عةرِووز وةكو هوكارةك ذ بؤ دروستبوونا لادانيَن دةنط و ثةيظى د هؤزانا كلاسيكييا كورديدا ديوانا مةلايىَ جزيري وةكو نموونة

بارزان حسين محمد 1* بارزان صالح الياس 2

1 كوليذا زمانان، ثشكا زمانىَ كوردى، زانكؤيا دهوك، هةريَما كوردستانا-عيَراق. (Barzan.mohammed@uod.ac)

2 كوليذا زمانان، ثشكا زمانىَ كوردى، زانكؤيا دهوك، هةريَما كوردستانا-عيَراق. (Barzan.ilyas@uod.ac)

تاريخ الاستلام: 01/2024              تاريخ القبول: 04/2024    تاريخ النشر: 08/2024  https://doi.org/10.26436/hjuoz.2024.12.3.1316

ثوختة:

ئاظاكرنا زمانىَ ئةدةبى ثيَدظى ب هندةك رةهةنديَن طرنط هةية, ذبةركو زمان د تيَكستيَن ئةدةبيدا ب بنضينة دهيَتة زانين, لةورا هوزانظانيَن كلاسيك بؤ ئاظاكرنا تيَكستيَن خؤ ثةنابرية بةر ضةندين رةهةنديَن جودا جودا ئةطةر سةحكةينىَ ئيَك ذ ئةوان رةهةندان لادان بووية ب تايبةتى بؤ دروستكرنا كيَشا هؤزانيَن خؤ, ضونكى لادانىَ رؤلةكىَ كاريطةر د ئاظاكرنا زمانىَ ئةدةبيدا هةية, ئانكو دشيَن بيَذين كو لادان ريَكا جوداكرنا زمانىَ ئةدةبيية ل طةل زمانىَ ئاسايى, لادان ذى د ئاستيَن جوداييَن زمانيدا دهيَتة ئةنجامدان وةكو دةنط و ثةيظ, لادان د ئاستىَ دةنطيدا ب زيَدةكرن يان كيَمكرن يان ثيَكطوهارتنا دةنطةكى يان ثتر دهيَتة ئةنجامدان, د ئاستىَ ثةيظيَ ذيدا ضةندين دياردةييَن ديتر وةكو بكارهينانا ثةيظيَن بيانى و تيَكدانا ثيَكهاتا بةربةلاظا ثةيظىَ و...هتد, ئةظىَ ضةنديَذى كاريطةريا خؤ هةبووية ل سةر هؤزانيَن مةلايىَ جزيرى د دروستكرنا كيَش و ريتما هؤزانيَن خؤ, جزيرى ب ريَكا ظىَ لادانىَ شياية تةفعيلةييَن نيظة ديَريَن هؤزانىَ ذ لايىَ كيَشيَظة وةكو ئيَك بكةت, ب ئةظىَ ضةندىَ ذى كاريطةريا لادانىَ ل سةر هؤزانيَن ئةوى دياردبيت.

ثةيظيَن كليل: عةرووز, زمانىَ هؤزانىَ, طرنطيا زمانىَ هؤزانىَ, لادانيَن دةنطى، لادانيَن ثةيظىَ.


ثيَشةكى

لادان وةكو بياظةكىَ ئيستاتيكى دهيَتة زانين د ناظ هةمى تيَكستيَن ئةدةبى ب شيَوةيةكىَ طشتى و هؤزانىَ ب شيَوةيةكىَ تايبةتى, بىَ طومان ئةظ لادانة ذى وةكو ئامرازةكيية د دةستيَن نظيسةر و هؤزانظانان دا ذ بؤ ئةوىَ ضةندىَ بشيَن زمانةكىَ ئةدةبي ئاظابكةن, ئةظ ئامرازة ذى د ئاستيَن جوداييَن زمانيدا دهيَتة بكارهينان, كو طةلةك جاران هؤزانظان لادانىَ ثيَخةمةت كيَش و ريتميَن هؤزانىَ ئةنجامددةن, ض هؤزانا كلاسيك بيت يان ذى هؤزانا نوى بيت.

-          ناظونيشانىَ ظةكولينىَ: ئةظ ظةكولينة ل ذيَر ناظىَ (عةرِووز وةكو هوكارةك ذ بؤ دروستبوونا لادانيَن ثيَكهاتةى د هؤزانا كلاسيكييا كورديدا ديوانا مةلايىَ جزيري وةكو نموونة)ية.

-          طرنطييا ظةكولينىَ: وةكو ديار كو كيَش ئيَك ذ ئةوان هوكاران بووية كو لادان د ناظ هؤزانيَدا دروست ببيت و ئةظ ظةكولينة شياية ب هندةك نموونةييَن هؤزانىَ دةستنيشان بكةت و تيَدا ئةوان كيَشيَن  بووينة ئةطةرىَ دروستبوونا لادانا هؤزانىَ ديار و شلوظة بكةت.

-          ئارمانجا ظةكولينىَ: ئارمانجا ئةظىَ ظةكولينىَ دياركرنا كيَشا عةرِووزيَية كو وةكو هوكارةك ذ بؤ دروستبوونا لادانيَن ثيَكهاتةى د هؤزانا كلاسيكيا كورديدا ب نموونةيا ديوانا مةلاَيىَ جزيرى.

-          رِيَبازا ظةكولينىَ: ضونكى لادانىَ ثةيوةنديةكا راستةوخؤ ب زمانىَ ئةدةبيظة هةية، ذ بةر ئةظىَ ضةندىَ لادان د ضةندين ريَبازيَن شيَوازطةريدا دهيَتة ديتن، لةورا د ئةظىَ ظةكولينيَدا رِيَبازا (سالَؤخدانى- شيكارى) هاتية ثةيرةوكرن.

-          سنوورىَ ظةكولينىَ: ئةظ ظةكولينة هؤزانا كلاسيكيا كورديدا ب نموونةيا ديوانا مةلاَيىَ جزيرى بخوظةدطريت،

-          ثةيكةرىَ ظةكولينىَ: ئةظ ظةكولينة ذ دوو ثشكان ثيَكدهيَت، ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

ثشكا ئيَكىَ ذ بابةتيَن وةكو (عةرِووز زارِاظ و ثيَناسة، كيَش و قالبةكيَشيَن هؤزانا كلاسيكييا كوردى، زمانىَ هؤزانىَ ثيَناسة، طرنطيا زمانىَ هؤزانىَ، لادان زارِاظ و تيَطةه و ثيَناسة، جؤريَن لادانان ذ لايىَ ثيَكهاتنيَظة) ثيَكدهيَت. دةربارةى ثشكا دووىَ ذ دةروازةيةكىَ ب ناظىَ (ثةيوةنديا لادانىَ ب كيَشا هؤزانيَظة و لايةنىَ ثرِاكتيكى كو لادانيَن ثيَكهاتةى د ديوانا مةلاَيىَ جزيريدا دةستنيشانكرن و شلوظةكرنيَ) ثيَكدهيَت. ل دوماهييَذى ئةنجام و ليستا ذيَدةران هاتينة رِيَزكرن.

1-      ثشكا ئيَكىَ: عةرِووز و جؤريَن لادانىَ ذ لايىَ دةنط و ثةيظيَظة:

1-1-           عةرِووز: زارِاظ و ثيَناسة:

1-1-1- زارِاظىَ عةرِووزىَ:

     زارِاظىَ (عةرِووز)ىَ، ثةيظةكة د بنةرةتدا عةرةبية و ذ بؤ بابةتىَ كيَشناسيىَ دهيَتة بكارئينان و ئةظ زارِاظة ((بؤ ئيَكةم جار ذ لايىَ "خةليلىَ كورىَ ئةحمةدىَ فةراهيدى"يظة هاتية بكارئينان و زارِاظىَ (العروض) د ثرِانيا زمانيَن مللةتيَن موسؤلَماندا ل بةرامبةر زارِاظىَ كيَشناسيىَ دهيَتة بكارئينان، بؤ نموونة د زمانيَن "فارسى و توركي"يدا هةمان زارِاظىَ عةرِووزا عةرةبى "العروض" هاتية بكارئينان و مللةتى كورد وةكو ثرِانيا مللةتيَن موسؤلَمان ثةيظا "العروض" بكارئيناية)) (مسعود جةميل: 2015، 10). ئانكو زارِاظىَ عةرِووزىَ بؤ جارا ئيَكىَ ذ لايىَ "فةراهيدى"يظة، هاتية بكارئينان.

1-1-2- عةرِووز ثيَناسة:

عةرِووز وةكو زانستةكىَ طريَدايى هةظكيَشانا هؤزانيَية ب طةلةك شيَوةيان هاتية ثيَناسةكرن، بؤ نموونة د ثيَناسةيةكيَدا دةربارةى عةرِووزىَ هاتية ((عةرِووز زانستيَكى تايبةتيية، كيَشى رِاست و دروستى شيعرى لة كيَشى لةنط و ضةوتى شيعر لة هةموو زمانيَكا ثىَ جيا دةكريَتةوة، هةروا شيعر جيادةكاتةوة لة ثةخشان، بةهةموو جؤرةكانى ثةخشانةوة، ض ئةو شيعرة ستوونى بىَ وة ض كيَشى ثةنجة بىَ)). (نوورى فارس حةمةخان: 2004، 73) ئانكو عةرِووز زانستةكىَ تايبةتة و ب ئةركىَ جوداكرنا كيَشا دروستا هؤزانىَ ذ كيَشا لةنط رِادبيت و هةروةسان هؤزانىَ ذ ثةخشانىَ ب هةمى شيَوة و جؤران جودا دكةت.

عةروز ل سةر شازدة دةريايان هاتية ئاظاكرن كو هةر دةريايةك ذى ذ ضةندين قالبةكيَشيَن جودا جودا ثيَكدهيَت، ([1])

1-2- زمانىَ هؤزانىَ: ثيَناسة:

     زمان ب سيما و فاكتةرةكىَ طرنط ل هةمى نةتةواندا دهيَتة هةذمارتن؛ ضونكى: ((ذ ناظدارترين دياردةييَن مروظايةتيية و طرنطترين سيمايىَ طةشةكرنا ميَشكىَ مرؤظيية)). (كوظان خانكى: 2011، 195) كةواتة زمان دبيتة ئةطةرىَ زانين و نياسينا هةمى كةرةستةييَن ماددى ل ناظ طةردوونيدا. زانايةكىَ وةكو (فرديناند دى سؤسيَر) دديت كو زمان ((د بنةرةتدا كؤمةكا هيَمايانة)). (كوظان خانكى: 2011، 195) ئانكو ئةظ كوَما هيَمايان دبنة ئةطةرىَ هندىَ كو مرؤظ ل ئيَكودوو بطةهن هةروةسان ب شيَوةيةكىَ رِيَكخستى و خودان ياسانة، سيستةمىَ زمانى ذى ذ ضةندين ئاستيَن جودا ثيَكدهيَت وةكو ئاستىَ دةنطى, ثةيظىَ, رستىَ و واتايىَ, هةر ئاستةك ذ ئةظان ئاستان ذى ل دويظ ضةند ياسايةكيَن دياركرى دضن و ظةكؤلينىَ د بياظىَ خؤيىَ تايبةت دا دكةن.

