ئاستى باوەڕبوون بە هزرى خورافى لاى خوێندكارانى زانكۆ

أحمد على حمە محمود¹ و  بەختيار أبراهيم فتاح²

ahmad.ali@univsul.edu.iq

¹بەشى زانستە كۆمەڵايەتيەكان، كۆلێجى پەروەردەى بنەڕەت، زانكۆى سلێمانى، سلێمانى/ عێراق

²بەشى زانستە كۆمەڵايەتيەكان، كۆلێجى پەروەردەى بنەڕەت، زانكۆى سلێمانى، سلێمانى/ عێراق

وةرطرتن: 07/2023 ثةسةندكرن: 11/2023 بةلاظكرن:  03/2024          https://doi.org/10.26436/hjuoz.2024.12.1.1300

خورافە وەك کولتورێکی بە جێماو ڕیشە و بنەچەیەکی میتۆلۆژی و مێژوویەکی هەزارەها ساڵی هەیە، ئەستەمە هەروا بە ئاسانی بنەبڕ بکرێت لە نێو تاكەكانى كۆمەڵگەدا، ئامانجی ئەم توێژینەوەيە پێوانەکردنی ئاستی بەربڵاوی هزری خورافيە لاى خوێندكارانى زانكۆ و زانينى گرنگترين بيرە خورافيەكان و ئاستى جياوازى بوونى هزرى خورافى لاى خوێندكارانى زانكۆ بەپێى گۆڕاوەكانى (ڕەگەز، شوێنى نيشتەجێبوون، جۆرى خوێندن)، ميتۆدى وەصفى بەكارهاتووە بۆ وەصفكردنى هزرى خورافى لاى خوێندكارانى زانكۆ، كۆمەڵگەى توێژينەوەكە خوێندكارانى زانكۆى سلێمانيەو (378) خوێندكار وەك نمونە وەرگيراوە،  توێژەر پێوەرێكى ئامادەكردوە كە لە (27) بڕگە پێكهاتوە پاش وەرگرتنى راستى و جێگيرى بۆ پێوەرەكە و شيتەڵكردنى داتاكان، توێژينەوەكە گەيشت بەم ئەنجامانە: هزرى خورافى زاڵە بەسەر بيركردنەوەى خوێندكارانى زانكۆ هزرى خورافى لاى خوێندكارانى مێينە زياترە وەك لە خوێندكارانى ڕەگەز نێر و لاى ئەو خوێندكارانە زياترە كە لە دەرەوەى شارەكان نيشتەجێن و لاى خوێندكارانى لە كۆلێجە زانستيەكان كەمترە وەك لەو خوێندكارانەى لە كۆلێجە پزيشكى و كۆلێجە مرۆييەكان دەخوێنن.

كليلە ووشەكان:خورافە، ئەفسانە، خوێندكار، زانكۆ، هزر

1- پێشەکی

مرۆڤ لەو ڕۆژەی ئەفرێنراوە بە دواى نهێنییەکانی گەردووندا گەڕاوە تا تێگەيشتنى هەبێت لە گشت ئەو دياردە ژيانى و سروشتيانەى كە ڕوو دەدەن و ئەميش وەڵامێكى نيە بۆيان، بۆيە زۆرجار بۆ تێگەيشتن لەم جۆرە دياردانە پەناى بردوەتە بەر تێهزرينێكى نا لۆجيكى خۆى بۆ دياردەكان و وەك بنەمايەك بۆ لێكدانەوە سەيرى كردوون، كە ئەم لێكدانەوە نا لۆجيكى و نازانستيانە لە لێكدانەوەى مرۆڤى نوێدا بە هزرێكى خورافى ناودەبرێت. لە لايەكى ترەوە خورافە رەگو ڕيشەيەكى قوڵی لە مێژوو کولتورى گەلان دا هەیە و بە ناخی بوون و ژیاندا ڕۆچووە، نەوە بە دوای نەوەدا ئاڵوگۆڕ و دەستا و دەستى پێدەکرێت. سەرەراى پێشكەوتنى زانست خورافە شوێنکی پیرۆز و دیار و بەرچاوی هەیە لە ژیانی هەر تاکێکی کۆمەڵگا، بە بڕ و شێوە و فەنتازیای جیاواز، ڕۆڵ و کاریگەری و جێکەوتی بەجێ دەهێڵێت، ئەویش بە پێی مێژوو ژینگەی سروشتی.

1-1 کێشەی توێژینەوە:

یەکێك لەو گرفتە فرە ڕەهەندانەی بە بەردەوامی و لە دێر زەمانەوە بە فۆڕمی جیاواز، ڕووبەڕووی هەر تاکێکی ئەم کۆمەڵە دەبێتەوە بە گشتی و فێرخوازان بە تایبەتی، بە ڕێژە و ئاستی جیاواز، ڕەنگدانەوەی هەیە لەسەر هەست و ناخ و دەروونی هەر تاکێکی پەروەردەیی، ئەگەر بیت و بە ئاشکراش دەرنەکەوێت لە وتەو و کردار و هەڵسووکەوتیاندا.

خورافە وەك کولتورێکی بە جێماو ڕیشە و بنەچەیەکی میتۆلۆژی و مێژوویەکی هەزارەها ساڵی هەیە، ئەستەمە هەروا بە ئاسانی بنەبڕ بکرێت لە نێو تاكەكانى كۆمەڵگەدا، چونکە ئەم هزرە خورافیە ڕەنگدانەوە و کاریگەری نەرێنی هەیە بۆ سەر فێرخوازان و نەوەکانی داهاتوو، دواجاریش دەبێت بە ڕاستییەك لەلایان و پیادەی دەکەن لە ژیاندا. بۆيە ئەم توێژينەوەيە مەبەستێتى هزرى خورافى لەلاى فێرخوازان بخاتە ڕوو وەلآمى ئەو پرسيارە بداتەوە كە تاچەندە هزرى خورافى بەربڵاوە لەناو توێژى خوێندكارانى زانكۆ دا.

1-2 گرنگییەکانی توێژینەوە:

لەئاستى تيۆريدا ئئەم توێژينەوەيە گرنگە چونكە:

1. خورافە دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی- مێژوویی فرە ڕەهەندی ڕێژەیی هەیە لەسەرجەم جومگەکانی کۆمەڵگادا، بۆيە گرنگى خۆى هەيە، چونکە یەکێکە لە بابەتە هەستیارەکان و کە کەمترین توێژينەوە كراوە لە بارەيەوە.

2. ئەم توێژینەوەیە لە بابەتێك دەدوێت، تا ئێستاش هەندێك لە پەروەردەکاران بە تابوو و قەدەغەی دەزانن بۆ قسە لەسەر کردنی، وەك ئەوەی توێژەر هەستی پێدەکات، هەتا ئێستاش هیچ بابەتێك چ وەك توێژینەوە یان سەرچاوەیەك بە زمانی کوردی لای لێنەکراوەتەوە.

هەروەها لەڕووى پراكتيكيەوە گرنگە چونكە ئەنجامەكانى ئەم توێژينەوەيەی بەرچاو ڕونیەك بە خوێندكاران و پەروەردەکاران دەدات تا لە مانا و شێوە و ناوەڕۆکی هزرى خورافی و شارەزابوون بە داهاتووی فێرخوازان تێبگەن.

1-3 ئامانجەکانی توێژینەوە:

1- پێوانەکردنی  ئاستی باوەڕبوون بە خورافات لاى خوێندكاران

2- زانينى گرنگترين بيرە خورافيەكان لاى خوێندكارانى زانكۆ

3- زانينى ئاستى جياوازى بوونى هزرى خورافى لاى خوێندكارانى زانكۆ بەپێى گۆڕاوەكانى (ڕەگەز، شوێنى نيشتەجێبوون، جۆرى خوێندن).

1-4 سنورەكانى توێژینەوە:

1. بواری مرۆیی: خوێندكارانى زانكۆ

2. سنورى شوێن: زانكۆى سلێمانى سلێمانی

3. سنورى کات: ١/٢/٢٠٢٣ تا ١/٧/٢٠٢٣

1-5 پێناسەی چەمك و زاراوەکان

خوێندکار: ئەو تاكەيە كە ئایندەی خۆی لەسەر بناغەی هەوڵ و تێکۆشان بونیاد بنێت لەسەرەتای خوێندن تا بەدەستهێنانی بڕوانامەو خوێندنی باڵا بەرەو کەناری ئارامیو بەختەوەری و سەرفرازی . (جگەر سۆز ، ٢٠١٣ ، ٧٦)

خوێندکار: ، خوێندکار تاكێكى  زۆر چالاکە پێويستە بەدوای زانیاریدا وەبەتەنگ خوێندن و خوێندنەوە بێت ، مامۆستا ناتوانێت زانست بدات ئەگەر خوێندکار ئەو کەشە نەخوڵقێنێ بۆ ئەوەی بەئاسانی زانست لە مامۆستاکەی وەربگرێت ، لە کۆمەڵ و لە بازاڕی کار و لە پەڕتوک و لە بڵاوکراوەو ئینتەرنێت وە بەدەستی بهێنێت ، خوێندکار لەکەشێکی گونجاوو ژینگەیەکی کراوە دا بۆ وەرگرتنی فێربوون ئامادەیی هەبێت بۆ ئەوەی بەرامبەر کێشەکان بوەستێ و توانای دۆزینەوەی چارەسەری هەبێت بۆ تەنگەچەو گرفتەکان . (قەرەداغى و سروە، ٢٠٠٧ ، ٧).

پێناسى توێژەران بۆ خوێندكار:

بەهەموو گشت ئەو تاكانە دەگرێتەوە كە لە چوارچێوەى سيستەمێكى ڕێكخراو نيشتمانيدا قۆناغەكانى خوێندن دەخوێنن، بە پێى پێودانگە نێودەوڵەتيەكان و بەمەرجى بوونى مەنهەجێك كە تاكەكەى پێوە وابەستە كرابێت.

