پێشەکی
ناڤونیشان و کەرەستەیێ ڤەکۆلینێ:
ئەڤ ڤەکۆلینە لژێر ناڤونیشانێ (پێکهاتا پەیڤێن لێکڕشتی د فەرهەنگا (قازی))دایە و کەرەستەیێ ڤەکۆلینێ بریتییە ژ پەیڤێن لێکڕشتییێن د فەرهەنگا ناڤبریدا.
ڕێبازا ڤەکۆلینێ:
د ئەڤێ ڤەکۆلینێدا ڤەکۆلەری ڕێبازا وەسفی و ڕێبازا ئاماری بکارهیناینە.
گرنگییا ڤەکۆلینێ:
ئەڤ ڤەکۆلینە یا گرنگە، ژبەرکو ب مفا وەرگرتن ژ یەکەیا شروڤەکەرا زمانی کو (مۆرفیم)ە، یاسا بۆ پەیڤێن لێکڕشتییێن کو د فەرهەنگێدا هاتین، دێ هێنە داڕشتن.
ئارمانجا ڤەکۆلینێ:
ئارمانجا سەرەکییا ئەڤێ ڤەکۆلینێ دیارکرنا یاسایێن پێکهینانا ئەوان پەیڤێن لێکڕشتییە ئەوێن کو د پشکا(کوردی - عەرەبی) یا فەرهەنگێدا هاتین، ئەڤە ژ لایەکیڤە و دیارکرنا ڕێژەیا سەدییا یاسایێن ئەوان پەیڤان ژ لایەکێ دیترڤە، ب شێوەیەکێ دیتر ڤەکۆلەر دێ سەلمینیت کا هەر یاسایەک چەند پەیڤێن لێکڕشتییێن کو د فەرهەنگێدا هاتین، بخۆڤەدگریت و (ڕێژەیا سەدی) یا هەر یاسایەکێ دێ هێتە دیارکرن.
ئەگەرێ هەلبژارتنا بابەتێ ڤەکۆلینێ:
ئەگەرێ سەرەکییێ هەلبژارتنا بابەتێ ڤەکۆلێنێ ئەوە کو پترییا ڤەکۆلەر و نڤێسەران پەیڤێن لێکڕشتی ب پەیڤێن لێکدایی هژمارتینە، ئاکو جوداهی د ناڤبەرا ئەواندا نەکرییە، ئەگەرێ دیتر د زڤڕیتەڤە بۆ کێمییا ڤەکۆلینان لسەر ئەڤی بابەتی، ب شێوەیەکێ گشتی هەتا نوکە د گۆڤەرا بەهدینیدا هیچ نامەیەکا ماستەرێ و دکتۆرایێ لسەر نەهاتییە نڤێسین و هەروەسا هیچ ڤەکۆلینەکژی لسەر ئەڤی بابەتی نەهاتییە ئەنجامدان، ژبەرهندێ ڤەکۆلەری ب فەر زانی ڤەکۆلینێ لسەر ئەڤی بابەتی ئەنجامبدەت.
سنوورێ ڤەکۆلینێ:
سنوورێ زمانییێ ڤەکۆلینێ ئاستێ پەیڤسازی بخۆڤەدگریت.
ئاریشەیا ڤەکۆلینێ:
ئاریشەیا ڤەکۆلینێ ئەوە کو تا نهۆ ل ژێر ناڤونیشانێ ڤەکۆلینێ یاسا بۆ پەیڤێن لێکڕشتی ل دویڤ هزرا مۆرفیمێ نەهاتینە داڕشتن.
پرسیارێن ڤەکۆلینێ:
- ئەو کیژ ڕێکێن دروستکرنا پەیڤانن، یێن کو پشکدارییێ د پێکهاتا پەیڤێن لێکڕشتیدا دکەن؟
- پەیڤا لێکڕشتی ژ چەند مۆرفیمان پێکدهێت؟
- ئەرێ مەرجە پاشگر پشکدارییێ د پەیڤا لێکڕشتیدا بکەت؟
- ئەو کیژ یاسانە، کو پترترین نموونە لسەر دهێنە پراکتیک کرن؟
- ئەو کیژ یاسانە، کو کێمترین نموونە لسەر دهێنە پراکتیک کرن؟
- ڕێژەیا سەدییا هەر یاسایەکێ چەندە؟
پێکهاتا ڤەکۆلینێ:
ئەڤ ڤەکۆلینە ژبلی پێشەکی و ئەنجام و لیستەیا ژێدەران ژ سێ تەوەران پێکدهێت، تەوەرێ ئێکێ تایبەتە ب ڕێکێن دەولەمەندکرنا فەرهەنگا زمانیڤە. د تەوەرێ دوویێدا بەحسێ تێگەهـ و پێناسەیێن پەیڤێ و جۆرێن ئەوێ ژ لایێ پێکهاتنێڤە هاتییە کرن. تەوەرێ سێیێ گرێدایە ب لێکڕشتن و پەیڤێن لێکڕشتی و یاسایێن ئەوێ و ڕێژەیا هەر یاسایەکێ لدویڤ پەیڤێن د فەرهەنگێدا هاتین.