    دةربارةى زمانىَ هؤزانىَ وةكو بنةمايىَ سةرةكيىَ ئاظاكرنا بنياتىَ هؤنةرى د هةر تيَكستةكا ئةدةبيدا دهيَتة نياسين، زيَدةبارى ئةظىَ ضةندىَ ئةديب طرنطييةكا مةزن ب ئةظىَ ضةندىَ ددةت، ضونكى زمان كةرةستىَ ئافرِاندنا هةمى كاريَن ئةدةبية، ئانكو ب طوتنةكا ظةبرِ دشيَن بيَذين ئةطةر زمان نةبيت، ئانكو ض بةرهةميَن ئةدةبى نابن. ذ لايةكىَ ديترظة زمانىَ ئةدةبى، زمانةكىَ جوداية ذ زمانىَ ئاسايى. دةربارةى زمانىَ تورةى هاتية كو: ((ئةو زمانة ئةوىَ ثرِ ذ جةظةنط و دةستةواذةييَن طوتنىَ ييَن مذاوى و نةئاشكةرا، تورةظان بكاردئينيت ذ بؤ مةرةم و مةبةستيَن خوة كو د ئةنجامدا كارةكىَ تورةى د ئافرِينيت)). (نزار ئورمانى: 2005، ل 75- 76) ئةظة ب شيَوةيةكىَ طشتى دةربارةى زمانىَ تورةى، كو زمانةكىَ ثرِى دةربرِينيَن ظةشارتى و جةظةنطينة، كو دبيتة شةنطستىَ كارىَ تورةى و ل سةر دهيَتة ئاظاكرن و ئةظة ب خالا طةوهةرى ذ بؤ جوداهيا زمانىَ تورةى ل طةل زمانىَ ئاسايي دهيَتة زانين. ضونكى تورةظان زمانى ذ بؤ دةربرِينيَن خؤييَن تايبةت ب رِيَكخستنةكا تايبةت بكاردئينيت. هةروةسا زمانىَ ئةدةبى ((زمانيَكى تايبةتي ية هةر لةبةر ئةمةش هونةرى بةكارهيَنانى تةنها لة دةست ئةو كةسانة ديَت كة بةهرةى نووسين و شاعيريَتيان تيادا هةية)). (خورشيد رةشيد ئةحمةد: 1989، 148) ل ئةظيَرىَ سيمايةكىَ طشتطيرىَ زمانىَ ئةدةبى داية دياركرن، كو ب تنىَ دةستكارىَ نظيَسةر و هؤزانظاناية. دةربارةى زمانىَ هؤزانىَ هاتية كو ((زمانى شيعرى جوريَكة لة رِيَكخستنى وشة وشةكان بة كؤمةلَيَك واتا دةولةمةند دةكات، ئةو واتايةش لة ئةنجامى تيَكةلَ بوونى واتايى دروستى و واتاى خوازةى لةطةل بنياتى رِيتمدا بةيةك دةبةستيَن)). (ئيبراهيم حةسةن ئةحمةد: 2002، 58) ئانكو زمانىَ هؤزانىَ ثةيظان ريَكدئيَخيت ، ئانكو زمانىَ هؤزانىَ طرنطيىَ ب رِامانا خوازةييا د بنياتىَ رِيتميَدا ثةيظان ددةت، ئةظةذى طريَدايى ئةوان هةلَضوونيَن هؤزانظانيية، ئةويَن هؤزانظانى ظياي وةكو داهيَنانةكىَ ثيَشكيَشبكةت، ضونكى ((وشةيةكة لة ناو خةلك بةكارنةهاتووة شاعير خوى دايدةهيَنىَ)). (ئةرستو: 2004، 79) ئانكو هوزانظانى دظيَت زمانىَ هؤزانىَ، زمانةكى ذيَطرتى و دارِذتى بيت. هةروةسان زمانىَ هؤزانىَ ((بريتية ذ ئةوى زمانى، ئةوىَ كو واتايىَ زيَدةتر دةت ذ زمانىَ ئاسايى)). (نزار ئورمانى: 2005، 79)  لئةظىَ ثيَناسيَدا خالةكا جوداهيىَ د ناظبةرا زانىَ هؤزانىَ و زمانىَ ئاساييدا داية دياركرن كو ئةوذى طريَدايى واتاييَية، زمانىَ|هؤزانىَ زمانةكىَ دةؤلَةمةندة و زيَدةتر طرنطيىَ ب واتايىَ ددةت. هةروةسا زمانىَ هؤزانىَ ((ئةو ئامرازىَ سةرةكيىَ هؤزانظانيية، كو ب رِيَكا ئةوى دةربرِينىَ ذ ئةوىَ فؤرمى دكةتن، ئةوىَ ب ويَنةيان خويادبيت واتة سيمايةكى ددةتة ئاشوبىَ مروظى)). (نزار ئورمانى: 2005، 80) ئانكو زمانىَ هؤزانىَ ب ئامراز زانية و دةربرِينىَ ذ فؤرِمى دكةت و ئةظ فؤرِمة ب وينةيان دياردبيت و ئةظةذى كارىَ هؤزانظانيية. زمانىَ هؤزانىَ ئةو ئامرازة يان كةرةستةية د دةستيَن هؤزانظانيدا، دا كو بشيَت ب ئةظىَ رِيَكى دةربرِينىَ ذ هةلضوون و دةروونىَ خو بكةت، ل هةمبةر كاودان و دياردةييَن ذيانىَ، دا كو بشيَت ب شيَوةيةكىَ هونةرى و ثرِى رِامان و واتايان بطةهينيت.

1-3- طرنطيا زمانىَ هؤزانىَ:

     وةكو بةرى نوكة هاتية دياركرن كو زمان شةنطستىَ سةرةكيىَ دةقىَ ئةدةبيية و د تايبةتيا خؤدا ذ بؤ مةرةما طةهاندن و رِامانا مةبةستىَ بووية، ئانكو زمان ذ بؤ ((بةرةو ثيَشبردنى رةوتى دةربرِين و ضوونة ناو ناواخنى دةق و مةبةستةكةيةتى)). (ئاريانا ئيبراهيم: 2011، 82) ب شيَوةيةكىَ طشتى زمان طرنطيىَ ب ثيَشظةبرنا بياظىَ دةربرِينا دةقى ددةت و دبيتة ئةطةرىَ ضوونا ل ناظا رِامانا دةقى. دةربارةى زمانىَ هؤزانىَ هةر ذ كةظندا ((زمانىَ هؤزانىَ سةرةراى بخؤظةطرتنا ئةركىَ طةهاندنىَ، ذ بؤ داهيَنان و رِازاندن و جوانكاريىَ هاتية بكارئينان)). (ئةبوعوبةيدة عةبدوللا زياب: 2005، 121) ئانكو زمانىَ هؤزانىَ ذ بؤ ئيستاتيكا و رِازاندنا هؤزانيَية. زيَدةبارى ئةوىَ ضةندىَ كو ((زمانىَ هؤزانىَ ذ ثيَكهيَنيَن طرنطيَن هونةرييَن ئاظاكرنا هؤزانىَ و ئةم نةشيَن باسىَ ثيَكهيَنيَن هونةرييَن هؤزانىَ بكةين، بيَى كو طرنطيىَ نةدةينة زمانىَ هؤزانىَ)). (نزار ئورمانى: 2005، 78) كةواتة زمانىَ هؤزانىَ طرنطيىَ ب دياركرنا ثيَكهيَنيَن ديتريَن هؤزانىَ وةكو (ويَنة، كيَش، سةروا) ددةت، ئانكو ب رِيَكا زمانىَ هؤزانىَ ((ئيَك ذ رِةطةزيَن بنةرةتييَن هؤزانىَ، كو ويَنىَ هؤزانيَية دهيَتة دروستكرن، زمانىَ هؤزانىَ د ناظ رِةطةزيَن ديتريَن ئاظاهيىَ هؤزانيَدا، جؤرة ساخلةتةكىَ تايبةت دبةخشيت و د هةمان دةمدا دةقىَ هؤزانيَذى ثيَكدئينيت و ذ زمانىَ ئاسايي دةربازدبيت و ذ ئةنجامىَ ئةو طونجاندنا د ناظبةرا ثةيظان و دةنطاندا هةى، جؤرة ئاوازةكا تايبةت ددةتة دةقىَ هؤزانىَ)). (حةمدية حةسةم محةمةد: 2012، 69) ل ئةظيَرىَ وةكو هةظبةركرنةكىَ ل ناظبةرا زمانىَ هؤزانىَ و زمانىَ ئاسايدا هاتيةكرن، كو ئةوذى زمانىَ هؤزانىَ ذ زمانىَ ئاسايي دةربازدبيت و ب رِيَكا هةبوونا طونجانا ل ناظبةرا ثةيظ و دةنطاندا، كو ب رِيَكا زمانىَ هؤزانىَ، دةقىَ هؤزانىَ دبيتة خؤدان ئاواز. دةربارةى زمانى د هؤزانيَدا دشيَن وةكو ئةوىَ ضةندىَ بزانين كو زمان ب وارىَ ئاكنجيبوونا هؤزانىَ دهيَتة زانين، ئانكو ((شيعر رِووداويَكة لة جيهاندا و هةر وةك هةر شتيَك كة لة جيهاندا رِوودةدا لة زمان دا خؤ دةنويَنىَ)). (حةمدية حةسةن محةمةد: 2012، 199) ذبةر ئةظىَ ضةندىَ هؤزان ب هةبوونا زمانى دبيتة خؤدان قةوارة. هةروةسا زمانىَ هؤزانىَ ((دشيَت مانايان بؤ مة خةلق كةت، مرؤظ ذى ديارة بةردةوام ل دوو ئةوان مانايان دطةرِييَت، كو مروظ نةشيَت د كتيَبيَن فةلسةفى و سياسى و زانستى و ديروكى دا وةرطريت)). (حةمدية حةسةن محةمةد: 2012، 199) د ئةظىَ ديتنيَدا طرنطيا زمانىَ هؤزانىَ زيَدةتر وةكو ئةرك هاتية دياركرن، ئانكو زمانىَ هؤزانىَ دشيَت رِامانا دروست بكةت و ئةظ رِامانة ل طةلةك ذيَدةريَن ديتردا ب دةست مروظى ناكةظن.

     زمانىَ هؤزانىَ دهيَتة هةذمارتن ((ئيَك ذ بابةتيَن رِةخنةييَن كيَم، ئةويَن كاروانىَ وىَ ثيَشكةظتى و ئةظة بؤ ئةطةرىَ هةبوونا ثةيوةنديةكا موكوم د ناظبةرا هؤزانظان و زمانىَ ويدا ظةدطةرِيت. ثتر ب هؤزانظانيظة يا تايبةتة كو بؤ زمانىَ نةتةوىَ خوة رِيَظةبةرة، ذبةر ئةوان هةستيَن كوير، ئةويَن ل دةظ هةتا ئةوى رِادىَ هؤزانظان ل طةل هةر هؤزانةكىَ دضيتة كاروانةكى د كويراتيا زمانيدا برِيَظةدبةت)). (ضنار صديق غازى: 2008، 63) كةواتة زمانىَ هؤزانىَ ذ هةستيَن هؤزانظانى ثةيدادبيت و هةر هؤزانظانةك ل هةمبةر ئةظىَ هاوكيَشىَ ذ بؤ زمانىَ نةتةوىَ خؤ وةكو رِيَبةرةكى دهيَتة هةذمارتن و دةستةكىَ بالاَ ل هةمبةر زمانىَ نةتةوا خؤ هةية. ذ لايةكىَ ديترظة هةر كاودانةك يان دياردةيةكا يانذى سةربؤرِةكا ذيانىَ كارتيَكرنىَ ل هؤزانظانى بكةت

ل ئةظى دةمى هؤزانظان ديَ ثيَدظى ب زمانى بيت ذ بؤ دةربرِينا مةبةستا خؤ، ئانكو ((زمان دةربرِينة ذ كردار و هةلَؤيستان و ب نويكرنا ئةوان نوى دبيت)). (عةدلة جةميل ئةحمةد: 2003، 76) وةكو ديار زمان دةربرِينىَ ذ كريار و هةلَؤيستيَن هؤزانظانى رِادبيت و ضةند ئةظ كريارة نوى ببن يانذى طهؤرِين ب سةردا بهيتَت، كاريطةريىَ ل سةر زمانيذى دكةن و زمانذى نوى دبيت. هةروةسان زمانىَ هؤزانىَ ((ثةيام و واتاياييَن نوى د تيَكستيَدا دئافرينيت و خويندةظانى ثشكدارى كريارا داهيَنانا شعرىَ دكةت)). (نعمت الله حامد نهيَلى: 2013، ل 177- 178) ئانكو زمانىَ هؤزانىَ كاريطةريىَ ل سةر خواندةظانيذى دكةت، ب ريَكا دروستكرنا ئةوان رِامانيَن نوى، ئةويَن ل ناظ تيَكستيَدا دروست.

1-4- لادان زاراظ و تيطةه و ثيَناسة:

1-4-1- زارِاظىَ لادانىَ:

     زارِاظىَ لادانىَ طريَدايي طةلةك بياظيَن وةكو (رِةؤانبيَذى، شيعريةت، زمانظانى، رِةخنىَ)ية و د بنةرةتدا زارِاظةكىَ رِؤذئاظايية، ئةظة بووية ئةطةرىَ ئةوىَ ضةندىَ كو ئةظ زارِاظة ب ضةندين شيَوةيَن جودا جودا بهيَتة بةحسكرن، ئانكو لادانىَ زارِاظةكىَ ئيَكطرتى نينة و نة يىَ جيَطيرة. و هةر ظةكولةرةكى ب شيَوةيةكى ئاماذة داية ئةظى زارِاظى. بؤ نموونة زارِاظيَن ((لادان- الانحراف و ترازان- الانزياح وةرطيَرِانا دةقاودةقا ثةيظا "Ectra- Lecart" يا فةرِةنسى و "Deviation" يا ئينطليزيية و زارِاظىَ "Ecart" بؤ ئيَكة جار ذ لايىَ "ثؤلَ ظاليَرى" يظة، هاتية بكارئينان و ثاشان هةمان زارِاظ ذ لايىَ "جون كوهن" يظة هاتية بكارئينان. (ذيمان صبرى نعمة: 2015، 13) ئةطةر تاماشاى ظةكوليَنيَن رِةخنةييَن عةرةبان بكةين دىَ دياربيت كو بةرامبةر ثةيظا لادانىَ ضةندين زارِاظ هاتينة بكارئينان و هةلبةت ئةظ ضةندةذى ذ ئةنجامىَ وةرطيَرِانا زارِاظيَن رِؤذئاظايية بؤ سةر زمانىَ عةرةبى،  بؤ نموونة (عبدالسلام المسدى) زارِاظيَن وةكو ((الانزياح- التجاوز- العدول- الانحراف)). (ذيمان صبرى نعمة: 2015، 14) د ظةكولينيَن خؤ دا بكارئيناينة. هةروةسان رِةخنةطر (صلاح فضل) بةرامبةر ثةيظا لادانىَ ((لة نوسينةكانيدا "الكسر" شكاندنى بةكارهيَناوة)). (صافية محةمةد ئةحمةد: 2013، 4) و ب ئةظى رِةنطى هةر نظيَسةرةكىَ هاتى، يان بيَذين هةر رِةخنةطرةكىَ هاتى ب شيَوةيةكىَ ئاماذة داية زارِاظىَ لادانىَ و ل دويظ خواندن و وةرطيَرِانا خؤ كار ل طةل كرية, د رِةخنة و ظةكوليَنيَن كورديداذى زاراظيَن وةكو ((ترازان- الانزياح)) (محةمةد بةكر محةمةد: 2004، 39) و هةروةسان زارِاظىَ ((زةفكردنةوة)) (عةبولخالق يةعقووبى: 2005، 21) دهيَنة بكارئينان.

ب شيَوةيةكىَ طشتى زاراظىَ لادان ذ هةر زاراظةكىَ ديتر بةربةلاظتر و طونجايترة بؤ ئةظىَ دياردةيا ل سةر زمانىَ هؤزانىَ دهيَتة ئةنجامدان.

1-4-2- ثيَناسا لادانىَ:

     هةر ظةكولةرةك و زانا و شارِةزاييةكى باس ل لادانىَ د كوذييةكيدا كرية، ئانكو لادان ض وةكو دياردةيةكا رِةؤانبيَذى يان بيَذين وةكو دياردةيةكا شيعرييةتى يان ... هتد. ب شيَوةيةكىَ بةرفرةه هاتية ثيَناسةكرن, بؤ نموونة دةربارةى لادانىَ هاتية ((سةرثيَضيةكا زمانى ية، ئانكو هؤزانظان دةستكاريىَ د سيستةميَن ياساييَن هةر ضةند بنةماييَن ثيَكهاتا زمانظانيدا دكةت)). (حةمدية حةسةن محةمةد: 2012، 75) ئانكو هؤزانظان ب كارىَ شكاندنا ياساييَن زمانى رِادبيت و ئةظ ضةندةذى ذ بؤ ئةوىَ مةرةميَية كو هؤزانظان ب رِيَكا ئةظان شكاندنان بشيَت مةبةستا دروستبكةت و بؤ خواندةظانى ئاراستة بكةت. ثيَناسةيةكا ديتر ل دور لادانىَ دبيَذيت: ((لادان بريتية لة ثيَشيل كردنى نؤرم و ياسا باوةكانى زمانى ئوتوماتيك يان بة واتايةكى تر شاعير بة كةم كردنى هةندىَ ريَسا كة لة زمانى ئوتوماتيك دا بةكارديَن شعرةكةى خوى دروست دةكات)). (عةبدولسةلام نةجمةدين عةبدوللا: 2008، 44) ئةظ ثيَناسةذى وةكو يا بةرى خؤ ئاماذىَ ب ئةوىَ ضةندىَ ددةت كو هؤزانظان ياساييَن زمانىَ ئاسايي تيَكددةت، يانذى هندةك ذ ئةظان ياسايان كيَم دكةت ذ بؤ هندىَ دا كو بشيَت زمانىَ هؤزانا خؤ ثيَ دروست بكةت. هةروةسان لادان ((دياردةيةكا زمانيية و دبيتة ئةطةرىَ دروستبوونا زمانىَ شيعرىَ و جوداكرنا وى ذ زمانىَ ئاسايي، طةلةك لادانيَن زمانىَ شيعرىَ ذ ئةطةرىَ رِيتم يان موزيكا شيعرىَ دروست دبن )). (ذيمان صبرى نعمة: 2015، 18) ئانكو ب هةمان شيَوةيىَ بةرى نوكة لادان ب بنةمايىَ دروستكرنا زمانىَ هؤزانىَ داية نياسين و ئةو ضةندةذى داية دياركرن، كو طةلةك جاران لادان دهيَنة هةبوونىَ ذ ئةنجامىَ دروستكرنا رِيتم يان مؤزيكا هؤزانىَ. ثيَناسةيةكا ديتر ل دور لادانىَ دبيَذيت: ((لادان دةرضوونة ذ دةربرِينيَن بكارهاتى و هةروةسا تيطةهىَ لادانىَ هندةك جاران تيَكدانا رِيَزمانيَية و هندةك جاران ذى ثةنا برنة بؤ دةربرِينيَن كيَم و دةطمةن)). (ذيمان صبرى نعمة: 2015، 19) ئانكو دويركةظتن ذ ئةوان دةربرِيَنين ل زمانىَ ئاسايدا بكارهاتى و تيَطةهى لادانىَ ب ياسايا تيَكدانا رِيَزمانىَ دزانيت، يانذى لادان بكارئينانا دةربرِينيَن ب بةها و كيَم دهيَنة بكارئينان، ئانكو ئةو دةربرِينن ئةويَن بةردةوام ل زمانىَ ئاساييَدا بكار نةهيَن. دشيَن بيَذين لادان رِيَكا بكارئينانا هؤزانظانيية ذ بؤ زمانةكىَ نوى و ذيَطرتى ذ بؤ ظةهاندنا هؤزانان، ئانكو وةكو هيَلةكا ظةبرِة كو هؤزانظان خؤ ذ زمانىَ ئاساي دويردكةت.

1-5- جوريَن لادانيَن دةنطى و ثةيظىَ:

1-5-1- لادانيَن فؤنؤلَؤذى- دةنطسازى:

     ئةطةر بهييَن بةحسا يةكةيا دةنطى بكةين، دةنط ب طرنطترين يةكة ل ناظ زمانيَدا دهيَتة هةذمارتن، دةنط وةكو بنةرةتىَ زمانى دهيَتة نياسين. لادان د بياظىَ دةنطيدا ((ل سةر ئاستىَ لادانا دةنطان يان طوهارتنا دةنطان ثةيدا دبيت)) (Leech: 1969. 42). ذ بةر ئةظىَ ضةندىَ دةنطان رِؤلَةكىَ كاريطةر د دروستكرن و رِيَكخستنا رِيتما هؤزانيَدا هةية، ضونكى ((دةنطةكان ثةيوةندييةكى ثتةويان بة زمانى شعرةوة هةية، دةنط لة هةست و سؤزى ناوةوةي شاعير هةلَدةقؤلىَ و هةروةها لة دةرك ثىَ كردنى شاعير بة هاوبايةخى بثيت و وشة و زمانةوة كة لةطةلَ ئةو شتة زةينييانة و جوانييانةى ناوةوةى شاعيردان واتة شاعيران هةستيَكىَ تايبةتيان لة بارةى دةنطةكانةوة هةية)). (خانزاد عةلى قادر: 2011، 112) ئانكو هؤزانظان ب شيَوةيةكىَ تايبةت دةنطان بكاردئينن و رِيَزكرن و رِيَكخستنىَ د دةنطاندا ئةنجام ددةن ذ بؤ مةرةما دروستكرنا جوانيةكىَ د دةربرِينيَن خؤ دا. ئانكو دةنطةك ب تنىَ وةكو كةرةستةيةكى هيض بةهايةك نينة، بةلكو هؤزانظان دهيَن ئةظى دةنطى و ل طةل دةنطةك يان ضةند دةنطةكيَن ديتر بكاردئينيت، دا كو بشيَت ويَنةكىَ جوان ب رِيَكا ئةظان دةنطان ثيَشكيَشى خواندةظانى بكةت. ئانكو دةستثيَكىَ دةنط ثاشان واتايا ئةظان دةنطان طةلةكا طرنطة و دبنة ئةطةرىَ دروستكرنا ثيَكهاتةكا واتادار و خودان ويَنة. ئاستىَ دةنطى ب دارِيَتن يان ظةهاندنا هؤزانىَ دهيَتة نياسين، ضونكى ((د ئةظى ئاستيدا كيَش و سةروا و رِةطةزدؤزى دهيَنة ديتن، هةروةسا كيَش و سةروا وةكو دوو رِةطةزيَن جوانكارى د طرنطن و رِؤلةكىَ سةرةكى د ظةهاندنا هؤزانيَدا هةية)). (ذيمان صبرى نعمة: 2015، 29) ب كورتى كةواتة بكارئينانا دةنطان دبيتة سةروا، بةلىَ دظيَت بكارئينانةكا تايبةت بيت، ئانكو ل دويظ ثيَدظييَن سةروايىَ واتا و دةنطان ثةيوةندى ل طةل ئيَك و دوو هةية و ئةظةذى وةكو ثيَدظيةكا هؤزانييَة ذ بؤ دروستبوونا سةروايىَ. و دةربارةى كيشيَذى، كيَش رِيَكةكة كو دشيَت زمانى بكةتة  هؤزان و ب رِيَكا ئينانا برِطةيان، ئةظةذى ب سيستةمىَ دووباركرنا برِطانة. ئانكو كيَش و سةروا وةكو دوو دياردةييَن لادانىَ ب رِيَكا دووبارةكرنىَ دروست دبن و ئةظذى دبيتة ئةطةرىَ دروستبوونا رِيتمىَ. دةنطان رِؤلةكىَ كاريطةر د ئاظاكرنا هؤزاناندا هةية و ئةظة دبيتة بنةمايىَ دروستكرنا لادانان، ذبةركو ((رِيَكخستن و طونجانى دةنطةكان لةطةلَ يةك لادان دةسازيَنىَ)). (هيَمن عومةر خؤشناو: 2010، 96) دىَ ئةو ضةندة ب شيَوةيةكىَ ئاشكةرا دياربيت كو يةكةيا دةنطى ئةرك و طرنطيا خؤ يا تايبةت د ناظ بةرهةمىَ هؤزانيَدا هةية، ل ئةظى بياظيدا طرنطى (( ب دياركرنا ئةركىَ هةر دةنطةكى د زمانيدا دهيَتة كرن، د لادانيَن فؤنؤلَؤذيدا دظيَت سيستةمىَ دةنطى ييَن زمانى بهيَنة دةستنيشانكرن، ضونكى هةر زمانةكى ياساييَن فؤنؤلَؤذييَن خؤ ييَن تايبةت هةنة)). (حةمدية محةمةد حةسةن: 2012، 75) هةروةسان فؤنؤلَؤذيا زمانىَ هؤزانىَ ئانكو ((داهيَنانا زمانةكى ذ زمانةكيية، ئانكو دياردبت دةنطسازى د زمانىَ شعرىَ دا تايبةتة يان بةشة ذ طشت)). (ضنار صديق غازى: 2008،  76) و ئةظ ضةندةذى هؤزانظان ئةنجامددةت، دا كو بشيَت مةبةستا خؤ ب ئاسانى بطةهينيت، ئانكو ذ بؤ مةرةما ((ئاسانكردنى دةربرِينية)). (دولبةر ئيبراهيم فةرةج: 2000، 62) هةروةكو بةرى نوكة هاتية دياركرن و ئةظ دةربرِينةذى هؤزانيَى بةرةظ هؤزانةكا دةنطدار دبةن، ذ لايىَ خؤظةذى هؤزان ب خؤ ذى ((رِيَكخستنةكة بؤ رِيَرِةؤكرنا دةنطيَن زمانى واتة هاندةرىَ مؤزيكىَ د ظيَريَدا يىَ كاريطةرة د هةلبذارتنا ثةيظ و رِيَكخستنا وىَ دا و كاريطةرى د مانايا طشتى يا هؤزانيَداذى هةية)). (صادق بهاء الدين ئاميَدى: 1987، 149), ل ئةظيَرىَ طرنطى ب رِؤلىَ مؤزيكىَ هاتية دان كو بؤ هةلبذارتنا ثةيظ و رِامانا طشتى يا هؤزانيَدا.

