا دبنه‌ پشكه‌ك ژ هه‌لگرێ په‌ياما فڕێكه‌رى. فڕێكه‌ر هنده‌ك جاران بۆ ده‌ربڕينا ڕه‌وش، هه‌لچوون و هنده‌ك جارانژى بۆ كورتبڕى، ئابووريكرن د نڤيسينێدا و جوانكرن و كارگه‌رى و نه‌هێلانا مژدارييێ ل سه‌ر په‌يامێ، په‌نايێ بۆ بكارهينانا ئه‌وان دبه‌ت. ئه‌ڤ ڤه‌كۆلينه‌ ب ناڤونيشانێ "په‌يوه‌ندييا بگوڕێن (نفش، تايێ زانستى و زمانێ خواندنێ) و بكارهينانا ئیمۆجييان د ناڤبەرا فێرخوازێن زانكۆيا زاخۆدا" بزاڤێ دكه‌ت، به‌رسڤا ئه‌ڤێ پرسيارا سه‌ره‌كى بده‌ت: كا ئه‌رێ بگوڕێن (نفش، تايێ زانستى و زمانێ خواندنێ) چ په‌يوه‌ندى  ب بكارهينانا جۆرێ ئيمۆجييانڤه‌ هه‌يه‌؟ ڤه‌كۆلين ب شێوه‌يێ ڕاپرسى ل سه‌ر 120 فێرخوازێن زانكۆيا زاخۆ ژ نفش، تايێ زانستى و زمانێ خواندنێ يێن جودا هاتييه‌ئه‌نجامدان و داتا ب ڕێكا پرۆگرامێ (SPSS) هاتينه‌شڕۆڤه‌كرن. گريمانه‌يا سه‌ره‌كييا ڤه‌كۆلينێ ئه‌ڤه‌يه‌ كو بگوڕێن ناڤبرى په‌يوه‌ندى ب هه‌لبژارتنا جۆرێ ئيمۆجييانڤه‌ هه‌يه‌. پشتى وه‌رگرتنا داتايان و شڕۆڤه‌كرنا ئه‌وان دياربوو كو بگوڕێ نفشى و تايێ زانستى په‌يوه‌ندى ب هه‌لبژارتنا جۆرێ ئيمۆجييانڤه‌ هه‌يه‌، لێ زمانێ خواندنێ چ په‌يوه‌ندى پێڤه‌ نينه‌.

په‌يڤێن سه‌ره‌كى: تورێن جڤاكى، په‌يام، هێمايێن زمانى، هێمايێن نه‌زمانى، ئێمۆجى.


1. پێشەکی

ژ پێخه‌مه‌ت گەهاندنا هزر و پەیاما خۆ، هەر ژ کەڤندا مرۆڤان بزاڤا ڤەدیتنا باشترین و کورتترین ڕێک دایە. گوهۆڕینا ڕێنڤیسێ ژ نیگارکرنا هزرێ بۆ پەیڤێ و بڕگه‌يێ، پاشى بۆ ڕێنڤیسا ئەلفبێيێ، باشترین گڕۆڤەنە بۆ ئەڤێ چەندێ. ب واتایەکا دی، ب درێژاهییا ديرۆكێ مرۆڤان بزاڤکرینە ڕێکێن کورت و ب ساناهی بۆ گەهاندنا پەیاما خۆ په‌يدا بكه‌ن.

ل ئه‌ڤى سه‌رده‌مى، ئیمۆجيیێن توڕێن جڤاکی ژی بووینە پشکەک ژ ڤەگوهاستن و گەهاندنا پەیاما ڤڕێکەری. ئێدی ئەڤ هێمایێن ئیمۆجيیان ب شێوەیەکێ بەربەلاڤ تێکەلی هێمایێن نڤیسینێ دبن و دهێنەبکارهینان. تەنانەت هندەک جاران سەربخۆ ژی دەردکەڤن و هەلگرێن پەیامەکێنە و شیانێن گەهاندنا هزرەکێ هەنە. هه‌تا ئه‌وی ڕادەی، ئێدی پەیام و نڤیسینێن توڕێن جڤاکی بێی ئیمۆجی ناهێنەبکارهینان.

1.1. ناڤونيشانێ ڤەکۆلینێ:

ئه‌ڤ ڤه‌كۆلينه‌ ب ناڤونيشانێ "په‌يوه‌ندييا بگوڕێن (نفش، تايێ زانستى و زمانێ خواندنێ) ل سه‌ر بكارهينانا ئیمۆجييان د ناڤبەرا فێرخوازێن زانكۆيا زاخۆدا" بزاڤه‌كه‌ بۆ زانينا چاوانييا بكارهينانا ئيمۆجييان ژ ئالييێ فێرخوازێن زانكۆيێڤه‌ و كاريگه‌رييا بگوڕان ل سه‌ر ئه‌ڤێ بكارهينانێ.

1.2. ئارمانجا ڤه‌كۆلينێ:

1.3. ئارمانج ژ ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلينێ ئه‌وه كو بهێته‌زانين ئێمۆجى چنه‌ و چ په‌يامه‌ك هه‌يه‌ و كاريگه‌رييا ئه‌وان ل سه‌ر په‌يامێ چييه‌؟ هه‌روه‌سا زانينا ئه‌ڤێ چه‌ندێ كا ئه‌رێ فڕێكه‌ر چاوا ئيمۆجييان وه‌كو پێگوهۆڕكه‌كێ زمانى بكاردهينن؟

1.4. پرسيارێن ڤەکۆلینێ:

ڤه‌كۆلين ل به‌رسڤا ئه‌ڤان پرسياران دگه‌ڕيێت:

· فێرخوازێن زانكۆيێ پتر كيژ ئيمۆجييان بكاردهينن و بۆچى؟

· ئه‌رێ په‌يوه‌ندى د ناڤبه‌را بگوڕێن (نفش، تايێ زانستى و زمانێ خواندنێ) و بكارهينانا ئيمۆجيياندا هه‌يه‌؟‌

1.5. گریمانه‌يێن ڤەکۆلینێ:

· په‌يوه‌ندى و كاريگه‌رييا بگوڕێ نفشى  ل سه‌ر هه‌لبژارتنا ئيمۆجييان هه‌يه‌.

· په‌يوه‌ندى و كاريگه‌رييا بگوڕێ تايێ زانستى ل سه‌ر هه‌لبژارتنا ئيمۆجييان هه‌يه‌.

· په‌يوه‌ندى و كاريگه‌رييا بگوڕێ زمانێ خواندنێ ل سه‌ر هه‌لبژارتنا ئيمۆجييان هه‌يه‌.

1.6. گرنگییا ڤەکۆلینێ:

زانينا په‌يوه‌ندييا بگوڕان ب تايبه‌تى بگوڕێن ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلينێ، د ڤه‌كۆلينێن جڤاكناسى، سياسى، زمانڤانى و ...دا، ژ مژارێن گرنگه‌ و كاريگه‌رييا ئه‌وان دشێت د دانان و پلانێن بهێتدا بكاربهێت. ئه‌ڤ مژاره‌ دشێت د مژارێن باسكريدا ژ پێخه‌مه‌ت هنارتن و كاريگه‌رييا په‌ياماندا بهێته‌بكارهينان.  

1.7. سنوورێ ڤەکۆلینێ:

داتايێن ڤه‌كۆلينێ ب تنێ ژ فێرخوازێن زانكۆيا زاخۆ ل پشكێن زانستييێن جودا و ژ هه‌ر دوو نفشيێن نێر و مێ ل سالا خواندنا 2024-2025 سمسته‌رێ دوويێ هاتينه‌وه‌رگرتن.

1.8. کەرەسته‌يێن ڤەکۆلینێ:

ژبەرکو ژبلی ئیمۆجیان گەلەک هێمایێن دیژی هەنە كو د چارچووڤه‌يێ توڕێن جڤاکیدا دهێنەبکارهینان و دبنە پشکەک ژ پەیامێ. وەکی (ستیکەر، جیف، ئیمۆجيیێن نە کودکری...) لەوڕا کەرەسته‌يێ ڤەکۆلینا مە ب تنێ ئەوان ئیمۆجیيان ب خۆڤە دگریت، ئەوێن د سیستەمێ (ئێکەتییا یۆنیکۆد)ـا جیهانیدا هاتینەناساندن و کۆدکرن.

1.9. شێواز و ڕێبازا ڤەکۆلینێ:

هێمایێن ئیمۆجيیان ل گۆڕەی ڕوانگەهـ و بنەمایێن تیۆرا پیرێسی هاتینەوەسفکرن و شڕۆڤکرن. بۆ مه‌به‌ستا وه‌رگرتنا داتايان ژى مفا ژ پرسيارنامه‌يه‌كێ هاتييه‌وه‌رگرتن. پرسيارنامه ل دوو قۆناغان هاتييه‌به‌رهه‌ڤكرن. ل قۆناغا ئێكێ، ليسته‌‌ك ژ 120 ئیمۆجييێن گه‌له‌ك به‌ربه‌لاڤ ل دويڤ ماڵپه‌ڕێ یۆنیکۆد هاتنه‌هه‌لبژارتن، پاشى داخواز ژ 40 فێرخوازێن زانكۆيا زاخۆ ل پشكێن زانستييێن جودا و ژ هه‌ر دوو نفشيێن نێر و مێ هاته‌كرن كو ژ ليستا هه‌ڤپێچ به‌ربه‌لاڤترين ئیمۆجييێن كو ئه‌و بكاردهينن، هه‌لببژێرن. ل قۆناغا دوويێ و ل دويڤ ئامارا بده‌سڤه‌هاتى، 24 ئیمۆجييێن به‌ربه‌لاڤ هاتنه‌هه‌لبژارتن و ژ 160 فيڕخوازێن زانكۆيا زاخۆ هاته‌خواستن كو ڕاده‌يێ بكارهينانا هه‌ر ئیمۆجييه‌كێ ب (هه‌مى جاران، پترييا جاران، هنده‌ك جاران، كێم جاران، چ جاران) نيشان بده‌ت. ژ سه‌رجه‌مێ پرسيارنامه‌يێن به‌لاڤكرن، 120 پرسيارنامه‌ بێى كێماسى گه‌هشتنه‌ ڤه‌كۆله‌ران. داتا ب ڕێكا پرۆگرامێ (SPSS) هاتنه‌شڕۆڤه‌كرن.

1.10. پەیکەرێ ڤەکۆلینێ:

دانەنیاسینا بابەتی، گریمانە، گرنکی، ئارمانج، سنوور و ڕێباز. پێشەکییا ئەڤێ ڤەکۆلینێدا پێکدهینن. دانەنیاسینا زاراڤ و ديرۆكا ئیمۆجیيان د ناڤ ته‌وه‌رێ ئێكێ يێ ڤەکۆلینێدا بەرجەستە دبن. ته‌وه‌رێ دوویێ ژ ئەڤێ ڤەکۆلینێ یێ تەرخانکرییە بۆ ئه‌نجامێن ڕاپرسييێ و شڕۆڤه‌كرنا ئامارييا ئه‌وان. پاشان گرنگترين ئه‌نجام و ده‌ستكه‌فتييێن ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلينێ هاتينه‌ دياركرن.

2. ته‌وه‌رێ ئێكێ: تێگه‌هێ ئيمۆجييان

ئێمۆجى ئەو پەیڤە کو ل گەل گۆتنا ئەوێ ئێکسەر هزرا مرۆڤی بەرەڤ توڕێن پەیوەندیکرنێ یێن جڤاکی دچیت، ئانكو بکارهينەرێن توڕێن جڤاکی ئاگەهییەکا باش ل سەر ئه‌ڤى زاراڤى هەیە، ئه‌ڤه‌ژى ڤه‌دگه‌ڕيت بۆ چارچووڤه‌يێ ئه‌وێ يێ بكارهينانێ، كو تۆڕين جڤاكييێن په‌يوه‌نديكرنێنه‌.

ئيموجى، جۆره‌كێ پيكتۆگرام – Pictogram لۆگۆگرام – Logogram و ئيديۆگرام- Ideogram ێێه‌ كو دكه‌ڤيته‌ د ناڤ ده‌قيدا و ل ناڤ نامه‌يێن ئه‌لكترۆنى و به‌رپه‌ڕێن ئينتێرنێتيدا دهێته‌بكارهينان. ئيمۆجييێ گه‌له‌ك جۆر هه‌نه‌؛ وه‌كو دۆخێن جودايێن سه‌روچاڤان، تشتێن ئاسايى، جهـ، سه‌قا و گيانه‌وه‌ران. ئێمۆجى گه‌له‌ك وه‌كو ئامۆتيكۆنانن – Emoticon icon ، لێ جوداهييا ئه‌وان ئه‌ڤه‌يه‌ كو وێنه‌نه‌ و ده‌ق نينن (سارا خندابى و عفت السادات افضل طوسى: 1402 :46).