تەوەرێ ئێکێ: ڕێکێن دەولەمەندکرنا فەرهەنگا زمانی:
ئێک ژ ئەوان بابەتێن کو پەیوەندی ب پترییا زمانێن جیهانێڤە هەی، بابەتێ ڕێکێن دەولەمەندکرنا فەرهەنگا زمانییە. ل خوارێ دێ ب کورتی بەحسێ هندەک ژ ئەوان ڕێکان کەین، ئەوێن کو پەیوەندی ب بابەتێ ڤەکۆلینێڤە هەی:
١- لێکدان Compounding: لێکدان وەکو ڕێک واتە (کریارا لێکدانا دوو پەیڤان یان پتر بۆ پێکهێنانا پەیڤەکا نوی) (George yule, 2014: 55)، ب کێمی ژ دوو مۆرفیمێن ڕیشەیی پێکدهێت (ئەوڕەحمان حاجی مارف، ٢٠٠٤: ٣٩٨) ئەڤجا چ بتنێ بهێن وەکی (مارماسی) یان ب هاریکارییا مۆرفیما بەندا ناڤبەند بیت وەکی (پیرەمێر). (پەیڤا لێکدایی دشێت ب ڕێکا لێکدانا پشکێن ئاخڤتنێ دابەشی ئەڤان جۆران ببیت:
١- ناڤێ لێکدایی
٢- هەڤالناڤێ لێکدایی
٣- هەڤالکارێ لێکدایی
٤- کارێ لێکدایی) (ئەوڕەحمانی حاجی مارف، 1987: 84 95). شروڤەکرنا ل سەری ئەوا کو دەربارەی لێکدانێ هاتی، بۆ پترییا پەیڤێن لێکدایی یا باشە، بەلێ لگەل هندێ هندەک پەیڤ د زمانیدا هەنە، کو دوو پەیڤێن خودان واتا پشکداری د پێکهاتا ئەواندا نەکرییە، بۆ نموونە (ڕاستبێژ، ڕووکەن... ).
٢- داڕشتن Derivation: ئێک ژ ئەوان ڕێکایە یا کو بەربەلاڤ د دروستکرنا پەیڤاندا(Kerim DEMiRCi, 2013: 55)، واتە ڕێکەکا سەرەکییە بۆ داڕشتنا پەیڤان(Yusuf YILDIRIM, 2010: 97). هندەک ژ کەرەستەیێن زمانی ب بوورینا دەمی ژ لایێ مۆرفۆلۆجیڤە گوهۆڕین ب سەردا دهێن و ب هاریکارییا مۆرفیمێن داڕشتنێ کەرەستەیەکێ نوی ب واتایەکا نوی دهێتە داڕشتن(Nesrin BAYRAKTAR, 2014: 153)، ب شێوەیەکێ دیتر، داڕشتن پەیڤەکا نەسادەیە کو ژ پەیڤەکا سادە و لگەل زێدەهییەکێ پێکدهێت، ئەڤجا ئەو زێدەهییە چ پێشگر بیت یان پاشگر بیت، یان هەردووک پێکڤە بهێن. وەک: کارگەهـ (کەمال جەلال غەریب، ٢٠١٢ : ٤٤). زێدەباری ئەڤێ چەندێژی د ڕێکا داڕشتنێدا مەرج نینە هەمی دەمان پەیڤەکا سادە هەبیت، بۆ نموونە نڤیسەر، ڤەکۆلەر ....