پێناسەی خورافە:

بابەتێکی ئاڵۆز و تەمومژاوی وەها کە لەگەڵ مرۆڤایەتییدا بوونی هەبێت، بۆیە تا ئێستاش مشتومڕێکی بێ کۆتایی لەسەرە. ئەویش بەوە دەست پێدەکات کە ئایا ئەفسانە پێش ڕەفتارە پیرۆزەکانە یان ڕەفتار پێش ئەفسانەیە لە ڕاستیدا مرۆڤ پاش ملکەچبوونی بۆ بیرو بۆچوونێك، ئەوسا هانا بۆ نواندنی ڕەفتاری پیرۆز دەبات. واتە هەبوونی دیاردە و لایەنە پیرۆزەکە، کە بەلامانەوە دەکەوێتە پێش ڕەفتارە پیرۆزەکە، لەم حاڵەتەدا شتێکی لۆجیکییە ئەگەر بڵێین ئەفسانەکان پێش ڕەفتارە پیرۆزەکان کەوتوە و سەری هەڵداوە ( گەرمیانی، ٢٠٠١، ٢-٣)، هەروەها فەرهەنگی (قاموس الخرافیات و الأساطیر)، باسی خورافە دەکات و دەڵێت: خورافە (شعبیا): گێڕانەوەی ئەفسوناوی میللی و خۆڕسکی ماناداری سیمبوڵییە و (أدبیا): چیرۆکێکی کورتە بە شێوەی پەخشان، یا هۆنراوە، ڕووداوەکان و کەسایەتییەکان ئەفسوناوین (بادنجکي، ١٩٩٦، ٩-١٠).

خورافە حیکایەتێکی پاڵەوانسازییە و پڕە لە زیادەڕۆیی و کرداری بانسروشتی، بەڵام پاڵەوانەکانی بریتین لە بەشەر یان جنۆکە، خواوەند هیچ ڕۆڵێکی تیادا نییە (السواح، ٢٠٢١، ل٢٦).

پێناسەی پاڵس: بریتییە لە مومارەسەکردنی چەند سروتێکی باوەڕدارانە کە بە شێوەیەکی گشتی لە لوجیکەوە دوورن، بریتیین لە ئەنجامی نەزانینی یان ترسان لە نادیاریی، ئاماژە دەکەن بۆ باوەڕبوون بە چەند هێزێکی نەبینراو و نەزانراو، کە دەتوانرێت لە ڕێی چەند سروتێکی دیاریکراوەوە کاریان تێبکرێت (پاڵس، ٢٠٠١، ٤٢).

پێناسەی لوسی میر: گوزارشتە لە چيرۆكێك كە پاڵەوانەكانى زۆربەى كات بونەوەرێكى سەرو سروشتين يان مرۆڤن، بابەتى چيرۆكەكە هەندێك ڕووداوى ڕابردووە مەبەست لێى گێڕانەوەى ئەزمونى كەسەكان يان گێڕانەوەى هەندێك ڕوداوى ناو فۆلكلۆرى ميلليە بۆيە هەر لەنێو خەڵكدا دەستاودەست دەكات (میر، ١٩٨٣، ٣٩١).

پێناسەی ئەنجلش: باوەڕێکی نیمچە ئایینی یا چالاکی یا هەڵسوکەوتێکی نیمچە ئاینییە، بە گشتی یا درێژکراوەی باوەڕی ئایینی پێشوەختە، یا گەندەڵی هاوشێوەیەیی ئەم باوەڕەیە (عیسوی، ١٩٨٣، ١٢).

پێناسەی تيۆرى: بیروباوڕێکی ڕێکخراوە لەسەر بنەمای خەیاڵ و ئەفسون بونیادنراوە، لە دا کەوتدا بوونی نییە، کات و دانەرەکەشی نادیارە و، جێگەی باوەڕ نییە. زۆربەی جار لەسەر زمانی مرۆڤەکان یان ئاژەڵان داڕێژراوە و پەند و دانای تیادا بەرجەستەیە

1-6 توێژینەوەکانی پێشوو:

１- توێژینەوەی (زعرور، 1972) بەناونيشانى: دەرخستنى ئاستى باوەربوون بە خرافە لەنێوان خوێندكاران و ڕەنگدانەوەى لەسەر ڕەفتاريان. توێژینەوەیەکی مەیدانی لەسەر فێرخوازانی زانکۆکان لە لوبنان

 ئامانجى توێژينەوەكە زانينى ئاستى بيرى خوڕافيە لاى خوێندكاران بەپێى جياوازى گۆڕاوەكانى ڕەگەز و جۆرى خوێندن، ميتۆدى وەسفى بەكارهاتووە، كۆمەڵگەى توێژينەوەكە بريتيبووە لە (٦٠٤) فێرخوازی کچ و کوڕن، پرسيارنامەيەكى (٥٩) بڕگەى بەكارهاتووە بۆ كۆكردنەوەى زانياريەكان لە نمونەى توێژينەوەكە. لە ئەنجامدا توێژەر گەیشتۆتە ئەو دەرئەنجامەی کە خورافە کەم دەبێتەوە بە زیادبوونی ئاستی فێربوون. هەروەها کچە فێرخوازی زانکۆ زیاتر هەڵگری هزرى خورافەن لە کوڕەکان. و فێرخوازانی بەشی وێژەیی زیاتر هەڵگری خورافەن لە فێرخوازانی بەشە زانستییەکان. وە پێی وایە کە خورافات ناچێتە ژێر باری لێکۆڵینەوەی ئەزمونکارییەوە.

２- توێژينەوەى (يحيى، 2009) بە ناونيشانى: بيرباوەڕى خورافى لاى خوێندكارانى زانكۆ لە شارى موصل لە عێراق.

ئامانجى توێژينەوەكە زانينى ئاستى بيرى خورافيە لاى خوێندكارانى زانكۆ، هەروەها دەرخستنى ڕێژەى هزرى خورافى لاى خوێندكاران و زانينى بيرباوەڕى خورافى لاى خوێندكاران بەپێى جياوازى (ڕەگەز، پسپۆڕى، بارى كۆمەڵايەتى، قۆناغى خوێندن) كۆمەڵگەى توێژينەوەكە خوێندكارانى زانكۆى موصل بووە و نمونەى توێژينەوەكە بريتيە لە (259) خوێندكار، پێوەرێكى (48) بڕگەى بەكارهاتووە و ئەنجامى توێژينەوەكە گەيشتوەتە ئەوەى كە هزرى خورافى لاى خوێندكاران بوونى هەيەو هزرى خورافى لاى ڕەگەزى مێ زياترە وەك لە ڕەگەزى نێر و لاى قۆناغى يەكەم زياترە وەك لە قۆناغى چوارەم بەڵام خوێندكاران جياواز نين بەپێى پيسپۆرى و بارى كۆمەڵايەتى.

３- توێژينەوەى (فرحان، 2015) بە ناونيشانى: بيركردنەوەى خورافى و پەيوەندى بەهەندێك گۆڕاوەوە

 ئامانجی توێژينەوەكە زانینی بیرکردنەوەی خورافيە لاى خوێندکارانی زانکۆ لە لیبیا و عێراق و بەراوركردن لە نێوانيان دا و زانینی گرنگی جیاوازی هزرى خورافى لە نێوان خوێندکارانی زانکۆ بەپێی گۆڕاوەکانی ڕەگەز و قۆناغی خوێندن و جۆرى خوێندن. ميتۆدى وەسفى بەكارهاتووە لە توێژينەوەكەداو لەڕێگەى پێوەرێكەوە زانياريەكان لە نمونەى توێژينەوەكە وەرگيراوە توێژینەوەکە گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی کە (٧) بڕگەى پێوەرەكە كاريگەرى بەرزیان لە نێوان خوێندکارانی زانکۆ لە عێراق وەرگرتووە، لە کاتێکدا ٨ بڕگە كاريگەرى بەرزیان لە نێوان خوێندکارانی زانکۆ لە لیبیا وەرگرتووە، هەروەها دەرکەوتووە کە جیاوازییەکی بەرچاوی ئاماری لە بیرکردنەوەی خورافى هەيە لەنێو خوێندکارانی زانکۆدا، بەپێی گۆڕاوەکانی ڕەگەز و قۆناغی خوێندن و پسپۆڕی زانستی.

４- توێژينەوەى (سلیمان، 2017) بە ناونيشانى: هزرى خورافى و پەيوەندى بە دروستى دەروونيەوە لاى خوێندكارانى پەيمانگاى هونەرە جوانەكانى خانەقين

ئامانجى توێژينەوەكە زانينى ئاستى بيرى خورافيە لاى خوێندكاران و هەروەها زانينى ئاستى بيرى خورافيە لاى خوێندكاران بەپێى گۆڕاوى ڕەگەز، هەروەها زانينى پەيوەندى نێوان هزرى خورافى و درووستى دەروونى، كۆمەڵگەى توێژينەوەكە بريتيە لە خوێندكارانى پەيمانگاى هونەرە جوانەكانى خانەقين و (100) خوێندكار وەك نمونە وەرگيراوە، لەئەنجامدا دەركەوتوە كە هزرى خورافى لاى خوێندكاران بوونى نيە و خوێندكاران لەبارێكى درووستى دەروونى باشدان.