1-5-2- لادانيَن ثةيظسازى- مؤرِفؤلَؤذى:

     مؤرِفؤلَوذى وةكو ئاستةكىَ ديترىَ زمانى، ب كارىَ ظةكولينا ثةيظىَ رِادبيت، ئانكو مؤرِفؤلَوذى ئةو زانستة ئةوىَ ((بنطةهىَ بيَذة "وشة"يانة، مؤرِفؤلؤذى دانانا بنطةه و دةستوريَت درستة ذ بؤ درستكرن، داتاشين د دارذتنا بيَذةيانة، دطةل رِاظاكرن جؤر ئاواييَت طوهورِين تيَدا دبن و درستكرن و دارذتنا بيَذةيان ب رِيَكا بكارئينانا ثيَشثرت "ثيَشطر" و ثاشثرتان "ثاشطر" دضيتة ئانكو ثيَكدهيَت)). (ذيمان صبرى نعمة: 2015، 34) ئانكو ئةظ زانستة باس ل ضةوانيا ثيَكهاتنا ثةيظىَ و ئةركيَن ئةظىَ ثةيظىَ ل ناظ زمانيدا ددةتة دياركرن. ثةيظان د زمانىَ ئاسايدا واتايا ئاشكةرا هةية، بةلىَ د زمانىَ ئةدةبيدا د دةوروبةريَن واتاييَن ظةشارتي داية. كةواتة بكارهينانا ثةيظىَ د زمانىَ ئةدةبيدا بكارهينانةكا تايبةتة، ضونكى هؤزانظان بزاظان دكةت ((لة رِيَطةى لادان لة ياسا وشةسازيةكان زمانى خؤى بةرجةستة بكات، بةمةش لادانى، ثةيظسازى روودةدات)) (كانةبى، 2009، 48).

    ثةيظ وةكو يةكةيةك دشيَت ((شويَنيَكى ناوةنديي كرانةوةى زمان بيَت لة بنياتنانى زمانى جوانكارى شيعردا و دةشىَ هؤيةكى مةترسيدار و خةفةكارى شيعريش بيَت بةوةى بايةخدان بة وشة هةميشة رِةهةنديَكى فيكرى و تةنانةت جيهانبيني و بيركردنةوةى شاعيرى لةسةر داية كة ضؤن دةربرِينى لىَ دةكات و ضؤن دةيخاتة كارثيَكردنى زمانةوانيةوة)) (حةميد: 2013، 248). ثةيظ بياظىَ ظةكرنا زمانيية و بكارهينانا ثةيظىَ زيَدةتر رِةهةنديَن وةكو هزركرن و لىَ رِاوةستيان د ئةوىَ دةستهةلاَتا بكارهينانا ثةيظيَدا بخؤظةدطريت.

    د ظةكؤلينيَن نوييَن دةقيدا طرنطييةكا مةزن ب بياظىَ ثةيظىَ داية، ئانكو ((شيَوازطةرةكان لة شيكردنةوةى دةقدا بة وشة دةستثيَئةكةن و ئينجا بؤ رستة و... تا (رِؤلاَن ثارِت) دةلَيَت: دةق بريتيية لة ضنين و دانانى كؤمةلَة وشةيةكى رِيَكخراو لة ثالَ يةكدا، كة طونجان و شيَوةيةكى جيَطير ثيَكديَنيَت، ئةمةش تاكة رِيَطةية كة نووسةر بة ثيَويستى دةزانيَت و ثةى ثىَ بدات)) (سةعيد: 2013، 203)، كةواتة ثةيظ وةكو ثيَدظييةكا طرنطة بؤ هؤزانظانى.

    كارثيَكرنا ثةيظان د هؤزانيَدا ذلايىَ هؤزانظانيظة طةلةك جاران ((لةبةر ثيَويستى شيعرى، يان سروشتى شيعرةكة وا ثيَويست دةكات، كة شاعير وشة و دةربرِينيَكى نا ئاسايي و نامؤ بةكاربيَنيَت، هةندىَ جارى تريش شاعير مةبةستيَتى و دةيةويَت وشةيةكى نوىَ، هةستيَكى نوىَ، دةقيَكى نوىَ دابهيَنيَت، كة بتوانيَت خويَنةر بهةذينيَت و سةرسامى بكات و سةرنجى رِابكيَشيت)) (سةعيد: 2013، 203). هاتنا ثةيظان ل طةل ئيَك زيَدةتر بةهاييَن جوانيىَ ب دةقى دبةخشن، ضونكى ((ئيَستيَتيكاى دةق لة وشة تاكةكان دةرناكةويَت، بةلكو لة ئاويَتة بوون دروست دةبيَت، ئةو تيَكضرذانةش لة ثيَوةندى وشة تاكةكان لة نيَوان خؤيان و ثيَوةندييةكانيان لةطةلَ طشت دةردةكةويَت)) (ئةحمةد: 2013، 97). ضةندين رِيَك بؤ لادانان د بياظىَ ثةيظيَدا، هةنة بؤ نموونة:

1-5-2-1- سظككرن:

    ئيَك ذ دياردةييَن لادانىَ د بياظىَ ثةيظيَدا دياردا سظككرنيَية, ئةظ دياردةية دهيَتة نياسين كو: ((كرتاندى فونيميَك يان ضةند فؤنيميَك لة وشةكة كةم دةكريَتةوة, ئةمةش ض لةبةر راطرتنى كيَشى شعرةكة بيَت يان بؤ مةبةستى كورتى وضرِى)) (احمد: 2013، 105). ئانكو ذ بلى مفا وةرطرتن ذ ئةظىَ تةكنيكىَ بؤ يةكسانكرنا كيَشا هؤزانىَ, هؤزان ظان بؤ مةبةستا سظككرنىَ ئةظىَ تةكنيكىَ بكاردهينيت و نةمةرجة ئةظ دياردةية ل جهةكىَ دياركريىَ ثةيظىَ بهيَتة جيَبةجيَكرن, ئانكو ل دويظ ثيَدظياتيا كيَشىَ ئةظ دياردةية ذ لايىَ هؤزانظانيظة دهيَتة ئةنجامدان.  (هيَنرى ثليض)ى ئةظ دياردةية ل ذيَر ناظىَ (( ذيَبرن ئانكو ذيَبرنا دةنطةكى يان ضةند دةنطةكا داية نياسين ب تايبةتى دةمىَ بةحس ل هةردوو شيَوةييَن دروستبوونا لادانىَ دكةت ييَ ئيَكيَ شكاندنا ياساييَن زمانى, ييَ دووىَ بهيَزكرنا ئةظان ياسايان ئةوذى بريَكا دووبارةكرنا كةرةستةييَن وةكو دةط و ثةيظ و رستة)) (Plett: 2010.67).

1-5-2-2- تيَكدانا ثيَكهاتا ثةيظىَ: 

    زمانظان "ليض"ى، ئةظ تايبةتمةنديية ل ذيَر ناظىَ (ثيَكطؤهارِتن) دايةنياسين و مةبةست ذىَ: ((ثيَش و ثاشكرن و ثيَكطهؤهارِتنا جهىَ ئاساييىَ مؤرِفيَمانة، ئةظ دياردةية زيَدةتر د ثةيظيَن دارِيَتى و ليَكداييدا دياردبيت، ئةظ جؤرىَ ثةيظان ذ دوو ثارضان يان زيَدةتر ثيَكدهيَن و ئةظ دياردةية ذ ئةنجامىَ ثيَكطوهورينا جهىَ ئاسايى يىَ ريَزبوون يان تيَكةلبوونا ئةوان)) (نعمة: 2015، 379). بيَطومان ئةظ ثيَنطاظةذى بؤ مةبةستيَن وةكو:

ئيَك: ((يا خود شاعير مةبةستى دةرخستنى توانا و سةليقةى زمانةوانى خؤيةتى.

دوو: طةليَك جاريش تيَكدانى رِؤنانى وشة لة شيعريَكدا بؤ هاوسةنطكردنى سةرواى شيعرى، يان بةخشينى مؤسيقايةكى تايبةتة ثيَى)) (قادر: 2014، 61). طةلةك جاران هؤزانظان بؤ مةبةستا هندىَ كو ((شتيَك بةلاى خويَنةرةوة ضاوةرِواننةكرا و سةرنجرِاكيَش بيَت، ئةم لادانة دروست دةكات، هةروةها بةم تيَكدانى رِؤنانة و يارى بة وشةكان دةكات بؤ بةرزكردنةوةى شيعرييةتى شيعرةكةى)) (حةمةسالَةح: 2015، 91- 92). بؤ نموونة وةكو ثةيظيَن (شةظ و رؤذ, دةشت و دول, راست و ضةث...هتد. كةواتة هؤزانظان ثيَكهاتةيا ثةيظيَن ب ظى ئاوايى د طوهريت.

1-5-2-3- بكارهينانا ثةيظيَن بيانى:

    مةبةست ذ بكارهينانا ثةيظيَن (بيانى) ئانكو هؤزانظان ثةنايىَ بؤ بكارهينانا ثةيظيَن زمانةكىَ  ديتر د ناظ زمانىَ خؤيىَ نةتةوةييىَ ببةت، ئةظ دياردةية بؤ ضةندين ئةطةران دزظرِيت:

ئيَك: تيَكةلبوونا هؤزانظانان ب رِةؤشةنبيريا مللةتيَن ديتر.

دوو: شارِةزاييا هؤزانظانى د خواندنا كةلتوريَن مللةتيَن ديتردا.

2-      ثشكا دووىَ: رِؤلىَ لادانيَن دةنط و ثةيظىَ د دروستكرنا كيَشا هؤزانيَن ديوانا مةلايىَ جزيرى:

2-1- ثةيوةندييا لادانىَ ب كيَشا هؤزانيَظة:

        كيَش وةكو تةكنيك (ب مةزنترين ستوينىَ رِادىَ هؤزانىَ دهيَتة نياسين و هةبوونا كيَشىَ د هؤزانيَدا ثيَدظييةكا تايبةتة) (طراد الكبيسي: 2004، 44). مةبةست ذ كيَشيَ: ((ئةو دةنطة (برِطة) هاوسانةن كة بينايي هةنطاو و نيو ديَر و ديَرةكانى هةر ثارضة شيعريَكى لةسةر دادةمةزريَت بة شيَوةيةكى وةها ذمارةى ئةو دةنط (برِطة)انة، لة نيو ديَر و هةنطاو و ديَرةكاندا وةك يةك بيَت بةبىَ زياد و كةم، كيَش لة شيعردا تةرازووة و شيعرى لة لةنطى رِزطارى ئةبيَت)) (جمال حبيب الله بيَدار: 2012، 71). كيَشىَ ثةيوةندييةكا ب هيَز ب دياردةيا لادانيَظة هةية، ضونكى كيَش د سروشتىَ خؤدا (ب هؤزانيَظة هاتيية طريَدان و ئةو ثيظةرة ئةوىَ، تايبةتمةندييَن دةنطى د زمانيدا ثيَكدهينيت و رِيتمىَ د ثةخشانيَدا ئاظادكةت) (عبدالقادر بن زيان: 2011، 21). ئةطةر لادان وةكو دياردةيةكا زمانى بهيَتة دانان، ئةظة دبيتة بنةرةتىَ دروستبوونا زمانةكىَ بذارةيىَ هؤزانى و ئةظ زمانة ذ زمانىَ ئاسايى يىَ جوداية، رِيَكةك ذ ئةظى بنةرةتيذى كيَشة؛ ئانكو تةكنيكا كيَشىَ (رِيَكةكة زمانى دكةتة هؤزان) (كوين: 2000، 74).  "جان كوهن" كيَشيَ وةكو ((رِةطةزةكىَ جوانكاريىَ ظةهاندنا هؤزانىَ و ب ئيَك ذ شيَوازيَن لادانىَ د ئاستىَ دةنطيدا دبينيت و كيَش زمانى ب رِيكا دووباركرنا برِطةييَن وةكو ئيَك دكةتة هؤزان، كيَش هؤزانىَ ذ ثةخشانىَ جودادكةت)) (نعمة: 2015، 29). ذلايىَ خؤظة "شبنلةر" دبينيت: (كيَش د ناظ بةرهةميدا لادانة و دشيَين ئةظىَ لادانىَ وةكو رِيَكةك ثشتبةستنىَ بؤ دةستنيشانكرنا شيَوازىَ هؤزانىَ ل سةر بكةين) (احمد محمد ويس: 2002، 93).

    ئةطةر تةماشايي لادانان د هؤزاناندا بكةين طةلةك جاران ئةظ لادانة ذ ئةنجامىَ دروستكرنا رِيتما هؤزانىَ دروستدبن و ب تايبةتذى كيَش وةكو لايةنةكىَ طرنط د رِيتما دةرةكييا هؤزانيَدا دهيَتة هةذمارتن، ئانكو لادان دهيَنة دروستكرن ذ لايىَ هؤزانظانانظة و ب مةرةم، ئانكو ب ئاطةهى ذ بؤ ئةوىَ ضةندىَ كو كيَشا هؤزانىَ بهيَتة دروستكرن. ئةركىَ كيَشىَ د ناظ هؤزانيَدا نة ب تنىَ ل ئةظى ئاستيدا دياردبيت، بةلكو كيَش وةكو بنةمايةكىَ طرنط د بياظىَ زمانىَ هؤزانيَدا دهيَتة هةذمارتن و ئةظةذى د ئاستىَ دةنطيدا ئاشكةرا دبيت، ئانكو ((كيَش رِيَكةكة يان هوكارةكة زمانى دكةتة هؤزان و ئةظ ضةندةذى ب رِيَكا دووبارةكرنا برِطيَن وةكو يةك، ئانكو كيَش دووبارةكرنا برِطانة)). (ذيمان صبرى نعمة: 2015، 29) ئانكو كيَش ب رِيَكا دووبارةكرنا برِطةييَن وةكو ئيَكيَن هؤزانىَ دروست دبيت، ئةظة و ذ لايةكىَ ديترظة كيَش وةكو شيَوازةكىَ لادانىَ ئةطةر ذ لايىَ ئاستىَ دةنطيدا بهيَتة تةماشاكرن و ئةظةذى وةكو بةرى نوكة هاتية دياركرن ب رِيَكا دووبارةكرنىَ دروست دبيت و كيَش د ئاستىَ دةنطيدا ((هةظطونجانا دةنطى دروست دكةن كو ثةيوةندى ب بابةتىَ رِيتميَظة هةية، ئانكو رِيتم ئةو فاكتةرىَ ئاظاكةرىَ زالَة د هؤزانيَدا ئةوىَ رِةطةزيَن ديتر رِيَكدئيَخيت و كارتيَكرنىَ ل هةمى ئاستيَن هؤزانىَ ييَن دةنطى و ثيَكهاتةيى و واتايى دكةت)). (ذيمان صبرى نعمة: 2015، ل 29- 30) ئةظ ضةندة كارتيَكرنا دةنطى د دروستكرنا بابةتىَ رِيتما هؤزانيَدا ددةتة دياركرن و ئةظةذى ب رِيَكا كيَشا هؤزانىَ دهيَتة دروستكرن. هؤزانظان ئةظان لادانان دروست دكةن، دا كو بشيَن كيَشا هؤزانىَ  ب رِيَكا برِطةيان دروست بكةن، كةواتة لادان دبيتة ئةطةرىَ دروستبوونا زمانىَ هؤزانىَ و ئةظ زمانةذى ب رِيَكا كيَشا هؤزانىَ دهيَتة دروستكرن.

2-2- لادانيَن دةنط و ثةيظىَ د هؤزانيَن (مةلايىَ جزيرى)دا:

     د ئةظىَ ثشكيَدا دىَ هةولَدةين ضةند نموونةيةكيَن هؤزانييَن هؤزانظان (جزيرى) دياركةين، تايبةت ئةو نموونيَن كو لادانيَن (دةنط و ثةيظ)ىَ تيَدا دهيَنة ديتن و دى شلوظةكةين كا ئةرىَ طوتنا دروستا ئةظان لادانان ب ض شيَوةية و ضةوا عةرِووز بووية ئةطةرىَ دروستبوونا ئةظان لادانان؟

2-2-1- لادانيَن فونؤلَؤذى- دةنطسازى:

     هةر وةكو بةرى نوكة ب دريَذى باس ل ئةظىَ يةكىَ هاتية كرن ئانكو ئةو لادانن، ئةويَن د ئاستىَ دةنطيدا دهيَنة دروستكرن و دةنط وةكو يةكةيةكا بنضينةية ذ بؤ دروستكرنا رِيتما هؤزانىَ و ئةظةذى ب شيَوةيةكىَ بةربةلاَظ ل ناظ هؤزانا كلاسيكيا كورديدا هاتية رِةنطظةدان.

 بؤ نموونة (جزيرى) د نموونةيةكا هؤزانةكا خؤ دا دبيَذيت:

طةر ض بولبول جةوهةرىَ ذاتىَ طولة

                              لىَ طولىَ رِةونةق ذ عشقا بولبولة)). (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 273)

د ئةظىَ نموونا هؤزانيَدا وةكو ديار كو هؤزانظانى لادان تيَدا ئةنجامداية و ب تايبةت ل نيظة ديَرا ئيَكيَدا، ئانكو ثةيظا (طةر) بكارئيناية و ب دروستى ئةظ ثةيظة (ئةطةر)ة، ئانكو ب دروستى ئةظ ديَرا هؤزانىَ ب ئةظى رِةنطية:

ئةطةر ض بولبول جةوهةرىَ ذاتىَ طولة

                              لىَ طولىَ رِةونةق ذ عشقا بولبولة

بةلىَ وةكو ديار هؤزانظانى ذ بؤ دروستكرنا كيَشا خؤ يا عةرِووزى ئةظ لادانا كيَمكرنا دةنطان بكارئيناية و ئةطةر تةماشايى كيَشا ئةظىَ ديَرا هؤزانىَ بكةين، دىَ دياربيت كو ئةظ ديَرة ل سةر كيَشا (رِةمةل)ىَ و ب تايبةت قالبةكيَشا (رِةمةلا شةش تةفعيلةيا مةحزوف) هاتيية ظةهاندن، كو ذ سىَ يةكةييَن (فاعيلاتون فاعيلاتون فاعيلون) ثيَكدهيَت و ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرية:

طةر/ ض/ بول/بول/        جةو/هة/رىَ/ ذا          /تىَ/ طو/لة

فاعيلاتون                  فاعيلاتون                  فاعيلون

لىَ/ طو/لىَ/ رِةو/          نةق/ ذ/ عش/قا/           بول/بو/لة

فاعيلاتون                 فاعيلاتون                   فاعيلون

ذ هةذى طوتنيَية كو تةفعيلةيا (فاعيلاتون) ذ سىَ برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى (--- ب --- ---) ثيَكدهيَت. تةفعيلةيا (فاعيلون) ذ دوو برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى (--- ب ---) ثيَكدهيَت.

    ئةظة د دةمةكيدا د هندةك هؤزانيَن ديتردا ثةيظا (ئةطةر) بكارئيناية:

ب قورئانىَ ب ئاياتىَ ئةطةر ثيرىَ خةراباتىَ

بيَذيت: سةجدة بن لاتىَ مورديىَ وى دبن قاتىَ (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 28).

    طةلةك جاران دبيت ذي د هندةك هؤزاناندا هؤزانظان فؤنيمةكا تايبةت لابدةت، ئانكو ئةو فؤنيم يا طريَداى ثةيظةكىَ نةبيت، وةكى نموونا ل خوارىَ:

بةحرا ووجودىَ جووش هات      نوورةك تةنةزوول بوو ذ ذات

هاتن تةعةيوون هةر صفات      ئةشيا ظوهور علميية دا (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 58)

وةكى ديار ثيَدظى بوو هؤزانظانى ثشتى ثةيظا (ووجودىَ) طؤتبا ( ب جووش) بةلىَ ئةو فؤنيم يا لاداى داكو برِطةيةكا كورت زيَدة نةبيت. بؤ زانين ئةظ هؤزانة ل سةر كيَشا (رِةجةزا هةشت تةفعيلةيا سالم) هاتية ظةهاندن و ذ ضوار يةكةييَن (موستةفعيلون موستةفعيلون موستةفعيلون موستةفعيلون) ثيَكدهيَت، ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

بةح/را/ وو/جو/    دىَ/ جوو/ش/ هات/     نوو/ رةك/ تة/نة/     زوول/ بوو/ ذ/ ذات/

  موستةفعيلون   موستةفعيلون    موستةفعيلون       موستةفعيلون

ها/تن/ تة/عة/     يوون/ هةر/ ص/فات/    ئةش/يا/ طو/هور/      عل/مي/ية/ دا/

موستةفعيلون     موستةفعيلون     موستةفعيلون      موستةفعيلون

 ذبةر ئةظىَ ضةندىَ ئانكو ئةطةر ثيتا (ب) بةرى ثةيظا (جووش) بكارئينابا دا برِطةيةك كورت بةرى ئةوىَ زيَدة بيت و كيَش تيَكضيت، ب ئةظى رِةنطى:

بةحرا ووجودىَ بجووش هات     نوورةك تةنةزوول بوو ذ ذات

هاتن تةعةيوون هةر صفات      ئةشيا طوهور علميية دا

ذ هةذى طوتنيَية كو تةفعيلةيا (موستةفعيلون) ذ سىَ برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى (---  --- ب ---) ثيَكدهيَت.

هةر ضةندة جزيرى د طةلةك جهاندا ثيَشطرىَ (ب) بةرى ثةيظيَن جوداجودا بكارئيناية وةكو ئةظىَ نموونىَ:

دا دةما صوحبةت ب جووش بى      جام ب خوة ذ لةعلان بنووش بى

مة ذ حةبيب سةد دةنط سورووش بى        دينبةر و ثورِ عشوةية (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 269).

د هندةك جهيَن ديتردا هؤزانظان دوو فؤنيمان لاددةت داكو كيَشا هؤزانىَ دروست بكةت، بؤ نموونة د هؤزانا خواريَدا (دا) ئانكو دوو فؤنيم لاداينة:

وان دةربة ل جانىَ مة وةكى بةرق و برووسكان

رةمزيَن تة د جانان نة تنىَ سينةطودازن  (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 219).

كيَشا ئةظىَ ديَرا شعرى (هةزةجا هةشت تةفعيلةيا يا ئةخرةبا مةكفووفا مةحزووفة) كو ذ يةكةييَن (مةفعوولو مةفاعييلو مةفاعييلو فةعوولون) ثيَكدهيَت ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

وان/ دةر/بة/         ل/جا/نىَ/ مة/         وة/ كى/ بة/رق و/          ب/رووس/كان/

مةفعوولو     مةفاعييلو        مةفاعييلو                فةعوولون

رةم/زيَن/ تة/        د/جا/نان/ نة/          ت/ نىَ سي/نة/                 طو/دا/ زن/

مةفعوولو      مةفاعييلو       مةفاعييلو               فةعوولون

ذبةر ئةظىَ ضةندىَ ئةطةر هؤزانظانى ثيتيَن (دا) وةكى ئةوىَ نظيسيبا دا برِطةيةكا دريَذ زيَدةبيت و كيَشا هؤزانىَ ب ئيَكجارى تيَكضيت. شيَوةيىَ دروست ثيَدظى بوو هؤزانظانى طؤتبا:

وان دةربة ل جانىَ مة دا وةكى بةرق و بروسكان

رةمزيَن تة د جانان نة تنىَ سينةطودازن

ذ هةذى طوتنيَية كو تةفعيلةيا (مةفعوولو) ذ دوو برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى (--- --- ب) ثيَكدهيَت. تةفعيلةيا (مةفاعييلو) ذ دوو برِطةييَن كورت و دوو برِطةييَن دريَذ ب ئةظى رِةنطى (ب ---- ---- ب) ثيَكدهيَت.  تةفعيلةيا (مةفعوولون) ذ دوو برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى ( ب --- ---) ثيَكدهيَت. هةرضةندة هؤزانظانى د طةلةك جهاندا هةردوو (ل+دا) د طةل ئيَكودوو بكارئيناينة هةروةكو ئةظىَ نموونا ل خوارىَ دياركرى:

دلبةرىَ ئيرو سةحةر                           ئاظيَتة جةرطىَ من دو دوخ

يةك ل سينة و يةك ل دل دا            لةو ذ من تيَن ئاخ و ئوخ (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 127).

دياردةيةكا ديتر د ئةظى بياظيدا وةكى هاتيية دياركرن دبيت هؤزانظان فؤنيمةكىَ يان ثتر زيَدةبكةت داكو كيَشا هؤزانىَ دروستببيت، بؤ نموونة:

غةفلةتىَ كو كةششفىَ شير دةست ب دةست هاتن جةطةر

طؤ: غةبينةت يا مةلىَ مسكين مةلا كةركر كةزةب (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 78).

ديارة ثيتةكا (ش) د ثةيظا (كةششفىَ)دا يا زيَدةية و هؤزانظانى تةكنيكا زيَدةكرنا ثيتان بكارئيناية، بةلىَ هؤزانظان يىَ نةضاربوو ئةظىَ ضةندىَ ئةنجامبدةت، ئةو ل ئةويَرىَ ثيَدظى ب برِطةيةكا كورتة و (كةشفىَ) ذ دوو برِطةييَن دريَذ ثيَكدهيَت، ضونكى كيَشا ئةظىَ ديَرا هؤزانى (رِةمةلا هةشت تةفعيلةيا مةحزووفة) كو ذ ضوار يةكةييَن (فاعيلاتون فاعيلاتون فاعيلاتون فاعيلون)ثيَكدهيَت. ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

غةف/لة/تىَ/ كو/      كةش/ش/فىَ/ شير/      دةست/ ب/ دةست/ ها/     تن/ جة/طةر/

فاعيلاتون                 فاعيلاتون                 فاعيلاتون                    فاعيلون

طؤ:: غة/بي/نةت/     يا/ مة/لىَ/ مس/    كين/ مة/لا/ كةر/              كر/ كة/زةب/

فاعيلاتون                 فاعيلاتون                 فاعيلاتون                   فاعيلون

د نموونةيةكا ديتر دا ل دؤر لادانيَن دةنطى هاتيية:

ذ غونضيَن غونضةيا وىَ طولعذارىَ

                     مة هةر غونضةك د دل دا ماية خارةك (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 199).

كيَشا ئةظىَ ديَرا  بوورى (هةزةجا شةش تةفعيلةيا مةحزووف)ة كو ذ يةكةييَن (فاعيلاتون فاعيلاتون فةعوولون) ثيَكدهيَت ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

ذ/ غون/ضيَن/ غون/    ضة/يا/ وىَ/ طول/       ع/ذا/رىَ

مةفاعييلون       مةفاعييلون         فةعوولون

مة/ هةر/ غون/ضةك/                  د/ دل/ دا/ ما/               ية/ خا/رةك

مةفاعييلون                    مةفاعييلون                  فةعوولون

ذ هةذى طوتنيَية كو تةفعيلةيا (مةفاعييلون) ذ سىَ برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى  (ب --- --- ---) ثيَكدهيَت. تةفعيلةيا (فةعوولون) ذ دوو برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى  (ب --- ---) ثيَكدهيَت. هةرضةندة د ئةظىَ نموونا بورى ب خؤدا و طةلةكيَن ديتر هؤزانظانى ثةيظا (غونضة) بكارئيناية وةكو ئةظىَ نموونىَ:

غونضة لةبا ذ رِةنط طولىَ               ديَمىَ ب سرِ نوما مةلىَ

شوبهةتىَ بولبولان سةحةر         لةو مة فةغان و نالة كر (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 138).

د نموونةيةكا ديتردا جزيرى دبيَذيت:

سةحةرطةه عةندةليب مةستن ذ بهنا وةرد و بشكؤذان

                 شبى تووتاك و طؤيينان دنالين ئةم د فةرقىَ دا (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 40).

د نموونا بووريدا، هؤزانظانى تةكنيكا كيَمكرنا دةنطان د ثةيظا (تةشبيه) يدا ئةنجامداية و كرية ثةيظا (شبى)، ضونكى ثةيظا (تةشبيه) ذ دوو برِطةييَن دريَذ ثيَكدهيَت، د دةمةكيدا هؤزانظان يىَ ثيَدظى برِطةيةكا كورت و برِطةيةكا دريَذ هةية، لةورا ثةيظا (شبى) بكارئيناية و فؤنيميَن (ت+ة) لاداينة دا كو بشيَت كيَشا خؤيا عةرووزى دروستبكةت ئةوذى  (هةزةجا هةشت تةفعيلةيا سالما تةمام) كو ذ ضوار يةكةييَن (مةفاعييلون مةفاعييلون مةفاعييلون مةفاعييلون) ثيَكدهيَت ب ئةظى رِةنطى ل خوارىَ دياركرى:

سة/حةر/طةه/ عةن/      دة/ليب/ مةس/تن/     ذ/ به/نا/ وةر/        د و/ بش/كؤ/ذان

مةفاعييلون                  مةفاعييلون               مةفاعييلون            مةفاعييلون

ش/بى/ توو/تا/            كو/ طؤ/يي/نان/        د/نا/لين/ ئةم/           د/ فةر/قىَ/ دا

مةفاعييلون                   مةفاعييلون               مةفاعييلون            مةفاعييلون

ذ هةذى طوتنيَية كو تةفعيلةيا (مةفاعييلون) وةكو بةرى نوكة دياربووى ذ سىَ برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى  (ب --- --- ---) ثيَكدهيَت. ئةظة د دةمةكيداية كو هؤزانظانى ل طةلةك جهيَن جوداجودادا ثةيظا (تةشبيه) بكارئيناية و هةمان ئةظ كارةذى ذ ثيَدظييَن دروستكرنا كيَشىَ بووية بؤ نموونة:

مة دظىَ ثةرييا دلبةرىَ                لىَ هىَ ل ئسلووبا بةرىَ

لىَ كفش ببى تو ذ ثةنجةرىَ          تىَ و دضى تةشبيهىَ با (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 36).    

هؤزانظان د نموونةيةكا ديتردا دبيَذيت:

ساقى ذ ئةزةل يةك دو قةدةح بادة ب من دا

                          حةتتا ب ئةبةد مةست و خومار و تةلةسم ئةز (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، ل 145).

كيَشا ئةظىَ ديَرا  بوورى (هةزةجا هةشت تةفعيلةيا ئةخرةبا مةكفووفا مةحزوف)ة كو ذ يةكةييَن (مةفعوولو مةفاعييلون مةفاعييلو فةعوولون) ثيَكدهيَت ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

سا/قى/ ذ/           ئة/زةل/ يةك/ دو/          قة/دةح/ با/دة/          ب/ من/ دا

مةفعوولو     مةفاعييلون           مةفاعييلو                فةعوولون

حةت/تا/ ب/       ئة/بةد/ مةس/ت و/      خو/ما/ر و/ تة/         لة/سم/ ئةز

مةفعوولو     مةفاعييلون           مةفاعييلو                فةعوولون

ذ هةذى طوتنيَية كو تةفعيلةيا (مةفعوولو) ذ دوو برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى  (--- --- ب) ثيَكدهيَت. تةفعيلةيا (مةفاعييلون) ذ سىَ برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى  (ب --- --- ---) ثيَكدهيَت. تةفعيلةيا (مةفاعييلو) ذ دوو برِطةييَن دريَذ و دوو برِطةييَن كورت ب ئةظى رِةنطى  (ب --- --- ب) ثيَكدهيَت. تةفعيلةيا (فةعوولون) ذ دوو برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى  (ب --- ---) ثيَكدهيَت.

هةرضةندة جزيرى د طةلةك جهاندا ئاماذى ب ثةيظا (حةتا) ب ئيَك ثيتا (ت) داية و ئةظ ضةندةذى وةكو ثيَدظييَن دروستكرنا كيَشىَ بووية وةكو ئةظىَ ديَرا هؤزانىَ ل حوارىَ دياركرى:

ب نارىَ فورقةتىَ سوهتم ذ فةرقىَ سةر حةتا ثيَدا

                          خةدةنطا غةفلةتىَ نوهتم ذ بةرقا لامعا تيَدا (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 39).

هؤزانظان د نموونةيةكا ديتردا دبيَذيت:

ذ رِةعنا نيَرطزيَن شةهلا مةجالىَ هةمقران بينم

                             هةزار رِةمز و ئشاراتن ذ وان قةوسيَن  ضةظان ئةبرو (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 286).

كيَشا ئةظىَ ديَرا  بوورى (هةزةجا هةشت تةفعيلةيا سالما تةمام)ة كو ذ يةكةييَن (مةفاعييلون مةفاعييلون مةفاعييلون مةفاعييلون) ثيَكدهيَت ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

ذ/ رِةع/نا/ نيَر/          ط/زيَن/ شةه/لا/          مة/جا/لىَ/ هةم/         ق/ران/ بي/نم

مةفاعييلون               مةفاعييلون                  مةفاعييلون              مةفاعييلون

هة/زار/ رِةم/ز و/        ئ/شا/را/تن/              ذ/ وان/ قةو/سيَن/    ضة/ظان/ ئةب/رو

مةفاعييلون               مةفاعييلون                  مةفاعييلون              مةفاعييلون

ذ هةذى طوتنيَية تةفعيلةيا (مةفاعييلون) وةكي بةرى نوكة هاتيية دياركرن ذ سىَ برِطةييَن دريَذ و ئيَكا كورت ب ئةظى رِةنطى  (ب --- --- ---) ثيَكدهيَت. هةرضةندة جزيرى د هندةك جهيَن ديتردا ثةيظا (شةهلا) ب هندةك شيَوزايَن ديتر طوتيية بؤ نموونة وةكو ئةظىَ ديَرا ل خوارىَ دياركرى:

ئاوريَن ئةسوةد عوييونان عاقلا سةودا دكن

                              طةزمةيا عاشق ظ دل كةفتى ذ ضةهقيَن شةهلة بوو (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 291).

2-2-2- لادانيَن ثةيظسازى:

2-2-2-1- سظككرن (كرتاندن):

سظككرن ئيَك ذ ديارديَن دييَن بةربةلاظا د ناظ هؤزانيَن (جزيرى)دا, ل طةلةك جهان (جزيرى) ثةنا بريية بةر ئةظىَ دياردا لادانىَ بؤ ريَكخستنا كيَشا هؤزانىَ، بؤ نموونة هؤزانظانى د ئةظىَ ديَرا ل خوارىَ لادانا سظككرنا ثةيظىَ ئةنجامداية: 

دا من سورووش وةر مةى بنووش    ذةوق و خورووش لةو ضووم ذ هووش

ذ وىَ عشوةيا يار بوو خوةيا     ئةو نة ذ مةيا ئةنطوور بوو(تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 284)

د ئةظىَ نموونا بوريدا هؤزانظانى كيَشا (رةجةزا هةشت تةفعيلةيا سالما تةمام) بكارهيناية و ذ ضوار يةكةييَن (موستةفعيلون  موستةفعيلون  موستةفعيلون  موستةفعيلون  ) ثيَكدهيَت ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

دا/من/سو/رووش/    وةر/ مةى/ ب/ نوش/   ذةو/ق و/ خو/رووش  / لةو/ ضووم/ ذ/ هووش

موستةفعيلون   موستةفعيلون   موستةفعيلون           موستةفعيلون 

ذ وىَ/ عش/وة/ يا/    يار/ بوو/ خوة/يا/      ئةو/ نة ذ/ مة/يا/     ئةن/طوو/ر/ بوو

موستةفعيلون    موستةفعيلون     موستةفعيلون        موستةفعيلون 

وةكى يا ديار كو هؤزانظانى د ئةظىَ نموونيَدا دياردا سظككرنىَ د بياظىَ ثةيظيَدا ئةنجامداية كو ئةوذى دةنطةك ذ ثةيظىَ لاداية بؤ سظككرنىَ, ديسان بؤ دروستكرنا كيَشا هؤزانىَ, ئةو ذى دةنطىَ (ة)ية ذ ثةيظا (وةر) لاداية ب ئةظىَ ضةندىَ ذى شياية كيَشا هؤزانىَ دروست بكةت, ضونكى ئةطةر هؤزانظانى ثةيظ ب شيَوةيةىَ دروست كو ئةو ذى (وةرة)ية بكارهينابا دا كيَشا هؤزانىَ تيَك ضيت, ذ بةركو (وةرة) دوو برِطةية, بةلىَ (وةر) ئيَك برِطةيا دريَذة, هؤزانظان ذى ييَ ثيَدظى ب ئيَك برِطةيا دريَذبوو بؤ دروستكرنا كيَشا هؤزانىَ.

د نموونةكا ديتردا هاتيية:

من طو: د شةظان شوبهى شةمالان وة دسوذين

ثةروانة صفةت جا هةرِة بيَ صةوت و حةسى تو(تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 294).

د ئةظىَ نموونا بوريدا هؤزانظانى كيَشا (هةزةجا شةش تةفعيلةيا ئةخرةبا مةكفوفا مةحزوف) بكارهيناية و ذ ضوار يةكةييَن (مةفعوولو  مةفاعييلون  مةفاعييلو  فةعوولون) ثيَكدهيَت ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

من/ طو/: د    / شة/ظان/ شوب/هى      / شة/ما/لان/ وة/        د/سو/ذين

مةفعوولو          مةفاعييلون               مةفاعييلو               فةعوولون

ثةر/وا/نة/       ص/فةت/ جا/ هة/       رِة/ بيَ/ صةو/ت و/    حة/سى/ تو

مةفعوولو              مةفاعييلون             مةفاعييلو              فةعوولون

وةكى يا ديار هؤزانظانى د ئةظىَ نموونيَدا دياردا سظككرنىَ د بياظىَ ثةيظيَدا ئةنجامداية ئةوذى كو دةنطةك ذ ثةيظىَ لاداية بؤ سظككرنىَ,  ئةو ذى دةنطىَ (ت)ة ذ ثةيظا (طوت).

2-2-2-2- بكارهينانا ثةيظيَن بيانى:

د نموونا خواريَدا هؤزانظانى ثةيظا (زةردة)، كو ثةيظةكا بيانيا زمانىَ فارسية بكارهيناية, ضونكى ثةيظا (زةردة) ذ دوو برِطةيان ثيَكدهيَت و هؤزانظان يىَ ثيَدظى دوو برِطةييَن دريَذة، لةورا ثةيظا (زةردة) بكارهيناية، زيَدةبارى كيَشىَ كو (هةزةجا هةشت تةفعيلةيا سالمة) كو ذ ضوار يةكةييَن (مةفاعييلون مةفاعييلون مةفاعييلون مةفاعييلون) ثيَكدهيَت.

ب خةمل و رِةنط و رةعنايىَ                 ب مةحبووبى، ب زيبايي

ب ئةو حوسنا خودىَ دايي                   ذ طول رِةنطان طولا زةردة (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 244)

شلوظةكرنا ئةظىَ ديَرا هؤزانيَيا بورى ب ئةظى رِةنطيية:

ب/ خةم/ل و/رِةن      ط و/ رةع/نا/يىَ        ب/ مةح/بوو/بى        ب/ زي/با/يي

مةفاعييلون              مةفاعييلون                  مةفاعييلون               مةفاعييلون

ب/ ئةو/ حوس/نا/     خو/دىَ/ دا/يي/      ذ/ طول/ رِةن/طان/         طو/لا/ زةر/دة/

مةفاعييلون              مةفاعييلون                  مةفاعييلون               مةفاعييلون

د نموونةيةكا ديتر دا هؤزانظانى ثةيظا (سةحةر)، كو ثةيظةكا بيانيا زمانىَ عةرةبية ب رامانا (سثيَدة) دهيَت بكارهيناية, ضونكى هؤزانظان يىَ ثيَدظى دوو برطان ئيَكا كورت و ئيَكا دريَذ بوو بؤ دروستكرنا كيَشا هؤزانىَ لةورا ثةنا برية بةر ثةيظا بيانى.

ئةو لةب شةكةر واهاتة دةر                  تاييَن د بةر دا سؤر و زةر

خاليَن د قةر لةف ضوونة سةر               لةعلان سةحةر لىَ بوو عةرةق (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 195).

د نموونا بوريدا هؤزانظانى كيَشا (رةجةزا هةشت تةفعيلةيا سالم) بكارهيناية و ذ ضوار يةكةييَن (موستةفعيلون  موستةفعيلون  موستةفعيلون  موستةفعيلون) ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

ئةو/ لةب/ شة/كةر/      وا/ها/تة/ دةر/     تا/ييَن/ د/ بةر/         دا/ سؤ/ر و/ زةر/

موستةفعيلون              موستةفعيلون            موستةفعيلون             موستةفعيلون

خا/ليَن/ د/ قةر/     لةف/ ضوو/نة/ سةر/   لةع/لان/ سة/حةر/     لىَ/ بوو/ عة/رةق/

موستةفعيلون              موستةفعيلون            موستةفعيلون             موستةفعيلون

2-2-2-3- تيَكدانا ثيَكهاتا ئاساييا ثةيظىَ:

ئةظ دياردةية ذى د ناظ هؤزانيَن جزيريدا دياردبيت و وةكو ثيَدظيةك بؤ ريَكخستنا كيَشىَ دهيَتة زانين, بؤ نموونة:

من دلبةرةك وةك دورِ هةية   مةحبووب و شيرين سورِ هةية

حوسن و جةمالةك ثورِ هةية   بةلقيس صفةت مةسكةن سةبا (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 36).

د ئةظىَ نموونا بوريدا هؤزانظانى كيَشا (رةجةزا هةشت تةفعيلةيا سالما تةمام) بكارئيناية و ذ ضوار يةكةييَن (موستةفعيلون  موستةفعيلون  موستةفعيلون  موستةفعيلون  ) ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

من/ دل/بة/رةك/      وةك/ دورِ/ هة/ية/      مةح/بوو/ب و/ شي/      رين/ سورِ/ هة/ية

موستةفعيلون             موستةفعيلون              موستةفعيلون             موستةفعيلون 

حوس/ن و/ جة/ما/      لةك/ ثورِ/ هة/ية/     بةل/قيس/ ص/فةت/     مةس/كةن/ سة/با

   موستةفعيلون             موستةفعيلون             موستةفعيلون            موستةفعيلون 

هؤزانظانى د ئةظىَ ديَرا هؤزانيَدا لادان د ثيَكهاتةيا ئاساييا ثةيظىَ دا كريية , ئةو ذى كو د نيظة ديَرا ئيَكيَدا ثةيظا ليَكدايا (سور و شرين) ذ ثيَكهاتةيا ويَيا ئاسايى لاداية و ل جهىَ وىَ (شيرين سور) بكارهيناية كو ئةظىَ ضةندىَ ذى كاريطةرى ل سةر كيَشا هؤزانىَ هةبووية.

هةر ل دؤر ظىَ ضةندىَ هاتيية:

دامة ب دةستىَ سورِىَ    جاما ذ رِةنطىَ دورِىَ

جةذبة طها جان و دل     ثورِ شةووشاندن هةما (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 35).

د ئةظىَ نموونا بوريدا هؤزانظانى كيَشا (بةسيتا هةشت تةفعيلةيا مةتويا سالمة) بكارهيناية و ذ ضوار يةكةييَن (موفتةعيلون  فاعيلون  موستةفعيلون  فاعيلون) ثيَكدهيَت ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

دا/مة/ ب/ دةس/         تىَ/ سو/رِىَ/        جا/ما/ ذ/ رِةن/         طىَ/ دو/رِىَ

  موفتةعيلون              فاعيلون              موستةفعيلون            فاعيلون

جةذ/بة/ ط/ها/         جا/ن و/ دل/         ثورِ/ شةو/و/شان/       دن/ هة/ما

موفتةعيلون                فاعيلون              موستةفعيلون             فاعيلون

لادان د ئةظىَ ديَرا هؤزانيَدا د ثيَكهاتةيا ئاساييا ثةيظىَ دا هاتية كرن, ئةو ذى كو د نيظة ديَرا دوويَدا ثةيظا ليَكدايا (دل و جان) ذ ثيَكهاتةيا ويَيا ئاسايى لاداية و ل جهىَ وىَ (جان و دل) بكارهيناية كو ئةظىَ ضةندىَ ذى كاريطةرى ل سةر كيَشا هؤزانىَ هةبووية, ضونكى ئةطةر ل دويظ ثيَكهاتةيا ئاسايا د زمانيدا دهيَتة بكارهينان بكارهيناباية دا دوو برِطيَن كورت بن ئيَكا دريَذ.

د نموونةيةكا ديتر دا هاتيية:

مةعشووق و عاشق هةر دو لات     مةجذووبىَ يةك دىَ بن صفات

حينا كو بوو يةك ئلتفات     بةعضه ك صفاتان حصصه دا (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 64).

د ئةظىَ نموونا بوريدا هؤزانظانى كيَشا (رةجةزا هةشت تةفعيلةيا سالما تةمام) بكارهيناية و ذ ضوار يةكةييَن (موستةفعيلون  موستةفعيلون  موستةفعيلون  موستةفعيلون) ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

مةع/شوو/ق و/ عا/     شق/ هةر/ دو/ لات/     مةج/ذوو/بىَ/ يةك/     دىَ/ بن/ ص/فات

  موستةفعيلون               موستةفعيلون            موستةفعيلون           موستةفعيلون 

حي/نا/ كو/ بوو/        يةك/ ئل/ت/فات/     بةع/ضه ك/ ص/فا/      تان/ حص/صه/ دا

  موستةفعيلون             موستةفعيلون            موستةفعيلون             موستةفعيلون 

لادان د ئةظىَ ديَرا هؤزانيَدا د ثيَكهاتةيا ئاساييا ثةيظىَ دا هاتية كرن, ئةو ذى كو د نيظة ديَرا ئيَكيَدا ثةيظا ليَكدايا (عاشق و مةعشووق) ذ ثيَكهاتةيا ويَيا ئاسايى لاداية و ل جهىَ وىَ (مةعشووق و عاشق) بكارهيناية كو ئةظىَ ضةندىَ ذى كاريطةرى ل سةر كيَشا هؤزانىَ هةبووية.

جزيرى د نموونةيةكا ديتر دا دبيَذيت:

نيَرطزيَن شةنط دمةستن ضةث و راست

ساقييان جام  د دةستن ضةث و راست  (تةحسين ئيبراهيم دؤسكى: 2011، 85).

د ئةظىَ نموونا بوريدا هؤزانظانى كيَشا (رةمةلا شةش تةفعيلةيا مةخبوونا مةحزوف) بكارهيناية و ذ سىَ يةكةييَن (فاعيلون  فاعيلاتون  فةعيلون ) ب ئةظى رِةنطىَ ل خوارىَ دياركرى:

نيَر/ط/زيَن/        شةنط/ د/مةس/تن/       ضة/ث و/ راست

   فاعيلون               فاعيلاتون                  فةعيلون

سا/قي/يان/         جام/د/ دةس/تن/          ضة/ث و/ راست 

  فاعيلون               فاعيلاتون                  فةعيلون

لادان د ئةظىَ ديَرا هؤزانيَدا د ثيَكهاتةيا ئاساييا ثةيظىَ دا هاتية كرن, ئةو ذى كو د نيظة ديَرا ئيَكيَ و دووآ دا ثةيظا ليَكدايا (راست و ضةث) ذ ثيَكهاتةيا ويَيا ئاسايى لاداية و ل جهىَ وىَ (ضةث و راست) بكارهيناية كو ئةظىَ ضةندىَ ذى كاريطةرى ل سةر كيَشا هؤزانىَ هةبووية.

ئةنجام

طرنطترين ئةنجام ذ ئةظىَ ظةكؤلينىَ:

1- لادان و عةرووز د هؤزانا كلاسيكييا كورديدا دوو ديارديَن ثيَكظةطريَداينة و ثيَكظة كاردكةن، هةر ئيَك ذ ئةوان دبيتة هؤكار بؤ دروستكرنا يىَ ديتر.

2- ئةنجامدانا لادانىَ ذ لايىَ جزيريظة بةهرا ثتر بؤ مةبةستيَن كيَشىَ بووية ب ثلا ئيَكىَ, ضونكى ئةو لادانيَن ذ لايىَ ويظة هاتينة ئةنجامدان كاريطةريا راستةوخؤ ل سةر كيَشا هؤزانىَ هةبووية.

3- هؤزانا كلاسيكييا كوردى ب طشتى و هؤزانا مةلايىَ جزيري ب تايبةتى طةلةك طرنطى ب لادانىَ داية و ب شيَوةيةكىَ بةرضاظ لادان د ئةظىَ قوناغا هؤزانيَدا هاتيية. ب تايبةتيذى د ناظ جؤريَن لاداناندا؛ لادانيَن دةنطى جهةكىَ تاييبةت د هؤزانيَن مةلايىَ جزيريدا هةية و ب رِيَذةيةكا باش هاتينة بكارئينان.

4- لادانيَن د بياظىَ ثةيظيَ ب شيَوةيةكىَ بةرضاظ د هؤزانيَن مةلايىَ جزيريدا دهيَنة ديتن ب تايبةتى لادان د بياظىَ بكارهينانا ثةيظيَن بيانيدا كو ب ريَذةيةكا ئيَكجار بةرفرةه د ناظ هؤزانيَن جزيريدا بةرضاظ دبن, ديسان لادانا ثةيظىَ ذلايىَ تيَكدانا ثيَكهاتا ئاساييا ثةيظىَ هةروةسا دياردا سظككرنا ثةيظىَ.

ليستا ذيَدةران

ئيَك: ثةرتوك:

ا- ب زمانىَ كوردى:

ئاميَدى، صادق بهاء الدين، (1987) ريَزمانا كوردى يا هةظبةركرى كرمانجيا ذوورى و ذيَرى، بةغداد: ضاثا ئيَكىَ، دار الشؤون الثقافية العامة.

ئورمانى، نزار، (2005) خوين د همبيَزا بةفرىَ دا ظةكؤلينةكا فؤرماليستى شيكاري ية د شعرا موئةيةد تةيب دا، هةوليَر: ضاثا ئيَكىَ، ضاثخانا وةزارةتا ثةروةردىَ.

ئيبراهيم، ئاريانا، (2011)، شيَوازة ئةدةبيةكانى رؤذنامةى خةبات (2003- 2006)، هةوليَر: ضاثى يةكةم، ضاثخانةى رؤشنبيرى.

ئةحمةد، خورشيد رةشيد، (1989) رِيَبازى رِؤمانتيك لة ئةدةيى كورديدا، بةغدا: دةزطاى رِؤشنبيرى و بلاوكردنةوةى كوردى.

ئةرستو، هونةرى شيعر، (2004) وةرطيَران: عةزيز طةردى، سليَمانى: ضاثى يةكةم، ضاثخانةى طةنج.

ئةرستو، هونةرى شيعر، (2011) وةرطيَران، عةزيز طةردى،  سليَمانى: ضاثى دووةم، ضاثخانةى رِيَنما.

بيَدار، جمال حبيب الله (2012). دةروازةى شيعرناسين. هةوليَر: ضاثى يةكةم. دةزطاي نارين بؤ ضاث و بلاَؤكردنةوة.

جةميل، مةسعود، (2015) قؤناغيَن كيَشناسيا هؤزانا كوردى، دهؤك: ضاثا ئيَكىَ، ضاثخانا خانى.

حةمةخان، نوورى فارس، (2004)، عةرووزى كوردى، هةوليَر: ضاثى يةكةم، ضاثخانةى ئاراس

 خانكى، كؤظان، (2011) ئؤسمان سةبرى و ئالييةك ذ سةربؤرِا وى يا ئةدةبى، هةوليَر: ضاثا ئيَكىَ، ضاثخانا حاجى هاشم.

 خؤشناو، هيَمن عومةر، (2010)، شيعرييةتى دةقى ضيرؤكى كوردى، هةوليَر: ضاثى يةكةم، ضاثخانةى رؤشنبيرى، هةوليَر.

 

دؤسكى، تةحسين ئيبراهيم، (2011) ديوانا مةلايىَ جزيرى، دهؤك: ضاثا دووىَ، ضاثخانا خانى.

 

 زياب، ئةبو عوبةيد عةبدوللا (2005)، هؤزانا نويخازى ل دةظةرا بةهدينان، هةوليَر: ضاثا ئيَكىَ، ضاثخانا وةزارةتا ثةروةردىَ.

 عةبدوللا، عةبدولسةلام نةجمةدين، (2008) شيكردنةوةى دةقى شيعرى لة رووى زمانةوانيةوة، هةوليَر: ضاثي يةكةم، ضاثخانةى حاجى هاشم.

 عةبدوللا، حةليما خؤرشيد، (2007) بةراورديةكا كيَشناسى د ناظبةرا عةرووزا كوردى و فارسى (ديوانيَن مةلايىَ جزيرى و حافز شيرازى وةك نموونة)، دهؤك: ضاثا ئيَكىَ، ضاثخانا خانى.

 غازى، ضنار صديق، (2008) ئاراستيَن تةكنيكى د شعرا نوى يا كوردى دا- دةظةرا بةهدينان بةدرخان سندى وةكو نمونة، هةوليَر: ضاثا ئيَكىَ، ضاثخانا حاجى هاشم.

 قادر، خانزاد عةلى، (2011) زمانى شيعرى حاجى قادرى كؤيي و مةحوى و شيَخ رةزاى تالةبانى، هةوليَر: ضاثى يةكةم، ضاثخانةى حاجى هاشم.

 كانةبى، دليَر صادق (2013). هةندىَ لادانى زمانى لاى سىَ شاعيرى نويَخازى كورد (ليَكؤليَنةوةيةكى زمانةوانيية). سليَمانى: ضاثى يةكةم.

 طةردى، عةزيز، (1999) كيَشى شيعرى كلاسيكى كوردى و بةراوردكردنى لةطةلَ عةرووزى عةرةبى و كيشى شيعرى فارسيدا، هةوليَر: ضاثى يةكةم، ضاثخانةى وةزارةتى رِؤشنبيرى.

 محةمةد، حةمدية حةسةن، (2012)، لايىَ هونةرى و ناظةرؤكا هؤزانا سةبرى بؤتانى، هةوليَر:ضاثا ئيَكىَ، ضاثحانا حاجى هاشم.

 محةمةد، محةمةد بةكر، (2004) ثةخشانة شيعرى كوردى، هةوليَر: ضاثى يةكةم، دةزطاى ئاراس.

 نهيَلى، نعمت الله حامد، (2013) ثراكتيزةكرنا رةخنا نوو يا ئةنطلو ئةمريكى لسةر تيَكستيَن طروثا نوكرن هةر و هةر، دهؤك: ضاثا ئيَكىَ، ضاثخانا هاوار.

 يةعقووبى، عةبدولخالق، (2005) دةنطى بلورينى دةق، سليَمانى: ضاثى يةكةم، ضاثخانةى راز.

ب زمانىَ عةرةبى:

 ويس، احمد محمد (2002). الانزياح في التراث النقدي و البلاغي. دمشق: الطبعة الأولى. مطبعة اتحاد الكتاب العرب.

 الكبيسي، طراد (2011). مدخل في النقد الادبي. بغداد: الطبعة الأولى. دار اليازوري العلمية.

 كوين، جان (2000). النظرية الشعرية (بناء لغة الشعر- اللغة العليا). ترجمة: احمد درويش. القاهرة: الطبعة الأولى. دار الغربي للطباعة و النشر.

ج- ب زمانىَ ئينطليزى:

Leech, Groffry N  (1969) A Linguistic Guide to English Poetry Longmann, London and New York.

Plett, Heinrich F (2010) Literary Rhetoric: Concept-Structurs-Analyses, Brill,Lieden. Boston.

Abrams,M.H .(2005) Aglossary of Literary Terms Boston: Geoffry Galt Harpham.

دوو: طوظار:

 حميد، قهرمان عبداللة (2013). شلوظةكرنةكا نذيارطةرى بؤ دوو هؤزانيَن ديوانا (تير ذ كظانا دوةشن و بةر تيَنة من). دهؤك: طوظارا هةلبةست. هذمار (10). ضاثخانا هاوار.

سىَ: ناميَن ئةكاديمى:

 ئةحمةد، ئيبراهيم حةسةن، (2002) شيَخ رةزايى تالةبانى 1835- 1910 و زمانى شيعرة كوردييةكانى، نامةى ماستةر، زانكوى سةلاحةددين: بةشى كوردى، كوليذى ثةروةردة.

 ئةحمةد، صافية محةمةد، (2013) لادان لة شيعرى نويَخوازى كورديدا (1980- 1991)، نامةى دكتورا، زانكؤى كوية: فاكةلَتى زانستى مروظايةتى.

 ئةحمةد، عةدلة جةميل، (2003) رِؤلىَ عةبدولرةحيم رةحميىَ هةكارى د نويكرنا هؤزانا كورديدا، ناما ماستةرىَ، زانكؤيا دهؤك: كوليذا ثةروةردىَ.

 بن زيان، عبدالقادر (2011).جمالية الانزياح في القرأن الكريم. شهادة ماجستير. كلية الاداب و اللغات. جامعة ابي بكر بلقايد. تلمسان.

 قادر، شيَرزاد عةبدولَلاَ (2014). لادان لة شيعرى (رِةفيق سابير)دا. نامةى ماستةر. سكولى زمان. زانكؤى سليَمانى.

 نعمة، ذيمان صبرى، (2015) رولىَ لادانيَن رةوانبيَذى د شيعرييةتا هؤزانيَدا ديوانا (ئةحمةدى خانى) وةك نموونة، ناما ماستةرىَ، زانكؤيا دهؤك: فاكؤلَتيا زانستيَن مروظايةتى، سكولا ئادابىَ.   


 

 

 

 


 

الاروز سببا لاعادة خلق انحرافات الاصوات والكلمات في الشعر الكردي الكلاسيكي الديواني ملا جزيري نموذجا

ملخص:

 هناك بعض الأبعاد المهمة لصحوة اللغة الأدبية، لأن اللغة معروفة بشكل أساسي في النصوص الأدبية، وتذكر النص نفسه يلجأ إلى عدة أبعاد مختلفة تختلف إذا نظرنا إلى أحدها فهي أبعاد الانحراف خاصة في خلق مشاكل القصائد، لأن الانحراف يلعب دورا فعالا في إيقاظ اللغة الأدبية. تطور اللغة الأدبية، يمكننا القول أن الانحراف هو طريقة تمييز اللغة الأدبية عن اللغة العادية، الانحراف في مستوى الاختلاف في اللغة، مثل حروف العلة والحروف الساكنة، الانحرافات في مستوى الصوت تزداد أو تنقص أو تتغير أو وأكثر ما يتم، على مستوى المعاملة، فعل سبق المعاملة وتأخيرها بشكل عام، وإن كان له تأثيره الخاص على أشعار الملا الجزيري في خلق ثقل وإيقاع قصائده، واحد، كم من الأثر الإيجابي للانحراف على القصائد التي يظهرها.

 الكلمات المفتاحة: العروض، اللغة الشعرية، اهمية اللغة الشعرية، الانحراف الصوتي، الانحراف الكلمات.

 

 

 

 

 

AROZ AS A REASON FOR RECREATING DEVIATIONS OF SOUNDS AND WORDS IN CLASSICAL KURDISH POETRY DIWANI MALA JAZIRI AN EXAMPLE

Barzan Hussein Mohammed

Barzan Salih Ilyas

ABSTRACT:

There are some important dimensions to the awakening of the literary language because the language is known mainly in literary texts, and remembering the text itself resorts to several different dimensions that differ if we look at one of them, which are the dimensions of deviation, especially in creating the problems of poems, because deviation plays an effective role in awakening the literary language.  The development of literary language.[A1]  We can say that deviation is the way to distinguish literary language from ordinary language, deviation in the level of difference in the language, such as vowels and consonants, deviations in the level of sound that increase, decrease, or change, or most of what occurs, at the transaction level, an action preceded.  Treatment and its delay in general, although it had its  effect on the poetry of Mullah Al-Jaziri in creating the weight and rhythm of his poems, as one, how much of a positive effect the deviation had on the poems that it showed.

KEYWORDS: Rhyme, Poetic language, Importance of poetic language, Phonetic deviations, Deviation of word.

 

 

 



* ڤەکولەرێ بەرپرس.

This is an open access under a CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)

[1]) بؤ ثتر ثيَزانينان ل سةر دةريا و قالبةكيَشان بنيَرة:

-          مةسعود جةميل، قؤناغيَن كيَشناسييا هؤزانا كوردي، ل (61- 99).

-          حةليما خؤرشيد عةبدوللا، بةراورديةكا كيَشناسى د ناظبةرا عةرووزا كوردى و فارسى (ديوانيَن مةلايىَ جزيرى و حافز شيرازى وةك نموونة)، ل (243- 266).

-          عةزيز طةردى، كيَشى شيعرى كلاسيكى كوردى و بةراوردكردنى لةطةلَ عةرووزى عةرةبى و كيشى شيعرى فارسيدا، ضاثى يةكةم، ضاثخانةى وةزارةتى رِؤشنبيرى، 1999، ل (138- 210).


 [A1]Is the given sentence connected to the prior statement? If so, please link it to the preceding one. If not, further explanation is required.