٣- تێکەلکرن Blending: مەبەست ژ ئەڤێ دیاردەیێ ئەوە کو پەیڤەکا نوی ژ ئەنجامێ تێکەلکرنا پارچەیێن دوو پەیڤان دروست ببیت ( Saree Adil and Sarah Saad, 2020: 3)، واتە ((د ئەڤێ پرۆسەیێدا ب تنێ دەستپێکا پەیڤێ دهێتە وەرگرتن و دهێتە گرێدان ل گەل دوماهیکا پەیڤا دی. بۆنموونە: خونجە + ئاڤ = خوناڤ.)) (شێرزاد سەبری عەلی و ئاراز مونیب،٢٠١٦: ٢٥٨).
ڕۆژنامە + گۆڤار= ڕۆڤار (هێمن سەلاحەدین ڕەمەزان،٢٠١٥: ٤٠).
ئەمیر + زادە = میرزا
دل + ئازار = دلزار
تەوەرێ دوویێ : تێگەهێ پەیڤێ و پەیڤ ژ لایێ پێکهاتنێڤە
هەر ژ کەڤندا و تا نهۆ گەلەک گرنگی ب پەیڤێ هاتییە دان، ژبەرکو یەکەیەکا سەرەکییە د ناڤ هەمی زماناندا و ژ گەلەک لایانڤە دهێتە پۆلین کرن. پترییا ڕێزمانڤان و شارەزایێن زمانی دیارکرییە کو پەیڤ گرنگترین یەکەیا واتادارا زمانییە، ژ پیت و بڕگەیان پێکدهێن. ئەڤەژی هندەک ژ ئەوان بۆچوونانن:
((وشە کەرەستەی زمانە و لە دەنگێ وە یا چەند دەنگێ دروست ئەکرێ، وەک وشەی (خانزاد)، لەدەنگی (خ، ا، ن، ز، ا، د) پێکهاتووە.)) (نووری عەلی ئەمین، ٢٠١٣: ٣٣).
پەیڤ: ئەو کەرەستەیە یێ کو واتایێ ددەت و دبیت بڕگەیەک بیت یان پتر ژ بڕگەیەکێ (Hasan KOLCU, 2013: 129).
پەیڤ: ((وشە بریتییە لە کۆمەڵە دەنگێکی بەزار دروستکراو مانایێ ئەبەخشێ. بەپێی ئەم پێناسینە (گوڵ)، (گەنم)، (ڕەش)، (با) هەر یەکە وشەیەکە چونکە هەر یەکەی لە کۆمەڵە دەنگێکی بەزار دروستکراو دروست ئەکرێ و مانایێک ئەبەخشێ.)) (وریا عومەر ئەمین، ٢٠٠٤: ٣٦٣).
پەیڤ: ((گوتراوێکە لە چەند دەنگێک پێک دێت کە بەشێوەیێکی تایبەتی خراونەتە پاڵ یەک واتای هەیە.)) (عبدالستار فتاح حسن، ١٩٩٦: ١٠).
((وشە لە زمانی کوردیدا لە مۆڕفیمێک یا زیاتر پێکدێ ...)) (مستەفا ئێلخانیزادە، ٢٠٢١: ١٠).
جۆرێن پەیڤێ ژ لایێ پێکهاتنێڤە :
ئێک ژ ئەوان بابەتێن کو گەلەک بۆچوون لسەر هەی، بابەتێ پەیڤ ژ لایێ پێکهاتنێڤەیە، ئەڤەژی دزڤڕیتەڤە بۆ هندەک ئەگەران، ئێک ژ ئەوان ئەگەران بۆ هەبوونا ڕێباز و تیۆرێن جوداجودا دزڤڕیت. دەربارەی جۆرێن پەیڤێ ژ لایێ پێکهاتنێڤە بۆچوونێن جودا جودا هەنە، هندەک ژ ئەوان بۆچوونان ئەڤەنە:
- لیژنەی زمان و زانستەکان ب ئەڤی ڕەنگی دابەشکرییە:
١- سادە
٢- ناسادە، ناسادەش دەبێتە:
- داڕژاو
- لێکدراو
- ئاوێتە (لیژنەی دەستووری زمانی کوردی، ١٩٨٥: ٢١-٢٢).
عەبدولواحید موشیر دزەیی ب ئەڤی شێوەیی دابەش کرییە:
١- سادە
٢-لێکدراو
٣-دارژاو
٤-دەستە (عەبدولواحید موشیر دزەیی، ٢٠١٣: ٣١-٣٢).