هەر چەندە ئیمۆجی ل چاڤ ڕێنڤیسێ تشتەکێ نوییە و ب شوەیێن فەرمی و ئەکادیمی ناهێنەبکارهینان، بەلێ ڕێژەیا بکارهینانا ئه‌وێ و ب شێوەیێن نەفەرمی و د توڕێن جڤاکیدا د زێدەبوونێدایە. ل دویڤ داتایان ((ڕۆژانە 6,000,000,000 شەش ملیار ئیمۆجی د توڕێن جڤاكيدا دهێنه‌بكارهينان)) (Bosch & Revilla, 2018, p. 1). ئه‌ڤه‌ ئه‌وێ چه‌ندێ دگه‌هينيت كو ئێمۆجى بووينه‌ پشكه‌ك ژ نڤيسينا ڕۆژانه‌ يا ديجيتالى و بكارهێنانا ئه‌وان د زێده‌بوونێدايه‌. ل دويڤ ڕاپرسييا كو ژلايێ سازييا يۆنيكۆد – Unicode ڤه‌ هاتييه‌ئه‌نجامدان، دياربوويه‌ كو 72% گه‌نجان بكارهينانا ئێمۆجى و وێنه‌يان باشتر و ب ساناهيتر ژ نڤيسينا په‌يڤ و ده‌قى دبينن (عليرضا دهقان و ديگران: 1395 :2).

2.1. مێژوويا  په‌يدابوونا ئیمۆجیان:

ئەڤ زاراڤە ژ سێ په‌يـڤان پێکدهێت   ("e," picture) كو ب واتایا وێـنە، ("mo," write) ب واتايا نڤيسين، ("ji," character) وه‌رگرتييا بڕگا دويماهييێ يا په‌يڤا (Kanji)يه‌ كو ناڤێ پيت و شێوه‌يێ نڤيسينا چينييه‌ ئه‌وا كو د سيسته‌مێ نڤيسينا ژاپونيدا دهاته‌ بكارهينان (Prisco, 2018).

ل ئه‌ڤێرێ و وێراهه،‌ ده‌نگێ هنده‌ك زاراڤێن دى يێن نه‌ فه‌رمى  بۆ ئيمۆجييان دهێنه‌بهيستن، وه‌كى هنده‌ك عه‌ره‌ب دبێژن (اللغة الصفراء) زمانێ زه‌ر، (الغة الوجوه) زمانێ سه‌روچاڤان، يان هنده‌كێن دى دبێژنێ زمانێ جيهانى (Global Language) و چه‌ند ناڤه‌كێن دى ژى. به‌لێ چ ژ ئه‌ڤان زاراڤان نه‌ د فه‌رمينه‌ و ناهێته‌ په‌سه‌ندكرن، به‌لكو ناڤێ به‌ربه‌لاڤ و فه‌رمى هه‌ر په‌يڤا ئێمۆجى بخۆيه‌‌.

ئێمۆجى وه‌كو گه‌له‌ك به‌رهه‌مێن دييێن ژاپونى كو ل ده‌هكێن 1990ێ هاتييه‌به‌لاڤكرن، هه‌تا نوكه‌ ژى دهێته‌بكارهينان و به‌ر‌به‌لاڤه‌. دشێين ببێژين ب سه‌ره‌كيترين كه‌ره‌سته‌يێ په‌يوه‌ندييا نه‌زمانى دهێته‌هه‌ژمارتن و چ سنووره‌كى نانياسيت و هه‌موو زمانێن جيهانێ دشێن بكاربهينن (رضا كاظميان:1400 :240). دروستكرنا ئێكه‌م ئیمۆجی ژلايێ (Shigetaka Kurita)يێ ژاپونيڤه‌‌ هاتييه‌ديزاينكرن، كو كوالتى و قه‌بارێ ئه‌وى 12x12 پيكسل بوو (Prisco, 2018). پاشى (Softbank)ـا ژاپونى ل ئێكێ نوڤه‌مبه‌را 1997 ئێكه‌م گڕۆپ كو ژ (90) ئیمۆجييێن ڕه‌نگ ڕه‌ش پێكهاتبوو، بۆ سيسته‌مێ موباييلا خۆ ب ناڤێ (J-Phone) به‌رده‌ستكر.

ئه‌ڤان ئيمۆجييان ڕەوش و بارودۆخێ کەشوهەواى، هێمایێن هاتنوچوونێ، شێوه‌يێن پيتێن ژاپونى، وه‌رزش، مۆزيك، ده‌م، ئاڤاهى... هتد بخۆ ڤه‌دگرتن، ب مەرەما خزمەتگوزاریێن

زێدەتر بۆ بكارهێنه‌رێن خۆ(Kumar & Thollander, 2019, p. 495).


وێنه‌يێ ژماره‌ 1:  ئێكه‌م گرۆپێ ئیمۆجييان ژلايێ كۆمپانييا (Softbank)ڤه‌


پاشى ل فێبرايه‌را 1999 موباييلا ژاپونى NTT DOCOMO شييا خزمه‌تگوزارييێن په‌يوه‌نديكرنێ ب ڕێكا ئه‌نترنێتێ د ناڤ سيسته‌مێ موبايلا خودا دابينبكه‌ت. به‌لێ ئه‌ڤ خزمه‌تگوزارييه‌ يا سنوورداربوو، بكارهێنه‌ر نه‌دشيا زێده‌تر ژ (250) پيتان بنڤيسيت. له‌وڕا ب مه‌ره‌ما ڤه‌ديتنا ڕێكێن كورت و گه‌هاندنا په‌يامێ بكارهينانا كێمترين په‌يڤان (Alonso) ديزاينه‌رێ ژاپونى ((Shigetaka Kurita گڕۆپەک ژ (176) ئیمۆجیيێن ڕه‌نگا و ڕه‌نگ كو هنده‌ك نويكارى و گوهۆڕانكارى ژى بخۆڤه ‌دگرتن، بۆ سيسته‌مێ موباييلا ناڤبرى به‌‌رهه‌مهينان، ئه‌ڤ وێنه‌يێ ل خوارێ هنده‌ك ئه‌وان ئيمۆجييان نيشاندده‌ت (Galloway, 2016).



وێنه‌يێ ژماره‌ 2: دووه‌م گرۆپێ ئيمۆجييان كو ب شێوه‌يێ ڕه‌نگاوڕه‌نگ هاتييه‌ دروستكرن


ل سالا 2015يێ فه‌رهه‌نگا ئكسفۆر (oxford dictionary) ل دويڤ نه‌ريتێ خۆ‌ يێ سالانه‌، په‌يڤا به‌ربه‌لاڤا سالێ هه‌لبژارت، ئه‌ڤ په‌يڤه‌ وه‌كو چ په‌يڤه‌كا دييا زمانێ ئينگليزى نه‌بوو، ئه‌و په‌يڤا هاتييه‌هه‌لبژارتن پيكتۆگرام، واته‌ ئیمۆجييا 😂 (ڕۆخسارێ ژ كه‌نييان ڕۆندكان دڕێژيت) بوو (محمدصادق نصراللهی و محمدجواد بادین فکر :1398 :79). كۆمپانييا ئه‌پل ل نوڤه‌مبه‌را 2008 خزمه‌تگۆزارييا ئيمۆجييان بۆ ناڤ موبایلا ئایفون به‌رده‌ستكر، ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى ئیمۆجی بۆ ڕۆژئاڤای ژ (ئەوڕۆپا) هاتنەڤەگۆهازتن. پاشى ئيمۆجييان وه‌رار ب خۆڤه‌ ديت و ب قەبارێن مەزن و ڕه‌نگێن بالكێش و جودا هاتنەدیزاینکرن. (Kumar & Thollander, 2019, p. 495). ئه‌ڤ وێنه‌يێ ل خوارێ جوداهييا وه‌رار و ديزاينا ئيمۆجييان دياردكه‌ت، ل ئه‌وى ده‌مێ بۆ جارا ئێكێ ژلايێ ئه‌وان كۆمپانييانڤه‌ بۆ بكارهێنه‌رێن خۆ به‌رده‌ستكرين.



وێنه‌يێ ژماره‌ 3: وه‌رارا ئيمۆجييان و گوهۆڕينا شێوه‌ و ديزاينان

 


ل ئوكتۆبه‌را 2010 ئیمۆجی ب شێوەکێ فەرمی بۆ ستانداردێ Unicode چاپا (6.0)ێ هاتنە زێده‌كرن، ب ڕامانا هندێ کو ئێدى سیستەمێ هەر (موبايل، تابلێت، کومپیۆتەر و ئامیرەکێ پەیوەندیکرنێ) دشێت ئه‌ڤان ئیمۆجيێن كودكرى بێى ئاريشه‌ بكه‌ته‌ د ناڤ سيسته‌مێ خۆدا و بۆ بكارهێنه‌رێن خۆ به‌رده‌ست بكه‌ت (emojipedia).


پاشى کۆمپانییێن دیژی یێن پەیوەندیکرنێ و توڕێن جڤاکی ل دویڤ ئەوی ستانداردێ یونیکودێ نێڤدەولەتی، ئەڤ خزمەتگوزارییا ئیمۆجیيان بەردەستکر. مینا کۆمپانیێن (سامسونگ، گوگل، فێسبووک، تویتەر، مایکرۆسۆفت، ...) و هەمی ئەو پڕۆگڕام و توڕێن جڤاکییێن پشتی ئەوان هاتینەدروستکرن، وەکو (فایبەر، ئینیستگرام، سناپچات، تیلیگرام، واتسئاپ، تیکتۆک). ئانکو ئێدی ئەڤە بوو نەریته‌ک و پێدڤییەکا سەردەم بۆ هەمی پڕۆگرام، ئامير و توڕێن جڤاكى. ئه‌ڤ وێنه‌يێ ل خوارێ وه‌رارا ديزاينا ئيمۆجييان نيشان دده‌ت، به‌لێ هه‌مى ل ژێر ئێك كود و ئێك واتا و ناڤ.


وێنه‌يێ ژماره‌ 4: وه‌رارا ديزاينا ئيمۆجييان نيشان دده‌ت


ئێدی بکارهینانا ئیمۆجیيان د توڕێن جڤاکیدا هند بەربەڵاڤبوو، تا کو ڕۆژانە گەهەشتيیە ب ملیاران.  ل سالا 2015 ل تۆڕا جڤاكييا ئینستگرامى ئەو تێکستێن ژ لایێ بکارهێنەرانڤە دهاتینە نڤيسين، هندى نيڤه‌كا بكارهينانا ئێك ئێمۆجى بوو، ئانكو ئێك ئێمۆجى يێ كو دهاته‌بكارهينان هندى نيڤه‌كا ئه‌وان نڤيسينابوو ئه‌وێن د ئينستگراميدا هاتينه‌نڤيسين (Kumar & Thollander, 2019, p. 495).

د ناڤبەرا سالێن 2014 هەتا 2018 ژ کۆما 10 ئەوان ئیمۆجیێن کو گەلەک هاتینەبکارهینان فەرهەنگا oxford ئیمۆجييێ (😂) سەروچاڤ ل گەل ڕوندکێن خۆشیيێ وه‌کو ئیمۆجييێ سالێ هەلبژارت (Persson, 2018, p. 1).

2.2.

جۆر و جیاوازی د ناڤبەرا ئیمۆجی، ئیمۆتیکون و ستیکەراندا:

ژبەرکو ئەڤ هەرسێ جۆر د ناڤ توڕێن جڤاکی و کیبوورد و پرۆگڕامێن پەیوەندیکرنێدا هەنە، ب هزاران ژ ئەڤان جۆران بۆ مه‌ره‌م و دۆخێن جودا هاتینەدروستکرن، لەوڕا گه‌له‌ك جاران جوداهى د ناڤبەران ئەڤان هەر سێياندا ناهێتەکرن.

2.2.1. ئیمۆجی  :Emojiهندەک هێمایێن گشتينە، ب ڕێکا شێوه‌یێن سەروچاڤان دەربڕینێ ژ بارودۆخێن جودا يێن فڕێكه‌رى دکەن، مينا دەربڕینا هەست و سۆزان، بابه‌تێن گرێداى خوارنێ، کەرەستێن وەرزشی، جهێن گشتی، خوارنگەهـ، نەخۆشخانە، قوتابخانە، جۆرێن ڤەخوارنان، هێمایێن ئایینی، جۆڕێن گیانەوه‌ران، گەلەک بوارێن دی، کو ئەڤە تێکدا ب ئیمۆجی دهێنەنیاسین (Bakir & Haji, 2019, p. 281)


وێنه‌يێ ژماره‌ 5: جۆڕێن ئيمۆجييان


2.2.2. ئیموتیکۆن Emoticon ئەڤ زاراڤە ژ دوو پەیڤان (هەست emotion  + هێما Icon ) هاتیيە دروستکرن. ب تنێ بۆ ئه‌وان ئيمۆجييان دهێنه‌گۆتن، ئه‌وێن ل سەر شێوەیێ سەروچاڤێن مرۆڤان هاتینە دروستکرن، کو دەربڕینێ ژ هەست و سۆز و بارودۆخێ فڕێكه‌رى دکه‌ن. مينا (گرى، كه‌نى، شه‌رم، ترس، توڕه‌يى... هتد) ئه‌وێن سه‌روچاڤ دشێن ده‌ريڕينێ ژ ئه‌وى دۆخى بكه‌ن. (Bakir & Haji, 2019, p. 281). وه‌كى ئه‌ڤى وێنه‌يێ ل خوارێ:




وێنه‌يێ ژماره‌ 6: ئيموتيكۆن


2.2.3. ستیکەر :Stiker ئەو وێنەیێن لڤۆک یان ڕاوەستاینە، کو ب شێوەیێن ڕەنگان و ڕەنگ و ب قەبار و شێوەیێن جیاواز بۆ بوارێن جودا هاتینەدروستکرن. ستيكه‌ران چ هژمارەکا سنووردار نینە (Emoji and Sticker Compared). سالانە ب هزاران جۆر دهێنەبەرهەمهینان، ژلایێ کۆمپانی و پڕۆگرام و توڕێن پەیوەندیکرنێ یێن جڤاکيڤه‌. ئەڤ جۆرە ل دویڤ چ ستانداردێن جیهانی ناهێنەكۆدكرن و سنووردارکرن، بەلکو سنوور، قه‌رباره‌، جۆرێن ئەوان د ڤەکرینە و ناهێنەهەژمارتن، هه‌ر تۆره‌كا جڤاكى ستيكه‌رێن خۆ يين تايبه‌ت هه‌نه‌ و وه‌كى ئێك نينن، ئانكو د شياندا نينه‌ كو بكارهێنه‌رێن تۆره‌كا ده‌ستنيشانكرى بۆ ئێكادى ڤڕێكه‌ت. بۆنموونه‌ ستيكه‌رێن تايبه‌تێن تۆرا فايبه‌رى بۆ تۆرێن واتسئاپ، فێسبووك... به‌رده‌ست نينن. ئه‌ڤ وێنه‌يێ ل خوارێ نموونه‌كه‌ ژ ئه‌وان:


وێنه‌يێ ژماره‌ 7: جۆرێن ستيكه‌ران

 


ستانداردێ يۆنيكۆدێ جيهانى، هه‌ر كۆمه‌كا ئيمۆجييان كرينه‌ گڕۆپه‌ك و هه‌رگڕۆپه‌كێ ناڤه‌كێ تايبه‌ت بۆ دانايه‌ كو ده‌ربڕينێ ژ ناڤه‌ڕۆكا ئیمۆجييێن ئه‌وى گڕۆپى دكه‌ت.

