كارتێكرنا بكارهینانا ستراتیجییا فێربوونا تێكهل ل سهر بدهستڤهههینانا ئهكادیمى ل دهڤ قوتابییێن پۆلا حهفتێ بنهڕهتى د بابهتێ رێزمانا كوردیدا

ديار عبدالكريم سعيد هالو*

پشكا زمانى كوردی، كۆلیژا پهروهردهیا بنیات، زانكۆیا زاخۆ، ههرێما كوردستانێ-عێراق.

تاريخ الاستلام: 03/2024          تاريخ القبول: 04/2024 تاريخ النشر: 09/2024 https://doi.org/10.26436/hjuoz.2024.12.3.1421

پوخته:

ئارمانج ژ ڤەکۆلینا لبەردەست زانینا كارتێكرنا بكارهینانا ستراتیجییا فێربوونا تێكهل ل سهر بدهستڤهههینانا ئهكادیمى ل دهڤ قوتابییێن پۆلا حهفتێ بنهڕهتى د بابهتێ رێزمانا کوردیدا.

ڤەکولەری ب مەبەست دوو قوتابخانەیێن بنەرەت، دیلان یا کوران و فەنەر یا کچان ل قوتابخانەیێن پەروەردا زاخۆ بو سالا خواندنێ ٢٠٢٢-٢٠٢٣ هەلبژاردن، سەمپلا ڤەکۆلینێ کو ب هەرەمەکی هاتبوو هەلبژاردن ژ (114) قوتابیێن کور و کچ بوون، هاتبوونە دابەشکرن لسەر چوار گرووپان ل دویڤ گوراوێن ڤەکۆلینێ (رێکا وانەگوتنێ و نڤشی)، دوو گروپ ئەزمونگەری (کور ، کچ)، وانە ب ستراتیجیەتا فێربوونا تێکەل وەردگرتن و یێن دی کونترولکار وانە برێکا ئاسایی وەردگرتن.

ڤەکۆلەری ب شێوەیێ هەرەمەکی یێ سادە لدویڤ گوراوێ نڤشی هەلبژارتن، پاشی ڤەکۆلەری سەمپلا ڤەکۆلینێ لسەر چوار گروپێن هەڤسەنگ لدویڤ ژمارا گوراوا دابەشکرن پشت بەستن لسەر دیزاینێ ئەزمونگەریا (العاملی) (2*2) لدەڤ گوراۆێن رێکا وانەگوتنێ و نڤشی.

هەردوو گروپێن ئەزموونگەری بابەتێ رێزمانا کوردی لدویڤ ستراتیجیا فێربوونا تێکەل خواند، گروپێن کونترولکار برێکا ئاسایی بابەتێ رێزمانێ وەرگرت.

ژبو بدەستڤەئینانا ئارمانجان، ڤەکولەری تاقیکرنەکا بدەستڤەئینانێ، بو بابەتێ رێزمانا کوردی بەرهەڤکر کو ب شێوێ دوماهیکێ (20) بەندێن پرسیارێن هەلبژارتن ژ گەلەکان بوون و ساخلەتێن سایکومەتری بو دەرئینا.

پشتی کومکرنا داتایان ژ سەمپلا ڤەکۆلینێ و چارەسەرکرنا وێ یا ئاماری بۆ بکارئینانا تاقیکرنا (شلوڤەکرنا جیاوازییا عاملی یا دوو ئاراستە) لدویڤ گۆراوێ نڤشی و رێکا وانەگوتنێ و گونجاندنا دناڤبەرا واندا، ڤەکۆلەر گەهشتە ئەڤان ئەنجامێن ل خوارێ:

١- هەبوونا جیاوازییا ماندارییا ئاماریی د ئاستێ (0.05) د ناڤەندێ بدەستڤەئینانا رێزمانا زمانێ کوردیدا، لدەڤ سەمپلا گروپێن ڤەکۆلینێ لدویڤ گوراوێ نڤشی و د بەرژەوەندیا قوتابیێن کچ ئەوێن بابەت ب ستراتیجیا فێربوونا تێکەل وەرگرتی.

٢- نەبوونا جیاوازییا مانادارییا ئاماری د ئاستێ (0.05) دناڤبەرا ناڤەندێ سەمپلا گروپێن ڤەکۆلینێ د بدەستڤەئینانا رێزمانا زمانێ کوردی لدویڤ گونجانا گۆراوێ نڤشی و رێکا وانەگۆتنێ.

لبەر روناهیا ئەنجامێن ڤەکۆلینێ، ڤەکۆلەر گەهشتە چەند دەرئەنجامەکان کو دووپاتیێ ل سەر کاریگەرییا ئەرێنی یا بکارئینانا ستراتیجیا فێربوونا تێکەل د گوتنا بابەتێ رێزمانا کوردیدا بۆ فێربوونا بنەرەتی، هەروەسا ل دویڤ ئەنجام و دەرئەنجامێن ڤەکۆلینێ، ڤەکۆلەری هندەک راسپاردە و پێشنیار د ئەڤی بواریدا پێشنیارکرینە کو د پاشەروژێدا بهێتە ئەنجامدان.

پەیڤێن سەرەکی: فێربوونا تێکەل، فێربوونا ئەلکترونی، پۆلا حەفتێ، دەستکەفتێ ئەکادیمی، باژێرێ زاخۆ.

پێشەکی

تێگەهێ فێربوونا تێکەل  (Blending learning)

ههستیارییا سیستهمێ پهروهدره و فێركرنێ ژ ئالییهكیڤه و ئالۆزییا ژیان و جیهانا ئهڤرۆ ژ ئالییهكێ دیڤه، دخوازیت كو گرنگییهكا تایبهت ب فێربوون و ڕێژهیا وهرگرتنا قوتابى بهێتهدان، چونكى قوتابى سهرمایهیا ههر جڤاكهكینه. ئهم د شێین ب تێكهلكرنا گهنجیاتى و هێزا گهنجاتیا ئهوان، پێشكهڤتنا سهردهم پێكڤهكۆمبكهین و جڤاك و زانستى پێشڤه ببیهن. فێربوونا تێكهل پێنگاڤهكه ژ پێخهمهت ئهڤێ ئارمانجێ. (كاروند،1401: 13)

ئهڤ بیاڤه پهیدا بوو داكو نێزیكبوونهكێ د ناڤبهرا فێربوونا ئهلکترۆنى و فێربوونا كاسیكیدا پهیدا بكهت، چونكى فێر بوونا تێكهل ههر دوو جۆرێن فێربوونا ئهلترۆنى و كلاسیكى ب تهماى ڕهتناكهت. فێر بوونا تێكهل، ئهڤان ههر دوو پێكڤه كۆمدكهت و د ئێك چارچووڤهدا بكاردهینیت، داكو ئهنجامێن باشتر ههبن و ب كێمترین مهزاختى بجهبهێت. هەروەکو ئاشکەرایه، فێربوونا تێکەل ب ئێک ژ جۆرێن فێرکرنێ دهێتە هژمارتن کو فێربوونا ئەلیکترۆنی و  فێربوونا د ناڤ پۆلێدا دهێتە پێكڤهبكاردهینیت و چارچووڤهیهكێ ئیكگرتى د ناڤ پۆلێدا ههیه. هۆیێن فێربوونا ئەلیکترۆنی د ناڤ هۆلێن وانەگۆتنێدا دهێنە بكارهینان وهۆلێن وانەگۆتنێ ب ئامیرێن ئەلیکترۆنی هاتینه بهرههڤكرن وپێدڤیێن ئهڤێ پرۆسێسێ تێدا ههنه. ب ئهڤى ڕهنگى خوهیا دبیت كو فێربوونا تێکەل نووترین ئامیر و هۆیێن فێركرنێَ بكاردهینیت و پرۆسێسهك كو پاشهڕۆژ و ئایندهیه و ڕۆلەکێ کاریگەر بۆ باشکرنا پڕۆسێسا فێربوونێ و پێشکەفتنا زانستی دگێریت (حمدان، ٢٠١٠ : ٤).

ئهڤرۆ ب پێشكهڤتنا ژێرخانا ئینتهرنیتێ ڕادهییێ حهزژێكرنا ژینگهها فێربوونا ب ڕێكا ئۆنلاین، لناڤ سهنتهر و ناڤهندێن فێركارى ژلایێ مامۆستا و فێرخوازانڤه پێشتهڤانى لێ دهێتهكرن. چهمكێ خواندن و فێربوونا ئۆنلاین و ب ڕێكا كومپیۆتهرى ژبهر پێشكهڤتنا بهردهواما زانست و زانینێ و ئهڤێ بیاڤێ، چهمكهكێ بهرفرههـ و زیندى ههیه. (سلاطينى،1401 :14)

دیسان تەکنیک و هۆیێن فێربوونێ هاریکارییەکا باش بۆ گۆتنا بابەتێ رێزمانا کوردی دکەن، چونکی گەلەک زاراڤێن زمانی یێن هەین کو ئاماژهیێ ددەنە هندەک دیاردە و چەشنێن بابەتان كو بۆ قوتابى ب زهحمهتن و نەشێت فێری واتایا ئەوان ببیت، ئەڤجا دێ واتایا ئەڤان زاراڤان ژبەرکەت، لێ تەکنیکێن فێربوونا ئەلیکترۆنی دێ هاریکاربن کو واتایا ئەڤان زاراڤان بۆ قوتابیان ڕۆهن و ئاشکەرابیت و دێ هاریکاربیت کو قوتابی ژ ژبەرکرنا بابەتان دویربکەڤیت (الحصرى و سكیکر، ٢٠٠٦ ، ٤٢٣).