5- گفتوگۆى توێژينەوەكان: بەسەرنجدان لە توێژينەوەكانى پێشوو دەردەكەوێت كە سەرجەميان ميتۆدى وەصفى يان روپێويان بەكارهێناوە، هەروەها پێوەريان بەكارهێناوە بۆ پێوانەكردنى ئاستى بوونى هزرى خورافە لاى خوێندكاران، كە وە ئەم خەسڵەتانە تا ڕادەیەکی زۆر هاوتایە لەگەڵ ئەم توێژینەوەیەدا کە پێوەری بۆ پێوانەکردنی ئاستی بوونی خورافە لای خوێندکارانی زانکۆ بە کارهێناوە، هەروەها میتۆدی وەسفی بەکارهێاتوە  لە توێژینەوەکەدا سەرەڕای ئەوە ئەنجامەکانی توێژینەوەکانی پێشوو  هاوتان لەگەڵ ئەم توێژینەوەیەدا جگە لە توێژینەوەی (سلمان، 2017) کە دژە لەگەڵ ئەنجامەکانی ئەم توێژینەوەیەدا

2- لايەنى تيۆرى

2-1 هزرى خورافى و عەقڵى مرۆيى:

 سروشتی مرۆڤ وا ئەفڕینراوە کە لە پێناوی خۆشبەختی و لەش ساغیدا هەموو ئەگەرەکان تاقی بکاتەوە، ئەویش بە پۆزش و پاساوهێنانەوە بۆ ڕاڤەکردنی بابەتەکان و ڕووداوەکان کە بگونجێت لەگەڵ هەست و نەستیدا، توێژەران لەسەر ئەوە کۆکن، مرۆڤ لە سەرەتادا، هەوڵیداوە لە بوون و گەردوون و بوونی خۆی تێبگات، بۆ ئەمەش پەنای بردۆتە بەر جۆرێك لە بیرکردنەوە کە پاشان ئەم بیرکردنەوە تایبەت، لەلایەن زانا و فەیلەسوف و توێژەرانەوە لەم سەردەمەدا، ناوی ئەفسانە یان خورافەی وەردەگرێت. ئەفسانە و خورافەش هەروەك ئاین، فەلسەفە و زانست میکانیزمێك بووە کە ڕۆڵی گرنگی بۆ مرۆڤایەتی گێڕاوە (قەزاز، ٢٠١٠، ١٨) لە دنیای مرۆڤی سەرەتاییدا سنورێك لە نێوان مرۆڤ و بەشەکانی دیکەی سروشتدا نییە و هەستكردن بە ئارامى بوونى نيە لە ڕوانگەی مرۆڤی سەرەتاييەوە هێزى سروشت ئەوەندە زۆرە كە هەر بەشێكى سروشت بۆخۆى خودايەكە ( کەمانگەر، ٢٧١٢، ١٠٢)، هەروەها لە سونگەی پەینەبردنییەوە بە نهێنیەکانی گەردوون، پەنای بۆ سیحر و ئەفسانە و خورافە بردووە (حەسەن، ١٩٩٧، ٢١). لەبەرئەوەى مرۆڤ سەرەتا کە باوڕ بە بیروبۆچونێك دەکات، ئەوسا بەهۆی ترسەوە، یان بۆ خۆ نزیکخستنەوە، ئەو ڕەفتارانە دەنوێنێ بۆ ئاسودە بەخشینێك بە دەروون و مێشکە شێواوەکەی (گەرمیانی، ٢٠٠١، ٣). خورافە کاتێك دەردەکەوێت کە ئاوەزى مرۆڤ پەى بە ژمارەیەك خەسڵەتی جیاواز دەبات لە بابەتێکدا یان پاڵنەرێکدا و دەشێت خورافە و وەهم لەسەر هەموو هەستێکی مرۆیی دەربکەوێت، کە بیبنین و بیستن و دەست لێدان و بۆنکردن و تام کردنیش دەگرێتەوە (پاڵس، ٢٠٠١، ٥٨)، بۆيە مرۆڤى سەرەتايى هەميشە لێكدانەوەكانى لەسەر بنەماى عەقڵ نەبوون، بەڵكو لەسەر بنەماى هەستەكانى بووە، بەڵام بە تێپەربوونى كات و گەشەسەندنى بيرى مرۆيى و گەشەى زانست مرۆڤ گەيشتوەتە ئەو بڕوايەى كە دياردە مرۆيى و سروشتيەكان دەكرێت لێكدانەوەى تريان بۆ بكرێت، ئۆگست كۆمت (auguste comte) لە تيۆرەى پۆزەتيفيزم دا ئاماژە بەوە دەكات كە قۆناغى يەكەمى بيركردنەوەكانى مرۆڤ پشت بە لێكدانەوە نازانستيەكان و هزرى خورافى دەبەستێت، پاشان بيرى ئاينى و پاشان زانست (Neill, 2011, 22). پاش ئەم هەموو پێشكەوتنە لە هزرى مرۆڤ و پێشكەوتنى زانستى، ئەوەى جێگەى سەرنجە لێكدانەوەو تێرامانەكانى مرۆڤە لەسەر بنەماى خەياڵى و خورافى، مرۆڤی داماڵراو لە پرەنسیبەکانی عەقڵگەرایی، چەندەها ڕێگە و شێوازی جۆر بە جۆر دەدۆزێتەوە بۆ ئەوەی شێوەکانی خورافە پیادە بکات، بە ئامانجی گەیشتن بە جۆرێك لە دڵنیای دوور لە دڵەڕاوکێ بخزێنێتە دڵ و دەروونی نا ئارامی، لایەنی کەم هیچ نەبێت هاوسەنگییەك فەراهم بهێنێت بۆ داهاتووی ژیانی بەختەوەری، چونكە ئەگەر مرۆڤ نەیتوانی بە شێوەیەکی مادییانە بەرزەفتی چارەنوووسی بکات، هەوڵ دەدات پەنا بباتە بەر وەهەم و واقیعی پێ ڕەنگین دەکات، بۆ بەرگەگرتنی بارە قورسەکانیشی ئەوا پەنا دەباتە بەر چارەسەرە خورافی و ئەفسوناویەکان (حیجازی، ٢٠١٦، ٢٣٤)، بەرزەفتکردنی خورافییانەی واقیع و جڵەوکردنی ئەفسووناویی چارەنوس، دوو هۆکارن کە پێش ئەوەی مرۆڤ بە تەواوی دابڕووخێت یان ملکەچ بکات پەنایان بۆ دەبات، ئەو پەنا بردنەش لەو کاتەدا دەبێت کە ناتوانێت بەرپەچی واقیع بداتەوە و ڕووبەڕووی ببێتەوە (حیجازی، ٢٠١٦، ٢٣٤- ٢٣٥)، ئەمەش جێگەى تێڕامانە كە مرۆڤ هەبێت لەم سەردەەدا پشت بە وەهم و خورافە ببستێت لە لێكدانەوەيدا بۆ دياردەكان كە لە دەوروبەرى ڕوودەدەن، بۆيە کۆمەڵگا کاتێك پاشەکشە دەکات، کە میتۆس شوێنی لۆگۆس دەگرێتەوە. بە واتایەکی تر لە غیابی عەقڵدا کە خورافات و عاداتی سوننەتی و داکەوتوو برەوی پێدەدرێت و پشت لە مەنتیق دەکرێت، ئیتر فەزایەکی مەترسیدار بۆ ئەم خورافاتە خۆش دەبێت (بازگر، ٢٠١٢، ١٧٤).

2-2 خورافە لە کۆمەڵگای مۆدێرنەدا:

هەرچەندە میللەتان هەنگاوی باشیان بڕییوە لە پێشکەوتنی ژیاری و تەکنولوجیادا، بەڵام هیچ نەتەوەیەك دەستەبەرداری بیروباوەڕی خورافی و لێکدانەوەی چیرۆکی خەیاڵاوی خۆی نەبووە، خورافە نەمایشی خۆی دەکات لە ناخ و دەروونی مرۆڤدا وەك بەشێکی دانەبڕاو و جیاکەرەوە لە کەلەپووری مرۆڤایەتی.

خورافە ئەو کاریگەرییە گشتگیر و قوڵەیە کە لەسەر قوڵایی هەست و نەست و باوەڕى کۆی مرۆڤەکان دروستی دەبێت، هەرچەندە مرۆڤ بانگەشەی زانستیبوون و ئەقڵانیبوون بکات و لافی ئەوە لێبدات کە دوورە لە کەوتنە ژێر کاریگەریی بابەتە ڕوحیی و میتافیزیکییەکان، بەڵام بە جۆرێك لە جۆرەکان لەو کاریگەریی و هەژموونە هەر دەرباز نابێت (میراودەلی، ٢٠١٦، ٢٣٧)، چونكە هزری خورافی چەسپاوە لە قوڵایی ناخی مرۆڤدا، بە شێوەیەك لە سەردەمی زانستدا هێشتا بنبڕنەبووە، هەرچەندە لەهەندێك باردا کەسەکە لە بەرزترین ئاستی ڕۆشنبیریشدا بێت. بەپیی زانستی شیکاری خورافە بە ڕوح و تارمایی و نادیارییەکانیەوە، دەرئەکەوێت وەك دروستکراوێکی دەروونی مرۆڤ.(مستەفا، ٢٠١٧، ل٣١)، تەنانەت نەخۆشەکان پەنا دەبەن بۆ ڕەچەتەی جادووگەرانی میللی، بە تایبەتی بۆ نەخۆشییە درێژخایەن و سەختەکان، چونکە مرۆڤ لە کاتی ئەنگێزەدا پەنا دەبات بۆ دەرچەیەك بۆ دەربازبوون، ئەگەرچی خورافەش بێت. (عیسوي، ١٩٨٣، ١٨).