سالانه‌ هه‌ژماره‌كا ئیمۆجييێن نوى ل ستاندارێ يۆنيكۆدى دهێنه‌زێده‌كرن، ده‌رباره‌ى هه‌ژمارا دروستا ئيموژيان داتايێن جۆراوجۆر هه‌نه‌، كو ل سالا 2017 هه‌ژمارا ئه‌وان گه‌هه‌شتبوو (2666) ئيمۆجييان، پاشى ل سالا 2020 بوونه‌ (3136)، ل سالا 2021 ژماره‌يان ئه‌وان گه‌هه‌شته‌ (3353) ئيمۆجييان (Buchholz, 2020).

د ڕاستيدا ئه‌گه‌ر بۆ ستانداردێ يۆنيكۆدێ جيهانى بزڤڕين، پيڤه‌رێ ئه‌وان بۆ هژماتنا ئيمۆجييان ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى نينه‌ ئه‌وێ ل سه‌رى هاتييه‌ دياركرن. به‌لكو ئه‌وان پيڤه‌ره‌كێ جوداتر يێ هه‌ى. ژبه‌ركو هه‌ر كۆمپانييه‌كا ڤيياى خزمه‌تگوزارييا ئيمۆجييان بۆ بكارهێنه‌رێن خۆ به‌رده‌ست بكه‌ت، ڕێك پێهاتييه‌دان ئيمۆجييان ل دويڤ حه‌زا خۆ ديزاين بكه‌ن، لێ ب مه‌رجه‌كێ ئه‌و ئیمۆجيێ دهێته‌ديزاينكرن ژلايێ كۆمپانيێڤه‌، پێدڤييه‌ ل دويڤ ئه‌وى كود و ستانداردى بيت يێ كو ژلايێ يۆنيكۆديڤه‌ هاتينه‌كۆدكرن.

ئانكو هه‌ر كۆمپانييه‌كا وه‌كى (گۆگل، فێسبووك، تويته‌ر، سامسونگ...) ديزاينه‌كا تايبه‌ت ب خۆڤه‌ هه‌يه‌، لێ پێدڤييه‌ ژ چارچووڤه‌يێ ديزاينا سه‌ره‌كى نه‌ده‌ركه‌ڤيت و هه‌مان كود ژى هه‌بيت، ب ڕامانه‌كا دى، دروسته‌ كۆمه‌كا ئیمۆجييێن ديزاين لێكچوويى ل ژێر ئێك كود و ئێك ناڤ هه‌بن. وه‌كى ئه‌ڤى وێنه‌يێ ل خوارێ:



وێنه‌يێ ژماره‌ 8: ديزاينێن جودا يێن ئيمۆجييان ژ لايێ كۆمپانيانڤه‌

 


ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى لايێ چه‌يێ ژماره‌ 15 يێ ئه‌ڤى وێنه‌ى بكه‌ين، دێ (11) ئیمۆجيێن ديزاينێن ئه‌وان لێكچووى بينين، يێن كو ژلايێ كۆمپانيانڤه‌ هاتينه‌دروستكرن، به‌لێ ل ژێر ئێك كود و ل ژێر ئێك ناڤ و مه‌به‌ست هاتينه‌دانان كو ئه‌وژى كودێ (U+1F60D) و ل ژێر ناڤێ smiling face with heart-eyes)). ژماره‌ (25، 1000) هه‌تا دويماهى ژماره‌ كو (1910) ب هه‌مان شێوه‌ييه‌. كو ئه‌ڤان هه‌مى هژماران كود و ناڤێ خۆيێ تايبه‌ت هه‌يه‌؛ واته ل دويڤ دويماهى ئاپدێتا ستاندارێ يۆنيكۆدى چاپا 16.0 يا سالا 2025ێ، هه‌ژمارا ئيمۆجييان يا دروست (1910) ئیمۆجينه‌ (unicode, 2025).

2.3. کۆدکرنا ئیمۆجیيان و ستانداردکرنا ئەوان:

ژبەرکو سیستەمێ کارکرنا ئامیرێن پەیوەندیکرنێ و زمانێ پڕۆگرامێن دروستکرنا توڕێن جڤاکی ژ ئێک جودانه‌، لەوڕا ئەڤە بوو ئاریشە د بیاڤێ بکارهینانا ئیمۆجيياندا کو هەمی ئیمۆجييان ب ئێک شێواز و دەست، ل سەر ئەوان سیستەمێن جۆراوجۆر کار نەدکر. کو هەر ئێک ژ ئەوان ئامیران سیستەم و فۆنت و کیبوردێن جۆدا هه‌نه‌. لەوڕا داخواز ژ (ئێكه‌تييا یۆنیکۆدیاUnicode consortium )یا جیهانی هاتەکرن. کو ئیمۆجيیان بکەتە د ناڤ چارچوڤه‌يێ سیستەمێ یۆنیکۆديدا و بهێنەکۆدکرن. ئەڤ چەنده بۆ ڕێخۆشكه‌ر، کو ئاخڤتنکەرێن هەمی زمانان بشێن د ئامیرێن جیاوازدا سەرەدەريیێ ل گەل ئیمۆجييان بکەن و بکاربهینن (Persson, 2018, pp. 6-7).


پشتی ئیمۆجی بووینە پشکەک ژ سیستەمێ یونیکودی، ل گەل هندێ هەمی ئیمۆجيیێن كو ديزاين ل هه‌ڤچوويى ب كوده‌كێ تايبه‌ت هاتنه‌کۆدکرن و ل سه‌ر گڕۆپان هاتنه‌دابه‌شكرن، هه‌ر گڕۆپه‌كێ ناڤه‌كێ تایبەت بۆ هاتنەدانا، دیسان پەیڤێن سەرەکی و كليلى كو ده‌ربڕينێ ژ فۆڕمێ ئەوان ئیمۆجيیان دكه‌ت، بۆ هاتنه‌ده‌ستنيشانكرن (unicode, 2025). مينا ئه‌ڤى وێنه‌يێ ل خوارێ.


 

وێنه‌يێ ژماره‌ 9: ناڤكرن و كودكرنا ئيمۆجييان


2.4. ئەگەرێن بکارهینانا ئیمۆجبیان

ل دويڤ ئه‌و ڤه‌كۆلين و ڕاپرسيێن هاتينه‌ ئه‌نجامدا، تاکە کەس بۆ ده‌ربڕين و مەبەستێن تایبەت، ئیمۆجیيان بکاردهینن، ژ ئه‌وانان:

ئيمۆجييان چه‌ندين ئه‌ركێن زمانى هه‌نه‌. (هرينگ و دايناس) هه‌فت ئه‌ركان ده‌ستنيشاندكه‌ت:

1. ئه‌ركێ زێده‌كرنا هه‌ستان (سۆزدارى)، چونكى په‌يوه‌ندييا نڤيسكى دشێت مژدار بيت، له‌وڕا نه‌شێت ب ته‌مامى هست و ئاوازا ئاخڤتنێ ڤه‌گوهێزيت (مارسا دانسى:1399 :148). ئێمۆجى هه‌ستێ بكارهينه‌رى ل ده‌مێ هنارتنا په‌يامێ نيشان دده‌ت (پروين فغفورى آذر و ديگران:1402 :4).

2. ئه‌ركێ ڕاڤه‌يى، ئێمۆجى‌ بۆ پتر شڕۆڤه‌كرنا په‌يامێ دهێته‌بكارهينان. ئێمۆجى ڕۆلێ ڕاستڤه‌كرنێ دبينيت، ب تايبه‌تى ل ده‌مێ دڕكه‌ بيت (پروين فغفورى آذر و ديگران:1402 :4). ڕۆنکرنا پتر یا واتایێ و هزر و هەستان، پشتڕاستکرنا واتایێ و بهێزکرنا پەیامێ ( زيتوني و حدباوي، 2016/2017، 33).

3. ئه‌ركێ په‌يوه‌ندى، د گفتگۆياندا ڕاسته‌وخۆدا، په‌يوه‌ندييا چاڤى يان كه‌نى وه‌كو پيڤه‌رێ ل هه‌ڤ نێزيكى يان هه‌ڤنيانسينا بكراهينه‌ران دهێته‌هه‌ژمارتن، به‌لێ د په‌يوه‌ندييا نه‌زاره‌كيدا، ئێمۆجى وه‌كو ئازرێنه‌ره‌كێ ئه‌رێنى دبينيت و ڕۆلێ هه‌ڤ نێزيككرنێ هه‌يه (پروين فغفورى آذر و غلامرضا آذرى:1401 :100)‌. ئێمۆجى هێمايه‌كێ گرنگه‌ بۆ بهێزكرنا په‌يوه‌ندييێن كه‌سايه‌تى، هه‌روه‌سا بۆ گوتنا بابه‌تێن نهێنى د ناڤبه‌را كه‌ساندا يێن كو هه‌ر دوولا پێشتر ل سه‌ر ب ئاگه‌هـ، دهێنه‌بكارهينان (Bosch & Revilla, 2018, p. 6).

4. ئه‌ركێ ڕێزگرتن، ئێمۆجى هه‌ڕه‌شه‌يه‌ ل ناڤ كرده‌يا ئاخڤتنێدا (وه‌كو داخوازى، فه‌رمان، ڕه‌خنه‌، دژاتى و ...) كێمدكه‌ت (پروين فغفورى آذر و غلامرضا آذرى:1401 :100)‌.

5. ئه‌ركێ دووپاتكرن،  دشێت ب دوو شێوه‌يان بيت: يا ئێكێ، نێرين يان ژى هه‌لويستێ هاتييه‌وه‌رگرتن دووپاتدكه‌ت. يا دوويێ، دشێت بهايێ ئيمۆجييێن دييێن د ناڤ په‌يامێدا بهێز بكه‌ت (پروين فغفورى آذر و غلامرضا آذرى:1401 :100)‌.

6.  ئه‌ركێ پێكهاته‌يى، دشێت ڕۆلێ خالبه‌ندييێ ببينيت. بۆ نموونه‌ دشێت دووماهيهاتنا په‌يامێ نيشان بده‌ت (پروين فغفورى آذر و غلامرضا آذرى:1401 :100)‌.

7. ئه‌ركێ لێزڤڕينێ، دشێت جهێ په‌يڤه‌كێ بگريت كو ئاماژه‌ پێ دهێته‌كرن (پروين فغفورى آذر و ديگران:1402 :6).

8. ئابووريكرن، بۆكورتكرن و ئابووريكرن د ئاخڤتنێدا دهێنه‌بكارهينان. ب مه‌ره‌ما بله‌ز نڤيسينێ و كێمكرنا ماوه‌يێ نڤيسينێ، تاكه‌ كه‌س ئيمۆجييان بكاردهينن.

9. بالكێشى، ئێمۆجى د بالكێشترن ژ په‌يڤان و زويتر سه‌رنجا خۆێنه‌رى ڕادكێشن.

10. ب ساناهيكرن، ئێمۆجى مه‌ره‌ما ئاخڤتنكه‌رى بساناهيتر دكه‌ت. (Bosch & Revilla, 2018, p. 10).

2.5. هێمالۆژى:

نيشانه‌، وێنه‌، ئاماژه‌، ئايكۆن، ئێمۆجى، سيمبۆل... و چه‌ندين جۆرێن دييێن هێمايان هه‌نه‌، كو ڕۆله‌كێ سه‌ره‌كى و گرنگ د گه‌هاندنا په‌يام و هزرا ئاخڤتنكه‌ريدا دبينن‌. (دال) و (مه‌دوول) ژ سه‌ره‌كيترين ئه‌وان كه‌ره‌ستانه‌ يێن كو هێمالۆژى لێگه‌ڕيانێ و شڕۆڤه‌يان بۆ دكه‌ت. له‌وڕا زانايان هزر د دانانا زانسته‌كێ تايبه‌ت ب هێمايانڤه‌ كر. كو بشێن ل سه‌ر بنياته‌كێ زانستى ئه‌ڤان هێمايان ژێك ڤاڤێر و شڕۆڤه‌ بكه‌ن، جۆر، مه‌به‌ست و واتايێن وان د ناڤ جه‌رگێ (دال) و (مه‌دلوولێدا) به‌رجه‌سته‌ بكه‌ن، له‌وڕا زانستێ هێمالۆژى يان هێماناسى كو ب سميۆلۆجيا ژى دهێته‌ناڤكرن، هاته‌ مه‌يدانێ.