شهاب شێخ طیب لگەل ئەڤێ بۆچوونێیە:
١- وشەی سادە
٢- وشەی ناسادە، ناسادەش دەبێتە:
وشەی
داڕێژراو
أ- وشەی
ئالۆز
وشەی گەردانراو
بێ
ناوبەندە
ب- وشەی
لێکدراو
بەهۆی ناوبەندە (شهاب شێخ طیب، ٢٠١٤: ٧٩).
گەلەک دابەشکرن و بۆچوون بۆ بابەتێ پەیڤ ژ لایێ پێکهاتنێڤە هەنە، ب مفا وەرگرتن ژ مۆرفیمێ وەکو یەکەیا شروڤەکەرا زمانی، ڤەکۆلەری ئەڤ بۆچوونە پەسەندکرییە، ئەوژی پەیڤا سادە و نەسادە و نەسادە ژی دبیتە داڕشتی و لێکدایی و لێكڕشتی.
١- پەیڤا سادە: ئەو پەیڤن یێن کو د شیاندایە بتنێ واتایێ بدەن (Süer EKER, 2013: 255 ). ئانکو ((وشەی ساده ئەو وشانەن که چیتر ناتوانرێت بەسەر مۆرفێمی بچوکتر دابـەش بكرێن)) (غازی عەلی خورشید،٢٠١١ : ٦٧ ). بۆ نموونە: گول، سێڤ، باش... .
٢- پەیڤا نەسادە: پەیڤا نەسادە دابەشی سێ جۆران دبیت:
أ - پەیڤا داڕشتی: ((ئەو زیادی یەی دەچێتە سەر وشەیەکی سادە و دەبێتە هۆی دروست کردنی وشەی داڕێژراو بریتییە لە: پێشگر و پاشگر یا هەردوو (پێشگر و پاشگر) پێکەوە )) ( ئەوڕەحمانی حاجی مارف، ١٩٨٧: ٤٨-٤٩). بۆ نموونە:
پێشگر
+ پەیڤ بهێز
پەیڤ + پاشگر
کوردستان
ئەگەر لدویڤ ئەڤێ پێناسەیێ بیت، مەرجە پەیڤا سادە د هەمی پەیڤێن داڕشتیدا هەبیت، لێ هندەک پەیڤ د زمانێ کوردیدا هەنە کو پەیڤا سادە پشکداری د پێکهاتا ئەواندا نەکرییە، ئانکو مەرج نینە هەمی دەمان پەیڤەکا سادە پشکدارییێ د پێکهاتا پەیڤا داڕشتیدا بکەت. بۆ نموونە:
پێشگر
+ ڕەگ ڕاگر
پێشگر
+ ڕەگ + پاشگر ڕاهێنەر
ب- پەیڤا لێکدایی: ((وشە لێکدراوەکان کاتێک دروست دەبن کە دوو وشە یان زیاتر پێکەوە دادەنرێن بۆ دروستکردنی وشەیەکی نوێ بە واتایەکی نوێوە و دەتوانن ئەرکی بەشە ئاخاوتنە جیاوازەکان ببینن)) (حاتم ولیا محمد،٢٠١٩ :٩٧).
ب دیتنا ڤەکۆلەری پەیڤا لێكدایی ئەڤا کو هاتییە پێناسەکرن ژ لایێ (حاتم ولیا محمد)یڤە، ئەڤ چەندە بۆ هەمی پەیڤێن لێكدایی یا گونجای نینە، پترییا جاران ژ دوو مۆرفیمێن سەربەست پێکدهێن، بەلێ د هندەک نموونەیاندا ئەڤ چەندە یا دروست نینە، وەکی د ئەڤان نموونەیاندا (ڕەشبین، نانپێژ، ئاڤزێ و وەلاتپارێز...). ل ئەڤێرێ بۆمە دیاردبیت کو مۆرفیما سەربەست و مۆرفیما بەندا ڕەگی دهێن، ژبەرهندێ ئەو پێناسە یا باش نینە و لسەر هەمی نموونەیێن زمانێ کوردی جێبەجێ نابیت.