تێكەڵبوونى هزرى خورافە بە زانست كەڵەكەبووى مێژووى مرۆڤايەتيە و هەتا ئێستاش دەست بەرداری نەبووە. مرۆڤایەتی بۆ ماوەیەکی دوورو درێژ بەسەر سوڕماوی لە نێوان خورافە و زانستدا ژیاوە، چونکە وايدەبينێت كە هێڵی جیاکەرەوە ڕوون نییە لە نێوانیاندا (مستەفا، ٢٠١٧، ٣١) چونكە مرۆڤ بوونەوەرێکی ئاڵۆزە، چەند حەزی بە ڕوونی و ئاشکرایی و عەقڵانی بوونی بیرکردنەوە و بەر خورد هەیە بۆ تێگەیشتن لە دونیا و لە خۆی و لە کۆمەڵگا، ئاواش پێویستی بە چەندین وێنە و میکانیزمی تایبەتی خۆخەڵەتاندن و فێڵ لە خۆکردن و بەرهەمێنانی وەهم هەیە (قانیع، ٢٠١٣، ٢٧٧).

2-3 جیاوازی نێوان ئەفسانە و خورافە:

هەندێك لە ڕۆشەنبیران و نوسەران ( ئەفسانە و خورافە) لێك جیا ناکەنەوە و بەیەکیان دەچوێنن، هەتا لە فەرهەنگەکانی زمانی عەرەبی و کوردیشدا، ئەم دوو زاراوەیە زۆر بە زەقی ماناکانیان تێکەڵ دەبن، هەرچەندە ئەفسانە و خورافە حیکایەتی میللی و خەیاڵین. لێرەدا چەند جیاوازیەك بە دیاردەخەین لە نێوان ئەم دوو چەمککە وەك:

١- ئەفسانە گوزارشتێکی ئەدەبی- هێماییە، سیمایەکی شیعرییانەی هەیە و دەچێتە نێو ڕەهایی و نالۆجیکییەوە، تەشویق و وروژاندنی تیایە، مەبەستی فیکری و فێرکردن و پەروەردەیی هەیە، بەڵام لە حیکایەتی خورافیدا خورسکی و زیادەڕۆییەکی بێ ئەندازە لە خەیاڵدا دەکرێت، بە جۆرێك لە باوەڕهێنان دوور دەکەوێتەوە ( ئەسوەد، ٢٠١٥، ٤٥).

٢- ئەفسانە کاتێك ڕۆڵی خۆی دەگێڕێت کە بۆنەی ئایینی و سروت یا فەرمانی ئاکاری و کۆمەڵایەتی پێویستیان بە پاساو بێت، بەڵگەی سەردەمانی کۆنی ڕابردوو، ڕاستەقینە، پیرۆزکردن، بخوازن، بەڵام سەر گوزشتەی خورافی، کە پەیوەندیی کردن بە واقیعێکی نا ئاساییەوە دەیوروژێنێت، بەسەر دیمەنە مێژووییەکانی ڕابردوودا دەکرێتەوە ( ئارام و ئەوانی تر، ٢٠١٥، ٣٣).

٣- ئەفسانە چیرۆکێکی تەقلیدییە لە بارەی جیهانێك کە لە واقعدا بوونی نییە، کاتی دیار نییە و نەناسراوە و دانەرەکەشی نادیارە، پاڵەوانەکانی خەیاڵین، پیاو و ئاژەڵ و خواوەند و ڕوح ئافرێدە کراوی میتافیزیك (ئیسماعیل، ٢٠٠٤، ١٦٢)، بەڵام خورافە زۆر دوور بووە لە واقیع و جێی باوەڕ نەبووە، لەسەر زمانی ئینسان یان ئاژەڵ پەند و حیکمەتی دەربڕیووە ( ئەسوەد، ٢٠١٥، ٤٥).

٤- ئەفسانە پیرۆزە و وابەستەیە بە سیستمێکی ئایینی و ڕێباوەڕێکی دیاریکراوە. بەڵام خورافەکان کەسایەتی و ڕووداوی سەیر و سەمەرە و باسی دێوو جنۆکە و خوداکانیان تێدایە، باسی شتی سەیر و پەرجوویان تێدایە، بەڵام پیرۆز نین. (ئارام حاجی و ئەوانی تر، ٢٠١٥، ١٤٢).

 ٥- ئەفسانە هەمیشە وەکو چنراوێکی جیاواز دەمێنێتەوە، ئەگەر چی دەشێت خورافە ڕۆڵێکی کولتوریی وەك ئەو ڕۆڵەی ئەفسانە ببینن، بەڵام خورافە حیکایەتێکی پاڵەوانسازییە و پڕە لە زیادەڕۆیی و کرداری بانسروشتی (السواح، ٢٠٢١، ٢٩).

٦- ئەریك فرۆم دەڵێت: ئەفسانە بەرهەمی جیهانێکی نا عاقڵانەیە و زمانەکەشی پڕیەتی لە هێما و هزری دینی و فەلسەفی، تەنانەت هزری ئەخلاقیش لە خۆدەگرێ (فرۆم، ١٩٩٢، ١٧٦)، بەڵام خورافە خۆی لەو بابەتە جەوهەریانەی بوون نادات کە ئەفسانەکان باسی دەکات. (حمە عەلی و ئەحمەد، ٢٠١٨، ٢٠٨).

2-4 جیاوازی نێوان هزری زانستی و هزری خورافی: هزرو بیرکردنەوەی مرۆڤ گوزەری کردووە بە چەندەها قۆناغی جیاوازدا، بە درێژایی چاخەکانی مێژوودا، زۆر لەو بیرمەندانە جیاوازن لە دیاریکردنی ئەو قۆناغانەدا، وەك جۆن دێوی، ئۆگست کۆنت، ئارثەر بنشلی.... هتد. هزری خورافی جیاوازە لە هزری زانستی و لۆجیکی، لەبەر ئەوەی بونیاد نەنراوە لەسەر بنچینەیەکی پتەوی هەست کردن. یا لەسەر پەیوەندی هۆو هۆکار، لە ديدى مرۆڤەوە زۆركات جیاوازییەکی جەوهەری هەیە لە نێوان ڕاستی زانستی و ڕاستی خورافیدا، ڕاستی زانستی ڕێژەییە، و ڕاستی خورافی بەرەو گشتگیری و ڕەهای دەڕوات. (عیسوی، ١٩٨٣، ل٢٨)، هەروەها لە ڕووی ئەرکەوە جیاوازییەکی ئەوتۆیان نییە، هەردووکیان هەوڵ دەدات بۆ ڕاڤەکردنی دیاردەکانی دەووروبەری مرۆڤ، بە ئامانجی دەست بەسەرداگرتن و بەرزە فتکردن، لەلايەكى ترەوە جیاوازییەکی گەورە لە نێوان هەردووکیاندا هەیە، ئەویش ئەوەیە بە بەکارهێنانی هێزی باڵایە، هزری زانستی پاپەندە بە ئەزمونگەریوو عەقڵگەراییەوە، بەڵام هزری خورافی هێزی نادیار و بانسروشتی باڵا زاڵە بەسەریدا، وەك پەنا بردن بۆ ڕوحی شەڕەنگێزی و شەیتان و فاڵگرەوەکانیان. (عیسوي، ١٩٨٣، ١٤).

ئەنسرۆپۆلۆجيستى كلاسيكى تايلۆر (Edward Burnett Tylor) ئەوە دەخاتە ڕوو كە ئەوەى كە هزرى خورافى و هزرى زانستى دەيخەنە ڕوو ناتەبان تەنها لەبەر ئەوە نا كە هزرى خورافى كەسى يەو زانستى بابەتيە، بەڵكو هەردووكيان ڕوونكردنەوەيان هەيە بۆ هەر دياردەيەك، بەڵام لێكدانەوەكان جياوازن لەڕووى هێنانەوەى بەڵگەوە، هزرى خورافى دياردەكان وابەستە دەكات بە هێزى خوداوەند و سەروسروشت، بەڵام زانست خودى دياردەكە دەكاتە بەڵگە (سيجال، 2014، 24)، لە کاتێکدا تایلۆر وەک دەقێکی سەربەخۆ مامەڵە لەگەڵ خورافە دەکات، بەڵام فرایزەر بەو ڕێوڕەسمانانەوە دەبەستێتەوە کە هۆکارن بۆ ڕوودانى خورافە، گەورەترین ئاستەنگی لەگەڵ تێڕوانینی تایلۆر و فرایزەر بۆ خورافە وەک تیۆریستێکی سەرەتایی زانست، بێتواناییانە لە ڕەوایەتیدان بە بوونی خورافە لە دوای هاتنی زانست. ئەگەر خورافە لە زانست زیاتر ڕۆڵی نییە بۆچی هێشتا بوونی هەیە؟ بە بۆچزنى تایلۆر و فرایزەر هەرچییەک لە خورافە بمێنێتەوە دوای هاتنی زانست خورافە نییە، چونکە هیچ ئەرکێکی زانستی ئەنجام نادات. لە لایەکی دیکەوە، فەیلەسوفی هاوچەرخی ئەڵمانی هانس بلومبێرگ (١٩٩٦-١٩٢٠) پێیوایە کە بەردەوامبوونی خورافە لە پاڵ زانستدا بەڵگەی ئەوە دەخاتە ڕوو کە خورافە "هەرگیز" هەمان ئەرکی زانستی ئەنجام نەداوە. بەڵام نە بلومنبێرگ و نە تایلۆر و نە فرایزەر ڕوونکردنەوەیەک پێشکەش ناکەن کە بۆچی ئەفسانە، یان ئایین بە گشتی تا ئەم سەردەمەش هەر لە برەودان و جێگەى باوەڕو لێكدانەوەن بۆ دياردەكان (سيجال، 2014، 32-33)

2-5 ئەو تيۆرانەى ڕاڤەى خورافە دەكەن

تیۆری عەقڵانیەتى خورافە: بەپێى ئەم تيۆرە ئەو خورافانەى لەسەر بنەمای هەستی مرۆڤ دامەزراون ئەفسانەیەکی عەقڵانییە. بەپێى تيۆرى عەقڵانى لاى مرۆڤى سەرەتايى خورافە بۆ تێگەیشتنێكى زياتر لە ڕووداوە سروشتییەکان و ئەو هێزانەى لەسەرو دەسەڵاتى مرۆڤەوەيە بونيادنراوە، هەروەها ئەم تیۆرە ڕوونی دەکاتەوە کە خوداوەندەکان کۆنترۆڵی هەموو ئەو ڕووداوە سروشتیانەیان کردووە، وەک نموونەی ئەم جۆرە خورافانە، لێكدانەوەى كلتورە جياوازەكانە بۆ دروستبوونى مرۆڤ، كلتورە جياوەزەكان ڕوونی دەکەنەوە کە مرۆڤ چۆن دروست بووە و خوداوەندەکان چییان بەکارهێناوە بۆ دروستكردنى و ئەو کردارانەی کردوویانە بۆ دروستکردنی مرۆڤ و بوونەوەرەکان.

تیۆری كردەيى خورافە: ئەم تيۆرەيە باس لە چۆنیەتی بەکارهێنانی خورافە دەكات لە پەروەردەى ئەخلاق و ڕەفتاری کۆمەڵایەتی و باس لەوە دەکات کە بيرە خورافيەكان دروستكراون تا كۆنترۆڵى كۆمەڵايەتى تاكەكانى كۆمەڵگەى پێبكرێت، بەجۆرێك لە ڕێگەى بيرى خورافيەوە كارێك ياساخ دەكات لە تاكەكانى كۆمەڵەكە تا ئەنجامى نەدەن يان دەبێت ئەنجامى بدەن، هەروەها باس لەوە دەکات کە خورافە بۆ کۆنترۆڵی کۆمەڵایەتی دروست دەکرێن و خزمەت بە ئەرکی دەستەبەرکردنی سەقامگیری لە کۆمەڵگادا دەکەن.

تیۆری پێکهاتەیی خورافە: بەپێى ئەم تيۆرەيە خورافە پێکهاتەییەکان ئەوانەن کە لەسەر بنەمای هەستی مرۆڤ دامەزراون، ئەم جۆرە ئەفسانە هەردوو دیوی عەقڵی مرۆڤ نیشان دەدەن: لایەنی باش و لایەنی خراپ، خودی دابەشبوو و دووانەی سروشتی مرۆڤ نیشان دەدەن، هەروەها نیشان دەدەن کە چۆن عەقڵی مرۆڤ دەتوانێت باش و خراپ بێت.

تیۆری دەروونی خورافە: تیۆری دەروونی خورافە باس لەوە دەکات کە سەرچاوەى خورافە هەست و سۆزی خودى مرۆڤە و لە نەستى مرۆڤەوە سەرچاوە دەگرێت. کولتوورەکان لە هەموو جیهاندا ترس و پرسیار و ئارەزووی هاوشێوەیان هەبووە کە بۆیان ڕوون نەدەکرایەوە، هەر بۆیەش خورافە دەروونییەکان دروستکراون؛ هەر لەبەر ئەمەشە کە کولتوورە جياوازەكان خورافەى لێكچووى زۆر لە نێوانيان دا هەيە (الكايد، 2010، 224).

3- رێكاره مهیدانیهكان:

3-1 :میتۆدى توێژینهوه:

میتۆدی ڕووپێوی كۆمەڵایەتی بریتییە لە پشكنینێكی گشتگیری بوارێك لە بوارەكانی كۆمەڵگا، یاخود هەڵسەنگاندنێكی زانستیانەی كۆمەڵگا (الشعبینی، 1974، 43) لهم توێژینهوهدا میتۆدى ڕووپێوی كۆمەڵايەتى بەکارهاتووه بۆ دەرخستن و وەسفكردنى ئاستى بونى هزرى خورافى لاى خوێندكارانى زانكۆ، بۆ يە ميتۆدى روپێوى كۆمەڵايەتى بە گونجاو زانيوە بەمەبەستى گەیشتن بە ئەنجامەکانى توێژینەوەکە.

3-2 كۆمهڵگهى توێژینهوه:

كۆمهڵگاى توێژینهوه :گروپێكه له كهسان كه خاوهن چهند تایبهتمهندییهكى دیمۆگرافى یاخود پیشهیى یان كولتورى یان ئابوورى یان كۆمهڵایهتى دیاریكراون، كهدهتوانرێت لێیانهوه نمونەى توێژینهوهكه ههڵبژێردرێت(الحسن، ١٩٩٩، ٥٤٤). کۆمەڵگەى ئەم توێژینەوەکە بريتيە لە خوێندكارانى زانكۆى سلێمانى كە ژمارەيان (23071) خوێندكارە.

3-3 :نموونەى توێژینەوە: نموونه ئهو كۆمهڵه ههڕهمهكیه يە ياخود رێكخراوەيە كه توێژهر لهكۆمهڵگاى توێژینهوهكهیهوه وهرى دهگرێت، كهلێیهوه زانیاریهكان وهردهگیرێن و دهرئهنجامهكان دهردههێنرێت بهزۆرى بههۆى زۆرى ژمارهى دانیشتوانهوه دهگیرێتهبهر(دینكن، ١٩٨٠، ٢٥٧)، نمونەى توێژینەوەکە بەشێوەيەكى هەرەمەكى سادە لە كۆمەڵگەى توێژينەوەكە وەرگيراوە، كە بريتيە لە (378) خوێندكار  بە پێوانەى مۆرگان، كە (172) يان لە ڕەگەزى نێرن و (206) يان ڕەگەزى مێن، (185) يان لە شاردا نيشتەجێن و (193) يان لە دەروەوەى شارن و (232) يان لە كۆلێجە مرۆييەكان خوێندكاران و (89) يان لە كۆلێجە زانستيەكانن و تەنها (57) يان لە كۆلێجە پزيشكيەكانن، وەك لە خشتەى (1) خراوەتە ڕوو

خشتەى (1) نمونەى توێژينەوەكە
گۆڕاو	بژاردە	دوبارە	رێژە
ڕەگەز	نێر	172	45.5
	مێ	206	54.5
شوێنى نيشتەجێبوون	ناوشار	185	48.9
	دەروەى شار	193	51.1
پسپۆڕى	مرۆيى	232	61.4
	زانستى	89	23.5
	پزيشكى	57	15.1

3-4 ئامرازەکانى کۆکردنەوەى زانیارى: بۆكۆكردنەوەى زانياريەكان لە نمونەى توێژينەوەكە پێوەرێكيان ئامادەكردوە كردوە و پاش وەرگرتنى رەزامەندى پسپۆران كە پێوەرەكەيان هەڵسەنگاندوە پێوەرەكەيان دابەشكراوە بەسەر نمونەكەدا، كە (27) برگە لەخۆدەگرێت، پاش ئەوەى فۆرمەكان لە بەرتوێژان وەرگيراوەتەوە، و شيكاريان بۆ كراوە، بۆ هەريەكە لەبرگە كان هەڵبژاردەكانى (لەگەڵيدام) ژمارە (3) و تارادەيە لەگەڵيدام ژمارە (2) و لەگەڵيدانيم (1) يان وەرگرتوە.

3-5 ڕاستگۆيى پێوەرەكە: بۆ دڵنیابوونەوە لە ڕاستگۆیى پێوەرەکان توێژەر هەستاوە بەخستنەڕووى پێوەرەکە بۆ ژمارەیەک لەپسپۆڕانى بوارەکانى(کۆمەڵناسى، دەروونناسى، پەروەردەیی)، توێژەر داواى لێکردوون لەڕێگەى بەکارخستنى پسپۆرى وتوانایانەوە دڵنیا ببنەوە لەگونجاوى بڕگەکان، لەڕووى داڕشتن و ماناوە، لەگەڵ هەر گۆڕانکاری و زیادکردنێک کە بەپێویستى بزانن، توێژەر ئەو بڕگانەى لابردووە کە زیاتر لە(٥) پسپۆر يان زياتر بەباشیان نەزانیبێت لەسەر ئەو بنەمایەى کە ژمارەى پسۆرەکان(5) کەسە لەكۆتايدا پاش چاكردنى گشت برگەكان دەركەوت ئاستى راستى گشت برگەكانى توێژينەوەكە بريتيە (82.96%) كەئەمە رێژەى بەرزى راستى پێوەرەكە دەسەلمێنێت، له پاشكۆی (1) دا ئاماژه بە ناوى پسپۆران و رونكردنەوە لەسەر راستى برگەكان دراوە.

3-6 جێگیرى پێوەرەكە:

3-7 دواى جێبهجێكردنی پێوەرەکان بەسەر نموونەى توێژینەوەکە و داخڵکردنى داتاکان، بەڕێگاى هاوكۆلكەى ئەلفاى كرۆنباغ جێگیرى بۆ نموونەکە وەرگیراوە، دەركەوت بەهاى جێگيرى يەكسانە بە (0.832) كە ئەمەش بەپێى هاوكۆڵكەى كرۆنباغ ئەلفا تا بەهاى جێگيرى لە يەك نزيك ببێتەوە ئاستى جێگيرى پێوەرەكە نيشان دەدات، كەواتە ئاستى جێگيرى لەساتێكى بەرزدايە. وەک لە خشتەى (2) خراوەتەڕوو.

خشتەى (2) جێگيرى پێوەرەكە

ئەلفا كرۆنباغ	ژمارەى برگە
0.832	27

3-7 :ئامرازە ئامارییە بەکارهاتووەکانى توێژینەوەک

1- هاوكۆلكەى كرۆنباغ- ئەلفا: بۆ زانينى ئاستى جێگيرى بڕگەكان

k: ژمارەی بابەتەکانی سەر تاقیکردنەوەکە

∑vi : کۆی جیاوازییەکانی بەشە جیاوازەکانی تاقیکردنەوەکە

vt2: جیاوازی نمرەکانی تاقیکردنەوەکان

2- تاقيكردنەوەى (T)ى يەك گۆڕاو (One Sample T-test): بۆ دەرخستنى ئاستى پێوانەى پێوەرەكان.

3- تاقيكردنەوەى (T)ى بۆ دوو گۆڕاوى سەربەخۆ (Independent Sample T-Test): بۆ دەرخستنى بوونى جياوازى گۆڕاوە دوو بژاردەييەكان.

X= ناوەندە ژمێرەى

S= لادانى پێوانەى

4- هاوكۆلكەى شيكارى جياوازى يەكلايەنە (One-Way ANOVA): بۆ دەرخستنى بوونى جياوازى لە نێوان گۆڕاوەكان كە لە دوو بژاردە زياترن.

5- هاوكۆلكەى (LSD) بەراوردكردنى فرەيى : بۆ بەراوردكردنى جياوازى گۆڕاوەكان لەگەڵ يەكتردا

(Kim, 2017, 23-25)

4- ئەنجامەكانى توێژينەوە:

1- پێوانەکردنی بوونى هزرى خورافی لاى خوێندكاران.

بۆ پێوانەكردنى بوونى هزرى خورافى بەپشتبەست بە هاوكۆڵكەى (ت) بۆ يەك نمونە دەردەكەوێت بەهاى (ت) ى هەژماركراو گەورەترە لە بەهاى (ت) ى خشتەيى و ئاستى بەڵگەدارى يەكسانە بە (0.001) ئەم ئەنجامەش ئەوە دەخاتەڕوو كە پێوەرى پێوانەكردنى هزرى خورافى لاى خوێندكارانى زانكۆ بەڵگەدارى ئامارى هەيە، هەروەها بە بەراوردكردنى ناوەندى ژمێرەيى (63.67) گەورەترە لە ناوەندى گريمانەيى (54) ئەمەش دەريدەخات كە هزرى خورافى لاى خوێندكاران بوونى هەيە، وەك لە خشتەى (3) دا ڕوونكراوەتەوە.

خشتەى (3) بونى هزرى خورافى لاى خوێندكاران
ناوەندە ژمێرەيى	ناوەندى گريمانەيى	لادانى پێوانەيى	نمرەى ئازاد	بەهاى تا		بەهاى بەڵگەدارى
				هەژماركراو	خشتەيى
63.67	54	9.59	377	19.59	1.966	0.001

2- زانينى گرنگترين بيرە خورافيەكان لاى خوێندكارانى زانكۆ:

وەك لە خشتەى (4) دا خراوەتە ڕوو سەرجەم بڕگەكانى پێوەركە لەئاستى بەڵگەداريدان، چونكە بەهاى بەڵگەداريان بچوكترە لە ئاستى بەڵگەدارى (0.05) يان بەهاى (ت) هەژماركراويان گەورەترە لە بەهاى (ت) ى خشتەيى، بەڵام بە پشتبەست بە ناوەندە ژمێرەيى بڕگەكان دەردەكەوێت كە بڕگەى (26) (كە دەستى ڕاستم بخورێت پارەم دەستدەكەوێت) بەرزترين پلەى بەدەستهێناوە، ئەمەش ئەوە دەردەخات كە ئەم زۆرينەى نمونەى توێژينەوەكە باوەڕيانوايە خورانى دەست پەيوەندى بە پارەوە هەيە، هەروەها بڕگەى (25) (ئەگەر چاوت بفڕێت میوانتان دێت) پلەى دووەمى گرتووە بە ناوەندە ژمێرەيى (2.65) لە كاتێكدا برگەى (23) پلەى سێهەمى گرتوە بە ناوەندە ژمێرەيى (2.59) ئەمەش بەو واتايەيى نمونەى توێژينەوەكە لەو باوەڕەدان كە كەروێشك ئاژەڵێكى شومەو نابێت لەماڵدا بەخێوبكرێت و بڕگەى (27) پلەى چوارەمى وەرگرتوە بەمەش زۆرينەى نمونەكە لەوباوەڕەدان خواردنى ماسى و ماستاو پێكەوە دەبێتە هۆى نەخۆشيەكانى پێست، لە كاتێك دا بڕگەى (1) (چاوى پيس كارم تێدەكات) پلەى پێنجەمى وەرگرتوە بە ناوەندە ژمێرەيى (2.47)، بڕوانە خشتەى (4) بۆ ڕونكردنەوى زياتر.

خشتەى (4) بيرە خورافيەكان لاى خوێندكارانى زانكۆ
پلە	بڕگەكان	بەتەواوى وايە	تاڕادەيەك وايە	وانيە	ناوەندى ژمێرەيى	لادانى پێوەرى	بەهاى (تا)	بەهاى بەڵگەدارى
1	26	251	127	0	2.66	0.47	109.512	0.000
2	25	283	56	39	2.65	0.66	77.866	0.000
3	23	268	64	46	2.59	0.70	72.078	0.000
4	27	217	161	0	2.57	0.50	101.074	0.000
5	1	179	199	0	2.47	0.50	96.19	0.000
6	24	201	142	35	2.44	0.66	72.099	0.000
7	15	171	179	28	2.38	0.62	74.584	0.000
8	19	169	180	29	2.37	0.62	74.018	0.000
9	4	173	171	34	2.37	0.64	71.589	0.000
10	9	164	183	31	2.35	0.63	72.928	0.000
11	3	167	176	35	2.35	0.64	71.024	0.000
12	22	175	159	44	2.35	0.68	67.232	0.000
13	6	169	168	41	2.34	0.66	68.386	0.000
14	12	157	192	29	2.34	0.62	73.915	0.000
15	5	157	191	30	2.34	0.62	73.402	0.000
16	21	145	206	27	2.31	0.60	75.077	0.000
17	14	155	184	39	2.31	0.65	69.193	0.000
18	10	162	168	48	2.30	0.68	65.563	0.000
19	7	145	196	37	2.29	0.63	70.185	0.000
20	8	160	166	52	2.29	0.69	64.11	0.000
21	11	150	185	43	2.28	0.66	67.566	0.000
22	13	153	175	50	2.27	0.68	64.861	0.000
23	2	150	180	48	2.27	0.67	65.627	0.000
24	17	137	187	54	2.22	0.68	63.745	0.000
25	20	154	147	77	2.20	0.76	56.693	0.000
26	18	145	164	69	2.20	0.73	58.942	0.000
27	16	130	182	66	2.17	0.70	60.181	0.000
نمرەى ئازاد								377
بەهاى خشتەى								1.966

3- زانينى ئاستى جياوازى بوونى هزرى خورافى لاى خوێندكارانى زانكۆ بەپێى گۆڕاوەكانى (ڕەگەز، شوێنى نيشتەجێبوون، جۆرى خوێندن).

يەكەم: بەپێى ڕەگەز

پشت بەست بە هاوكۆڵكەى (ت) بۆ دوو گۆڕاوى سەربەخۆ دەردەكەوێت كە جياوازى هەيە لە ئاستى بونى هزرى خورافى لاى خوێندكارانى زانكۆ بەپێى گۆڕاوى ڕەگەز، بەو پێيەى بەهاى (ت) هەژماركراو گەورەترە لە بەهاى (ت) ى خشتەيى بە ئاستى بەڵگەدارى (0.001) وە بە بەراوردكردنى ناوەندە ژمێرەيى ڕەگەزەكان دەردەكەوێت كە ناوەندە ژمێرەى ڕەگەزى نێر (61.74) بچوكترە لە ناوەندە ژمێرەيى ڕەگەزى مێ (65.29) ئەم ئەنجامەش ئەوە دەردەخات كە هزرى خورافى لاى ڕەگەزى مێينە زياترە وەك لە ڕەگەزى نێر، وەك لە خشتەى (5) خراوەتە ڕوو.

خشتەى (5) جياوازى هزرى خورافى بە پێى ڕەگەز
بژاردە	دووبارە	ناوەندە ژمێرەيى	لادانى پێوانەيى	نمرەى ئازاد	بەهاى تا		بەهاى بەڵگەدارى
					هەژماركراو	خشتەيى
نێر	172	61.74	10.776	376	3.637	1.966	0.001
مێ	206	65.29	8.167

دووەم: بەپێى شوێنى نيشتەجێبوون

بەهەمان شێوە پشت بەست بە هاوكۆڵكەى (ت) بۆ دوو گۆڕاوى سەربەخۆ دەردەكەوێت كە جياوازى هەيە لە ئاستى بونى هزرى خورافى لاى خوێندكارانى زانكۆ بەپێى گۆڕاوى شوێنى نيشتەجێبوون، بەو پێيەى بەهاى (ت) هەژماركراو گەورەترە لە بەهاى (ت) ى خشتەى بە ئاستى بەڵگەدارى (0.001) و بەبەراوردكردنى ناوەندە ژمێرەييان دەردەكەوێت كە ئاستى هزرى خورافى لاى ئەو خوێندكارانەى كە نيشتەجێى ناوشارن كەمترە لە ئاستى هزرى خورافى لاى ئەو خوێندكارانەى كە لە دەرەوەى شارەكان نيشتەجێن، بەو پێيەى ناوەندى ژمێرەيى ئەوانەى لە ناوە شارەكان نيشتەجێن (61.57) بچوكترە لە ناوەندە ژمێرەيى ئەوانەى كە لەدەرەوەى شارەكان نيشتەجێن (65.69) وەك لە خشتەى (6) دا خراوەتە روو.

خشتەى (6) جياوازى هزرى خورافى بەپێى ڕەگەز
بژاردە	دووبارە	ناوەندە ژمێرەيى	لادانى پێوانەيى	نمرەى ئازاد	بەهاى تا		بەهاى بەڵگەدارى
					هەژماركراو	خشتەيى
ناوشار	185	61.57	11.216	376	4.269	1.966	0.001
دەروەى شار	193	65.69	7.203

سێهەم: بەپێى جۆرى خوێندن

بۆ زانينى بونى جياوازى بەپێى گۆڕاوى جۆرى خوێندن پشت بە هاوكۆڵكەى شيكارى جياوازى يەك ئاڕاستە (One-Way ANOVA) دەردەكەوێت كە جياوازى هەيە لە هزرى خورافى خوێندكاران بە گۆڕانى جۆرى خوێندن، چونكە بەهاى بەڵگەدارى بچوكترە لە ئاستى بەڵگەدارى (0.05) ى ئامارى، وەك لە خشتەى (7) دا خراوەتە ڕوو.

خشتەى (7) جياوازى هزرى خورافى بەپێى جۆرى خوێندن
سەرچاوەى جياوازى	كۆى دووجاكان	نمرەى ئازاد	دووجاى ناوەند	بەهاى (F)	بەهاى بەڵگەدارى
لە نێوان گروپەكان	15916.748	2	7958.374	158.756	0.000
لە ناو گروپەكان	18798.575	375	50.130
گشتى	34715.323	377

لەبەر ئەوەى هاوكۆلكەى شيكارى جياوازى يەك ئاڕاستە (One-Way ANOVA) پێماندەڵێت كە جياوازى هەيە بەڵام پێمان ناڵێت كە جياوازيەكە لەكوێدايە، بۆيە پشت بە هاوكۆڵكەى جياوازى فرەيى (LSD) دەبەستين و ئەنجامەكان دەريدەخەن كە جياوازى بنەڕەتى لە نێوان خوێندكارانى كۆلێجە زانستيەكان دايە واتا هزرى خورافى لاى خوێندكارانى كۆلێجە زانستيەكان جياوازە، وەك لە خوێندكارانى كۆلێجە مرۆييەكان و كۆلێجە پزيشكيەكان و لەبەرئەوەى كە ناوەندە ژمێرەيى خوێندكارانى كۆلێجە زانستيەكان بچوكترە لە ناوەندە ژمێرەيى گشتى، لەبەرئەوە دەردكەوێت كە هزرى خورافى لاى خوێندكارانى كۆلێجە زانستيەكان كەمترە بە بەراورد بە خوێندكارانى ترى زانكۆ.

خشتەى (8) بەراوردى فرەيى (LSD)
ناوەندەكان		جياوازى ناوەندەكان	ناوەندە ژمێرەيى	بەهاى بەڵگەدارى
مرۆيى	زانستى	15.43365^*	67.42	0.000
	پزيشكى	0.77329		0.460
زانستى	مرۆيى	-15.43365^*	51.99	0.000
	پزيشكى	-14.66036^*		0.000
پزيشكى	مرۆيى	-0.77329	66.65	0.460
	زانستى	14.66036^*		0.000
ناوەندە ژمێرەيى گشتى			63.67

4-2 دەرئەنجامەكانى توێژينەوەكە

1- هزرى خورافى زاڵە بەسەر بيركردنەوەى خوێندكارانى زانكۆ

2- هزرى خورافى لاى خوێندكارانى مێينە زياترە وەك لە خوێندكارانى ڕەگەز نێر

3- هزرى خورافى لاى ئەو خوێندكارانە زياترە كە لە دەرەوەى شارەكان نيشتەجێن

4- ئەو خوێندكارانەى لە كۆلێجە زانستيەكان دەخوێنن بيرى خورافيان كەمترە وەك لەو خوێندكارانەى لە كۆلێجە پزيشكى و كۆلێجە مرۆييەكان دەخوێنن.

4-3 ڕاسپاردەکانی توێژینەوە:

1- برەودان بە هزرى زانستى و كەمكردنەوەى بەكارهێنانى زاراوەو بيرە خورافيەكان لە كۆمەڵگەدا

2- گۆڕینی کەلتوری ڕۆشنبیری باو وە ڕاستکردنەوە و گونجاندنی پێکهاتەکانی و لابردنی هزرە ستۆکەکان بە بابەتی سەردەمیانە کە بگونجێت لەگەڵ ڕەوڕەوەی پێشکەوتنی گەلاندا.

3- لابردنى ئەو چەمك و دەستەواژانەى كە نيشاندەرى بيرى خورافين لە مەنهەجەكانى خوێندن دا.

4- پەروەردە و فێرکردن بەرپرسیاری یەکەمن لە پەرەپێدانی هزری زانستی بابەتی و ئەزموونی و پراکتیکی فێرخوازان تا دووربکەونەوە لە هەموو بیروباوڕێکی خورافی و دوگما بوون.

4-4 پێشنیارەکانی توێژینەوە:

１- ئەنجامدانى توێژينەوەيەكى بەراوردكارى لەسەر هزرى خورافى لە نێوان خوێندكارانى زانكۆ و دەرەوەى زانكۆ

２- ئەنجامدانى توێژينەوەيەك لەسەر هزرى خورافى لاى مامۆستايانى زانكۆ

３- ئەنجامدانى توێژينەوەيەكى تيۆرى لەسەر گەشەى خورافە لە كۆمەڵگەى كورديدا

４- ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی لە گشت کایە ماریفییەکانی پەروەردە و فێرکردن لەلایەن ناوەندە زانستیەکان، وەك زانکۆو ڕێکخراوەکان.

５- بەستنی کۆنگرە و ۆرك شۆپ لەلایەن دەسگا پەیوەندارەکان بە تایبەتی زانکۆکان بۆ تاوتوێ کردنی پرس و کێشە و لێکەوتەکانی خورافە لەسەر داهاتووی پەروەردەکاران و فێرخوازان، ئەمەش نەوەی نوێ دێنیتە کایەوە.

پاشكۆى (1) ناوى ئەو پسپۆڕانەى پێوەرەكەيان هەڵسەنگاندوە

ژ	ناوى پسپۆر	شوێنى كار	گونحاو	نەگونجاو	گۆرانكارى	كۆى گشتى	رێژە
1	پ.ى.د حەسەن فەخرەدین خالد	پەروەردەی بنەڕەت- سلێمانی	20	3	4	27	74.07%
2	پ.ى.د نازەنین عوسمان	پەروەردەی بنەڕەت- سلێمانی	22	2	3	27	81.48%
3	د. کانی سالار عوسمان	پەروەردەی بنەڕەت- سلێمانی	23	2	2	27	85.19%
4	م. عادل محمد نورى	پەروەردەی بنەڕەت- سلێمانی	24	2	1	27	88.89%
5	م.ى سۆران حمە ئەمین ئەحمەد	پەروەردەی بنەڕەت- سلێمانی	23	0	4	27	85.19%
كۆيى گشتى			112	9	14	135	4.15

راستى رواڵەت= كۆى راستى / ژمارەى پسپۆر *100

= 4.15/5*100

= 82.96%  

پاشكۆى (2) پێوەرى بەكارهاتووى توێژينەوەكە
ژ	بڕگەکان	بەتەواوى وايە	تاڕادەيەك وايە	وانيە
1	چاوى پيس كاردەكاتە سەرم
2	بە شەو ڕشتنی ئاوی گەرم خراپە
3	چەپلەر ناچێتە بەهەشتەوە.
4	مێژووی لە دایک بوون، کاریگەری هەیە لەسەر هەڵسوکەوتی مرۆڤ.
5	كەڵەشێر لە ناوەخت دا بخوێنێ خراپە
6	نابێت مقەست بدەیتە دەستی کەسانی تر.
7	پێڵاوی هەڵگەڕاوە کارێکی باش نییە.
8	وەڕینی سەگ، بە شەو ئەبێتە هۆی مردنی دراوسێیەک.
9	لەگەڵ هەموو دڵۆپە بارانێکدا فریشتەیەک هەیە.
10	مووروی شین خەڵکی لە بەڵاو چاوپیسی ئەپارێزێت.
11	هەڵواسینی ناڵ و شاخی ئاژەڵ دورت دەخاتەوە لە نەهامەتی.
12	ژمارە (١٣) بەڵا و چارە ڕەشی بەدواوەیە.
13	بڕوام بە رۆڵی شانس هەیە
14	قورقوشم توانەوە بەسەر کەسی ترساودا ئەبێتە هۆی چاکبونەوەی.
15	دەبێت ئاگامان لە منداڵ بێت شەوە نەيبان
16	بەشێك لە پشيلە ڕەشەكان جنۆكەن
17	ئاوڕشتن بەدواى كەسێك دا كەسەفەر دەكات دەبێتە مايەى خێر
18	كونەپەپوو باڵندەيەكى شومە
19	ڕێوى لەسەر ڕێگەت ببينيت، باشە دێت بەپيرتەوە
20	سەيركردنى ماسى لە ئاودا بۆ نەخۆشى زەردووى بەسودە
21	دەرزى دان لە جل وادەكات حنۆكە لێت نزيك نەبێتەوە
22	ددان کەوتن لە خەوندا ئەبێتە هۆی مردنی خزمێک.
23	كەروێشك ئاژەڵێكى شوومە، نابێت لەماڵدا بەخێوبكرێت
24	لە کاتی مارەبڕیندا نابێت تەزبیح یان پەنجەکان بتەقێنرێت.
25	ئەگەر چاوت بفڕێت میوانتان دێت.
26	كە دەستى ڕاستم بخورێت پارەم دەستدەكەوێت
27	ماسى و ماستاو پێكەوە ناخۆم

سەرچاوەکان:

سەرچاوە عەرەبیەکان:

الحسن، احسان محمد (1999). موسوعه علم ألاجتماع. ط1دار العربیه للموسوعات: بیروت.

سلمان عبد علی، (1985). الانثروبولوجیا الأجتماعیة. مطبعة الموصل، جامعة صلاح الدین.

سلیمان، هند احمد. (2017). التفکیر الخرافی وعلاقته بالصحه النفسیه لدى طلبه معهد الفنون الجمیله فی قظاء خانقین. Journal of Garmian University, 3(Khanaqine Conference), 631-654.

سيجال، روبرت إيه (2014). الخرافة: مقدمة قصرية جدا. ت: محمد سعد طنطاوي، الطبعة الأول، مؤسسة هنداوي للتعليم والثقافة: قاهرە، مصر.

الشعبیني، محمد مصطفی(1974). علم الاجتماع. دار النهظة العربیة: القاهرة.

ص ص. 258-88. https://search.emarefa.net/detail/BIM-572981

صبرى، عزام عبدالرحمن (2006). الاحصاء وصفى و نظام SPSS. دار الكتب العالمی: الاردن، عمان.

العمر، معن خلیل (2001). ثنائیات علم الأجتماع. ط١، دارالشروق للنشر و التوزیع: الاردن، عمان.

عیسوی، عبدالرحمن (1983) سیکولوجیة الخرافة، مطبعة أطلس، منشأة المعارف بالأسکندریة.

فرحان، علي ناصر. (2015). التفكير الخرافي و علاقته ببعض المتغيرات. مجلة البحوث التربوية و النفسية، مج. 2015، ع. 45،

فروم، أریك (1992). اللغة المنسیة. ت:حسن قبیسي، المرکز الثقافي العربي: بیروت.

الكايد، هانى (2010). ميثولوجيا الخرافة والأسطورة في علم الاجتماع. ط 1، دار الراية للنشر والتوزيع،

مصطفی، عادل (2017). الحنین الی الخرافة. مٶسسة هنداوی، بلا مکان الطبع.

میر، لوسي (1983). مقدمة في الانثروبولوجیا الأجتماعیة. ت: شاکر مصطفی سلیم، وزارة الثقافة و الاعلام: بغداد.

میشیل، دیكن (1980). معجم علم الاجتماع.، ت: الدكتور احسان محمد الحسن، مطبعة دار الحریه:بغداد.

نجیب، اسکندر و منصور، روشدی فام (1962). التفکیر الخرافی. مكتبة الانجلو المصرية: القاهرة.

یحیى, انور قاسم. (2009). المعتقدات الخرافیة لدى طلبة الجامعة. اداب الرافدین, 39(54), 457-482.

سەرچاوە کوردییەکان:

ئارام، حاجی و ئەمین، هاوژینی مەلا، جەلال، هۆشمەن (2015). ئەفسانەو ئایین و زانست. چ١، چاپخانەی تاران: سلێمانی.

ئەسوەد، نەوزاد ئەحمەد (2015). فەرهەنگی زاراوەکانی ئەەدەب و زانستە مرۆڤایەتیەکان. چ١، چاپخانەی تاران: سلێمانى.

ئەلحەسەن، ئیحسان محەمەد (2012). ئینسایکلۆپیدیای کۆمەڵناسی. و:دانا مەلا حەسەن، چ١، چاپخانەی پەخشی سەردەم: سلێمانی.

ئەلحەسەن، ئیحسان محەمەد (2018). ڕابەرانی هزری کۆمەڵایەتی. و: دانا مەلا حەسەن، چاپخانەی ئەندێشە: سلێمانى.

ئەلفەوال، سەلاح مستەفا (2017). سیمبولەکانی هزری کۆمەڵناسی. و:توانا فەرەیدون حسین، چ١، چاپخانەی هێڤی: هەولێر.

ئەمین، عومەر محەمەد (2013). پەروەردە و گرفتەکانی. چ١، سلێمانی.

بازگر، ئەنوەر حسین (2012). کاتی دواین قسەیە. چ٢، چاپخانەی کارۆ: سلێمانی.

پاڵس، دانیال.ل (2001). ئایین و کەسایەتی، و:ئاوات ئەحمەد. چ١، دەزگای سەردەم: سلێمانی.

جگەر سۆز ، محمد صالح پێندرۆیی ، (٢٠١٣) ١٤٠ کلیل بۆ سەرکەوتنی قوتابی لە قوتابخانە چ/ ڕۆژهەڵات / سلێمانی .

جورج، زعرور (1972). دراسة حقلیة علی طلاب المدارس الثانویة و الجامعیة في لبنان للمعرفة مدی أنتشار المعقتدات الخرافیة بینهم و أثرها في سلوکهم. بیروت، لبنان.

حمە، علی هیوا محەمەد- ئەحمەد بەختیار حسین (2018). دیدیکی تر بۆ قورئان. چ١، بێ شوێنی چاپ.

حوسێن، محەمەد تەها (2015). دیاردە گەرایی خود. چ١، بێ شوێنی چاپ.

حیجازی، موستەفا (2016). دەروازەیەك بۆ سایکۆلۆژیای مرۆڤی تێکشکاو. و:سەلاح سەعدی، چاپخانەی ڕۆژهەڵات: هەولێر.

حیلمی، مەریوان سەلاح و مەحمود، ساڵح کەمال (2011). وتارە پەروەردەییەکان. چ١، سلێمانی.

حەسەن، محەمەد فەریق (1977). ئەفسانەی ژمارە سێ. گۆڤاری ڕامان، ژمارە (١٦).

السواح، فراس (2021). سەرکێشی یەکەمی عەقڵ. و: نەوازاد ئەحمەد ئەسوەد، چ١، چاپخانەی تاران: سلێمانى.

عەلی، بەختیار (2006). هەندێك سەرنج دەربارەی سیستمی پەروەردە و ستراتیژی گۆڕانکاری لەم سیستەمەدا. گۆڤاری سەردەمی ڕەخنە، ژمارە٥.

قانیع، مەریوان (2013). فیکر و دونیا. بەرگی یەکەم، چ١، چاپخانەی کارۆ: سلێمانی.

قەرەداغی ، هۆمەر ,  سروە نوری ئەزیز (٢٠٠٧) سیستەمی فێرکاری ، چ 1 ، بڵاوكراوەكانى وەزارەتی پەروەردە– هەولێر /کوردستان .

قەزاز، ئازاد (2010). سەرەتایەك بۆ فەلسەفە. چ١، چاپخانەی موکریانی: هەولێر.

کەمانگەر، گوڵاڵە (2712ه). قورئان لە نێوان ئوستوورە و جادوودا. بێ چاپ، بێ شوێنی چاپ.

گەرمیانی، عادل (2001). شێوازی ئەفسانەیی لە بونیادی وێنە بابەتی هۆنراوەکانی گۆران و سەیابدا. گۆڤاری کاروان، ژمارە (١٥٩).

میراودەلی، خەسرەو (2016). ئەفسانە و مەعریفە. چ١، چاپخانەی پەنجەرە: سلیمانی.

هەورامی، صەبوور حەمە شەریف (2010). چەردەیەك مێژووی فەلسەفە. چاپخانەی کوردونیا، سلێمانی.

سەرچاوە ئينگليزيەكان

Baban, A. A. H., & Abdallah, A. M. N. (2019). The Role of Family Problems in the performance of the Work of Employees in Government Institutions. Journal of University of Raparin, 6(1), 423-450.

Kim, Tae Kyun (2017). Understanding one-way ANOVA using conceptual figures. Korean journal of anesthesiology, 70(1), 22-26.

Neill, A. (2011). Sympathy, superstition, and narrative form; or, why is Silas Marner so short? A Response to John Mazaheri. Connotations, 21(1), 2021.

Noori, Adil Mohammed (2019). The Pressure of Student Organizations and their Role in Advancing the Studying Process Sulaimani Univesity Students as a Sample. Twejer journal, 2 (1) , http://doi.org/10.31918/twejer.1921.5, 180-221.

الملخص:

الخرافة كثقافة لها جذور أسطورية وتاريخ لآلاف السنين، من الصعب القضاء عليها بسهولة بين الأفراد في المجتمع، والهدف من هذه الدراسة هو قياس مدى انتشار الفكر الخرافي بين طلاب الجامعة ومعرفة أهم الفكر الخرافي لدى طلاب الجامعة وفقًا للمتغيرات (الجنس، مكان الإقامة، نوع التعليم)، تم استخدام المنهج الوصفية لوصف الأفكار الخرافية لدى الطلاب، مجتمع البحث من طلبة جامعة السليمانية واخذ عينة من (378) طالب وطالبة، وقام الباحث بإعداد مقياس مكون من (27) فقرة بعد الحصول على صدق وثبات المقياس وتحليل البيانات وقد توصل البحث الى الاستنتاجات التالية: الفكر الخرافي يسيطر على تفكير طلبة الجامعة و أكثر شيوعًا بين الطلاب الذين يعيشون خارج المدن وهي أقل بين طلاب الكليات العلمية منها في كليات الطب والعلوم الإنسانية.

 كلمات مفتاحية (خرافة، أسطورة، طالب، جامعة، فكر)

Abstract:

Superstition as a culture has mythological and historical roots, and it is difficult to remove so easily among individuals in society. This study  aims to measure the prevalence of superstitious thought among students and find the most important superstitious thought among university students. According to the variables (gender, place of residence, and specialty ) the descriptive method was used to describe superstitious thoughts among university students, the research community is the students of Sulaimani University and (378) students were taken as a sample. The researchers prepared a scale consisting of (27) items after obtaining the truth and stability of the scale and analyzing the data the results show that Superstitious thoughts dominate the thinking of university students. Superstitious thoughts are more among female students than male students and  more among students who live  in urban areas and It is lower among students in scientific colleges than in medical and humanities colleges.

 Keywords (superstition, myth, student, university, thought)