2.5.1. هێمالۆژى (سميۆلۆجى): ئه‌و زانسته‌ يێ كو ڤه‌كۆلينێ ل هه‌مى جۆرێن هێمايێن زمانى و نه‌زمانى دكه‌ت، زانايێ سويسرى (فرديناند ديسۆسێر) و زانايێ ئه‌مريكى (چارلز ساندرز پيرس) كو ب دامه‌زرێنه‌رێن زانستێ سميۆلۆجى دهێنه‌نياسين و خودان تيۆر و بۆچوونێن خويێن تايبه‌تن (مشهختى، 2011، 21-22). جه‌ختێ ل هندێ دكه‌ن، كو هێمالۆژى ئه‌و زانسته‌ ئه‌وێ ڤه‌كۆلينێ ل ئه‌رك و ڕۆلێ هێمايان دكه‌ت (عهبدوللا و عهلى، 2011، 93).

ب ئه‌ڤێ چه‌ندێ دهێته‌ زانين كو زانسته‌كێ تايبه‌ت هه‌يه‌، هه‌مى جۆرێن جياوازێن هێمايان دبن چه‌ترا خۆڤه‌ خڕڤه‌دكه‌ت، هه‌روه‌سا ئه‌ڤى زانستى ل دويڤ تيۆر بۆچوونێن زانايان شيانێن شڕۆڤه‌كرن و دياركرنا ڕۆل و ئه‌ركێ هێمايان هه‌يه‌، ئه‌ڤجا چ جۆره‌ هێما بن. ئانكو هێمالۆژى زانسته‌ و هێما ئه‌و كه‌ره‌سته‌يه‌ يێ كو د ئه‌وى زانستيدا باس لێ دهێته‌كرن.

پۆلينكرن و دابه‌شكرنا هێمايان ل سه‌ر گرۆپ و جۆرێن ئه‌وان ژلايێ زانايانڤه‌ تاڕاده‌يه‌كێ د جياوازن. بۆ ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلينێ دێ دابه‌شكرنا زانايێ ئه‌مريكى (چارلز ساندرز پيرس) وه‌ر‌گرين. كو پيرس هه‌مى هێمايان ب سه‌ر سێ جۆرێن سه‌ره‌كيدا دابه‌ش دكه‌ت:

2.5.1.1. وێنه‌ Icon: هه‌روه‌كى ژ ناڤێ ئه‌وى دياردبيت، د ئه‌ڤى جۆريدا ((په‌يوه‌ندى د ناڤبه‌را فۆڕم و واتايێدا هه‌يه‌، وه‌كى وێنه‌يێ بده‌ست چێكرى يێن سه‌روچاڤێن كه‌سه‌كى، وێنه‌يێ فوتوگرافى، كاركاتێر...هتد)) (عهبدوللا و عهلى، 2011، 97). هه‌روه‌سا ل دور ئه‌ڤى جۆرى مشه‌ختى دبێژيت: ((له‌نيشانه‌ ئايكونيه‌كاندا په‌يوه‌ندى نێوان دال و مه‌دلوول له‌ سه‌ر بناغه‌ى وه‌كيه‌كى بنيات نڕاوه‌، واته‌ دال له‌هه‌ندێ لايه‌نه‌وه‌ (روواله‌ت، ده‌نگ، هه‌ست، بۆن) له‌ مه‌دلووله‌وه‌ ده‌چێت، يان خاوه‌ندى هه‌ندێ له‌ چوونيه‌تيه‌كانى مه‌دلووله‌)) (مشه‌ختى، 2011، 47).

كه‌واته‌؛ ئايكۆن بۆ ئه‌وان هێمايان دهێت يێن كو په‌يوه‌ندى د ناڤبه‌را ئاماژه‌ى (دال) و ئاماژه‌ بۆ كرى (مه‌دلوول)يدا، په‌يوه‌ندييه‌كا شێوه‌و ڕۆخسار وه‌كهه‌ڤه يان نێزيكى هه‌ڤه‌‌.

2.5.1.2. ئيندێكس: ئه‌ڤ جۆرێ هێمايێ پێچه‌وانه‌ى جۆرێ پێشتره‌، كو د ناڤبه‌را دال و مه‌دلوولێدا چ لێكچوون و وه‌كهه‌ڤى نينن، به‌لكو په‌وه‌ندييا دال و مه‌دلوولێ ل سه‌ربنياتێ ((په‌يوه‌نديى ئه‌نجام و هۆيه‌، واته‌ جۆره‌ په‌يوه‌نديه‌كى ده‌روونى هه‌يه‌)) (B عهبدوللا، 2008، 29). له‌وڕا بۆ ئه‌ڤى جۆرى پتر جه‌خت ل سه‌ر په‌وه‌ندييێ دهێته‌كرن ((ئيندێكس په‌يوه‌ندييه‌ نه‌ك سيفه‌ت، بۆيه‌ دال پێويستى به‌ خاسيه‌تى تايبه‌ت نييه‌، ته‌نها ئه‌وه‌نده‌ به‌سه‌ كه‌ ده‌توانێت په‌يوه‌ندى به‌ شتى تره‌وه‌ بهێنێته‌وه‌)) (رهئوف، 2016، 205). هه‌ستكرنا ب هه‌بوونا په‌يوه‌ندييه‌كێ د ناڤبه‌را دال و مه‌دلووليدا كرۆكا تێگه‌هشتنا ئه‌ڤى جۆرێ هێماييه‌. هه‌روه‌كى مشه‌ختى دده‌ته‌دياركرن (دال خۆبه‌خۆيى و به‌بێ ئاره‌زوو نييه‌، به‌لكو ڕاسته‌وخۆ به‌ڕێگاى هوكارييه‌وه‌ به‌ مه‌دلوله‌وه‌ به‌ستراوه‌، ده‌كرێت ئه‌م په‌يوه‌ندييه‌ ببينڕێت ياخود هه‌ستى پێبكريت. نموونه‌ى ئه‌م جۆره‌ نيشانانه‌ وه‌كو (دووكه‌ل، برۆسكه‌، شوێن پێ...))) (مشهختى، 2011، 47).

د ناڤ خۆدا ئيندێكس ژ سێ جۆران پێكدهێت:

- پێشبينى: وه‌كى هه‌بوونا عه‌وران پێشبينييا هاتنا بارانێ ژێ دهێته‌كرن.

- نيشان (الاعراض): زه‌ربوونا سه‌رۆچاڤان نيشانه‌يه‌ بۆ هه‌بوونا نه‌خۆشييێ.

- شوينوار و ده‌وس: وه‌كى شوين پێ و شوين ده‌ست، ئاماژه‌نه‌ بۆ هه‌بوونا تشته‌كى (رهئوف، 2016، 206).

كه‌واته‌، ل سه‌ر ئه‌ڤان بنه‌مايێن ل سه‌رى وه‌سا دياردبيت، كو ئيندێكس د چارچووڤه‌يێ ئه‌وان هۆكاراندا به‌رجه‌سته‌ دبيت، پێن كو بووينه‌ ئه‌گه‌رێن په‌يدابوونا ئه‌وێ په‌يوه‌ندييێ د ناڤبه‌را (دال) و (مه‌دلوول)يدا. واته‌؛ ئه‌گه‌ر و هۆكار سه‌نته‌رێ تێگه‌هشتنا ئه‌ڤى جۆرێ هێمايانه‌، ئانكو هه‌تا ئه‌ڤ جۆره‌ هێمايه‌ هه‌بن، ئه‌م پێدڤى ب هه‌بوونا ئه‌گه‌رێن وێينه‌. بۆنموونه‌ به‌ستيبوونا ئاڤێ نيشانا هاتنا خوارێ يا پله‌يێن گه‌رمێ يه‌ يان زێده‌بوونا ئاڤا گۆم و ڕويباران نيشانا ‌هاتنا زۆرا بارانێيه‌.

2.5.1.3. سيمبۆل: ئه‌و هێمانه‌ يێن كو د ناڤبه‌را فۆڕم و واتايێدا په‌يوه‌ندييه‌كا خۆبخۆيى هه‌يه‌، واته‌ هيچ په‌يوه‌ندى و لێكچوونه‌ك د ناڤبه‌را (ته‌ن) و هێمايێ ئه‌وێ يێ زمانيدا نينه‌، به‌لكو جڤاك ل سه‌ر ئه‌ڤێ چه‌ندێ ڕێككه‌ڤتييه‌ (عهبدوللا و عهلى، 2011، 95). بۆ نموونه‌: چ وه‌كهه‌ڤى د ناڤبه‌را (توڕۆمبێل) وه‌كو كه‌ره‌سته‌ و (هێمايێ) ئه‌وێ وه‌كو په‌يڤ نينه‌، به‌لكو جڤاكى ئه‌ڤ ناڤه‌ بۆ خۆ ل سه‌ر دانايه‌.

ده‌رباره‌ى سيمبۆلێ پيرس دبێژيت: ((نيشانه‌يه‌كه‌، ئاماژه‌ به‌بابه‌تێك ده‌كات، كه‌له‌ ڕيگاى كلتوره‌وه‌ گوزارشتى لێده‌كات، بۆيه‌ هێما شتێكى گشتى، يان كلتوريه‌)) (رهئوف، 2016، 245).

2.6. ئێمۆجى و هێمالۆژى:

پشتى چه‌نده‌ك ژ ئێمۆجى و هێمالۆژيێ هاتييه‌ دياركرن، ل ڤێرێ پرساره‌ك په‌يدادبيت، ئێمۆجى وه‌كو هێمايه‌ك كو بۆ مه‌به‌ستێن په‌يوه‌نديكرنێ و ڤه‌گو‌هاستنا هزرێ و گه‌هاندنا په‌ياما فڕێكه‌رى، د چارچووڤه‌يێ نڤيسينا ديجيتالى و تۆرێن جڤاكى يێن په‌يوه‌نديياندا دهێنه‌بكارهينان. ئايا ئێمۆجى د چيته‌ ژێر كيژ جۆرێ هێمايان؟ زانستێ هێمالوجييێ ژ ڕوانگه‌ها تيۆرا (پيرێس)يڤه‌، چاوا به‌رێ خۆ دده‌ته‌ ئه‌ڤان هێمايان.

2.6.1. ئێمۆجى و هێمايێن زمانى:

هێمايێن زمانى ((يه‌كه‌يه‌كا زمانييه‌ پترييا جاران په‌يڤه‌، ئه‌ڤ هێمايه‌ ئاماژێ ب تشته‌كێ هه‌ستپێكرى يان هزره‌كا نه‌به‌رجه‌سته‌ دكه‌ت، ئه‌و هزر و ئه‌و تشتێ ئاماژه‌ پێ دهێته‌كرن د بنه‌ره‌تدا ئه‌و ب خۆ نينه‌، به‌لكو ئه‌و په‌يوه‌ندييه‌ ئه‌وا د ناڤبه‌را ڕه‌گه‌زێن ئه‌وێدا و ژ ئه‌نجامێ ڕێككه‌فتنا جڤاكيدا هه‌ى)) (عهبدوللا و عهلى، 2011، 94).

ئانكو د هێمايێن زمانيدا هيچ لێكچوونه‌ك د ناڤبه‌را هێما و واتايێدا نينه‌، به‌لكو ((ئه‌م په‌يوه‌ندييه‌ پيويستى به‌ فێربوونه‌وه‌ هه‌يه‌، له‌ نيشانه‌ سيمبۆلييه‌كان ده‌توانين ئاماژه‌ بده‌ين به‌ زمان به‌شيوه‌يه‌كى گشتى (سه‌ره‌راى زمانه‌ تايبه‌تيه‌كان، پيته‌كانى ئه‌ليفبا، خالبه‌ندى...)) (مشهختى، 2011، 48).

كه‌واته‌؛ ل دويڤ ئه‌ڤان پێناسه‌يان،‌ هێمايێن زمانى د چنه‌ د چارچووڤه‌يێ ئه‌وان سيمبۆلاندا ئه‌وين (پيرێس)ى باس لێكرين، ده‌ما دبێژيت: ((ل سه‌ر بناغه‌يێ ڕيككه‌فتنێ دروست دبن، مينا هێمايێن زمانێ زاره‌كى و نڤيسينێ)) (A عهبدوللا، 2018، 66).

كه‌واته‌ ديار دبيت، كو هێمايێن زمانى خودان هنده‌ك تايبه‌تمه‌ندييه‌ ژئه‌وان:

1.  هێمايين زمانى پێدڤى ب شاره‌زابوون و فێربوونێ هه‌يه.

2.  شاره‌زابوون و فێربوونا هێمايێن زمانى ژ جڤاكه‌كى بۆ جڤاكه‌كى دهێته‌ گوهۆڕين.

3.  په‌وه‌ندى د ناڤبه‌را فۆڕم و واتا ئه‌ڤى هێمايدا په‌يوه‌ندييه‌كا خۆبخۆييه‌ و چ لێكچوونه‌ك د ناڤبه‌را فۆڕم واتايێدا نينه‌ (عهبدوللا و عهلى، 2011، 96).

ژبه‌ركو ئێمۆجى تێكه‌لى نڤێسينێ و په‌ياما فڕێكه‌رى دبن، له‌وڕا زۆر جاران دێ بينين، فڕێكه‌ر هنده‌ك هێمايێن زمانى لادده‌ت، ل شوينا ئه‌وان هێمايێ ئيمۆجييان بكاردهينيت.

ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى ئه‌ڤان نموونه‌يێن ل خوارێ بكه‌ين، دێ بينين ئێمۆجى ل جهێ هنده‌ك كه‌ره‌سته‌يێن زمانى هاتێنه‌ بكارهينان.

2.6.2. ئێمۆجى وه‌كو ئه‌لۆگراف: كێم جاران د ناڤ نڤيسينا تێكستێن توڕێن جڤاكيدا، ئێمۆجى ل جهێ پيته‌كا ب ڕۆخسار‌ وه‌كهه‌ڤ دهێته‌دانان، وه‌كى د ئه‌ڤان نموونه‌يێن ل خوارێدا، پيتا (o) دهێته‌ لادا‌ن و ل جهێ ئه‌وێ ئیمۆجييێ ڕۆژێ، سه‌روچاڤێن بكه‌نى، يان ئیمۆجيه‌كى هه‌ڤشێوه‌ ل گه‌ل پيتا لادا دهێته‌ بكاردهينان.

P🌞t , Em️ji , Sp️rt 

د ڕاستيدا لادانا پيته‌كێ و دانانا ئیمۆجييه‌كێ هه‌ڤشێوه‌ ل جهێ پيتێ، كريارا نڤيسينێ پێهنگاڤه‌كێ گيروتر دكه‌ت، ئانكو بۆ نڤيسه‌رى يا بساناهيتره‌ هه‌ر ب پيتێن ئه‌لفابێ به‌رده‌وامييێ بده‌ته‌ نڤيسينا خۆ. هه‌ر ژبه‌ر ئه‌ڤێ چه‌ندێ بكارهينانا ئيمۆجييان ل جهێ پيته‌كێ ب تنێ ناهێته‌دانان. به‌لكو ديارده‌يا دانان ئيمۆجييان ل جهێن پيتان، پتر د كارێن بازرگانى و ڕيكلاماندا دهێته‌ ديتن. ب مه‌به‌ستا ڕاكێشانا سه‌رنجا بكڕان. وه‌كى دانانا ئيمۆجييان ل سه‌ر تابلو، پۆسته‌ر، جلوبه‌رگ... وه‌كى ئه‌ڤان وێنه‌يێن ژێرى.



وێنه‌يێ ژماره‌ 10 : ئیمۆجى وه‌كو ئه‌لۆگراف

 


2.6.3. ئێمۆجى وه‌كو ئيديۆگرام: ئێمۆجى ب ڕێژه‌يه‌كا زۆر به‌ربه‌لاڤ وه‌كو ئيديۆگڕام دهێنه‌بكارهينان، ب ئه‌وێ واتايێ كو ئێمۆجى دشێن هه‌لگرێ واتايه‌كا ته‌مام يا په‌يڤێ بين‌. كو ل جهێ په‌يڤه‌كا ده‌ستنيشانكرى د زنجيرا ئاخڤتنێدا دهێنه‌ بكارهينان. وه‌كى ئه‌ڤان نموونه‌يێن ل خوارێ كو ل جهێ په‌يڤه‌كا واتادارا خودان كۆمه‌كا هێمايێن زمانى ب تنێ ئێك ئێمۆجى بۆ هه‌مان مه‌به‌ست و هزر هاتييه‌ بكارهينان. (Dürscheid & Siever, 2017, pp. 6-7).

ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى ئه‌ڤان نموونه‌يێن ژوورى بكه‌ين، دێ بينين كو ئێمۆجى شياينه‌ جهێ كۆمه‌كا هێمايێن زمانى د چارچووڤه‌يێ ئێك په‌يڤا واتاداردا بگرن و هه‌مان واتايێ بگه‌هينن. كو هێمايێ (دل) ب ڕامانا ڤيان و حه‌ز‌ژێكرنێ دهێت. واته‌؛ ئه‌و ئه‌ز حه‌ز ‌ژ ته‌دكه‌م. هيمايێ (سه‌روچاڤ و گرى) ب واتايا ئه‌ز يێ دكه‌مه‌ گرى. هێمايێ (فڕۆكه‌يێ) ب واتايا ئه‌ز دێ گه‌شتێ ب فڕۆكه‌يێ كه‌م.

­­­­هه‌روه‌سا جاران ئێمۆجى ل جهێ كۆمه‌كا په‌يڤێن واتادار دهێت، ئانكو ل جهێ ڕسته‌يه‌كا تمام دهێنه‌‌بكارهينان و هزرا سه‌ره‌كى يا ئاخڤتنكه‌رى د گه‌هينيت. بۆ نموونه‌:


 


وێنه‌يێ ژماره‌ 11: ئێمۆجى وه‌كو ئيديۆگرام

 


ژ ئه‌ڤان نموونه‌يێن ل سه‌رى وه‌سا ديار دبيت، ئێمۆجى دشێن د هنده‌ك بارودۆخاندا ببنه‌ جهگرێن (پيت، په‌يڤ، ڕسته‌يان) تا ڕاده‌يه‌كى ڕۆلێ هێمايێن زمانى ببينن. لێ ئه‌گه‌ر مه‌ بڤێت، باس ل ده‌مێ بوورى يان نه‌بوورى يان داهاتى بكه‌ين، ئيمووژى نه‌شێن ب ئه‌ڤان ئه‌ركان ڕاببن. چونكى ئيمۆجييان شيانێن هندێ نينن شووڕ ببنه‌ د ناڤ هويركارييێن ڕێزمان و زمانيدا. هه‌روه‌سا پترييا جاران ئێمۆجى پێدڤى ب ده‌وروبه‌ره‌كى هه‌يه،‌ هه‌تا واتا يا ئه‌وێ ديار ببيت. كه‌واته، ئه‌م دگه‌هينه‌ ئه‌وى ئه‌نجامى سه‌ره‌راى هندێ، كو ئێمۆجى دبنه‌ هه‌لگرێ هزر و په‌ياما فڕێكه‌رى، لێ ئێمۆجى نه‌شێن نوينه‌راتييه‌كا ته‌مام و هويرا هێمايێن زمانى بكه‌ت. ئانكو نه‌شێن هه‌مى بارودۆخ و ده‌مان به‌رچاڤبكه‌ن، ئه‌ڤه‌ژى دزڤڕيت بۆ به‌رفره‌هييا سيسته‌مێ زمانى به‌رامبه‌ر سنووردارييا هه‌ژمار و واتايا ئيمۆجييان.

تايبه‌تمه‌ندييه‌كا دى ژ تايبه‌تمه‌ندييێن هێمايێن زمانى ئه‌وه‌ كو ((شڕۆڤه‌كرن و ڕاڤه‌كرنا هێمايێن زمانى ژ جڤاكه‌كێ بۆ جڤاكه‌كێ دى دهێته‌ گوهۆڕين)) (عهبدوللا و عهلى، 2011، 96). بۆنموونه‌ په‌يڤه‌كا وه‌كى (زانكۆ) د زمانێ كورديدا ب ئه‌ڤان هێمايان دهێته‌ نڤيسين (ز+ا+ن+ك+ۆ) لێ د زمانێ ئنگليزيدا ئه‌ڤ هێمايێن زمانى دهێنه‌گوهۆڕێن بۆ (U+n+i+v+e+r+si+t+y) كو پێدڤييه‌ تاكه‌كه‌س خۆ فێرى ئه‌ڤان هێمايان بكه‌ت و د واتايا ئه‌وان بگه‌هيت.

ئه‌گه‌ر ئه‌م به‌رێخۆ بده‌ينه‌ ئيمۆجييان، ئه‌ڤ تايبه‌تمه‌ندييه‌ ل ده‌ڤ ناهێته‌ديتن، به‌لكو فۆڕم واتا و ڕامانێن ئيمۆجييان د هه‌مى جڤاكاندا وه‌كهه‌ڤن‌ يان باشتر بێژين نێزيكى ئێكن و هه‌ر ئیمۆجييه‌ك د چارچووڤه‌يێ چه‌ند په‌يڤه‌كێن هه‌ڤواتايى يان بۆ مه‌به‌ستێن نێزيكى ئێك دهێنه‌بكارهينان، تاكه‌كه‌سێن هه‌مى جڤاكان بۆ مه‌به‌ستێن نێزيكى ئێك بكاردهينن، بێيكو پێدڤى بخۆ فێركرنێ بن.

هه‌روه‌سا وه‌كى پێشتر هاتييه‌ دياركرن، هێمايێن زمانى هه‌لگرێن تايبه‌تمه‌ندييه‌كا دى ژينه‌، كو ئه‌وژى خۆبخۆيى بوونه‌ واته‌ ((په‌يوه‌ندى د ناڤبه‌را فۆرم و واتا ئه‌ڤى هێمايدا په‌يوه‌ندييه‌كا خۆبخۆييه‌ چ لێكچوونه‌ك د ناڤبه‌را فۆڕم و واتايێدا نينه‌)) (عهبدوللا و عهلى، 2011، 96). لێ ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل ده‌ڤ ئيمۆجييان ناهێته ‌ديتن، به‌لكو په‌يوه‌ندى د ناڤبه‌را هێمايێ ئيمۆجييێ و واتايێن ئه‌وان لێكچوونه‌كا ته‌مام هه‌يه‌. بۆ نموونه‌ ئیمۆجييێ (سه‌روچاڤێن بكه‌نى) ل ده‌مێ بۆ لايه‌نێ به‌لارامبه‌ر دهێته‌ ڤڕێكرن، هه‌ر ڕامانا كه‌نى دگه‌هينيت.

واته‌؛ ئه‌و هێمايێ هاتييه‌ دروستكرن هه‌ڤشێوه‌يێ واتايا خۆيه‌، ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل گه‌ل هێمايێ پترييا ئيمۆجييان دگونجيت، ژبه‌ركو ئێمۆجى هه‌روه‌كى ژ ناڤێ ئه‌وێ ديار ل سه‌ربنياتێ وێنه‌ى هاتيه‌ديزاينكرن، كو هه‌ر ئیمۆجييه‌ك ده‌ربڕينێ ژ ئه‌وێ واتايێ دكه‌ت يا كو بۆ هاتييه‌ دروستكرن. ژ بۆ سه‌لماندنا ئه‌ڤێ چه‌ندێ (ئێكه‌تييا يۆنيكۆد) ڕامانێن ئیمۆجييا دياركرينه‌، كو ده‌ربڕينێ ژ وێنه‌يى ڕاسته‌قينه‌يێ ديزاينكرى دكه‌ن. وه‌كى د ئه‌ڤى خشته‌يێ ل خوارێدا ديار.



 


واته‌؛ ب شێوه‌يه‌كێ گشتى و ل دويڤ تيۆرا (پيرێس)ى، ئه‌و ئیمۆجيێن نها دهێنه‌بكارهينان، د چارچووڤه‌يێ هێمايێن نه‌زمانى- ئايكۆن- دا، ديار دبن، لێ ئه‌ڤ ڕاستييه‌ بۆ هه‌مى ئيمۆجييان يا په‌سه‌ند نينه‌، سيمايێن هنده‌ك ئيمۆجييان پێدڤى ب خۆ فێركرنێ هه‌يه‌. واته‌ هنده‌ك ئێمۆجى خۆبخۆيينه‌ و پێدڤييه‌ تاكێن جڤاكى خۆ فێرى چه‌مك و ڕامانا ئه‌وى ئێمۆجى بكه‌ن. بۆنموونه‌:

ئیمۆجييێ سه‌روچاڤان ل گه‌ل هه‌بوونا دفنه‌كا درێژ (🤥)، ده‌ربڕينه‌ بۆ دره‌وێ. د ڕاستيدا دفنا درێژ چ په‌يوه‌ندى ب دره‌وێڤه‌ نينه‌، به‌لكو ئه‌ڤه‌ ڤه‌دگه‌ڕيت بۆ هنده‌ك سه‌رهاتى و چيرۆكێن كه‌ڤن. پێدڤييه‌ تاكه‌كه‌س خۆ فێرى ئه‌وێ ب چه‌ندێ بكه‌ت، كو ئیمۆجييێ دفنا دڕێژ ل ئه‌وى ده‌مى دهێته‌ بكارهينان، ده‌مێ بابه‌ت گڕێداى دره‌وێ بيت.

ديسان بده‌هان ئیمۆجيێن دى ژى هه‌نه‌، كو دچنه‌ ژێر هێمايێن سيمبۆلى و هيچ لێكچوونه‌ك د ناڤبه‌را فۆڕم و واتا واندا نينه‌، به‌لكو جڤاك ل سه‌ر ڕێككه‌ڤتينه‌. وه‌كى ئیمۆجييێن (ميۆزيكێ، هاتنوچوونێ، هێمايێن ئايينان، هێمايێن پاره‌ى، خالبه‌ندييێ...). 🎹🎤🎼🎺⛔️🚷⁉️🔀⤴️🕌⛪️🕋

2.7. ئێمۆجى و سيمانتيك

(چارلز موريس) هێمايان دابه‌شى سێ لقان دكه‌ت (سينتاكس، سيمانتيك، پراگماتيك) كو ده‌رباره‌ى لقێ سيمانتيكێ دياردكه‌ت. كو ڤه‌كۆلينێ ل په‌يوه‌ندييا هێماى ب ته‌نێ ژ ده‌رڤه‌دا دكه‌ت (عهبدوللا و عهلى، 2011، 93).

سيمانتيك ئه‌و ئاسته‌كێ زمانييه‌ ئه‌وێ ب ئه‌ركێ دياركرنا واتايێ ڕادبيت. واته‌ ((ڤه‌كۆلينێ ل شرۆڤه‌كرن و ڕاڤه‌كرنا واتايێ دكه‌ت... هه‌روه‌سا هێمايێن هه‌لگرێن واتايێ ڤه‌دگريت... ئه‌ڤجا ئه‌و هێمايه‌ زمانى بيت يان نه‌زمانى وه‌كو (لڤينا، ئاماژه‌يان، وێنان، ڕه‌نگان، ڕه‌نگان، ده‌نگێن نه‌زمانى و هه‌ر هێمايه‌كا ديترا كو واتايێ د پيه‌يوه‌نديكرنا جڤاكيدا بده‌ت)) (عهلى، 2011، 63).

ب ئه‌ڤێ چه‌ندێ د شياندايه‌ ئێمۆجى د چارچووڤه‌يێ سيمانتيكێژييدا بهێنه‌ شرۆڤه‌كرن، ژبه‌ركو پترييا جاران ئێمۆجى ل گه‌ل نڤێسينێ دهێنه‌تێكه‌لكرن، ئه‌ڤ تێكه‌لكرنه‌ژى پترييا جاران ل جهێ په‌يڤێ دهێن، كێمتر ل جهێ گرێ يان ڕسته‌يه‌كا ته‌مام دهێن. زانستێ سيمانتيك ژى ل سه‌ر ئاستێ په‌يڤ و ڕسته‌يان و ئه‌وان هێمايێن پشكدارييێ د دياركرنا واتايێدا دكه‌ن، كاردكه‌ت. ڕه‌نگه‌ هێمالۆژى و سيمانتيك ته‌مامكه‌رێن باشن بۆ دياركرنا واتايێن ئيمۆجييان. بۆ نموونه‌:

            دێ كه‌نگى🍕 ده‌يه‌ من؟

            تو مرۆڤه‌كێ 👌

            دێ ته‌  👊

            ئه‌ز داخوازا  🙏  ژ ته‌ دكه‌م.

 

د ئه‌ڤان نموونه‌يێن سه‌ريدا هه‌ر ئیمۆجييه‌ك ل جهێ هێمايه‌كێ زمانى هاتييه‌بكارهينان، جهێ په‌يڤه‌كا واتادار گرتييه‌ و بساناهى وه‌ر‌گر دشێت د مه‌به‌ستا ڤڕێكه‌رى بگه‌هيت. نموونه‌يا ئێكێ هێمايێ (پيتزا، ب ڕامانا هندێ دهێت؛ دێ كه‌نگى پيتزايه‌كێ ده‌يه‌ من؟) نموونه‌يێن دى ب ڕامانا (باشى)، (قوتان)، (لێبوورين) دهێن.

كه‌واته‌؛ ژ لايێ سيمانتيكيڤه‌ هه‌ر ئيك ژ ئه‌وان هێمايێن ل سه‌رى شيانێن ئه‌وێ چه‌ندێ هه‌نه‌، ل جهێن كه‌ره‌ستێن زمانى بهێن و په‌يوه‌ندييا د ناڤبه‌را واندا نه‌هێته‌ڤه‌قه‌تاندان و واتايێ بگه‌هينن.

ديارده‌يا بكارهينانا چه‌ند ئيمۆجييه‌كان ل جهێ ڕسته‌يه‌كا دروست، ديارده‌يه‌كا كێمه‌، ب تنێ د ئه‌وى دۆخيدا نه‌بيت، كو ڤڕيكه‌ر و وه‌رگرى پێشتر ئاگه‌هى ژ بابه‌ته‌كێ ده‌ستنيشانكرى هه‌بيت. ديسان هنده‌ك ئیمۆجييێن ده‌ستنيشانكرى ده‌رباره‌ى بابه‌تى پێشتر بۆ ئێكدو ڤڕيكربن، ئێدى ڕێككه‌ڤتبن ل سه‌ر هندێ كو ئه‌و ئیمۆجييه‌ يان كۆما ئیمۆجييێن ل دويڤ ئێك هاتى، ده‌ربڕينى ژ ڕسته‌يه‌ك و واتايه‌كا ده‌ستنيشانكرى د ناڤبه‌را ئه‌واندا بكه‌ت.

2.8. ئێمۆجى و پڕاگماتيك

((ژبلى هێمايێن زمانى د پڕاگماتيكێدا هێمايێن نه‌ زمانى ژى ڕۆله‌كێ مه‌زن د دياركرنا واتايێدا دبينن، ئه‌ڤجا چ ئه‌و هێمايێن نه‌زمانى- كو بريتينه‌ ژ (وێنه‌، نيشانه‌ و ئاماژه‌)- ب تنێ بكاربهێن يان ل گه‌ل هێمايين زمانيدا بكاربهێن)) (عهبدوللا و عهلى، 2011، 221). ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى د شياندا هه‌يه‌، ئيمۆجييان د چارچووڤه‌يێ واتاييژيدا شڕۆڤه ‌بكه‌ين. بۆ نموونه‌:

 تو گه‌له‌كێ زيره‌كى 😜

ڕسته‌يا (تو گه‌له‌كێ زيره‌كى). كو پێكهاتييه‌ ژ كۆمه‌كا هێمايێن زمانى، ڕسته‌يه‌كا ته‌مام و واتاداره، لێ ده‌ما ئیمۆجييێ دێمێ ئه‌زمان ژ ده‌رڤه‌ و چاڤه‌ك نقاندى (😜) دهێته‌زێده‌كرن، واتايا ڕسته‌يێ هه‌مى به‌رۆڤاژى دگه‌هيت، ب ديتنا ئه‌وى ئێمۆجى ل دويماهيكا ڕسته‌يێ، ئێكسه‌ر وه‌رگر د واتايا ژ نڤادا يا ڕسته‌يێ دگه‌هيت. دزانيت ئه‌و تشتێ هاتييه‌ گۆتن، به‌روڤاژى ڕاسته‌. ئه‌ڤ نموونه‌يێن ل خوارێ ژى ئه‌وێ چه‌ندێ دگه‌هينن كو ئيمۆجييان شيانێن به‌روڤاژيكرنا واتايێ هه‌نه‌ و واتايه‌كا نوى دروست دكه‌ن.

            ته‌ گۆتبوو من دێ هێم 😒.

ئه‌ز ل پلا ئێكێ ده‌رچووم😁.

ژ ئه‌ڤێ چه‌ندێ ديار دبيت، كو ئێمۆجى دشێن كارتێكرنێ ل واتايێ بكه‌ن، هه‌ر‌وه‌سا ل سه‌ر ئاستێ پڕاگماتيكێ، ڕۆله‌كێ به‌رچاڤ هه‌يه‌، ئه‌ڤ ديارده‌ د تۆرێن جڤاكيدا گه‌له‌ك يا به‌ربه‌لاڤه‌.

2.9. ئێمۆجى و باركرنا واتايێ:

ئێك ژ ئه‌وان ديارده‌يێن به‌ربه‌لاڤ ده‌رباره‌ى بكارهينانا ئيمۆجييان د توڕێن جڤاكيدا، ديارده‌يا بكارهينانا ئيمۆجييانه‌ ل دوويماهيكا ڕسته‌يێن ته‌مامێن واتادار، ب مه‌ره‌ما هندێ فڕێكه‌ر ب ڕێكا ئيمۆجييان واتايه‌كا پتر بده‌ته‌ په‌ياما خۆ. ده‌ما فڕێكه‌ر ئیمۆجييه‌كێ يان چه‌ند ئیمۆجييه‌كێن دووباره‌ى كرى ل دويماهيكا ڕسته‌يا خۆ د دانيت و ل گه‌ل په‌ياما خۆ ڤڕێدكه‌ت، دا كو ب ڕێكا ئه‌وان ڕاده‌يێ، هه‌لچوون، ڕازيبوون، خۆشحالى، نه‌ڕايبوون، كه‌رب... بده‌ته‌ دياركرن. جاران ژى ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل جهێ په‌يڤێن مينا (گه‌له‌ك، پتر) وه‌كى ئه‌ڤان نموونه‌يێن  ل خورێ:

ئه‌ز يێ وه‌ستييايمه‌. 🥴😫😔

ئه‌ز گه‌له‌كێ تۆڕه‌ مه‌. 😤😡

ته‌ كاره‌كێ باش كر ده‌ستخۆش. 👏👍👌

د ئه‌ڤان نموونه‌يێن سه‌ريدا، په‌يام بێى هه‌بوونا ئيمۆجييان ژى يا دروسته‌. به‌لێ بۆ پتر واتادان ب په‌ياما خۆ و دياركرنا ديتن و هه‌لچوونێن خۆ، فڕێكه‌ر كۆمه‌كا ئيمۆجييان ژى ل گه‌ل په‌يامێ ڤڕێدكه‌ت.

ديارده‌يا دووباره‌كرنا ئێك ئێمۆجى ل دويماهيكا ڕسته‌يێ، ديارده‌يه‌كا به‌ربه‌لاڤتره‌ ژ ئه‌ڤا ل سه‌رى. فڕێكه‌ر بۆ دياركرنا بارێ خۆ هه‌و‌لدده‌ت ل دويماهيكا ڕسته‌يه‌‌كا واتادار ئێك ئێمۆجى چه‌ندين جاران دووباره‌ دكه‌ت، بۆ نموونه‌:

چه‌ند ديمه‌نه‌كێ كوميديبوو. 🤣🤣🤣🤣🤣

ئه‌ڤێ جارێ ژى من تو د سه‌ردا برى. 🤪🤪🤪🤪🤪

 

 

3. ته‌وه‌رێ دوويێ: ئه‌نجامێن ئامارى و گه‌نگه‌شه‌كرنا ئه‌وان.

شڕۆڤه‌كرنا پرسيارنامه‌يان

بۆ مه‌به‌ستا وه‌رگرتنا داتايان مفا ژ پرسيارنامه‌يه‌كێ هاتييه‌وه‌رگرتن. پرسيارنامه ل دوو قۆناغان هاتييه‌به‌رهه‌ڤكرن. ل قۆناغا ئێكێ، ليسته‌‌ك ژ 120 ئیمۆجيييێن گه‌له‌ك به‌ربه‌لاڤ ل دويڤ ماڵپه‌ڕێ یۆنیکۆد هاتنه‌هه‌لبژارتن، پاشى داخواز ژ 40 فێرخوازێن زانكۆيا زاخۆ ل پشكێن زانستييێن جودا و ژ هه‌ر دوو نفشيێن نێر و مێ هاته‌كرن كو ژ ليستا هه‌ڤپێچ به‌ربه‌لاڤترين ئیمۆجييێن كو ئه‌و بكاردهينن، هه‌لببژێرن. ل قۆناغا دوويێ و ل دويڤ ئامارا بده‌سڤه‌هاتى، 24 ئیمۆجييێن به‌ربه‌لاڤ هاتنه‌هه‌لبژارتن و ژ 160 فيڕخوازێن زانكۆيا زاخۆ هاته‌خواستن كو ڕاده‌يێ بكارهينانا هه‌ر ئیمۆجييه‌كێ ب (هه‌مى جاران، پترييا جاران، هنده‌ك جاران، كێم جاران، چ جاران) نيشان بده‌ت، بنێره‌ پاشكۆ پرسيارنامه‌يا ڤه‌كۆلينێ. ژ سه‌رجه‌مێ پرسيارنامه‌يێن هاتيينه‌به‌لاڤكرن، 120 پرسيارنامه‌ بێى كێماسى گه‌هشتنه‌ ڤه‌كۆله‌ران. داتا ب ڕێكا پرۆگرامێ (SPSS) هاتنه‌شڕۆڤه‌كرن.

 

3.1. سالۆخدانا داتایێن وه‌رگرتى

هه‌روه‌كى د خشته‌يێ ژماره‌ (1)دا، داتایێن وه‌رگرتى ب ڕێژه‌يا (30،8) ژ سه‌دێ نێر و (69،2) ژ سه‌دێ مێ بوون، دیسان ڕێژه‌یا تایێ زانستى (38،3) ژ سه‌دێ و (61،7) ژ سه‌دێ وێژه‌يینه‌، و زمانێ خواندنێ ب ڕێژه‌یا (46،7) ژ سه‌دێ خواندنا كوردى، (51،7) ژ سه‌دێ خواندنا ئینگلیزى و (1،7) ژ سه‌دێ عه‌ره‌بى بوون.


 

خشته‌يێ 1: سالۆخدانا پشكدارێن ڕاپرسييێ

نفش

نێر

مێ

ژماره‌

٪

ژماره‌

٪

37

30.8

83

69.2

تايێ زانستى

زانستى

وێژه‌يى

ژماره‌

٪

ژماره‌

٪

46

38.3

74

61.7

زمانێ خواندنێ

كوردى

ئينگلیزی

عه‌ره‌بى

ژماره‌

٪

ژماره‌

٪

ژماره‌

٪

56

46.7

62

51.7

2

1.7

ژێده‌ر: به‌رهه‌ڤكرن ب ڕێكا پرۆگرامێ SPSS. V.22 

 


3.2. بكارهینانا جۆرێ ئیموجییان

هه‌روه‌كى د خشته‌يێ ژماره‌ (2)دا، دیاردبیت د بكارهینانا ئیمۆجيیێن ده‌ستنیشانكریدا ئیمۆجییێ ژماره‌ (9) واته‌ (دێمێ ژ خوشییان ڕۆندكان دڕێژیت 😂) ژ هه‌مییان پتره‌ و  ب ڕێژه‌یا (74،2) ژ سه‌دێیه ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (4,13) و لادانا پیڤه‌رییا (1,276) ئیمۆجيیێ ژماره‌ (16) واته‌ (دلێ سۆر) ل پله‌یا دوویێ واته‌ ب ڕێژه‌یا (66،7) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (3,98) و لادانا پیڤه‌رییا (1,216) بكارهاتییه‌، پاشى د پله‌یا سێيێدا ئیمۆجییێ ژماره‌ (20) واته‌ (په‌نجه‌یا به‌ره‌ڤ سه‌رى👍) ب ڕێژه‌یا (66،6) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (3,93) و لادانا پیڤه‌رییا (1,175) بكارهاتییه‌. ئیمۆجییێ ژماره‌ (8) واته‌ (ژ كه‌نى دكه‌ڤیته‌ سه‌ر عه‌ردى🤣) ب پله‌یا چارێ بكارهاتییه‌ و ڕێژه‌یا (55) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (3,42) و لادانا پیڤه‌رییا (1,470) ب خۆڤه‌ دگریت، پاشى ئیمۆجییێ ژماره‌ (23) واته‌ (نیڤا دوو ده‌ستان، بۆ لاڤه‌ و پاراستنێ🤲) ب پله‌یا  پێنجێ دهێت و ڕێژه‌یا (52،5) ژ سه‌دێیه‌ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (3,48) و لادانا پیڤه‌رییا (1,414). ئیمۆجییێ (دێمێ ب گرنژى ل گه‌ل چاڤێن ب دلك😍) واته‌ ئیمۆجییێ ژماره‌ (18) ب ڕێژه‌یا (48،3) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (3,42) و لادانا پیڤه‌رییا (1,332)  ل پله‌یا شه‌شێ دهێت و ئیمۆجییێ (دێمێ ب گرنژین ل گه‌ل دلكان🥰) واته‌ ئیمۆجیيێ ژماره‌ (17) ل دویڤدا ب ڕێژه‌یا (47،5) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (3,38) و لادانا پیڤه‌رییا (1,109) بكارهاتییه‌. د پله‌يا هه‌شتێدا ئیمۆجییێ ژماره‌ (24)ـه‌ كو ڕامانا (ده‌ستقوتان👏)ـێ دده‌ت ب ڕێژه‌یا (45) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (3,24) و لادانا پیڤه‌رییا (1,408) بكارهاتییه‌. ئیمۆجییێ ژماره‌ (6) واته‌ (دێمێ ڤه‌كرى و چاڤێن ب گرنژى😁) ب ڕێژه‌یا (40،9) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (3,02) و لادانا پیڤه‌رییا (1,390) ل پله‌یا نه‌هێ بكارهاتییه‌. ڕێژه‌یا بكارهینانا ئیموجییێن دی ژ زێده‌ بۆ كێم ب ئه‌ڤى ئاوایێ ل خوارێیه:

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (11) واته‌ (دێمێ ب گرنژین و چاڤێن ب گرنژین😊) ب ڕێژه‌یا (39،1) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,88) و لادانا پیڤه‌رییا (1,385)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (5) واته‌ (دێمێ ب ده‌نگه‌كێ بلند دكه‌ته‌ گرى😭) ب ڕێژه‌یا (37،5) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,80) و لادانا پیڤه‌رییا (1,464)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (2) واته‌ (ئاگر بۆ تشته‌كێ ڕۆناك یا ژى ئه‌نتیكه🔥‌) ب ڕێژه‌یا (35،8) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,92) و لادانا پیڤه‌رییا (1,192)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (21) واته‌ (ده‌ستێن گرتى، لاڤه‌ و سوپاسى🙏) ب ڕێژه‌یا (35) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,79) و لادانا پیڤه‌رییا (1,544) ؛

·                     هه‌ر دوو ئیمۆجيیێن ژماره‌ (19) و (22) واته‌ (دێمێ كو ماچه‌كێ فڕێ دكه‌ت🫶) و (ده‌ستێن كو دله‌كى چێدكه‌ن). ب ڕێژه‌یا (33،4) ژ سه‌دێ. ئیمۆجیيێ (19) ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,73) و لادانا پیڤه‌رییا (1,467) و ئیمۆجیێ (22) ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,92) و لادانا پیڤه‌رییا (1,192)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (7) واته‌ (دێمێ ب گرنژین و ده‌ڤێ ڤه‌كرى و خوه‌هداى😅) ب ڕێژه‌یا (30،8) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,70) و لادانا پیڤه‌رییا (1,394)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (10) واته‌ (دێمێ ب گرنژین ل گه‌ل ده‌ڤێ ڤه‌كرى و چاڤێن ب گرنژین😄) ب ڕێژه‌یا (28،3) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,67) و لادانا پیڤه‌رییا (1,305)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (12) واته‌ (دێمێ ب گرنژین ل گه‌ل به‌رچاڤكێ😎) ب ڕێژه‌یا (26،6) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,53) و لادانا پیڤه‌رییا (1,372)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (4) واته‌ (دێمێ ب گرى) ب ڕێژه‌یا (25،9) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,61) و لادانا پیڤه‌رییا (1,266)؛ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (3,42) و لادانا پیڤه‌رییا (1,332)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (3) واته‌ (دێمێ داخوازا لێبوورینێ🥺) ب ڕێژه‌یا (20،8) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (2,46) و لادانا پیڤه‌رییا (1,334)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (14) واته‌ (دێمێ ب گرنژین ل گه‌ل هێلاله‌كێ😇) ب ڕێژه‌یا (9،1) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (1,85) و لادانا پیڤه‌رییا (1,135)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (15) واته‌ (دێمێ شاخدار😈) ب ڕێژه‌یا (8،3) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (1,48) و لادانا پیڤه‌رییا (1,004)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (1) واته‌ (هاوار ژ ترساندا 😱) ب ڕێژه‌یا (6،7) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (1,93) و لادانا پیڤه‌رییا (0,968)؛

·                     ئیمۆجییێ ژماره‌ (13) واته‌ (دێمێ ئه‌زمان ژ ده‌رڤه‌ و چاڤه‌ك نقاندى😜) ب ڕێژه‌یا (6،6) ژ سه‌دێ ب ناڤه‌ندا ژمێرییا (1,66) و لادانا پیڤه‌رییا (1,088)؛

ل ئه‌ڤێرێ بۆ مه‌ دیار بوو كو ئیمۆجییێ (دێمێ ژ خۆشییان ڕۆندكان دڕێژیت😂) ژ هه‌مییان پتر دهێته‌بكارهینان و ب ڕێژه‌یا (74،2) ژ سه‌دێیه‌ و ئیمۆجییێ (دێمێ ئه‌زمان ژ ده‌رڤه‌ و چاڤه‌ك نقاندى😜) ب ڕێژه‌یا (6،6) ژ سه‌دێ ژ هه‌مییان كێمتر دهێته‌بكارهینان.


 

خشته‌يێ 2: سالۆخدانا ڕه‌هه‌ندێ بكارهينانا جۆرێ ئيمۆجييان

بكارهينانا جۆرێ ئيمۆجييان

بگوڕ

هه‌مى جاران (5)

پتريا جاران (4)

هنده‌كجاران (3)

كێمجاران (2)

چجاران (1)

ناڤه‌ندا ژمێرى

لادانا پيڤه‌رى

ژماره‌

٪

ژماره‌

٪

ژماره‌

٪

ژماره‌

٪

ژماره‌

٪

X1

3

2.5

5

4.2

19

15.8

47

39.2

46

38.3

1.93

.968

X2

10

8.3

33

27.5

31

25.8

29

24.2

17

14.2

2.92

1.192

X3

13

10.8

12

10.0

32

26.7

23

19.2

40

33.3

2.46

1.334

X4

11

9.2

20

16.7

28

23.3

33

27.5

28

23.3

2.61

1.266

X5

21

17.5

24

20.0

16

13.3

28

23.3

31

25.8

2.80

1.464

X6

17

14.2

32

26.7

27

22.5

24

20.0

20

16.7

3.02

1.309

X7

16

13.3

21

17.5

28

23.3

21

17.5

34

28.3

2.70

1.394

X8

40

33.3

26

21.7

16

13.3

20

16.7

18

15.0

3.42

1.470

X9

72

60.0

17

14.2

15

12.5

7

5.8

9

7.5

4.13

1.276

X10

12

10.0

22

18.3

30

25.0

26

21.7

30

25.0

2.67

1.305

X11

16

13.3

31

25.8

25

20.8

19

15.8

29

24.2

2.88

1.385

X12

16

13.3

16

13.3

17

14.2

38

31.7

33

27.5

2.53

1.372

X13

7

5.8

1

.8

12

10.0

24

20.0

76

63.3

1.66

1.088

X14

7

5.8

4

3.3

15

12.5

32

26.7

62

51.7

1.85

1.135

X15

3

2.5

7

5.8

6

5.0

13

10.8

91

75.8

1.48

1.004

X16

59

49.2

21

17.5

26

21.7

7

5.8

7

5.8

3.98

1.216

X17

38

31.7

19

15.8

29

24.2

18

15.0

16

13.3

3.38

1.409

X18

34

28.3

24

20.0

35

29.2

12

10.0

15

12.5

3.42

1.332

X19

20

16.7

20

16.7

23

19.2

21

17.5

36

30.0

2.73

1.467

X20

52

43.3

28

23.3

24

20.0

11

9.2

5

4.2

3.93

1.175

X21

26

21.7

16

13.3

23

19.2

17

14.2

38

31.7

2.79

1.544

X22

23

19.2

17

14.2

34

28.3

19

15.8

27

22.5

2.92

1.406

X23

42

35.0

21

17.5

25

20.8

17

14.2

15

12.5

3.48

1.414

X24

32

26.7

22

18.3

27

22.5

21

17.5

18

15.0

3.24

1.408

ب گشتى

هه‌مى جاران ٪

هنده‌كجاران ٪

چجاران  ٪

2.87

1.3

36.4

19.5

44.1

ژێده‌ر: به‌رهه‌ڤكرن ب ڕێكا پرۆگرامێ SPSS. V.22   شڕۆڤه‌كرنا داتایان ب هاریكارییا به‌رنامێ (SPSS)

 

3.3. په‌يوه‌ندى

په‌يوه‌ندييا د ناڤبه‌را بگوڕێن سه‌ربخۆيێن (نفش، تايێ زانستى و زمانێ خواندنێ) ب ئه‌ڤى ڕه‌نگييه‌:

 

بگؤرێ په‌يوه‌نديدار

بگوڕێ سه‌ربخۆ

نفش

تايێ زانستى

زمانێ خواندنێ

بكارهينانا جۆرێ ئيمۆجييان

.290**

.226*

.022-

خشته‌يێ 3: په‌يوه‌ندىيا بگۆران

ژێده‌ر: به‌رهه‌ڤكرن ب ڕێكا پرۆگرامێ SPSS. V.22  *               مه‌‌عنه‌وى ژ 0.05           N=120

 

ئه‌ڤ خشته‌یه‌ په‌یوه‌ندییا بگوڕێن (نفش، تایێ زانستى و زمانێ خواندنێ) ل گه‌ل بكارهینانا جۆرێ ئیمۆجییان دیاردكه‌ت.

 


گریمانه‌يا ئێكێ: په‌یوه‌ندییا مه‌عنه‌وى د ناڤبه‌را بگوڕێ نفشى ل گه‌ل بكارهینانا جۆرێ ئیمۆجييان هه‌یه‌.

خشته‌يێ ژماره‌ (3) بۆ مه‌ دیار د كه‌ت كو بگوڕێ (نفش)ى په‌یوه‌ندییه‌كا مه‌عنه‌وى و پۆزێتیڤ ل گه‌ل بكارهینانا ئیمۆجییان هه‌یه‌، چونكى بهایێ په‌یوندییێ (.290) ده‌ردكه‌ڤیت و ئه‌ڤ چه‌نده‌ ژى ئاماژه‌ ب په‌سه‌ندكرنا گریمانه‌یا (1)ێ یا ڤه‌كۆلینێ دكه‌ت.

گریمانه‌يا دوویێ: په‌یوه‌ندییا مه‌عنه‌وى د ناڤبه‌را بگوڕێ تایێ زانستى ل گه‌ل بكارهینانا جۆرێ ئیمۆجييان هه‌یه‌.

ل دویڤ ئه‌نجامێن خشته‌يێ ژماره‌ (3) بگوڕێ (تایێ زانستى) ژى په‌یوه‌ندییه‌كا مه‌عنه‌وى و پۆزێتیڤ ب بهایێ (.226) ل گه‌ل بكارهینانا ئیمۆجییان هه‌یه‌؛ كه‌واته‌ گریمانه‌یا (2)يێ یا ڤه‌كۆلینێ دهێته‌په‌سه‌ندكرن.

گریمانه‌يا سێیێ: په‌یوه‌ندییا مه‌عنه‌وى د ناڤبه‌را بگوڕێ زمانێ خواندنێ ل گه‌ل بكارهینانا جۆرێ ئیمۆجيیان هه‌یه‌.

خشته‌يێ ژماره‌ (3) ئاماژه‌ ب هندێ دده‌ت كو  بگوڕێ (زمانێ خواندنێ) چ په‌یوه‌ندییا مه‌عنه‌وى ب ڕاده‌ییا بكارهینانا ئیمۆجییانڤه‌ نینه‌ و به‌روڤاژى په‌یوه‌ندییه‌كا نێگه‌تیڤ ب بهایێ (.022-) دیاردكه‌ت، و ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى گریمانه‌یا ژماره‌ (3)یا ڤه‌كۆلینێ دهێته‌ڕه‌دكرن.

4. ئه‌نجام

·                     بكارهينه‌رێن كورد ل سه‌ر ئاستێ زانكۆيا زاخۆ، پتر ئيمۆجييان بكاردهينن و كێمتر ئيمۆتيكان بكاردهينن. دشێين هۆكارێن بكارهينانا ئيمۆجييان بۆ جوانى و شيانا ده‌ربڕينێ بزڤڕينين.

·                     ژ ئامارێ ديار دبيت كو بكارهينانا ئيمۆجييان پتر ل ده‌مێ كه‌يفخوه‌شى، ئیمۆجيیێ ژماره‌ (9) واته‌ (دێمێ ژ خۆشییان ڕۆندكان دڕێژیت)؛ ب دلبوون، ئیمۆجيیێ ژماره‌ (16) واته‌ (دلێ سۆر) و ڕه‌زامه‌ندى، ئیمۆجيیێ ژماره‌ (20) واته‌ (په‌نجه‌یا به‌ره‌ڤ سه‌رى) دهێته‌بكارهينان. ئه‌ڤه‌ژى بێگۆمان ل دويڤ سروشتێ په‌يامێ، كو كه‌يفخۆ‌شى، په‌سه‌ندى و ڕه‌زامه‌ندييه‌ دگونجيت.

·                     بگوڕێ (نفش)ى په‌یوه‌ندییه‌كا مه‌عنه‌وى و پۆزێتیڤ ب بهایێ (.290) ل گه‌ل بكارهینانا ئیمۆجییانڤه‌ هه‌یه‌.

·                     ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى دياردبيت كو نفشێ مێ ب شێوه‌يه‌كێ جوداتر ژ نفشێ نێر ئيمۆجييان بكاردهينيت، ئه‌ڤه‌ژى ل دويڤ ده‌ستكه‌ڤتێن ده‌رووناسى و جڤاكناسى دگونجيت و نفشێ مێ هويرتر و باشتر ئه‌ڤان هێمايان بكارهينيت. ژن ب به‌راورد ل گه‌ل زه‌لامان سۆزدارترن.

·                     بگوڕێ (تایێ زانستى) ژى په‌یوه‌ندییه‌كا مه‌عنه‌وى و پۆزێتیڤ ب بهایێ (.226) ل گه‌ل بكارهینانا ئیمۆجییان هه‌یه‌. جۆرێ خواندنێ كا ئه‌رێ زانستى، يان ڕێژييه‌ كاريگه‌رى ل سه‌ر جۆرێ ئیمۆجييان هه‌يه‌ و ب شێوه‌يه‌كێ جودا بكاردهينن.

·                     بگوڕێ (زمانێ خواندنێ) چ په‌یوه‌ندییا مه‌عنه‌وى ب ڕاده‌ییا بكارهینانا ئیمۆجییانڤه‌ نینه‌ و به‌روڤاژى په‌یوه‌ندییه‌كا نێگه‌تیڤ ب بهایێ (.022-) دیار دكه‌ت. هه‌ر دوو ژ ناڤ جڤاك و كه‌لتووره‌‌كێ ديارى دژين و په‌يوه‌ندييا زمانێن جودا كاريگه‌رى ل سه‌ر جۆرێ ئيمۆجييان نينه‌.

 

5. ژێده‌ر

رهئوف، لوقمان. (2016). دهقى شىعرى كوردى ل ڕۆانگهى سيميۆلۆژييهوه (1950-1975) كرمانجى خواروو. دهزگاى ئايدييا بۆ فكرو لێكۆڵينهوه.

عهبدوللا A، عهبدولسهلام نهجمهدين. (2018). شڕۆڤهكرنا زمانێ ڕيكلامێن بازرگانى. زاخۆ: سهنتهرێ زاخۆ بۆ ڤهكۆلينێن كوردى.

عهبدوللا B، عهبدولسهلام نهجمهدين. (2008). شيكردنهوهى دهقى شيعرى له ڕووى زمانهوانييهوه. دهۆك: دهزگههێ سپيرێز يێ چاپ و وهشانێ.

عهبدوللا، عهبدولسهلام نهجمهدين و عهلى، شێرزاد سهبرى. (2011). زمانڤانييا تيۆرى. دهۆك: دهزگههێ سپيرێز يێ چاپ و وهشانێ.

عهلى، شێرزاد سهبر. (2011). واتا دناڤبهرا سيمانتيك و پراگماتيكێدا. دهۆك: دهزگههێ سپيڕيز يێ چاپ و وهشانێ.

مشهختى، كامهران ئيبراهيم. (2011). سيمۆلۆژيايى زمانى سۆفيگهرى له شيعرهكانى مهلاى جزيريدا. دهۆك: دهزگههێ سپيرێز يێ چاپ و وهشانێ.

زيتوني،  خديجة، و حدباوي، فاطمة الزهراء. (2016/2017). أثر استخدام الرموز التعبيرية في شبكات التواصل الاجتماعي على اللغة الفيس بوك أنموذجا. الجزائير: جامعة محمد بوضیاف _المسیلة.

پروين فغفورى آذر و ديگران. (پاییز 1402) بررسى كاركردهاى زبانى ايموجى ها در شبكه‌ اجتماعى توئيتر، فصلنامه‌ زبانشناسی اجتماعی، دوره‌ ششم (سری جدید)، شمارۀ 4، پیاپی 24، صص 1-11.

پروين فغفورى آذر و غلامرضا آذرى. (تابستان 1401). بررسی کنش های غیرکلامی در توئیت های حاوی ایموجی کاربران ایرانی توئیتر بر اساس نظریه سرل، فصلنامۀ رهپویۀ ارتباطات و فرهنگ، دورۀ اول، شمارۀ چهارم، صص 95- 103.

رضا كاظميان. (تابستان 1400). بررسی تفاو ت های جنسیتی و سنی در کاربرد ایموجی و علل ترجیح آن بر ایموتیکان میان کاربران ایرانی، فصلنامه‌ مطالعات رسانه‌هاى نوين، سال هفتم، شمارة 62، صص 239-266.

سارا خندابى و عفت السادات افضل طوسى. (پاییز 1402). بررسی استفاده از ایموجی در هنر معاصر بر مبنای آرای لیندا هاچن درباره پارودی، فصلنامه علمی دانشگاه الزهرا (س) زمینه انتشار: هنر، سال 15 ، شماره 3، صص 40-57.

عليرضا دهقان و ديگران. (پاییز 1395). مطالعه استیکرهاى وایبر و نشانه‌شناسی ایدئولوژيهاى آن، فصلنامه مطالعات رسانه هاى نوین، سال دوم، شماره 7، صص 1-33.

مارسا دانسى. (1399). نشانه‌شناسى ايموجۆ - پيداش يك زبان تصويرى در عصر اينترنت، ترجمه‌: محمد مهدى فتوحى رشيدى و محمد امين قاسمى پيربلوطى، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران.

محمدصادق نصراللهی و محمدجواد بادین فکر. (بهار 1398). نشانه‌ شناسی فرهنگی-ارتباطی ایموجی ها در پیامرسانهاى اجتماعی، مورد مطالعۀ فرهنگ خانواده، فرهنگ جنسی و فرهنگ زبان دست، فصلنامه مطالعات رسانه‌هاى نوین، سال پنجم، شماره 17 ، صص71-105.

Alonso, D. H. (n.d.). emojitimeline. Retrieved 30 1, 2021, from https://emojitimeline.com/

Alshenqeeti, H. (2016, December ). Are Emojis Creating a New or Old Visual Language for New Generations? A Socio-semiotic Study. Advances in Language and Literary Studies, 7(2203-4714), pp. 56-69. doi:Doi:10.7575/aiac.alls.v.7n.6p.56

Bai, Q., & Yang, M. (2019, October 15). A Systematic Review of Emoji: Current Research and Future Perspectives. Front. Psychol, 10. doi:10.3389/fpsyg.2019.02221

Bakir, S. N., & Haji, H. H. (2019, February). The Use of Emoticons among University Students: A Pragmatic Study. Zanco Journal of Human Sciences (ZJHS) (1), pp. 278-290. doi:https://doi.org/10.21271/zjhs.23.1.19

Bosch, O. J., & Revilla, M. (2018, July). The use of emojis by Millennials. Research and Expertise Centre for Survey Methodology (RECSM), pp. 1-26.

Buchholz, K. (2020, September 30). The history of the 5 billion emojis used every single day. Retrieved 1 30, 2021, from weforum: www.weforum.org

Dürscheid, C., & Siever, C. M. (2017, March 29). Beyond the Alphabet – Communication with Emojis. reseachGafe.

Emoji and Sticker Compared. (n.d.). Usage of emojis as compared to stickers. Retrieved 30 1, 2021, from stackexchange: https://ux.stackexchange.com/questions/98855/usage-of-emojis-as-compared-to-stickers

emojipedia. (n.d.). Retrieved 30 1, 2021, from https://emojipedia.org/unicode-6.0

Face with Tears of Joy. (n.d.). Retrieved 1 29, 2021, from emojipedia: https://emojipedia.org/face-with-tears-of-joy/

Galloway, P. (2016, October 26). The Original NTT DOCOMO Emoji Set Has Been Added to The Museum of Modern Art’s Collection. Retrieved 1 29, 2021, from https://stories.moma.org/the-original-emoji-set

Kumar, N., & Thollander, P. K. (2019, May 4-9). Examining the “Global” Language of Emojis: Designing for Cultural Representation. CHI 2019.

Persson, N. (2018, Autumn 18). Analysis of Emoji Usage: Differences in Preference and Function Across Genders. Jonkopink University.

Prisco, J. (2018, May 23). Shigetaka Kurita: The man who invented emoji. Retrieved 1 29, 2021, from CNN: https://edition.cnn.com/style/article/emoji

unicode. (2021, 1 5). Full Emoji List, v13.1. Retrieved 30 1, 2021, from unicode: https://unicode.org/emoji/charts/full-emoji-list.html

 

 



 

پاشكۆ: پرسيارنامه‌يا ڤه‌كۆلينێ



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

علاقات متغيَّرات (الجنس، القسم العلمي ولغة الدراسة) واستخدام الإيموجي بين طلّاب جامعة زاخو

الملخص:

إيموجي هي الرموز التي تختلط رموز وحروف الكتابة في التواصلات الاجتماعية، وتكون قسمًا ممّا يحمل رسالة المرسل. يقصد المرسل إلى استخدام هذه الرموز للتعبير عن حال أو انفعال أو لاختصار الكلمات أو إلى اقتصاد في الكتابة والتجميل والتأثير وإزالة الغموض عن الرسالة. هذا البحث بعنوان "علاقات متغيَّرات (الجنس، القسم العلمي ولغة الدراسة) واستخدام الإيموجي بين طلّاب جامعة زاخو" يسعى إلى إجابة هذا السؤال الرئيسي: هل متغيَّرات (الجنس، والقسم العلمي ولغة الدراسة) لها علاقة بنوع الإيموجي؟ نُفذ هذا البحث بشكلٍ استفتائي على ١٢٠ طالب في جامعة زاخو من الجنس، القسم العلمي ولغة الدراسة بشكلٍ مختلف. و شُرحت ووُضّحت البيانات بطريقة برنامج SPSS. الافتراضية الرئيسية للبحث، هي هل أن المتغيَّرات المذكورة لها علاقة باختيار نوع الإيموجي؟ بعد أخذ البيانات وشرحها تبيَّن أن متغيَّر الجنس والقسم العلمي لها علاقة باختيار نوع الإيموجي، لكنّ لغة الدراسة ليس لها علاقة به.

الكلمات المفتاحية: التواصلات الاجتماعية، إيموجي، الرسالة، الرموز اللغوية، والرموز اللالغوية.

 

 

 

 

THE RELATIONSHIP BETWEEN (ORIGIN, SCIENTIFIC PART AND LANGUAGE OF STUDY) AND USING EMOJIS BETWEEN THE STUDENTS OF THE UNIVERSITY OF ZAKHO

 

ABSTRACT:

Emojis are the symbols that join writing symbols in social media. And they are also a part from what a message of someone carries. Someone who message others tends to use them for expressing a case or expressing an excitement or for abbreviating words, to write a little speech and also they use them for decorating the appearance of the speech, influence and avoiding mystery on the message. This study has been done under the title “ the relationship between (origin, scientific part and language of study) and using emojis between the students of the university of Zakho”. It seeks to answer this main question: do (origin, scientific part and study of language) variables have a relationship with the type of emojis? The study has been done in a questioning manner with 120 students from the university of Zakho of origin, scientific part and study of language differently and the data has been explained by SPSS program. The main hypothesis of the study is that the mentioned variables have relationship with choosing the type of emojis. After taking data’s and explaining them it was clear that origin and scientific part have relationship with choosing the type of emojis, but language of study doesn’t have any relationship with it.

KEYWORDS: Social Media, Emojis, Message, Linguistic Symbols, None Linguistic Symbols.

 



* ڤەکولەرێ بەرپرس.

This is an open access under a CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)