ج- پەیڤا لێکڕشتی: مەبەست ژ لێکڕشتنێ ((ئەو وشەیە بە هەر دوو پڕۆسەی لێکدان و داڕشتندا تێپەڕی بێت؛ جا چ سەرەتا دوو وشە لێکدرابێت و پاشان وشە لێکدراوەکە گیرەکی پێوە لکێنرابێت.)) (سەعید کەرەمی، ١٣٦٣، ١٨٦). ب واتایەکا دیتر، پەیڤا لێکڕشتی ب ئەڤی ڕەنگی دروست بوویە، ل دەستپێکێ د کریارا لێکدانێدا دەرباز دبیت و پاشی ب زێدەکرنا مۆرفیمەکا بەندا داڕشتنێ (پاشگر) پەیڤا لێکڕشتی پێکدهێت. وەک: دوودلی، دەستکەفتی، دلنەرمی... .
تەوەرێ سێیێ: لێکڕشتن د زمانێ کوردیدا
لێکڕشتن ژ لایێ زاراڤیڤە: لێکڕشتن ب شێوەیەکێ گشتی د ناڤ زمانێ کوردیدا وەکو پێدڤی نەهاتییە ڤەکۆلین، د ئەڤێ ڤەکۆلینێدا دێ هەوڵ هێتە دان کو ڤەکۆلەر ئەڤێ دیاردەیێ ب ڕێکا یاسایێن جوداجودا بدەتە دیارکرن. لێکڕشتن وەکو زاراڤ تێکەلکرنا سێ مۆرفیمان یان پتری سێ مۆرفیمانە، ئەڤجا دبیت ئەو مۆرفیم مۆرفیما سەربەست بیت یان مۆرفیما بەندا ڕەگی بیت یان مۆرفیما بەندا دارشتنێ (پاشگر) بیت ب مەرجەکی پێدڤییە مۆرفیما بەندا داڕشتنێ لگەل هەبیت. لێکڕشتن د بنیاتدا ژ دوو پشکان پێکهاتییە، پشکا ئێکێ (لێک) ب واتایا (لێکدان) دهێت، پشکا دوویێ (ڕشتن) ب واتایا (داڕشتن ) دهێت، ئەڤ هەردووکە هاتینە تێکەلکرن و زاراڤەکێ نوی پێکهینایە، ئەوژی زاراڤێ لێکڕشتنە و ئەڤە بوویە پێکهینانەکا نوی و بابەتەکێ نوی د ناڤ زمانێ کوردیدا.
ڕێبازا لێکڕشتنێ: لێکڕشتن ژ هەردوو کریارێن یان ڕێکێن لێکدانێ و داڕشتنێ هاتییە دروستکرن و د ئەڤێ ڤەکۆلینێدا مەبەست ژ لێکڕشتنێ ئەوە کو ئەو پەیڤێن د زمانێ کوردیدا هەر چەندە بەری هینگێ هاتینە لێکدان و ب ڕێکا لێکدانێ هاتینە ناڤکرن، ئەگەر پاشگرەک لسەر ئەوێ لێکدانێ هاتە زێدەکرن، ل ئەوی دەمی ئەو پەیڤە دێ ب لێكڕشتی هێتە ناڤکرن. (هەروەسا د مۆرفۆلۆجییا کوردیدا ب شێوەیەکێ کێم باس لێ هاتییەکرن، بەلێ ب هویری د ئاخفتن و فەرهەنگێن زمانیدا چەندین پەیڤێن جوداجودا دبوارێن جوداجودا هاتینە بەرچاڤکرن، پترییا پەیڤێن زمانی ئەگەر پەیڤا لێکدایی یان داڕشتی بتنێ هات، ل ئەوی دەمی پڕۆسەیا لێکڕشتنێ دروست نابیت، پێدڤییە پەیڤا لێکدایی و مۆرفیما داڕشتنێ پێکڤە بهێن، ل ئەوی دەمی دێ پڕۆسەیا لێکڕشتنێ دروست بیت) (شێروان حوسێن خۆشناو ٢٠١٦: ١٢٢). د پڕۆسەیا لێکڕشتنێدا پڕۆسەیا لێکدانێ بەری پڕۆسەیا داڕشتنێ دکەڤیت (ئیبراهیم محەمەد خدر، ٢٠٢٢: ٤٧). واتە ئێکەم جار پەیڤ وەکی دانەیەکا فەرهەنگییا لێکدایییە و پترییا جاران ژ دوو مۆرفیمێن سەربەست پێکدهێن و پاشی ب ڕێکا داڕشتنێ پەیڤەکا نوی ژ پەیڤا لێکدایی دهێتە دروست کرن(شێروان حوسێن خۆشناو، ٢٠١٦: ١٢٣).
تایبەتمەندییێن پەیڤا لێکڕشتی:
١- پێدڤییە کریارا لێکدانێ و داڕشتنێ پێکڤە بهێن.