ئەڤان تەکنیکان، پەیوەندییەکا ڕاستەوخۆ ب ژیانا ڕۆژانەیا قوتابیڤە ههیه و ل گهل گوهۆڕینێن بلەزێن ئهڤى سەردەمێ دگونجیت و د ئەنجامدا ژینگەهەکا ئەرێنی بۆ پڕاکتیزەکرنا ئەڤان تەکنیکێن ئەلیکترۆنی بەرهەڤ دبیت.

بابەتێ رێزمانا کوردی، ئێک ژ ئەوان بابەتانە یێن کو ب پێشکەڤتنێن تەکنیکێن هەڤچەرخێن خواندن و فێربوونێ کاریگەر دبیت، ل ئهڤێرێ دشێین بۆ گۆتنا ئهڤى بابهتى مفاى ژ ڕێكا فێربوونا تێکەل وهربگرین، ب تایبەت تۆڕا ئەنتەرنێتێ وهكو هۆیەكا فێرکرنێ یا سهردهم گونجاى بهێتهبكارهینان.

هەروەکو دهێتە تێبینی کرن، بابەتێ رێزمانا کوردی ژبەر ئەوان گوهۆڕینێن نوییێن د ناڤ جڤاکیدا پەیدادبن ب ئێک ژ هەستیارترین بابەتێن خواندنێ دهێتەههژمارتن، لهوڕا پترییا پسپۆرێن بەرهەڤکرنا پرۆگرامێن خواندنا بابەتێ رێزمانا کوردی، ل نویترین شێواز و تەکنیکێن وانەگۆتنێ بۆ ئەڤی بابەتی دگەڕیێن، ئهڤه ژى ژ پێخەمەت هندێ داکو زێدەتر ئەڤ بابەتە ئەکتیڤ ببیت و ئارمانجێن خوە بجهبهینیت، چونکی نوكه ئەم د ناڤ سەردەمەکیدا دژین کو زێدوبوونا زانیارییان ب ئێک ژ گرنگترین ساخلەتێن ئەڤی سەردەمى دهێتهههژمارتن، زێدەباری ئەڤێ چەندێ ژی پێشکەڤتنا تەکنۆلۆژییێ د هەمی بیاڤێن ژیانێدا ئاشكهرا و دیاره. ههروهكى كلاكستون دبێژیت:"تهكنۆلۆژى بریتییه ژ بكارهینانا تایێن جودایێن زانستى ژ پێخهمهت چارهسهركرنا پرسگرێكێن زانستى. ب دهربڕینهكا دى تهكنۆلوژییا بریتییه ژ كۆما ڕێك، ئهزموون و زانسێن كارهكى كو مرۆڤ ژ پێخهمهت چارهسهركرنا ئاریشهیان و زالبوون ب سهر ژینهگههێ بكاردهینن" (كريميان، 1389 :2) ژ ئهڤى ڕەوانگهیڤه پێدڤییه ئهم ژى تهكنۆلۆژییێ بۆ چارهسهركرنا پرسێن فێركرنێ بكاربهینین.

فێركرنا ئهلكترۆنى ژلایێ فهلسهفیڤه ل سهر بنهمایێ نێرینا ئاڤاكرن وپشكدارییێ هاتییهئاڤاكرن؛ لێ گهلهك د ئهوێ باوهرێدانه كو گرنگرتین ڕهگهر تهكنۆلۆژییه كو دشێت ڕۆلهكێ سهرهكى ههیه. ئهگهر پهسهند بكهین كو ههلسوكهوتێ ڕۆلهكێ بنهڕهتى و گرنگ د پرۆسێسا فێركاریدا ههبیت، فێركرنا ئهلكترۆنى ب مفا وهرگرتن ژ نووترین دهستكهڤتێن تهكنۆلۆژییێ، ههلوكهوتهكا بهرفرهه  ژ پێخهمهت گههشتن ب زانیارییان و چێكرنا پهیوهندییێ ههیه، ئهڤ خالا گرنگ د فێركرنا كلاسیكدا هاتییهپشتگوههاڤێتن. (اصلاحى و دیگران،1397 :196)

ل دویڤ ئەڤێ چەندێ بۆ مە دیاردبیت کو بکارهینانا ئستراتیژییا فێرکرنا تێکەل بۆ گۆتنا بابەتێ زمانێ کوردی، پێدڤییاتییەکا فەرە، چونکی قوتابى پێدڤی ب هندێ هەیە کو ل ژێدەران بگهڕیێن داکو زانیاریێن پێدڤیێن بابەتی کۆمبکەن و ڕێکبێخن و هەمی دیتن بۆچوونێن بابەتی بپشکنن، شڕۆڤەبکەن و هەلسەنگینن و ل دووماهییێ بڕیارا گونجای ل دۆر بابەتێ خواندنێ بدەن، زێدەباری ئەڤێ چەندێ خواندنا بابەتێ زمانێ کوردی پێدڤی ب گەلەک چاپۆكییان وەکو (فێربوونا خوەبخوەیی، پەیوەندیکرنێن ئەلیکترۆنی، چاپۆكییا جڤاکی و ئەکادیمی و ژیاری و لێگەڕیانێ، چاپۆكییا هزرکرن و تێبینیکرن و گەنگەشە و دیالۆگێ) هەیە. زێدەباری ئەڤان پێدڤییاتی ب هزرا ئەپستمۆلۆژی و ژێدهرێن جڤاکی هەیە کو ل دویڤ ئستراتیژییا فێرکرنا تێکەل ل گەل فێربوونا ئەلیکترۆنی دهێنەبکارهینان.

ههروهسا پێدڤییە مامۆستایێ زمانێ کوردی یێكو وانەیێ ل دویڤ ئستراتیژییا فێرکرنا تێکەل دبێژیت، بشێت د ناڤبەرا وانەگۆتنا کلاسیکی و ئەلیکترۆنیدا گونجانهكێ پهیدا بكهت و تێكهل بكهت و هۆیێن فێرکرنێ بکاربهینیت وەکو (پارچە ڤیدیۆ، وێنە، دەڤ، نیگارێن لڤۆك). ههروهسا پێدڤییە مامۆستا بشێت د ناڤ وانهیێدا، گیانێ بەشداریکرنێ و گونجاندنێ د ناڤ پۆلێدا دروست بکەت، ئەڤ چەندە ل گەل بۆچوونا (عماشە : ٢٠٠٩) دگونجیت کو دیارکرییە، ئیستراتیژییا فێرکرنا تێکەل ئهڤهیه كو قوتابى خوه ب پشكهك ژ پرۆسێسا فێركرنێ بزانیت و پشكدار بیت. دیسان پێدڤییە قوتابی هەست ب هندێ بکەت کو ڕۆلێ ئەوی یێ گرنگە و مل ب ملێ مامۆستای دهێت. ههروهسا بۆ گەهشتن ب ئارمانجێن فێرکارییێن بابەتی پێدڤییە قوتابی شیان هەبن كو بشێت سەرەدەریێ ل گەل ئیمێلێ ئەلیکترۆنی بکەت (عماشە :٢: ٢٠٠٩).

ئاریشهیا ڤەکۆلینێ

ل ئهڤى سهردهمى كومپیۆتهر و ئامیرێن ئهلكترۆنى ب ئێك ژ پێدڤیێن ژیانا نوكه دهێنهههژمارتن، پڕۆسیسا فێركرنێ ژى ژ ئهڤێ كاریگهرییێ بێبههر نهبوویه. د سیستهمێ فێركرنا ئهڤى سهردهمیدا، كۆمپیۆتهر ئامیر و هۆیهكێ فێركرنا سهرهكییه د ناڤ هۆلێن خواندنێدا. بكارهینانا ئهڤى هۆیێ گرنگ و پالپشتیكرنا ئهوێ ب ڕێكا ئینتهرنێتێ، ئهڤ ئامیره بهێزتر كرییه. ل دویڤ گهلهك ستراتیژیێن نوى و ههڤچهرخ، فێركرن ب ڕێكا ئەپلکەیشینێن فێربوونا ئەلیکترۆنی (EL) خالهكا بنهڕهتییه. چونکی ئەڤ ڕێکە جیاوازیێن تاکییێن قوتابییان لبەرچاڤ وەردگریت و د وەرگرتنا زانیاریێن زانستی و شارەزایێن هزرکرنێدا هاریکارییا ئەوان دکەت. زێدەباری ئەڤێ چەندێ بۆ پێشڤەبرنا شیانێن خوەیێن زانستی و خورتکرنا حەزا ڤەکۆلین و لێگەڕیانا زانستی هاریکارییا قوتابیان دکەت.

د ئەڤی بیاڤیدا، لایەنێن پەروەردەیی، گەلەک ستراتیژییێن فێرکرنا ئەلیکترۆنی داهێنان و چەندین ڤەکۆلین ل سەر ئەڤان ستراتیژییان کرن و ئەنجامێن ئەڤان ڤەکۆلینان بوونە جهێ ڕەزامەندییا هەمی ئالیێن ناڤدەولەتی، عەرەبی و ناڤخۆیی، ئێک ژ ئەڤان ستراتیژییان ب (ستراتیژییا فێرکرنا تێکەل (Blending learning) دهێتهنیاسین. ئەڤ ستراتیژییە هاتییە دروستکرن داکو پێدڤییاتی و ئارمانجێن هەڤچەرخێن فێرکرنا ئەلیکترۆنی بجهبهینیت و جوداهیێن تاکی د ناڤبەرا قوتابیاندا لبهرچاڤبگریت و فێری ڕاهێنانێ بکەت داكو بشێن شارەزاییێن هزری و زانستی وەربگرن. ئەڤ چەندە ژى وەکو بەرسڤەکێیە بۆ ڕێک و شیوازێن کلاسیکیێن وانەگۆتنێ کو جەختێ ل سەر مامۆستای دکەن و قوتابی د ناڤ پرۆسێسا خواندنێدا دبیتە ئالییێ نەرێنی.

ئەڤ ستراتیژییە ئێکگرتنا وانەگۆتنا تیۆری لگەل وانەگۆتنا تاکی دكهت، ههروهسا كار بۆ پەیداکرنا هەڤسەنگییێ د ناڤبەرا ڕۆلێ مامۆستای و قوتابییان و سرۆشتێ بابەتی و تەکنیکا فێرکرنێدا دكهت. ئەڤ چەندە ژى دێ د وەرگرتنا تێگەهێن بابەتێ خواندنێدا هاریکارییا قوتابییان کەت، ههروهسا دێ حەزا لێگەڕیانێ ژی ل دەڤ قوتابیان پەیداکەت، هەر د ئەڤی بیاڤیدا، پرانییا ستراتیژی و نموونەیێن وانەگۆتنا هەڤچەرخ جەختێ ل سەر تێگەهێن بابەتی دکەن و باسێ ئەوان ڕێکان دکەن یێن کو تێگەهـ ب دروستى بهێنەوەرگرتن و تێگەهشتن دور بیت ژ ههر شاشییهكێ.

تێگەهـان د بنیاتێ سەرەکییا مەعریفا زانستیدا ڕۆلهكێ گرنگ ههیه و وەرگرتنا واتایا تێگەهان ب ڕەنگەکێ دروست دبیتە ئەگەر کو قوتابی مەعریفا زانستی د بیاڤێن دیدا پراکتیزەبکەت، وەکو داهێنان و ئافراندنێ. هەروهسا د بیاڤەکێ دیێى نێزیکی ئەڤی بابەتیدا، سیستەمێن نوویێن فێرکرنا هەڤچەرخ، قوتابی هان ددهت داكو ڤەکۆلین و دویڤچوونا زانیارییان و پەرەپێدانا شیانێن قوتابییان بكهت و ڤەکۆلینێ ل دیاردهیێن زانستی و سروشتی بكهت، لهوڕا خواندنا ئەکادیمی بوویە ئارمانجا سەرەکییا سیستەمێن فێرکرنا هەڤچەرخ .

ل دویڤ نێرینا بابەتییا ڤەکۆلەری بۆ کەتوارێ خواندنا بابەتێ رێزمانا کوردی و ب ڕەنگەکێ گشتی د ناڤ خواندنگەهێن فێرکرنا بنەڕەتییێن حکومەتا هەرێما کوردستانێ – عیراق، هاتییە تێبینیکرن كو هێشتا ڕێکێن کلاسیکیێن فێرکرنێ ل ناڤ پرانییا قوتابخانهیان دهێنەبکارهینان، سەرەڕای هندێ کو چەندین ڕێنمایێن پەروەردەیی ژلایێ وەزارەتا پەروەردێڤە ل هەرێمێ ل دۆر ئەڤێ چەندێ هاتینەبهلاڤكرن و مامۆستا ل ناڤ کۆلیژان هاتینەبەرهەڤکرن زێدهبارى ڤهكرنا خۆلێن پێدڤى ب مامۆستایان داكو ل دهمێ وانهگۆتنێ ڕێک و ستراتیژییێن نوی بكاربهینن لێ هێشتا زوربەیا قوتابیێن قۆناغا بنەڕەت، لاوازن و تێگەهشتن و وەرگرتنا بابەتێن گرێدایی رێزمانا کوردی وهكو پێدڤى نینه. ب تایبهت قوتابیێن پۆلا حەفتێ بنەڕەت كو ڤهكۆلهرى ڤهكۆلینا خوه ل سهر ئهنجامدایه.

ئەڤە قۆناغەکا گرنگە چونکی قوتابی دێ هێنەڤەگوهاستن بۆ قۆناغا فێرکرنا ئامادەیی.  ڤەکۆلەری د ئەڤی بیاڤیدا، ئەڤ بابەتە ل گەل کۆمەکا مامۆستا و سەرپەرشتیارێن بابەتێ زمانێ کوردی گەنگەشەکرییە و د ئەنجامدا بۆ ڤەکۆلەری خویا بوویە کو ڕێکێن کلاسیکیێن گۆتنا بابەتێ زمانێ کوردی و کێمییا بکارهینانا کومپیۆتەرێ د گۆتنا ئەڤی بابەتیدا بوویە ئەگەر کو ئاستێ وەرگرتنا قوتابییان بۆ ئەڤی بابەتی کێم بیت، سەرەڕای ئەڤێ چەندێ ئەڤ شێواز و ڕێکێن کلاسیکیێن گۆتنا بابەتێ رێزمانێ کوردی بووینە ڕێگرەک ل ههمبهر قۆتابییان د تێگەهشتن و فێربوونا بابەتێ رێزمانا کوردی و ئەڤ بابەتە ئارمانجەکا سەرەکییە ل دەڤ قوتابیان و دبیتە ئەگەرەک کو حەزا حەزژێکرنا بابەتێ زمانێ کوردی ل دەڤ ئەوان پێشڤەبچیت. ژلایەکێ دیڤە و ژبەر گرنگییا ئەڤی بابەتی و پێشڤەبرنا پرۆگرامێن خواندنا بابەتێ رێزمانا کوردی ئەڤجا خواندن و ڤەکۆلینێن پەروەردەیی و دەروونناسی ل زانکۆیێن هەرێمێ دەست ب لێگەڕیان و ڤەدیتنا باشترین ڕێک و ستراتیژیێن وانەگۆتنا هەڤچەرخ کرییە بۆ گۆتنا بابەتێ رێزمانا کوردی ل گەل داخوازا بەرجەستەکرنا کومپیۆتەرێ بۆ فێرکرنا ئەلیکترونی و هەول بەردەوام بهێنەدان بۆ بلندکرنا ئاستێ مەعریفییێ قوتابییان ل پرۆگرامێن خواندنێ و پێشڤەبرنا شارەزایێن هزرکرنێ و لایەنێ وژدانییێ قوتابییان بۆ فێربوونا ئەلیکترۆنی بۆ وەرگرتن و تێگەهشتنا بابەتێ رێزمانا کوردی. ڤەکۆلەری هەست ب هەبوونا ڕکمانەکا مەزن کرییە بۆ چاوانییا پێشڤەبرن و نویکرنا گۆتنا بابەتێ رێزمانا کوردی ل سەر ئاستێ فێربوونا بنەڕەتی و هەولدان بۆ وەرگرتنا قوتابییان و ئاشناکرنا ئەوان ل دۆر ڕێکێن وەرگرتن و فێربوونا بابەتێ رێزمانا کوردی و ب تایبەت قوتابیێن پۆلا حەفتێ بنەڕەت ل قوتابخانێن هەرێمێ، و ئەڤ پۆلا دبیتە قۆناغەکا ڤەگۆهاستنا قۆتابییان بۆ قۆناغا خواندنا ئامادەیی کو کەسایەتییا قوتابییان ل ئەڤێ قۆناغا نوی دهێتەپێکهینان ژبۆ وەرگرتنا بابەتان و دیسان ل ئەڤێ قۆناغێ سەمت و حەزێن قوتابیان بۆ وەرگرتنا بابەتان دهێنەدەستنیشانکرن و ئەکتیفكرن. ئەڤی ڕەوانگەیڤە ڤەکۆلەری بابەتی (ستراتیژییا فێربوونا تێکەل بۆ گۆتنا بابەتێ زمانێ کوردی) هەلبژارتییە، ژپێخەمەت جێبەجێکرنا ئارمانجێن فێرکاریێن ئەڤی بابەتی و دیسان ژ پێخەمەت ئاڤاکرنا کەسایەتییا قوتابیان ژلایێ مەعریفی و شارەزایێن وژدانی دا کو ئەڤ چەندە دێ بیتە هاریکارییەک بۆ ئەوان و باشتر د بابەتێ زمانێ کوردی بگههن و وهربگرن.

گرنگیا ڤەکۆلینێ

ژ ئەنجامێ ئەڤێ نیشاندانا بووری بۆ ئەڤی بابەتی، ئەڤجا گرنگیيا ئەڤێ ڤەکولینێ د ناڤ ئەڤان خالێن خوارێدا خویا دبیت:

١- ئەڤ ڤەکۆلینە دبیتە هەولدانەک د بیاڤێ پێشڤەبرنا پرۆسێسا پەروەردەییدا و ب تایبهتى د ناڤ سیستەمێ فێرکارییێ بنەڕەت ل حکومەتا هەرێما کوردستانا عێراقێ .

٢- هندەک ڕێنمایان بۆ مامۆستایێن بابەتێ زمانێ کەردی ل دۆر بکارهینانا ستراتیژیێن وانەگۆتنا هەڤچەرخ ئاراستە دکەت و هاندانا بكارهینانا تەکنۆلۆژییا کومپیۆتەرێ د گۆتنا بابەتێ زمانێ کوردیدا .

٣- ئەڤ ڤەکۆلینە یا هەڤرایە ل گەل ئەوان ڕاسپاردهیێن هەڤچەرخێن دهێنەبکارهینان بۆ تێکەلکرنا فێرکرنا تیۆری ل گەل فێرکرنا ئەلیکترۆنی كو د ناڤ ستراتیژییا فێرکرنا تێکەلدا دهێتەبەرجەستەکرن .

٤- ئەڤ ڤەکۆلینە هەولدانەکه بۆ زێدەکرنا پاشمایەکێ مەعریفی د ناڤ پەرتووکخانهیێن هەرێمێدا و د ناڤ سایتێن ئەلیکترۆنیدا.

ئارمانجا ڤهكۆلینێ

ئارمانج ژ ئهڤێ ڤهكۆلینێ کاریگەرییا بكارهینانا ستراتیژییهتا فێربوونا تێكهله بۆ  دهستڤههینانا ئهكادیمى ل دهڤ قوتابێن پۆلا حهفتێ بنهڕهتى د بابهتێ رێزمانا كوردیدا.

گرێمانهیێن ڤهكۆلینێ

ب مهرهما گههشتن ب ئارمانجێن ئهڤێ ڤهكۆلینێ، گرێمانهیێن خوارێ هاتینهداڕشتن:

-جیاوازییا ئامارییا بهرچاڤ د ئاستێ (0.05) د ناڤبهرا نمرا دهستڤههاتى بۆ تێگههشتنا زمانێ كوردى د ناڤبهرا قوتابیێن گرۆپێن ڤهكۆلینێدا نینه ل دویڤ:

• بگۆڕێ شێوازى، فێربوونا تێكهل، شێوازێ ئاسایى.

• بگۆڕێ ڕهگهزى، نێر، مێ.

• بگۆڕێ كارلێكرن د ناڤبهرا ئهواندا.

فێربوونا تێکەل

ئەڤان زانایێن ل خوارێ پێناسەکریيە :

1- BERSIN (2004):

بریتیە ژ کۆمەکا جۆراوجورێن ڕاگەهاندنێ وەکو (تەکنۆلوژییا، چالاکی، جۆرێن ڕویدانان) ژ پێخەمەت دروستکرنا پرۆگرامەکێ بژارەیێ مەشق و ڕاهێنانێ، مامۆستا سەرپەرشتییا ئەڤێ ڕاهێنانێ دکەت ل دویڤ وانەگۆتنا ئاسایی د ناڤ پۆلێدا، د ئەنجامدا تێکەلکرنا فێربوونا کلاسیکی ل گەل هۆیێن تەکنولۆژییا فێربوونا ئەلکترۆنی دهێتەکرن (BERSIN , 2004:17)

2- Milheim (2006) :

ئەو فێربوونە یاکو ساخلەتێن فێربوونا وانەگۆتنا کلاسیکی د ناڤ پۆلێدا ل گەل فێربوونێ ب رێکا ئەنتەرنێتێ تێکەل دکەت و د ناڤ چارچووڤەیهکێ تەمامدا نیشانددەت و مفا ژ تەکنیکێن هەردوو جۆرێن فێربوونێ دهێتەوەرگرتن. (Milheim,2006, 44)

3-الشناق و حسن ٢٠٠٩ :

ئەو جۆرێ فێربوونێیە یێکو گەلەک هۆیێن گەهاندن و پەیوەندیکرنێ ل گەل ئێک دهێنەبکارهینان بۆ گۆتنا بابەتەکێ دیارکری، ئەڤ جۆرێ فێربوونێ، کۆمەکا هۆیێن فێربوونا ڕاستەوخۆ د ناڤ پۆلێدا ب خوەڤە دگریت وەکو پەیوەندیکرن ب ڕێکا ئەنتەرنێتێ و فێربوونا خوەبخوەیی. (الشناق و حسن ٢٠٠٩، ٢٢٠).

ڤەکولەر فێربوونا تێکەل ب کرداری ب ئەڤی رِەنگی پێناسە دکەت :

ئیستراتیژییەکا فێربوونێیە، ژ کۆمەکا پێنگاڤێن ڕێکخستی پێکدهێت کو ژلایێ مامۆستایێ بابەتێ رێزمانا کوردیڤە دهێنەدانان ل گەل قوتابیێن گرۆپێ ئەزموونگەری و ئارمانج ژێ، تێکەل فێربوونا ئەلیکترونییە ل گەل فێربوونا کلاسیکی ب ڕێکا گەلەک هۆکاران و پرۆگرامێن ئەلیکترۆنیێن هەمەجۆرێن هەڤچەرخ و ئەڤ چەندە ب ڕێکا بکارهینانا کومپیۆتهری و ئەنتەرنێتێ و پرۆگرامێن فێرکرنا ئامادە دهێتەئەنجامدان و ل دویڤ سروشتێ بابەتێ زمانێ کوردی دهێتە گونجاندن بۆ قوتابیێن پۆلا حەفتێ بنەڕەت.

ڤهكۆلینێن بهرێ

د چهندین ڤهكۆلیناندا هاتییهدیاركرن كو فێربوونا تێكهل كارتێكرن ل سهر قوتابیێن قوتابخانهیێ ههیه، بو نموونه غههارى – گۆلێستان (2013)، ڤهكۆلین ل سهر كاتێكرنا شێوازێن فێركرنا تێكهل ل دهڤ قوتابیێن EFL یێن ئیرانى. بۆ ئهڤێ مهرهمێ گرۆپهكى ژ (29) قوتابێن EFL ناڤهندا سهرى و پێشكهڤتى ب شێوهیهكێ ههرهمهكى هاتینه دابهشكرن: گرۆپێ تاقیكرنێ، ئهو ژى قێربوونا تێكهل و گرۆپێ كۆنترۆلكرى، ئانكۆ فێربوونا د پولێدا پشتى بهژداریكرن د ئهزمونا جێگیردا. پشكدارێن گرۆپێ فێربوونا تێكهل شێوازێ فێركرنا شێوازێ نڤێسینێ ل گهل فیربوونێ ب ڕێكا وێیهكێ وهرگرت. لێ پشكدارێن گرۆپێ فێربوونا پولێ ل سهر بنهمایێ شێواێن كلاسیكى یێن فێركرنا تێكهل و گرۆپێ كۆنترۆل كرى، ئانكو فێربوونا پۆلا كلاسیكى ئالاڤ و ڕێنمایى و فیبباگ وهرگرتن. بۆ كومكرنا زانیارییان، ئێكهم نڤیسینا پشكداران وهكو بهرى ئهزموونێ تهماشهكرن و  دووماهی نڤیسینا ئهوان پشتى ئهزموونێ بوو. ئهنجامێن ڤهكۆلینێ ل دویڤ t-test  دیاربوو كو پشكدارێن گروپێ فێربوونا تێكهل ب شێوهیهكێ بهرچاڤ ل ئهدائا نڤیسیناندا ژ گرۆپێ فێربوونێ باشتربوون. ل دووماهییێ، ئهنجامێن ڤهكۆلینێ درێخست كو بكارهینانا شێوازێ فێركرنا تێكهل دشێت بارودۆخهكێ باشتر دروست بكهت بۆ بلندكرنا ئاستێ نڤیسینا قوتابیێن EFL ههروهسا ئهنجامدانا ڤهكۆلینان د ئهڤى ژیواریدا دشێت بیاڤهكێ پشتبهستنێ بیت بۆ ئهڤێن حهز ل سهر ههى.

ڤهكۆلینهكا دى ژلایێ ئهلمهدانى (2015) هاته ئهنجامدان، ب مهرهما ڤهكۆلینێ ل سهر كارتێكرنا ڕێبازا فێربوونا تێكهل جیاوازى ل گهل ڕێبازا فێربوونا كلاسیك ل سهر دهستڤههینانا قوتابیێن پۆلا پێنجێ د پهرتووكا خواندنا زمانێ ب ناڤێ زمانێ من یێ جوان وپێشئێخستنا هزرا داهێنانى یا دهڤۆكى. ڤهكۆلین ژ (49) قوتابیا پێك دهات كو (25) قوتابى ژ ڕهگهزێ نێر ژ گرۆپێ ئهزموونێ و (24) ژ ڕهگهزێ مێ ژ گرۆپێ كۆنترۆل. ڤهكۆلینێ جیاوازییهكا بهرچاڤا ئامارى (0.05) د ناڤبهرا ناڤنجییا نمرێن ههروو گرۆپێن ڤهكۆلینێ پشتى دهستڤههینان و هزركرنا داهێنانییا دهڤۆكى پشتى ئهزمونا بكارهینان هاته دیتن. گرۆپێ ئهزموونگهرى كو ب بكارهینانا ڕێبازا فێربوونا تێكهل هاتبوونه فێركرن ل ههروو ئهزمووناندا ژ گرۆپێ كۆنترۆل باشتربوون. ب ئهڤى شێوهى فێربوونا پهرتووكا من یا جوان ب بكارهینانا ڕێبازا تێكهل كاریگهرتره ژ شێوازێ كلاسیكى ژ ئالییێ ب دهستڤههینان و پێشئێخستنا شیانێن هزركرنا داهێنهرا دهڤوكى. ب ئهڤێ مهرهمێ، ڤهكۆلین پێشنیارا وهرگرتنا ڕێبازێن تێكهل دكهت د فێریوونا خواندنا (پهرتووكا من یا جوان) د كومپیۆتهركرنا پرۆگرامى، ئهنجامادانا كۆمهكا خولێن ڕاهێنانێ، وۆركشۆپ بۆ مامۆستایێن د ناڤا قوتابخاناندا سهبارهت چاوانییا جێبهجێكرنا كارتێكرنا ڕێبازا تێكهل.

ڕێبازا ڤهكۆلینێ

ل دویڤ ئارمانجێن ڤهكۆلینێ، ڤهكۆلهرى پشتبهستن ل سهر دیزاینا تاقیكرنا فاكتوریال (2(2 X كرییه و دوو بگۆڕێن سهربخۆ ب خوڤه دبینیت (رهگهز و شێواز) و ههر ئێك ژ ئهوان دوو ئاستێن ههین ئێك (نێر و مێ) دوو ستراتیژییێن فێربوونا تێكهل و شێوازێ ئاسایى (غهیدی، 2018) وهكو د خشتهى دا دیار:

گرۆپ	بگۆڕێن سهربخۆ		بگۆڕێن نهسهربخۆ
	ڕهگهز	رێك
ئهزموونگهرییا ئێكێ	نێر	ئستراتیژییهتا فێربوونا تێكهل	دهستكهڤتا رێزمانا كوردی
كۆنترۆلكارییا ئێكێ	مێ
ئهزموونگهرییا دوویێ	نێر	ڕێكا ئاسایى
كۆنترۆلكارییا دوویێ	مێ

كۆمهلگههـ و سهمپلا ڤهكۆلینێ

ژمارا كۆمهلگهها ڤهكۆلینێ یا سنوورداركرى ب قوتابیێن پۆلا حهفتێ بنهڕهتى بۆ سالا خواندنێ (2023 – 2022).

سهمپلا ڤهكۆلینێ ژ (114) قۆتابیێن نێر و مێ پێكهاتبوون، كو ب بكارهینانا شێوازێ ههرهمهكى كۆمهلگهها ڤهكۆلینێ ل دویڤ بگۆڕێن ڕهگهزى ههلبژارتن. پاشى شێوازێ دهستنیشانكرى دهێته ههلبژارتن بۆ دهستنیشانكرنا دوو قوتابخانهیێن پهروهردەی یا بنهرهت دیلان بۆ نێر و فهنهر بۆ مێ.

د خشتەیێ لخوارێ وردەکاری دیارە:

گروپ	ژمارا سەمپلێ		کو
	نێر	مێ
ئەزمونگەری	٣١	٢٥	٥٦
کونترولکار	٣١	٢٧	٥٨
کۆ	٦٢	٥٢	١١٤

پرۆسێسا وهكههڤ بۆ دوو گرۆپێن ڤهكۆلینێ

ڤهكۆلهرى وهكههڤبوونا د ناڤبهرا چار گرۆپێن ڤهكۆلینێ د كۆمهكا بگۆڕاندا ئهنجامدا، دیار بوو كارتێكرنا ههى ل سهر بگوڕێ نهسهربخۆ و د ئهنجامدا ڤهكۆلین و هویربینیا وێ، ڤهكۆلهرى پشتبهستن ل سهر ئهزموونا ئهڤان بگۆڕان كرییه ل سهر هندهك ژ ڤهكۆلینێن بهرێ و ئهدهبیاتێن پهیوهندى ب بابهتیڤه ههى. داكو ههمى گرۆپ وهكههڤ بن ژ ئالییێ ئهڤان بگۆڕێن ل خوارێ (نمرهیێن زمانێ كوردى بۆ پۆلا شهشێ بنهڕهت، ژى ب ههیڤ، ئاستێ زیرهكییێ، ئاستێ خواندنێ یێ دایك و بابا) و پشتى پشتڕاستبوون ژ ئهوێ چهندێ كۆ گرۆپ وهكههڤبوون، ڤهكۆلهرى دهست ب تاقیكرن ل گهل ههر چار گرۆپان كر.

ئالاڤێ ڤهكۆلینێ

بۆ گههشتنا ئارمانجا ڤهكۆلینێ، ڤهكۆلهرى ئالاڤهك ئامادهكر تاقیكرنا كۆمكرنا بۆ پیڤانا وهرگرتنا سهمپلا بۆ دهستڤههینانا ئهكادیمییا رێزمانا كوردى كو ل فیرما دووماهییێ ژ 20 بابهتێن ههلسهنگاندى دهستكهڤتن. تاقیكرن پێكدهێت ژ چهندین ههلبژارتنێن سێ لایهنێن جهگیران ل دهمێ د پێكهاتهیێن سهمپلێدا. ههروهسا، ڤهكۆلین ڕهسهناتییا ناڤهرۆكا تاقیكرنێ پوخته و سایكومهترییا د هێزا ژێك جوداكرن و ڕێژه و كارتێكرنا جهگیران و ههروهسا سهقامگیریا ئهوێ.

ڕاستگۆییا ئالاڤى

بۆ دووپاتبوون ژ ڕاستگۆییا تاقیکرنێ، ڤهكۆلهرى تاقیکرن پێشكێشى لیژنهیهكا پسپۆر و شههرهزایان كر كو پێكهاتبوون ژ پسپورێن بیاڤێن شێوازێ فێركرنا زانستى، زانستێن جڤاكى، زانستێن پهروهردهیی و دهروونى داكو سهرنج و تێبینیێن خوه ل سهر بڕگهیێن ڕاپرسییێ بدهن. ڤهكۆلهرى ڕێژهیا (80%) زێدهتر وهكو پیڤهرهك بۆ ڕازیبوون و نهڕازیبوونا لسەر بڕگهیان وهرگرت. ههمى ئهوان بابهتێن برگەیان ئهڤ نمرهیا داخوازكرى بدهستڤههینایه و هندهك گوهۆڕینێن بچویك ل سهر تاقیکرنێ هاتنهكرن، و ب ئهڤى شێوهى ڤهكۆلهر ڕاستگوییا تاقیکرنێ پشتڕاستكر چونكى ههلسهنگاندنا كارتێكرنا بكارهینانا ستراتیژییهتا فێربوونا تێكهل د دهستڤههینانا ئهكادیمى ژلایێ قوتابیێن پۆلا حهفتێ بنهڕهت د زمانێ كوردىدا دكهت.

جێگیریا تاقیکرنێ

بۆ پشتراستبوون ژ جێگیرییا تاقیکرنێ و دووپاتكرنا ئهنجامێن ئهوێ، ڤهكۆلهرى پشتبهستن ل سهر شێوازێ گرافیك كر بۆ پشتڕاستبوونا ئێك دهنگییا ناڤخۆییا بابهتێن تاقیکرنێ د ناڤبهرا هاوكێشا ئهلفا كرۆنباخ بۆ داتایێن سهمپلێ پشكداربووى بكارهینا كو ژ (50) قوتابیيا پێك دهات و ڕێژهیا باوهرپێكرى (0.84) بو، كۆ ڕێژهیهكا باوهرپێكرییه (Anastasi, A., & Urbina, S. (1997)).

پێنچ: بجهئینانا ئەزموونا ڤەکۆلینێ

پشتی کو قوتابیێن نموونا ڤەکۆلینێ دهێنەئامادەکرن و دابەشکرن بۆ چەند گرۆپێن تەمەت ئێک و هەمی پێدڤیاتیێن ئەوان دهێنە دابینکرن، ڤەکۆلەری ئەزموونا ڤەکۆلینێ ب رێکا دوو مامۆستایێن قوتابخانهیێ ژ رێکەفتی  ٢٠/٩/٢٠٢٢ تاکو ڕێکكەڤتی ڕۆژا پێنچشەمبێ ٢٢/١٢/٢٠٢٢ و ئەرک ل دویڤ ئەڤان پێنگاڤێن ل خوارێ هاتینە ئەنجامدان.

أ- هەردوو گرۆپێن ئەزموونگەری

ئەڤان هەر دوو گرۆپێن ئەزموونگەری ژ (نێر/ مێ) یان بابەت ل دویڤ ئیستراتیژییا فێربوونا تێکەل خواندییە د ناڤ هەر دوو قوتابخانهیاندا و ل دویڤ ئەڤان ڕێکێن ل خوارێ:

١- شڕۆڤەکرن: د ئەڤێ پێنگاڤێدا، مامۆستا ناڤونیشانێ وانهیێ ل سەر بۆردی دنڤێسیت و ب ڕێکا داتاشۆی هندەک پارچە ڤیدیویان ل دۆر بابەتی بۆ قوتابییان نیشانددەت و ل گەل شڕۆڤەکرنا بابەتی، مامۆستا دێ قوتابییان ئاراستەکەت کو تێبینییان بنڤیسن.

٢- پشكداریكرن: مامۆستا قوتابییان د ناڤ گرۆپاندا بۆ کۆمکرنا زانیاریان ل دۆر بابەتی ب ڕێکا ئەو تەکنۆلۆژییا یا ل بەر دەستێ ئەوان هەی وەکو ( ئایپات و ئەنتەرنێت) ئاراستەدکەت.

٣- نیشاندان: مامۆستا دێ ب ڕێکا هندەک سایتێن فێرکارییێن تایبەت ب رێزمانا کوردیڤە بابەتێ وانهیێ ب ڕێکا داتاشۆیێ نیشانددەت.

٤- ڤەکۆلین: قوتابی دهێنەئاراستەکرن داکو ئەو ب خوە ب ڤەکۆلینێ ڕاببن داکو زانیاریێن ئەوان بەرفرهـ ببن .

٥- پۆختەکرن: ل دووماهییا شڕۆڤەکرنا وانهیێ مامۆستا-ڤەکۆلەر دێ بابەتی پوختەکەت و قوتابیان ژی د ئەڤێ پرۆسێسێدا شكدار کەت و ئەڤ پۆختەکرن دێ ب ڕێکا هێلکارییەکێ ل سەر داتاشۆیێ هێتەنیشاندان.

ب- هەردوو گرۆپێن (كونترۆلكار)

ئەڤان هەر دوو گرۆپان (نێر/مێ) بابەت ل دویڤ ڕێکا وانەگۆتنا کلاسیکی خواندییە و ل دویڤ ئەڤان پێنگاڤان:

١- مامۆستا پێشەکییەکێ ل دۆر بابەتێ وانهیێ بۆ قوتابییان پێشکێش کەت، ژ پێخەمەت هندێ کو بالا قوتابییان بۆ بابەتێ نویێ وانهیێ ڕابکێشیت.

٢- مامۆستا تەوەرێن سەرەکی و لاوەکیێن بابەتێ وانهیێ ل سەر بۆردێ بنڤسیت.

٣- بابەتێ وانهیێ ب رێکا هۆیێن فێرکرنێ یێن گونجای شڕۆڤه دکەت.

٤- هندەک پرسیارێن دەستنیشانکری بۆ قوتابییان ئاراستەدکەت و مامۆستا ل گهل قوتابى دانوستاندنێ ل دۆر هندەک تێگەهێن نەئاشکەرایێن بابەتی دکەت.

٥- هندەک پرسیارێن هەلسەنگاندنێ بۆ قوتابییان دهێنە ئاراستەکرن ئهڤه ژى ژ پێخەمەت هندێ داکو مامۆستا ئارمانجێن ڕهوشتیێن بابەتی بزانیت.

٦- ئەرکێ مالێ بۆ قوتابییان دەستنیشاندکەت.

شەش: جێبەجێکرنا ئامرازێ ڤەکۆلینێ:

پشتی کو ڤەکۆلەر ل ڕێکكەڤتی (٢٢/١٢/٢٠٢٢) ژ تەوەرێ ئەزمونگەرییێ ڤەکۆلینێ ب دووماهی هاتی، ڤەکۆلەری ب ڕێکا مامۆستایێن ئەرکدای دەست ب پراکتیزەکرنا ئامرازێ ڤەکۆلینێ کر پشتی کو قوتابی ڕاسپاردین كو خوه بەرهەڤکرنێ بۆ بابەتێ رێزمانا کوردی و ئهڤه دبیتە پشكهك ژ تاقیکرنێن ئەوان یێن وەرزی داکو قوتابی گرنگییێ بدەنە مێژوویا (٢٥/١٢/٢٠٢٣). پاشی ئەڤ تاقیکرنە هاتەهەلسەنگاندن و نمرهیا (١) بۆ بەرسڤا دروست و سفر بۆ بەرسڤا شاش هاتەدانان.

حەفت: هۆیێن ئاماری

ڤەکۆلەری پشتبەستن ل سەر شڕۆڤەکرنا (جوداهییا فاکتەرێ دوولایەن) بۆ هەلسەنگاندنا گریمانهیێن سەرەکی و لقێ یێن ڤەکۆلینێ کر ، هەروەسا ڤەکۆلەری پرۆگرامێ ئامار یێ (SPSS) بۆ هویربینی و دووپاتکرنێ بکارهینایە.

ئهنجامێن ڤهكۆلینێ

ئهنجامێن گرێداى ب گرێمانهیا سهرهكی:

چ جوداهییهكا ئامارى یا بهرچاڤ د ئاستێ (0.05) د ناڤبهرا تێكڕایا دهستڤههینانا ئهكادیمى تێگههشتنێدا ل دهڤ پشكدارێن گرۆپێن ڤهكۆلینێ ل دویڤ بگۆڕێن (شێواز، ڕهگهز، كارلێكرنا د ناڤبهرا ئهواندا(نهبوو.

بۆ پشتڕاستبوون ژ ئهڤێ گرێمانهیێ، ڤهكۆلهرى ناڤنجییا ژمێریارى و لادانا ستاندارتى بهژداربوویێن گرۆپێ ڤهكۆلینێ د دهستڤههینانا ئهكادیمى د زمانێ كوردىدا دهرهینا، وهكو د خشتهیێ (2) دا دیار.

ڕهگهز ڕێك	نێر			مێ			كۆم
	ژماره		S	ژماره		S	ژماره		S
ستراتیژیهتا فێربوونا تێكهل	31	17.23	2.156	25	18.40	1.472	56	17.75	1.956
ڕێكا ئاسایى	31	13.52	2.827	27	14.37	2.705	58	13.91	2.780
كۆم	62	15.37	3.117	52	16.31	2.981	114	15.80	3.078

ژ پێخەمەت هەلسەنگاندنا ئەڤێ گریمانەیا سەرەکی و هەر سێ گریمانەیێن دییێن لاوەکی، ئەڤجا ڤەکۆلەری هەلسەنگاندن شڕۆڤەکرنا جوداهییا فاکتەرێ دوولایەن پەیرەوکرییە و بهایێن (فائی) کرینە د ناڤ خشتەیێ ژمارە (٣)دا.

خشتەیێ ژمارە (٣)

ئەنجامێن هەلسەنگاندنا (فائی) بۆ فاکتەرێ ناڤین یێ وەرگرتن و تێگەهشتنا قوتابییان بۆ بابەتێ رێزمانا کوردی کو ل گۆرەیی بگۆِرێ (ڕێک، جێنەر، تەفاعول د ناڤبەرا ئەواندا).

ژیدهرین جیاوازییی	كویی چارگۆشهییان	پلین ئازادییێ	ناڤهندێ ژمێرى یی كۆیی چارگۆشهیان	نرخێ F		مانادارى د ئاستێ0,05
				ههژماركرى	خشتهیى
ڕهگهز	29.067	1	29.067	5.145	3.927 (0.05) (1-110)	ماناداره
ڕێك	423.140	1	423.140	74.897		ماناداره
ڕهگهزXڕێك	0.723	1	0.723	0.128		مانادارى نینه
خهلهتى	621.458	110	5.650
كۆم	29523.000	114

ئەنجام:

داتایێن دناڤ خشتەیێن سەریدا ئەنجامێن لخوارێ دیاردبیت:

-جیاوازیا مانادارییا ئامارەیی د ئاستێ (0.05) دا هەیە دناڤبەرا ناڤەندێن دەستکەفتی د رێزمانا کوردیدا لدەف قوتابیێن گرۆپان لدویڤ گۆراوێ رەگەزی د بەرژەوەندییا رەگەزێ (مێ)دا، و یێ (رێکێ) د بەرژەوەندییا ستراتیجیەتا فێربوونا تێکەل.

- جیاوازییا مانادارییا ئامارەیی د ئاستێ (0.05) دا نینە دناڤبەرا ناڤەندێن قوتابیێن گرۆپێن ڤەکۆلینێدا د دەستکەفتێ خواندنا رێزمانیدا لدویڤ تێکەلییا هەردوو گوراوێن (رەگەز) و رێکێدا.

ڤەکولەر ئهڤان ئەنجامان دزڤڕینیت بۆ:

کاریگەرییا ستراتیژییا فێربوونا تێکەل یاکو قوتابی دکەته تەوەرێ پرۆسێسا فێرکرنێ و دڤێت ئاستێ مەعریفییێ قوتابى ب ڕێکا ئاراستەکرنا پرسیاران و دیارکرنا تێگەهێن گرێدای بابەتی، ئەکتیڤ بكهت. زێدەباری ئەڤێ چەندێ ئهڤ ستراتیژییە کار بۆ بلندکرنا ئاستێ شیانێن قوتابییان ب ڕێکا بەرجەستەکرنا تەکنیکێن پەروەردەیی د ناڤ شڕۆڤەکرنا بابەتێ وانهیێدا ل گەل بکارهینانا پرەنسیپێن فێرکرنا ئەلیکترۆنی ڕادبیت و ئەڤێ چەندێ پێدڤى ب هندێ هەیە کو مامۆستا ئارمانجێن سەرەکییێن وانهیێ بۆ گونجاندن ل گەل قوتابی ل گەل چالاکرنا هەستێن قوتابی و کۆمکرنا زانیارییان ل گەل بابەتی ل گەل نیگارکرنا پێنگاڤێن بەرفرەهـ یێن وەرگرتنا تێگەهێن سەرەکیێن بابەتێ وانهیێ.

ژلایەکێ دیڤە، پێنگاڤێن ئەڤێ ستراتیژیا فێربوونێ، هاریکاریا قوتابی دکەن بۆ تێگەهشتنا بابەتێ وانهیێ ب ڕەنگەکێ باشتر و ئاشکەراتر ژ پێخەمەت وەرگرتنا هزر و زانیاریێن بابەتێ وانهیێ، ل گەل ئاراستەکرنا پرسیاران ب ڕێکا داتاشۆیی کو ئەڤ چەندە ل گەل پێدڤیاتیێن قوتابییان بگونجیت ژلایێ زانیاریێن وانهیێن بەرێڤە ل گەل چاڤدێریکرنا هندێ کا ئهرێ فێرکرنا قوتابییان ب ڕەنگەکێ باش هاتییەکرن یان نەخێر و ڕاستڤەکرنا زانیاریێن قوتابى یێن شاش یێن گرێدایی زانیاریێن وان یێن بەرێ.

هەر د ئەڤی بیاڤیدا، ب دیتنا ڤەکۆلەری ئیستراتیژییا فێربوونا تێکەل بۆ هندێ پەیدابوویە داکو لایەنێن نیگەتیڤێن ڕێکا وانەگۆتنێ کو جەختییێ ل سەر فێربوونا تاکی دکەت کو ب تنێ قوتابی د ناڤدا دبیتە تەوەر ئەڤێ ڕێکێ دگوهۆڕیت بۆ ڕێکەکا پشكداریكرنێ بۆ هەمی قوتابییان ل گەل بەرجەستەکرنا ڕەگەز و تەکنیکێن پەروەردەیی ب ڕەنگەکێ وەسا کو ل گەل شیانێن مەعرفیێن قوتابییان بگونجیت. ژبەر ئەڤێ چەندێ و دەمێ ڤەکۆلەری، فێربوونا ئەلیکترۆنی بکارهینای بۆ نیشاندانا بابەتێ زمانێ کوردی ب ڕێکا داتاشۆی ل گەل بکارهینانا قوتابییان بۆ ئایپادێ د ناڤ گرۆپاندا داکو ب ڕێکا ئەوێ ل زانیاریێن گرێدای بابەتێ زمانێ کوردی بگەریێن و ل نێزیک ئەوان زانیاریێن زمانێن گرێدایی کەتوارێ زیندی ببینن، ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەر کو هەڤرکییەکا زانیارییان د ناڤبەرا گرۆپێن قوتابییاندا دروست ببیت بۆ ئەنجامدانا ئەوان ئەرکێن بۆ ئەوان هاتینە ڕاسپاردن ژلایێ مامۆستایڤە، ژلایەکێ دیڤە ڤەکۆلەری وەسانێ دیتییە کو ڕۆلێ ئەوی د ناڤ پۆلێدایێ هەڤسەنگ بوو، بۆ ڕاسپاردن و هاریکاریکرنا قوتابییان ل گەل ڕۆنڤەکرنا هندەک زانیاریێن گرێدای زمانێ کوردی بۆ قوتابییان هەروەسا گەنگەشە و دیالوگێن کۆمی ل گەل ئەندامێن هەر گرۆپەکێ قوتابییاندا ئەنجامدان.

د ئەڤی بیاڤیدا (ریماوی)(٢٠١٤) ئاماژە دایە هندێ کو فێربوونا تێکەل بریتییە ژ سیستەمەکێ تەمام یێکو شێوازێ کلاسیکیێ فێربوونێ و ڕویبڕوی Face to Face ل گەل فێربوونا ئەلیکترۆنی کوم دکەت ب ڕێکا ئەنتەرنێتێ (Web- based -e- learning) پێخەمەت هاریکاریکرن و ئاراستەکرنا قوتابییان د ناڤ فێربوونا هەڤچەرخدا یاکو پشتبەستنێ ل سەر تەکنولوژییا فێربوونێ دکەت بۆ دیزاینکرنا هەلویستێن فێرکاریێن نوی. (الریماوی ٢٠١٤. ١٢) پرۆسێسا پێکهاتنا زمانییا قوتابیان پرۆسێسەکا سرۆشتییا بەردەوامە بەری قوتابی بهێنە قوتابخانهیێ دەستپێدکەت پێخەمەت هندێ داکو قوتابی هەستێن خوەپێ دەرببڕن و ژینگەها خوە پێ بنیاسن، ژ ئەنجامێ سەرەدەریکرنا قوتابییان ل گەل ژینگەها ژ دەرڤە و گونجانا ئەوان ل گەل کەرەستێن ئەڤێ ژینگەهێ، ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەر کو قوتابی جوداهیێ بێخنە د ناڤبەرا تشتاندا و دیارداندا و پشتی هینگێ ئەڤ شارەزایێن قوتابیان گەشەدکەن و ب ڕێکا پەیوەندیکرنێ د ناڤبەرا ساخلەتان و تشتاندا ئەو شارەزاییە پێشدکەڤن، و ب ڕێکا هەستپێکرنێ (ادراك حسى) قوتابی زمانی وەردگریت و ب ڕێکا دووبارەکرنێ و شارەزایێ قوتابی بەرەڤ قۆناغا وەرگرتنا برێکا مێشکی (ادراك عقلى) دچیت و ناڤدانانێ ل سەر دکەت و پێناسە و پۆلین دکەت ل گەل زمانێن دی پێخەمەت راڤەکرن و پێشبینی کرنێ، زێدەباری ئەڤێ چەندێ ب دیتنا ڤەکۆلەری زانستێ زمانی پێ دەولەمەندە ب زانیاریێن هەست پێکری کو قوتابی ل هەرێما کوردستانا عێراقێ دشێت ئەڤان زانیاریان وەرگریت و پراکتیزە بکەت چونکی سرۆشتێ پێکهاتنا هەرێمێ گەلەکێ دەولەمەندە ب نموونێن زیندیێن هەمە ڕەنگێن دیالیکتان.

هەروەسا ب دیتنا ڤەکۆلەری ئەڤ ئیستراتیژییە دشێت قوتابیێن هەر دوو گرۆپێن ئەزموونگەریێن ڤەکۆلینێ بێختە د ناڤ ڕەوشەکا پرسیارکرنا بەردەوام دا بۆ ئەوی بابەتێ دخوینن بەری و پشتی پرۆسێسا فێرکرنێ، زێدەباری ئەڤێ چەندێ ئەڤ ئیستراتیژییە دبیتە ڕێکەک بۆ ئاسانکرنا بەخشینا ئەرکان بۆ قۆتابییان ب ڕێکا سایتێن ئەنتەرنێتێ و کەنالێن فێرکاری.

هەروەسا ڤەکۆلەر  بگۆڕێ جیندەری بۆ بەرژەوەندییا (مێ) یان دزڤڕینیتەڤە چونکی قوتابیێن کچ زێدەتر هویربینتر و هەستیارتربوون ژ قوتابیێن کور بۆ وەرگرتنا بابەتێن زمانی چونکی قوتابیێن کچ زێدەتر حەز هەبوویە بۆ سەرەدەریکرنێ ل گەل تەکنیکێن پەروەردەی ژ د ناڤ قوتابخانێدا یان ژی ژ دەرڤەی قوتابخانهیێ ئەڤ چەندە ژی گرێدایی سروشتێ ناڤخویێ جڤاکییە ئەڤ چەندە هاتە ڕەنگڤەدان ل سەر ئاستێ گونجایێ هەردوو گرۆپێن ئەزموونگەریێن قوتابیێن کچ بۆ وەرگرتنا زمانی.

هەلێنجان

ل بەر ڕۆناهییا ئەنجامێن ڤەکۆلینێ، ڤەکۆلەر گەهشتینە ئەڤان هەلێنجانان:

١- بکارئینانا ستراتیجییەتا فێربوونا تێکەل د گوتنا بابەتێ رێزمانا کوردیدا بۆ قوتابیێن پۆلا حەفتێ بنەرەت کارا و کاریگەرە د دەستکەفتێ خواندنێ قوتابیێن کچ.

٢- دشیاندایە ئیستراتیژيیا فێربوونا تێکەل د گووتنا بابەتێ رێزمانا کوردیدا ل قوناغێن دى یێن خواندنێ بهێتە پەیرەوکرن ل خواندنا بنەرِەت دا یێن حکومەتا هەرێما کوردستانا عێراقێ.

راسپاردە

ل بەر رِۆناهیيا ئەنجامێن ڤەکۆلینێ، ڤەکۆلەر لایەنێن پەیوەندیدار ب پرؤسيَسا فێرکاریڤە ل قؤناغا فێربوونا بنەرەت دا رِاسپاردە دکەت ب ئەڤان خالێن خوارێ :

١- رِێڤەبەريیا مەشق و رِاهێنانێ رِادبیت ب ڤەکرنا خولێن راهێنانان بۆ مامؤستایێن زمانێ کوردی ل دؤر فێربوونا ئەلیکترؤنی و ستراتیژیيێن نویێن فێربوونێ.

٢- سەرپەرشتیارێن ئێکەم یێن بابەتێ زمانێ کوردی بهێنە رِاسپاردن داکو هاندانا مامؤستایێن زمانێ کوردی بکەن بؤ بکارهینان و بەرجەستەکرنا تەکنیکێن نویێن پەروەردەیی د گؤتنا بابەتێ زمانێ کوردیدا .

پێشنیار: ڤەکۆلەر ئەڤان پێشنیارێن خوارێ بؤ ڤەکؤلینێن ئایندەیی د ئەڤی بیاڤیدا ئاراستە دکەت.

١- بەراوردییەکێ دناڤبەرا ئیستراتیژییا فێربوونا تێکەل وفێربوونا هەڤکاریدا بهێتەکرن د گۆتنا بابەتێ زمانێ کوردیدا بۆ پۆلا شەشێ بنەڕەتدا.

٢- ئەکتیڤبوونا پرۆگرامێ وانەگۆتنا فێربوونا ئەلیکترۆنی دا بۆ مامۆستایێن بابەتێ زمانێ کوردی بۆ وەرگرتن و پەرەپێدانا تێگەهێن سەرەکیێن بابەتێ زمانێ کوردی ل دەڤ قوتابییان.

٣- کاریگەرییا بکارهینانا ستراتیژیا فێربوونا تێکەل بۆ وەرگرتنا بابەتێ زمانێ کوردی ل دەڤ قوتابیێن پۆلا حەفتێ بنەڕەت و گەشەسەندنا شارەزایێن زمانی ل دەڤ قوتابییان.

لیستا ژێدهرا:

احمد، مهاباد عبد الكريم (2023)، اثر استخدام استراتيجية التلخيص والتجميع باستخدام حرف( T) كمدخل للتدريس في تحصيل طالبات الصف الخامس العلمي في مادة قواعد اللغة الكردية . Journal of Education College Wasit University, 49(2), 455–474.  (Original work published 1

الحصري، علي، و سكيكر، فياض (2006): طرائق تدريس الجغرافية، منشورات جامعة دمشق، دمشق.

حمدان، محمد سعيد (2010)، التعليم المدمج، مجلة أفاق الشبكة العربية للتعليم المفتوح والتعليم عن بعد، عمان: ص(2-28).

الريماوي، فراس ثروت (2014)،  اثر استخدام التعلم المدمج في تدريس اللغة الانجليزية على التحصيل المباشر والمؤجل لدى طلاب الصف السادس الاساسي في محافظة عمان، (رسالة ماجستير غير منشورة)، جامعة الشرق الاوسط: كلية العلوم التربوية.

الشناق، قسيم محمد، والدومي، حسن علي بني (2009)، أساسيات التعليم الالكتروني في العلوم، ط1، عمان: دار وائل للنشر والتوزيع.

عماشة، محمد عبده (2009)، التعليم الالكتروني وضرورة التخلص من الطرق التقليدية المتبعة وايجاد طرق اكثر سهولة وادق للاشراف والتقويم التربوي تقوم على اسس الكترونية، مجلة المعلوماتية، مركز المصادر التربوية، العدد 21. متوفر على الرابط الآتي: بتاريخ 2023/30/15: http://kenanaonline.com/users/edutechno/posts/301036

Al-Madani, F. M. (2015). The effect of blended learning approach on fifth grade students’ academic achievement in My Beautiful Language Textbook and the development of their verbal creative thinking in Saudi Arabia. Journal of International Education Research (JIER), 11(4), 253-260.

Anastasi, A., & Urbina, S. (1997). Psychological testing. Prentice Hall/Pearson Education.

Bersin, Josh (2004), the Blended Learning Book Best Practices, Proven Methodologies and Lessons Learned, Published by Pfeiffer, USA.

Ghaedi, A. M., Panahimehr, M., Nejad, A. R. S., Hosseini, S. J., Vafaei, A., & Baneshi, M. M. (2018). Factorial experimental design for the optimization of highly selective adsorption removal of lead and copper ions using metal organic framework MOF-2 (Cd). Journal of Molecular Liquids, 272, 15-26.

Ghahari, S., & Ameri-Golestan, A. (2013). The effect of blended learning vs. classroom learning techniques on Iranian EFL learners’ writing. International Journal of Foreign Language Teaching & Research, 1(3), 77-86.

Milheim, W.D (2006). Strategies for the Design and Delivery of Blended Learning Courses. Educational Technology, 46(6).

مهدیه كریمیان، تكنولوژى و فرهنگ، دانشگاه جامع علمى – كابردى، (8ێ تیرمهها 2023یێ) هاتییهوگرتن ژ:

Chrome-extensioncsm.bpums.ac.ir/UploadedFiles/xfiles/File/CSM/technology.pdf

فرزانه سلاطينى، روش نوين تدريس و يادطيرى در فضاى مجازى، انتشارات نظرى، تهران، 1401.

زينب كاروند، بررسى سبك هاى يادطيرى و تدريس هاى نوين د فضاى مجازى، انتشارات نظرى، تهران، 1401.

على رضا اصلاحى و دیگران، روش هاى تدريس اثربخش با تاكيد بر فناورى هاى نوين، انتشارات اواى نور، تهران، 1397.

مرجان بهزادفر و دیگران، روش و فنون تدريس، انتشارات فراطير الوند، تهران، 1398.

1.

فاعلية استخدام استراتيجية التعلم المدمج في التحصيل الاكاديمي لطلبة الصف السابع الأساسي في مادة اللغة الكوردية

ديار عبدالكريم سعيد هالو

قسم اللغة الكوردية، كلية التربية الاساسية، جامعة زاخو-اقليم كوردستان العراق

الملخص:

هدف البحث التعرف على فاعلية استخدام استراتيجية التعلم المدمج في التحصيل الاكاديمي لدى طلبة الصف السابع الأساسي في مادة قواعد اللغة الكوردية.

اختار الباحث قصدا مدرستين للتعليم الاساسى، مدرسة ديلان للذكور، و مدرسة فةنةر للإناث من مدارس تربية زاخو للعام الدراسى 2022-2023 بلغت عينة البحث التي اخترت عشوائية (114) طالبا و طالبة تم توسيعهم على أربعة مجاميع حسب متغيرى الدراسة (طريقة التدريس ، الجنس)، مجموعتين تجربيتين (للذكور و الاناث) درستا حسب استراتيجية التعليم المدمج، و اخرتين صابطتين درستا حسب الطريقة اعتيادية، ولتحقيق اهداف البحث أعد الباحث اختبارا تحصيليا لقياس التحصيل الاكاديمي في مادة قواعد اللغة الكوردية، تكون بصيغته النهائية من (20) فقرة أسئلة الاختيار من متعدد، وتحقق الباحث من خصائصه السايكومترية. وبعد جمع البيانات من افراد عينة البحث احصائيا و معالجتها باستخدام اختبار تحليل التباين العاملي ثنائي الاتجاه تبعا لمتغيري الجنس وطريقة التدريس والتفاعل بينهما، ودلت النتائج الى:

1. وجود فرق ذو دلالة احصائية عند مستوى (0.05) بين متوسطي تحصيل قواعد اللغة الكوردية لدى افراد مجموعات البحث تبعا لمتغير الجنس ولصالح الاناث والطريقة لصالح استراتيجية التعلم المدمج.

2. عدم وجود فرق ذو دلالة احصائية عند مستوى (0.05) بين متوسطات افراد مجموعات البحث في تحصيل قواعد اللغة الكوردية تبعا لتفاعل بين متغيري الجنس والطريقة.

وفي ضوء النتائج خرج الباحث بعدد من الاستنتاجات توْكد فاعلية الأثر الايجابى لاستخدام استراتيجية التعلم المدمج في تدريس مادة قواعد اللغة الكوردية للطلبة في التعليم الأساس، كما اوصى الباحث عدد من التوصيات والمقترحات على شكل عناوين لبحوث مستقبلية.

الكلمات المفتاحية: التعلم المدمج ، التعلم الإلكتروني ، الصف السابع ، التحصيل الأكاديمي ، مدينة زاخو.

THE EFFECTIVENESS OF USING BLENDED LEARNING STRATEGY IN THE ACADEMIC ACHIEVEMENT BY SEVENTH-GRADE BASIC STUDENTS IN THE SUBJECT OF KURDISH LANGUAGE

Diyar Abdulkareem Saeed Halo, Kurdish language Dept., College of Basic Education, Zakho University, Kurdistan, Iraq

diyar.halo@uoz.edu.krd

ABSTRACT:

The current study aims  to identify the effectiveness of using the blended learning strategy in the academic achievement of  seventh-grade students in the Kurdish language subject.

The research sample consisted of (114) male and female students from the seventh grade in basic education schools for boys and girls in the city of Zakho for the academic year (2022-2023). It was chosen intentionally by stratified random method from the research community according to the gender variable, then the researcher divided the sample into four equal groups in several  variables based on the factorial experimental design (2X2) in the variables of teaching method and gender. The two experimental groups studied the Kurdish language subject according to the blended learning strategy, while the two control groups studied the same subject traditionally. The researcher verified the validity of the content of the test and extracted its psychometric characteristics as well as its stability. After collecting data from the research sample and processing it statistically using the two-way factor analysis of variance test according to the variables of gender, teaching method, and the interaction between them, the results indicated:

1- There is a statistically significant difference at the level (0.05) between the averages of the Kurdish language achievement among the members of the research groups according to the gender variable in favor of females and the method in favor of the blended learning strategy.

2- There is no statistically significant difference at the level (0.05) between the averages of the members of the research groups in the achievement of the Kurdish language according to the interaction of the variables of gender and method.

In light of the results, the researcher came out with several  conclusions, including the possibility of applying the blended learning strategy in teaching the Kurdish language to students in basic education. The researcher also put forward  some recommendations and proposals in the form of titles for future research.

KEYWORDS: Blended learning, E-learning,  Seventh-grade, Academic achievement, Zakho city.

---

* الباحث المسؤل.

This is an open access under a CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)