٢- پێدڤییە پەیڤا لێکڕشتی ژ سێ مۆرفیمان و پتر پێکبهێت.
٣- ئەو پەیڤا دبیتە پەیڤەکا لێکڕشتی، پێدڤییە ل دەستپێکێ بهێتە لێکدان و پاشی ب زێدەکرنا مۆرفیمەکا داڕشتنێ کو پاشگرە، ئەڤ دیاردەیە پێکدهێت .
٤- نابیت پەیڤا لێکدایی بتنێ بهێت یان پەیڤا داڕشتی بتنێ بهێت.
٥- مەرج نینە (مۆرفیما سەربەست) پشکدارییێ د پەیڤا لێکڕشتیدا بکەت.
یاسایێن دروستکرنا پەیڤێن لێکڕشتی:
فەرهەنگا قازی ژ دوو پشکان پێکدهێت، پشکا (کوردی - عەرەبی) و (عەرەبی - کوردی)، د ئەڤێ ڤەکۆلینێدا پەیڤێن لێکڕشتییێن کو د پشکا(کوردی - عەرەبی)دا هاتین، یاسا بۆ هاتینە داڕشتن، ب شێوەیەکێ دیتر، کەرەستەیێ ئەڤان یاسایان ژ پەیڤێن لێکڕشتییێن فەرهەنگا ناڤبرییە.
١- (مۆرفیما سەربەست
+ مۆرفیما سەربەست
+ مۆرفیما
بەندا پاشگر
پەیڤا
لێکڕشتی)
پەیڤێن لێکڕشتییێن د فەرهەنگێدا ئەوێن کو پێکهاتێن ئەوان لدویڤ ئەڤێ یاسایێنە، ئەڤەنە:
(( ئارخافک ل١١، ئاڤپاشدانک ل١٣، ئەزمانخۆشی ل١٧، ئێکجاری ل٢٠، ئێکبیری ل٢٠، باهینک ل٢٥، برینکاری ل٢٦، بەتراپێرار ل٢٩، بەربەرک ل٣٠، بەرتڤک ل٣٠، بەرواری ل٣١، پاکدلی ل٣٩، پێستویرک ل٤٦، تەڤنپیرک ل٥٥، تیڕۆژک ل٥٨، چارمێرک ل٦٥، چارەسەری ل٦٥، چاڤبرسی ل٦٥، چاڤزەرک ل٦٥، چاڤسۆری ل٦٥، چاڤشۆری ل٦٥، چیڕدرێژی ل٦٨، حاجی رەشک ل٧٠، ، خالخالوک ل٧٦، خۆشخۆشک ل٧٩، خوینگەرمی ل٧٩، خەمساری ل٨١، ددانکوهی ل٨٥، دلپاکی ل٨٦، دلتەری ل٨٦، دلخۆشی ل٨٦، دلڕەشی ل٨٦، دلکرمی ل٨٦، دلگەرمی ل٨٦، دلگەشی ل٨٦، دمدمی ل٨٦، دووجارکی ل٨٧، دەستدرێژی ل٩٠، دەستکورتی ل٩٠، دەستوورکاری ل٩٠، دەستگۆرک ل٩٠، دەقدەقی ل٩١، دویڤدویڤک ل٩٣، ڕووساری ل٩٧، رەشڕەشک ل٩٩، زێدەگاڤی ل١٠٧، زیڤزیڤە ل١٠٨، ژێردەریای ل١١٠، سەربارک ل١١٨، سەپشکی ل١١٨، سەپلکی ل١١٨، سەرخۆشی ل١١٩، سەردەڤک ل١١٩، سەرڕەقی ل١١٩، سەرسەری ل١١٩، سەرشۆڕی ل١١٩، سەرگێژی ل١١٩، سەرهەڤیرک ل١٢٠، شەڕبەسی ل١٢٩، شەڤڕەڤینک ل١٣٠، شەڤکویری ل١٣٠، قدقدانک ل١٤٦، قولقولک ل١٤٩، ڤڕڤڕۆک ل١٥٤، گولگولی ل١٧٣، گولشێنی ل١٧٣، ململانێ ل١٨٦، نازنازۆک ل١٩٥، ناڤچاڤک ل١٩٦، نیازپاکی ل٢٠١، هەتاڤزەرک ل٢١٠))
٢- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا ڕەگی + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤێن لێکڕشتییێن د فەرهەنگێدا ئەوێن کو پێکهاتێن ئەوان لدویڤ ئەڤێ یاسایێنە، ئەڤەنە:
(( ئارمانجبەر ل١١، ئاڤزێک ل١٣، باکوزیرک ل٢٤، باوەشینک ل٢٥، برینپێچی ل٢٦، بلندبێژی ل٢٧، بلندبینی ل٢٧، بەرگری ل٣١، پالدەر ل٣٩، پشتئێشی ل٤١، پەنابەر ل٤٤، تگبیرکەر ل٥٠، جەبلکەر ل٦٢، چاپکەر ل٦٥، حەرامخۆر ل٧١، حیلەکەر ل٧٤، خوینگەڕۆک ل٧٩، خیزداعویرک ل٨٢، خێڤزانک ل٨٣، دارئالینک ل٨٣، دادکەر ل٨٣، دزیکەر ل٨٥، دەرمانکەر ل٨٩، دەروونزانی ل٨٩، راریکەر ل٩٤، ڕووتکەر ل٩٧، ڕێنجبەر ل١٠٢، سارکەر ل١١٢، سویندخۆر ل١١٧، سەرکێشی ل١١٩، سەرنڤیسەر ل١٢٠، سێرکەر ل١٢٣، شۆلکەر ل١٢٨، شەڕکەر ل١٢٩، فەرمانبەر ل١٤٣، فەرماندەر ل١٤٣، فێلکەر ل١٤٤، کارکەر ل١٥٨، کورتانکەر ل١٦٢، گرێدەر ل١٧١، گۆریکەر ل١٧٢، نڤێژکەر ل١٩٨)).
٣- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما تافێ بووری + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤێن لێکڕشتییێن د فەرهەنگێدا ئەوێن کو پێکهاتێن ئەوان لدویڤ ئەڤێ یاسایێنە، ئەڤەنە:
((بارکەفتی ل٢٣، پارچەکری ل٣٨، پاشمایی ل٣٩، جەوهەردایی ل٦٤، چاڤترسای ل٦٥، دلگرتی ل٨٦، ڕزگارکری ل١٠١، ژەهردای ل١١٠، سنووردای ل١١٦، سەرگۆتار ل١١٩، سەرلەقیایی ل١٢٠، سەرهاتی ل١٢٠، عەداڤگرتی ل١٣٤، عەزابدایی ل١٣٥، غرورگرتی ل١٣٨، قەیدکری ل١٥٣، کارکری ل١٥٨، کەڤزگرتی ل١٦٧، ناڤبری ل١٩٥، هەتک چۆیی ل٢١٠))
٤- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا ناڤبەند + مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤێن لێکڕشتییێن د فەرهەنگێدا ئەوێن کو پێکهاتێن ئەوان لدویڤ ئەڤێ یاسایێنە، ئەڤەنە:
((ئاخەسپیک ل١١، تەپەسەری ل٥٣، دلەدلی ل٨٦))
٥- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا پێشگر + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤێن لێکڕشتییێن د فەرهەنگێدا ئەوێن کو پێکهاتێن ئەوان لدویڤ ئەڤێ یاسایێنە، ئەڤەنە:
((باوەرپێکەر ل٢٤، پالڤەدەر ل٣٩، دلڤەکەر ل٨٦، ڕێڤەبەر ل١٠١، زارڤەکەر ل١٠٣، ، کارتێکەر ل١٥٧))
٦- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا ناڤبەند+ مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤێن لێکڕشتییێن د فەرهەنگێدا ئەوێن کو پێکهاتێن ئەوان لدویڤ ئەڤێ یاسایێنە، ئەڤەنە:
(( بابەلیسک ل٢٢))
پەیڤا ليکڕشتی (ڕێڤەبەر) د بنەڕەتدا ب ئەڤی ڕەنگییە: ب + ڕێ (ڕێک) + ڤە+ب (بە) + ەر ، بەلێ هاتییە داتاشین و ب ئەوی ڕەنگێ ل سەری لێهاتییە. کەرەستەیێ (ڤە) ڤەکۆلەری وەکو نیمچەسەربەست یان (پاشپرتک) سەرەدەری لگەل کرییە.
٧- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا پێشگر + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما تافێ بووری + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
((چاڤ ڤەکری ل٦٥، دەڤبەردای ل٩١ ،سەربەردای ل١١٨))
٨- (مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا پاشگر= پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤێن لێکڕشتییێن د فەرهەنگێدا ئەوێن کو پێکهاتێن ئەوان لدویڤ ئەڤێ یاسایێنە، ئەڤەنە:
((پەقپەقۆشک ل٤٤ ،تەزتەزینک ل٥٤، تەقتەقۆک ل٥٥، هەژهەژۆک ل٢١٠))
٩- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
(( پێشکێشکەر ل٤٦))
١٠- (مۆرفیما بەندا خۆیی + مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
(( خۆبەختکەر ل٧٨))
١١- (مۆرفیما بەندا خۆیی + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما تافێ بووری + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
((خۆڕستی ل٧٨))
١٢- (مۆرفیما بەندا خۆیی + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
(( خۆکوژی ل٧٩))
١٣- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا ناڤبەند + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما تافێ بووری + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
(( خۆشەویستی ل٧٩))
١٤- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤێن لێکڕشتییێن د فەرهەنگێدا ئەوێن کو پێکهاتێن ئەوان لدویڤ ئەڤێ یاسایێنە، ئەڤەنە:
(( دارکوکە ل٨٣، ڕێخۆشکەر ل١٠١))
پەیڤا لێکڕشتی (دارکوکە) د بنەڕەتدا ب ئەڤی ڕەنگییە: دار + کون+ ک (کە) + ەر، بەلێ هاتییە داتاشین و ب ئەوی ڕەنگێ ل سەری لێهاتییە.
١٥- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا پاشگر + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
((دەستپێشخەری ل٩٠))
١٦- (مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما سەربەست + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما تافێ بووری + مۆرفیما بەندا پاشگر = پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
(( ژاراڤکری ل١٠٩))
پەیڤا ليکڕشتی (ژاراڤکری) د بنەڕەتدا ب ئەڤی ڕەنگییە: ژێر + ئاڤ+ ک (کە) + ر+ ی ، بەلێ هاتییە داتاشین و ب ئەوی ڕەنگێ ل سەری لێهاتییە.
١٧- (مۆرفیما بەندا بنکەیی + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما بەندا پاشگر= پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
(( فێرکەر ل١٤٤))
١٨- (مۆرفیما بەندا بنکەیی + مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما تافێ بووری + مۆرفیما بەندا پاشگر= پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
(( کێرهاتی ل١٦٨))
١٩- (مۆرفیما بەندا ڕەگ + مۆرفیما تافێ بووری + مۆرفیما بەندا ڕەگ + م.تا.بووری + مۆرفیما بەندا پاشگر= پەیڤا لێکڕشتی)
پەیڤا لێکڕشتییا د فەرهەنگێدا ئەوا کو پێکهاتا ئەوێ لدویڤ ئەڤێ یاسایێیە، ئەڤەیە:
(( گۆتگۆتک ل١٧٢))
دڤێت ئاماژە ب ئەوێ چەندێ بهێتە کرن کو ژبلی یاسایێن ل سەری هندەک یاسایێن دیتر ژی هەنە بۆ پەیڤێن لێکڕشتی، بەلێ ژبەرکو ڤەکۆلین تایبەتە ب فەرهەنگا (قازی) ڤە، ژبەرهندێ بتنێ ئەو یاسایە هاتینە دارشتن و دیارکرن، ئەوێن کو گرێدای ب فەرهەنگا ناڤبریڤە.
ژمارەیا پەیڤێن لێکڕشتی و ڕێژەیا سەدییا ئەوان لدویڤ یاسایان:
د ئەڤێ ڤەکۆلینێدا نوزدە (19) یاسا لدویڤ پەیڤێن لێکڕشتییێن کو د فەرهەنگێدا هەنە، هاتینە داڕشتن، ئانکو پێکهاتا پەیڤێن لێکڕشتی د فەرهەنگا ناڤبریدا لسەر یاسایێن جۆراوجۆر هاتینە دیارکرن. د فەرهەنگێدا (162) پەیڤێن لێکڕشتی هەنە و ژمارەیا پەیڤێن هەر یاسایەکێ لێکدانی سەد(100) بوویە و پاشی دابەشی ژمارەیا گشتییا پەیڤان بوویە، کو (162) نە، ب شێوەیەکێ دیتر ڕێژەیا سەدییا هەر یاسایەکێ ب ئەڤی ڕەنگییە:
