قەبارەى کەرتی پيشەسازى لە قەزای بازیاندا و ڕۆڵی لە دابینکردنی هەلی کاردا

گەرمیان حسێن علي ، فواد خالد سعید garmian.ali@gmail.com

کۆلێژی پەروەردەی بنەڕەت – زانکۆی سلێـمانی

وةرطرتن: 08/2023 ثةسةندكرن: 10/2023 بةلاظكرن: 03/2024 https://doi.org/10.26436/hjuoz.2024.12.1.1296

پوختە :

قەبارەی پيشەسازى يەكەيەكە بەكار دێت بۆ زانينى ئاستى بەكارهێنانى دەستى كار كە هۆكارە بۆ كاريگەرى ئەم کەرتەى ئابورى دەولەت لەسەر ناوچەكە، لەبەر ئەوەى كە قەزاى بازيان ناوچەيەكى پيشەسازيە بۆيە دەبێ ئەم كەرتە ڕۆڵی لە دابینکردنی هەلی کار لە قەزاكە هەبيت، دەستی کاری پێوەرێکی گرنگە لە دیاریکردنی قەبارەی پیشەسازی بۆ دیاریکردنی و پۆڵینبەندکردنی بۆ کەرتی پیشەسازی (قەبارە بچوک و مامناوەند و گەورە)، بە جۆرێک دیاریکردنی ئەم کەرتانە لێکۆڵینەوەکان ئاسانتر دەکات بۆ خستنە ڕووی کاریگەرییەکانیان لە دابینکردنی هەلی کاردا. کێشەی توێژینەوەکە لەوەدايە كە توێژەر وەك تاكێكى ئەم ناوچەيە تيبينى كردووە كە بێكاريی هەيە و بەشێوەيەكى هەستپێكراو دەبينرێت ئايا ئەم پيشەسازيانە كاريگەريان لەسەر كەم كردنەوەى بێكارى هەيە، ئامانجيش لە نوسينى ئەم توێژينەوەيە دابەشكردنى جوگرافيى بۆ جۆرى پيشەسازيیەكانە بە پێى قەبارە و خستنەڕووى چەنديەتى كرێكارى ناوچەكە لەو قەبارە پيشەسازيانەدا كە هەيە و زاينى چەنديەتى كرێكاى ناوچەكە تيايدا، بۆ گەشتنە دەرئەنجامێكى زانستى لەم توێژینەوەيەدا ميتۆدى خوێندنەوەيى (الاستقرائي) بەكارهاتووە بەدوو جۆر بەريگا (وەسفى، شيكايى) دەرئەنجام بۆمان روون بوەوە كە ژمارەی کرێکاران لەسەرجەم پیشەسازیەکانی ناوچەکە لەكۆتايىى ٢٠٢٢دا (6909) کرێكارە كە ريژەى ( 1.75٪ ) لە پيشەسازيە بچووكەكانە ، و ريژەى ( 3.96٪ ) پيشەسازى مام ناوەند و ڕيژەى( 94.2٪ ) پيشەسازى گەورەيە، واتە بە پێي ژمارە زۆرترين دەستی کار لە پيشەسازيە گەورەکاندایە . و (1883) کەس لە دانیشتووانی قەزاکە لە کارگە پیشەسازیەکانی ناوچەکەدا کاردەکەن کە دەکاتە ڕێژەی (27.23٪) ی کۆی گشتی ئەو کەسانەی لە کارگەکاندا ئیش دەکەن، (2630) کەس لە دەرەوەی قەزاکە و لە سنوری پارێزگای سلێمانی لە کارگە پیشەسازیەکانی ناوچەکەدا کاردەکەن کە دەکاتە ڕێژەی(38٪) کۆی گشتی ئەو کەسانەی لە کارگەکاندا ئیش دەکەن، (2396) کەس لەدەرەوەی هەرێمی کوردستان لە کارگە پیشەسازیەکانی ناوچەکەدا کاردەکەن کە دەکاتە ڕێژەی (34.67٪) کۆی گشتی ئەو کەسانەی کە لە کارگە پیشەسازیەکانی ناوچەکەدا کاردەکەن.

1. پێشەكى

قەبارەى پيشەسازى وابەستەيە بە هۆکارە جوگرافيەكانى هەر ناوچەيەك لە ناوچەكانى سەر گۆى زەوى، چونكە هۆكارە جوگرافيیەكان كاريگەرن لەسەر جێگير بوونى پيشەسازى لە هەر ناوچەيەكدا چ هۆكارە سروشتيیەكان ياخود هۆكارە مرۆيیەكان ، هەر بۆيە لێكۆلينەوە لەم بوارەى بابەتى جوگرافياى پيشەسازى گرنگيەكى زۆرى هەيە بۆ دەرخستنى چەنديەتى و چۆنيەتى جێگيربوونى پيشەسازى لە هەر ناوچەيەكدا ، ناوچەى لێكۆڵينەوەش يەكێكە لەو ناوچانەى هەرێمى كوردستان كە دواى كرانەوەى هەرێم بەرووى جيهاندا (دەرچوونى بريارى(986)ى ئەنجومەنى ئاسايشى نێودەوڵەتى لە ساڵى 1997)) و ڕزگاربوون لە داخراويى سەردەمى حكومڕانى بەعسيەكان وردە وردە بوە هۆى جێگيربوونى جۆرەها پيشەسازى بە جياوازى قەبارەيانەوە، گرنگە بزانين كە ئايا بۆ دەستەبەركردنى هەلي كارى ناوچەكە كام قەبارەى پيشەسازى كاريگەرى زياتر بووە ؟.

كێشەى توێژينەوەكە

کێشەی توێژینەوەکە لەوەدايە كە توێژەر وەك تاكێكى ئەم ناوچەيە تيبينى كردووە كە بێكاريی هەيە و بەشێوەيەكى هەستپێكراو دەبينرێت ئايا ئەم پيشەسازيانە كاريگەريان لەسەر كەم كردنەوەى بێكارى هەيە ؟

ئامانجى: نوسينى ئەم توێژينەوەيە لەم خاڵانە دا دەخەينەروو:

1- پولينكردنى پيشەسازيیەكان بە پێى قەبارە و دابەشكردنى له رووى جوگرافي.

2- خستنەڕووى چەنديەتى و چۆينەتى كرێكارى ناوچەكە لەو قەبارە پيشەسازيانەدا كە لەناوچەكە هەيە.

3- بەراوردكردنى چەنديەتى و چۆنیەتى ئەو كرێكارانە لەو جۆرە پيشەسازيانەدا بەپێيى قەبارە لە ناوچەى لێكۆلينەوە .

گريمانەى توێژينەوەكە:

بۆ باشتر بەدواكەوتنى ئامانجى توێژينەوەكە، توێژەران وايان بەباش زانيوە كە ئەم گريمانانە بكەنە هۆكارێك بۆ دەرخستنى واقعى ژمارەى كرێكار لە جۆرەكانى پيشەسازيیەكان بە پێيى قەبارەيان ئەويش ئەمانەن:

· ژمارەى كرێكارى ناوچەكە لە جۆرەكانى پيشەسازى بە پێيى قەبارەيان جياوازە.

· رێژەى كرێكارانى ناوچەكە لە هەموو جۆرەكانى پيشەسازى بە پێيى قەبارە كەمە، بەبەراورد بە ولاتانى ناوچەكە و جيهان.

بۆ نووسين و ڕيكخستن و گەشتنە دەرئەنجامێكى زانستى لەم توێژینەوەيەدا ميتۆدى خوێنددنەوەيى (الاستقرائى) بەكارهاتووە بە هەردوو ڕيگاى نوسينى جوگرافيى :

1-وەسفى: پاڵپشت بە داتاكانى دەزگا حكوميیەكان و كارى مەيدانى توێژەران وەسفى تەواوى پيشەسازيیەكانمان كردووە بە پێيى قەبارەيان.

2- شيكارى : كە پاڵپشت بە شيكارى جوگرافيايى و جياوازى جۆرەكانى پيشەسازى بە پێيى قەبارە و چەنديەتى كرێكارى ناوچەكە تێیدا و بەراوردكردن (پاڵپشت بە دياردە جوگرافيیە كاريگەرەكان لەسەر ئەو جياوازيە)ى ژمارەي كرێكارانى ناوچەكە بە پێى قەبارە و بە پێى و كرێكارانى ناوچەكانى تر.

بۆ گەشتە دەرئەنجام و پشتبەست بە ئامانج و ميتۆدى توێژينەوەكە توێژینەوەکە، دابەشکراوەتە سەر(٣) سێ تەوەری سەرەکی:-

· ناساندنی شوێنی جوگرافی ناوچەی توێژینەوەکە.

· پەیکەربەندی کەرتی پیشەسازی ناوچەی توێژینەوە.

· قەبارەی پیشەسازییەکان و ڕۆڵیان لە دابینکردنی هەلی کاردا.

تەوەری یەکەم: ناساندنی شوێنی جوگرافی ناوچەی توێژینەوەکە

یەکەم: شوێنی جوگرافی قەزای بازیان.

بازیان یان دۆڵی بازیان ناحیەیەک بووە سەر بە قەزای ناوەندی سلێمانی⁽ساڵنامەی سلێمانی، ١٩٩٩، لا ٥٨)،لەڕووی ناوەوە ناوچەکە لای دانیشتوانی خۆجێیبەدۆڵی بازیان ناسراوە، لە ئێستادا بووە بە قەزا و یەکێکە لە قەزاکانی پارێزگای سلێمانی^(*).

قەزای بازیان دەکەوێتە باشوری خۆرئاوای شاری سلێمانی بە دووری (37کم)، كە پارێزگای سلێمانی یەکێکە لە پارێزگاکانی باشوری کوردستان و لە ساڵی( 1991) ەوە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بەڕێوە دەبرێت، دەکەوێتە باکوری خۆرهەڵاتی عێراق و خۆرهەڵآتی هەرێمی کوردستانەوە، نەخشەی(1)

هۆکاری ناولێنانی بە(دۆڵی بازیان) یان (حەوزی بازیان) لەبەر ئەوەی لە هەر چوارلاوە بە چیا دەورە دراوە، بەجۆرێك شێوەی ئاوەزێڵى پێبەخشیوە و لەناوچەکانی تری دەوروبەری نزمترە، ناوچەی لێکۆڵینەوە شێوەیەکی لاکێشەیی هەیە پێکهاتووە لە چەند زنجیرە شاخێک و دەشتێکی درێژکۆلەی باریک لەگەڵ چەندین گردۆڵکە، درێژبوونەوەکەشی لە باکوری خۆرئاوا بۆ باشوری خۆرهەڵاتە. دەشتی بازیان هاوشێوەی زنجیرە شاخەکان درێژدەبێتەوە، دۆڵی بازیان یەکەمین دۆڵە لە دۆڵەکانی زنجیرە شاخەکانی زاگرۆس کاتێک لە دەربەندی بازیانەوە بەرەو خۆر‌هەڵآت بێیت بۆیە بە دەروازەی ناوچەی سلێمانی دادەنرێت لە خۆرئاواوە (محمد و احمد، 2023، لا 9)

قەزای بازیان شوێنێکی ناوەندی هەیە، ڕێگای گشتی (کەرکوک- سلێمانی) بە ناویدا تێدەپەڕێت واتە شارێکی ناوەندییە ، شارى سلێمانی دەبەستێتەوە بە شارى کەرکوک و شارەکانی تری عێراقەوە، واتە کەوتۆتە نێوان دوو مەڵبەندی نیشتەجێبوونی دانیشتوانەوە، لە زانستی جوگرافیای شاردا شوێنی ناوەندی جێگەی بایەخی ئابووری وکۆمەڵایەتی و سیاسیان هەیە.

ناوچەی قەزای بازیان لە ڕووی هەڵکەوتەی شوێنەکەیەوە بە چەند یەکەیەکی کارگێڕی دەورە دراوە بە گوێرەی پارێزگای سلێمانی و سنوری هاوبەشیان لەگەڵیدا هەیە، لە خۆرهەڵاتەوە ناحیەی بەکرەجۆیە بەدوری (27کم^٢)، لە خۆرئاوایەوە بەدووری (32کم²) قەزای چەمچەماڵ و ناحیەی تەکیەیە، لە باکوری خۆرهەڵاتەوە بەدووری (17کم²) ناحیەی پیرەمەگرونە، لە باشور و باشوری خۆرهەڵاتەوە قەزای قەرەداغە⁽علی، 2008، لا 41)

، لە ڕێگەی سێ دەربەندەوە بە ناوچەکانی ترەوە دەبەسترێتەوە ئەوانیش دەربەندی (تاسلوجە) لە خۆڕهەڵات، دەربەندى(بازیان) لە خۆرئاواوە، دەربەندى (باسەڕە) لە باشوری خۆرهەلات، کە ئەمەی دواییان بازیان بەناوچەی گەرمیانەوە دەبەستێتەوە⁽ڕشید، 2011، لا 312)

سەرچاوە: کاری توێژەر پشت بەست بە :

١-حکومەتی هەرێـمی کوردستان، وەزارەتی پلاندانان، بەڕێوەبەرایەتی ئاماری سلێمانی، سەنتەری تەکنەلۆژیای زانیاری و بەشی ڕوپێوی و GIS، داتای بڵاونەکراوە، ٢٠٢٣ .

2.1. بەکارهێنانیبەرنامەیARCMAP.arc.GIS10.8

دووەم: دانیشتوانی قەزای بازیان

دانیشتوان سروشتێکی داینامیکی هەیە، چونکە بەردەوام لە زیادبوون یان کەمبوون دایە، لە هیچ کۆمەڵگەیەكدا دانیشتوان وەستاو (مت) نییە، بەهۆی (لەدایکبوون و مردنی بەردەوام)ەوە، ئەندامانی کۆمەڵ هەمیشە لە جوڵە و گۆڕاندان.

ژمارەی دانیشتوانی ناوچەی لێکۆڵینەوە بەردەوام لە گۆڕاندایە، هەندێ ساڵدا ژمارەکە کەميکردوە و زۆر ساڵيش ڕوو لە زیادبوون بووە. كە هۆكارەكەى هەندێك سروشتى و زۆربەى مرۆيي بووە .

تا سەرەتای سەدەی بیست ناوچەی بازیان ژمارەی دانیشتوانی کەم بووە ژمارەی دانیشتوانی ناحیەی بازیان لە سەردەمی دەسەڵاتی ئینگلیزەکاندا بە دیاریکراوی لە ساڵی 1920وەک لە ژمارە (28)ی ساڵی یەک لە ڕۆژنامەی پێشکەوتندا بڵاوکراوەتەوە ژمارەی دانیشتوانی بازیان (1762) کەس بووە کە (646) پیاو و (540) ژن و (241) کچ و (335) کوڕ لە (638) خانوو و (40) گوند پێکهاتبوون⁽پێشکەوتن، ژمارە 28 م لە 4/11/1920).بەهۆی هەڵکەوتەی شوێنەکەی کە سەرەڕێی هاتووچۆی سوپا داگیرکەرەکان بووە و مەیدانی پێکدادانی سەربازی بووە، بۆیە کۆچکردن دیاریدەیەکی دیار و بەردەوام بووە لە ناوچەکە، دوای سەقامگیربوونی ناوچەکە لە ڕووی سیاسیەوە بەرەو گەشەکردن و ئاوەدانی ڕۆیشتووە و ژمارەی دانیشتوانی ساڵ بە ساڵ زیادی کردووە بۆ نمونە ساڵی 2009 ژمارەی دانیشتوانەکەی نزیکەی (40521) کەس بووە، یەکێک لە هۆکارەکانی زیادبوونی دانیشتوانی ناوچەکە نیشتەجێبوونی هۆزەکان بووە کە پێشتر کۆچەری بوون.

یەکەم سەرژمێری فەرمی لە ساڵی 1947 لە عێراق دا کراوە، دانیشتوانی بازیان (4200) کەس بووە کە لە (36) گونددا نیشتەجێبوون، دواتر لە سەرژمێری ساڵی 1957 کە بە دروستترین سەرژمێری دادەنرێت، لەم سەرژمێریەدا ژمارەی دانیشتوانی بازیان (5695) کەس بووە کە (2972) نێر بوون و (2723) کەس لە رەگەزی مێ بوون، هەروەها بەگوێرەی سەرژمێری ساڵی (1965) ژمارەی دانیشتوانی بازیان بەرزبۆتەوە بۆ (8261)، کەس کە (4779) لە رەگەزی نێر و (3421) لە ڕەگەزی مێ بوون.

لە سەرژمێری ساڵی 1977 ژمارەی دانیشتوان بەرزتر بوەتەوە و بۆتە (12443) کەس، بەڵام بە گوێرەی سەرژمێری ساڵی 1987 ئەم ژمارەیە کەمبۆتەوە بۆ (11546)کەس، بەهۆی گواستنەوەی گوندەکانی و ڕوخاندنیان لە نێوان ساڵآنی (1977- 1987) ڕێژەی دانیشتوانی ناحیەی بازیان دابەزیوە بە بەراورد بە ساڵی 1977، ڕێژەی دانیشتوانی ناحیەی بازیان (1.80٪) بووە و لەساڵی 1987 دابەزیوە بۆ (1.21٪) کۆی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی، بەڵام لەساڵی 2002 ڕێژەکە بەرزبۆتەوە بۆ (2.64٪)کۆی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی(علی،2006،ل 17)خشتەی(١).

خشتەی(1) سەرژمێری گشتی دانیشتوانی قەزای بازیان لەنێوان ساڵانی (1965-2002)

ساڵ	شارنشین		گوندنشین		کۆ
ساڵ	ژمارە	%	ژمارە	%	کۆ
1920	-	-	-	-	1762
1947	-	-	-	-	4200
1957	-	-	-	-	5692
1965	162	2	8099	98	8261
1977	382	3,1	12061	96.1	12443
1987	2629	22.8	8917	77.2	11546
1991	-	-	-	-	18297
2002	28213	85.6	4734	14.4	32947
2009	-	-	-	-	40521
2021	-	-	-	-	67000

کاری توێژەر پشت بەست بە : کاروان محمد و یاسین ئەحمەد، بازیان مێژوو و گەشەسەندنی، چاپی یەکەم، چاپخانەی کارۆ، سلێمانی، 2023، ل 55. (-) داتاى ئەو سالانەمان دەست نەكەوتووە.

یەکێک لە فاکتەرە سەرەکیەکانی ئەم زیادبوونە هۆکاری سیاسین، بە هۆی ڕاگواستنی دانیشتوانی ناوچە سنوری و شاخاوییەکان بۆ ئۆردوگا زۆرە ملێکان کە حکومەتی عێراق دروستی کردوون لەناوچەکە وەک ئۆردوگای ئەڵڵایی و بازیان و تەیناڵ و باینجان و گۆپاڵە.

بۆ شەرعەیەتتدان بە ڕاگواستنی گوندنیشینەکان و نیشتەجێکردنیان لە ئۆردوگاکاندا ڕژێمی بەعس ڕاگواستنی گوندەکانی خستە چوارچێوەیەکی "زانستیەوە" بەناوەی (ڕیفۆری کشتوکاڵ)، ئەوەبوو بۆ یەکەم جار لەساڵی (1974) دا بیرۆکەکە خرایە بواری جێبەجێکردنەوە و چەند ئۆردوگایەک بەناوی گوندی هاوچەرخەوە لە نزیک پارێزگای سلێمانی نەخشەیان بۆ کێشراو دەستکرا بە دروستکردنیان بە تایبەت لەسەر ڕێگای سەرەکی سلێمانی-کەرکوک، ئەوانیش بریتیبوون لە هەر پێنج ئۆردوگای (تاسڵوجە، ئەڵلایی ، تەیناڵ، گۆپاڵە، تەکیە)( محمد، 2004، لا 178) ژمارەی دانیشتوانی ناوچەی توێژینەوە (40521) کەسە بەپێی سەرژمێری ساڵی (2009).

بە پێی تازەترین ئاماری فەرمی قائیمقامیەتی قەزای بازیان ژمارەی دانیشتوانی قەزاکە (67585))شەست و حەوت هەزار و پێنج سەد و هەشتا و پێنج کەس) و(15182) پانزە هەزارو سەدو هەشتا و پێنج کەسە(قائیمقامیەتی قەزای بازیان، 2022).

2. پەیکەر بەندی کەرتی پیشەسازی قەزای بازیان

پەیکەربەندی پیشەسازی بە یەکێك لە لێکۆڵینەوە گرنگ و پێویستەکانی پرۆسەی پەرەپیدانی پیشەسازی دادەنرێت، چونكە هۆكارە بۆ دەرخستنى چەنديەتى و چۆنيەتى بوونى پيشەسازيیەكان بە ژمارە و جۆرەوە لە ناوچەيەكدا، بۆ دیاریکردنی پەیکەری پیشەسازی پێویستە پیشەسازی ناوچەکە پۆڵین بکرێت(پۆلێنكردنەكە لەسەر لەسەر بنچينەيەك) لەسەر بنەمای ئەو پۆلێنکردنە کەرتە پیشەسازییەکان دیاری بکرێت.

یەکەم: پۆلێنکاری کەرتی پیشەسازی لەقەزای بازیان

پۆلێن کاری پیشەسازی (Industrial classification) :بریتیە لە کۆکردنەوەی پیشەسازییە هاوشێوەکان لە یەک کەرتدا یان بەستنەوەیان بەیەک کەرتی پیشەسازیەوە بە ئامانجی ئاسانکاری بۆ بەدەستهێنانی زانیارییەکان لەسەر پیشەسازی و جۆر و ژمارەی کرێکار و بڕ و ئاستی بەرهەم، چونکە پۆلێنکاری پیشەسازی دەبێتە هۆی داڕشتنی پلانی پیشەسازی و پەرەپێدانی ئابوری وڵات(الوتبان، 2010، ص14٠).

لەهەر توێژینەوەیەکدا پۆلین کردنی پیشەسازی بەپێێ ئامانجێکی دیاریکراوە، پۆلێنکردنەکانیش لە وڵاتیکەوە بۆ وڵاتیکی تر جیاوازە، وەک پۆلێن کاری نێودەوڵەتی بۆ هەموو چالاكيە ئابوريەكان (ISIC)، پۆلێن کاری ئەنجومەنی هاوکاری ئابوری، پۆلێنکاری ئەڵمانی، پۆلێنکاری ئەمریکی، هەرەوەها چەندین پۆلێنی تر لەسەر بنەمای بەرهەمهێنان یان جۆری کەرەستەی خاوی بەکارهاتوو یان بەپێی بنەمای تایبەتمەندیە گشتیەکان، سەڕەرای ئەوەی دەکرێت لەهەمان پۆلێنکاریدا پێورەکانی پۆلینکاریەکە جیاوز بێت(رشید، 2014، ل 25-.32).

ئێمە لە توێژینەوەکەماندا بۆ دیاریکردنی کەرتی پیشەسازی لەناوچەی لێکۆڵینەوە پشت دەبەستین بە پۆڵێنی قەبارە، تاوەکو ئێستا لێکۆڵەرەوانی بوارەکانی جوگرافیا و ئابووری و پیشەسازی ڕێکنەکەوتوون لەسەر پێوەرێکی دیاریکراو بۆ ئەم پۆلێن کردنە، بەڵکو لەسەر چەند بنەمایەک هەڵدەستن بەدیاریکردنی یاخود پۆڵێنکردنی کارگە پیشەسازییەکان لەوانە ( ژمارەی دەستی کار(کرێکار^([1]) – سەرمایە – کارمەند ^([2])) .

فەلسەفەی پۆلێنکردنی پیشەسازی بە گوێرەی قەبارە، دیاریکردنی قەبارەی کارگە پیشەسازییەکانە بەپێی کارگەی پیشەسازی (بچووک، مام ناوەند، گەورە) ئەم پێوەرە پشت بەست بە دەستی کار لەناو پرۆژە پيشەسازيەكە، لە ووڵاتێکەوە بۆ ووڵاتێکی تر جیاوازە، بۆنمونە بەلای ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ گەشەپێدانی پیشەسازی ( UNIDO) بەم شێوەیە دەیناسێنێت پیشەسازی قەبارە بچووک : ئەو پیشەسازییانە دەگرێتەوە کە موڵکی تاکەکەسە و دەستی کاری لەنێوان (10-50) کەس دایە( ١٠ كەمتر بە پيشە ناودەبات)، بەڵام قەبارە مامناوەند لە( 51-100) ، لە 100 کەس زیاتر بە قەبارە گەورە دادەنرێت.

بەشێوەیەکی گشتی لەوڵاتی عێراقدا لەزۆربەی لێکۆلینەوەکانی جوگرافیای پیشەسازی پشت دەبەسترێت بە بەکارهێنانی ژمارەی دەستی کار لە کارگەکاندا بۆ دیاریکردنی قەبارەی کارگە پیشەسازییەکان، چونکە بە گوێرەی دەزگاکانی پیشەسازی عێراق لە ساڵی 1983 بۆ دیاریکردنی قەبارەی پیشەسازی پشتبەستە بە دەزگاکانی ناوەندی ئامار کە تیایدا دەڵێت:

أ-پیشەسازی قەبارە بچووک : ئەو پیشەسازییانەی کە دەستی کاریان لەنێوان (1-10) دایە .

ب- پیشەسازی قەبارە مامناوەند : ئەو پیشەسازییانە دەگرێتەوە کە دەستی کاری لەنێوان ( 29-11) دایە.

ج- پیشەسازی قەبارە گەورە : ئەو پیشەسازییانە دەگرێتەوە کە ژمارەی دەستی کاریان لەجۆرەکانی پێشوو تری زیاترە لە (30) کارمەند و زیاتر(الألوسي، 2022.، ص 16)

ئێمەش بۆ دیاریکردنی قەبارەی پیشەسازی ناوچەی لێکۆڵینەوە پشت بەستین بە هەمان پۆلێنکاری کە لە ووڵاتی عێراقدا بەکار دێت کە بەکارهێنانی ژمارەی دەستی کار چونکە :-

1-ئاسانکارە بۆ کرداری بەراودکاری لەنێوان کەرتەکانی پیشەسازی و دیاریکردنی، پەیوەندی ڕاستەوخۆی هەیە بە تایبەتمەندیە جوگرافیەکانەوە .

2-پێوەرێکی جێگیر و نەگۆرە لەزۆربەی دۆخەکاندا .

3-کۆکردنەوەی زانیارییەکان بۆ بەکارهێنانی ئەم پێوەر ئاسانترە بە بەراورد بە سەرمایە(معروف و ایهاب مقابلە، ، 2006، ص 4)

لەبەرئەوە پێوەرێکی ئاسانە و ئاسانترین پێوەری پەیڕەوکراوە بۆ دیاریکردنی قەبارەی پیشەسازی ( بچووک – مامناوەند– گەورە )

دووەم : پۆڵێنکردنی کارگە پیشەسازییەکانی ناوچەی لێکۆڵینەوە بەپۆلێنکاری قەبارە بەپێی پێوەری دەستی کار .

پشت بەست بە پۆڵێنی ستانداردی وڵاتی عێراق، کە دەستی کاری وەک بنەمای سەرەکی قەبارەی پیشەسازی دیاریکردووە، کارگە پیشەسازییەکانی ناوچەی لێکۆڵینەوە دابەش دەکەین بۆ سێ قەبارە ( بچووک – مامناوەند – گەورە ) .

1.2. پیشەسازی قەبارە بچووک

ئەو پیشەسازییانەن کە مرۆڤ پشت بەستە بە شارەزایی و پیادەکردنی لەلایەن مرۆڤەکانەوەیە و پشت بەستە بە دەستی کار و کەرەستە خاوەکانی و ئامانج تیایدا بەدەستهێنانی پێداویستیەکانی مرۆڤە لەبوارە جیاوازەکاندا(صقر، 2004، ص 22) پیشەسازییە بچوکەکانی ناوچەی لێکۆڵینەوە 38(سی و هەشت) پیشەسازییە(*). پیشەسازییە بچووکەکان ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لەسەر کەرتی پیشەسازی ڕێژەی نزیکەی(48.7٪) کۆی سەرجەم کارگە پیشەسازییەکانی ناوچەکە پێکدەهێنێت، بەڵام لەڕووی دەستی کارەوە کەمترین دەستی کار لەم پیشەسازیە بچوکانەدا کاردەکەن و یەکێک لەتایبەتمەندیەکانی ئەم پیشەسازیانە ئەوەیە کە هی تاکەکەسن و زیاتر پیشەن بەتایبەتی ئاسنگەری.

2.2. پیشەسازی قەبارە مامناوەند

ئەو پیشەسازییانە دەگرێتەوە کە ژمارەی دەستی کاری لە قەبارەی بچوک زیاترە و پشت بە شارەزایی گروپ دەبەستێت، ڕۆڵێکی گرنگ و کاریگەرییان هەیە لە پەرەپێدانی ناوچە گوندیەکان و دابینکردنی هەلی کار و زیادبوونی سەرمایە .

سەبارەت بەناوچەی لێکۆڵینەوە کە ژمارەی دەستی کاری زیاترە لەنێوان ( 10-29) کەس، ژمارەیان دەگاتە (20) کارگەی پیشەسازی .

پیشەسازییە قەبارە مامناوەندەکان ڕێژەیان دەگاتە (25.6٪)کۆی سەرجەم کارگە پیشەسازییەکانی ناوچەی لێکۆڵینەوە، کە لە ڕووی ژمارەوە کەمترە لە کارگە پیشەسازیە بچوکەکان بەڵام لە ڕووی ژمارەی دەستی کارەوە زیاترە لە پیشەسازی قەبارە بچوک.

3-پیشەسازی قەبارە گەورە

ئەو پیشەسازییانە دەگرێتەوە کە ژمارەی دەستی کاریان لە( 30 ) کەس زیاترە، سەبارەت بەناوچەی لێکۆڵینەوە (20 ) کارگەی پیشەسازی قەبارە گەورە بەدیدەکرێت، ئەم پیشەسازییانە ڕۆڵێکی گرنگ و کاریگەرییان هەیە لەگەشەسەندن و پەرەپێدانی کەرتی پیشەسازی و دابینکردنی هەلی کار و بەدیهێنانی سەرمایە، شایانی باسە کارگەکانی چیمەنتۆ و کارگە پیشەسازییە خواردەمەنیەکان پشت بە کەرەستەی خاوی ناوچەکە دەبەستن ، زۆرینەی ئەم پيشەسازيانە دەکەونە دەرەوەی سەنتەری قەزاکەوە، ئەم کارگانە هۆکارێکی سەرەکی و دابینکردنی پێداویستی پیشەسازین لەسەر ئاستی ناوچەکە و هەرێم و عێراق، پێداویستیەکی زۆری دانیشتوان پڕ دەکەنەوە ، ڕێژەی کارگە پیشەسازییەکانی ناوچەی لێکۆڵینەوە دەگاتە(25.6٪) کۆی کارگە پیشەسازیەکان، زۆرترین دەستی کار لەم کارگە قەبارە گەورانەدا کاردەکەن.

3. کارگە پیشاسازییەکانی قەزای بازیان و ڕۆڵی لەدابینکردنی هەلی کار

لێرەدا ئامانجمانە ژمارەی دەستی کار لە کارگە پیشەسازییەکانی ناوچەی لێکۆڵینەوەدا بەپێی قەبارەی پیشەسازییەکان بخەینەڕوو، لەگەڵ دیاریکردنی کاریگەری کارگە پیشەسازییەکان لەسەر دروستکردنی هەلی کار بۆ دانیشتوانی قەزاکە و پارێزگای سلێمانی و دەرەوەی هەرێم بۆ ڕوونکردنەوەی کاریگەری پیشەسازی لەسەر دەستی کار، باس لە گروپەکانی دانیشتوان دەکەین لە ناوچەی لێکۆڵینەوە:-

1.3. پێكهاتەی تەمەنی دانیشتوانی ناوچەی لێکۆڵینەوە

بنەمایەکی گرنگی جوگرافیایە کاریگەری گەورەی هەیە لەسەر چالاکی پیشەسازی، چونکە دیاریکردنی کۆمەڵگەی دانیشتوانە بەپێی گروپەکانی تەمەن کە دیاریکردنی گروپی بەکاربەر و بەرهەمهێنە.

آ-گروپی پێكهاتەی تەمەن ( منداڵ ) :

ئەو گروپەیە کە تەمەنیان لەنێوان ( 0-14) ساڵ دایە، ژمارەیان ڕێژەی لە ( 30.2٪ ) دانیشتوان لە خۆدەگرێت.

ب-گروپی پێکهاتەی تەمەن ( هێزی کار )

ئەو گروپەیە کە تەمەنیان لەنێوان ( 15-64) ساڵ دایە، سەرچاوەی سەرەکی دابینکاری دەستی کارە و بەگروپی بەرهەمهێن ناودەبرێن، سەبارەت بە ناوچەی لێکۆڵینەوە ژمارەیان نزیکەی (43862) کەسە کە ڕێژەی ( 64.9٪) دانیشتوانی ناوچەکە پێکدەهێنێت، کە گەورەترین گروپی تەمەنن.

ج-گروپی پێکهاتەی تەمەن ( گەورە و بەساڵاچوو)

ئەو گروپە دەگرێتەوە کە تەمەنیان لە (64) ساڵ زیاترە و بەگروپی بەکاربەر ناودەبرێت، چونکە توانای کاریان سنووردارە یاخود کەمە، ڕێژەیان دەگاتە (4.9٪) دانیشتوانی ناوچەکە پێکدەهێنێت(قائیمقامیەتی قەزای بازیان، ٢٠٢٢)کە کەمترین گروپی تەمەنن لە کۆی دانیشتوانی قەزاکە.

2.3. پێکهاتەی ڕەگەز

مەبەست لە پێکهاتەی ڕەگەزی کرێکارە بۆ هەردوو ڕەگەزی نێر و مێ، ئەمەش بەپێی جۆر و شێوازی کەرتی پیشەسازی دەگۆڕێت، هەندێک پیشەسازی هەیە پێویستی بە ڕەگەزی مێیە، بەپێی داتاکانی ساڵی ( 2022 ) ژمارەی ڕەگەزی مێ لە کەرتی پیشەسازی لە قەزای بازیاندا 138 کەس بووە، کە ڕێژەکەی دەگاتە (2٪) کۆی دەستی کار لە ناوچەکە.

خشتەی (2 (ژمارەی دەستی کار لە کارگە پیشەسازیە قەبارە بچووکەکانی ناوچەی لێکۆڵینەوە.

ژ	ناوی كارگه‌	ژمارەی پیشەسازی	کۆی گشتی کرێکار	ژ.كرێكاری قەزا		ژ. کرێکاری پارێزگای سلیمانی		ژ کرێکاری دەرەوەی هەرێم
ژ	ناوی كارگه‌	ژمارەی پیشەسازی	کۆی گشتی کرێکار	ژمارە	ڕێژە٪	ژمارە	ڕێژە٪	ژمارە	ڕێژە٪
1	کارگەی غاز	7	45	22	48.8	0	0	23	51.2
2	کارگەی ئاسنگەر	18	27	24	88.9	3	11.1		0
3	جوجک هەڵهێنەر	2	14	6	42.8	0	0	8	57.2
4	کارگەی بلۆک	2	12	9	76.92	3	23.08		0
5	کۆمپانیای ژیرکۆ بۆ هاڕینی تایە	1	5	5	100	0	0		0
6	کارگەی سندوقی بازیان	1	5	4	80	1	20		0
7	کارگەی گۆپاڵە بۆ هاڕینی پلاستیک	1	2	2	100		0		0
8	کارگەی سەهۆڵی پەروێز	1	3			3	100
9	کارگەی خانووی پلاستیکی شاهۆز	1	8	1	12.5	7	87.5		0
کۆی گشتی		34	121	73	60.6	17	13.9	31	25.4

خشتەی (3) ژمارەی دەستی کار لە کارگە پیشەسازیە قەبارە مامناوەندەکانی ناوچەی لێکۆڵینەوە

ژ	ناوی كارگه‌	ژ پیشازی	کۆی گشتی کرێکار	ژماره‌ی كرێكاری قەزا		ژ. کرێکاری پارێزگای سلیمانی		ژ کرێکاری دەرەوەی هەرێم
ژ	ناوی كارگه‌	ژ پیشازی	کۆی گشتی کرێکار	ژ	ڕێژە٪	ژ	ڕێژە٪	ژ	ڕێژە٪
1	كارگه‌ی بلۆك	4	45	37	82.2	6	13.3	2	4.4
2	کارگەی کۆنکرێت	2	32	21	65.6	11	34.4	0	0
3	كارگه‌ی ئارد	1	11	5	45.4545455	1	9.09090909	5	45.4545455
4	كارگه‌ی په‌یوه‌ست بۆ به‌رهه‌مهێنانی تارتان	1	11	1	9.09090909		0	10	90.9090909
5	كارگه‌ی بازیان بۆ به‌رهه‌مهێنانی شووشه‌	1	20	15	75	3	15	2	10
6	كارگه‌ی ئالیك	2	24	17	70.83	7	29.17	0	0
7	كارگه‌ی ئاوی جام	1	24	7	29.1666667	7	29.1666667	10	41.6666667
8	كارگه‌ی باران كایه‌ بۆ به‌رهه‌مهێنانی بیهارتۆن	1	20	16	80	2	10	2	10
9	کارگەی گاڵف کرایۆ بۆ بەرهەمهێنانی ئۆکسجین	1	27	5	18.5185185	18	66.6666667	4	14.8148148
10	کارگەی کاشی بژار	1	25	18	72	2	8	5	20
11	کارگەی عێراق ئەسید بۆ تێزاب	1	14	2	14.2857143	4	28.5714286	8	57.1428571
12	کارگەی بۆری پلاستیکی وەتەنیە	1	21	4	19.047619	16	76.1904762	1	4.76190476
کۆی گشتی		17	274	148	54.0145985	77	28.1021898	49	17.8832117

کاری توێژەر پشت بەست بە : کاری مەیدانی – فۆڕمی ڕاپرسی

لە خشتەکەوە بۆمان دەردەکەوێت کە پیشەسازیە مامناوەندەکان بوون بەهۆی ڕەخساندنی هەلی کار بۆ (148) کەس لە دانیشتوانی قەزاکە کە دەکاتە ڕێژەی (54٪) کۆی کرێکارانی پیشەسازی مامناوەند، هەروەها بۆتە هۆی دابنیکردنی کار بۆ (77) کەس لە ناوچەکانی دەرەوەی قەزاکە لە سنوری پارێزگای سلێمانی بە رێژەی (28.1٪).

هەروەها (49) کەس لە دەرەوەی هەرێمی کوردستان لەم کەرتە پیشەسازیەدا کاردەکەن لە سنوری قەزاکە، کە دەکاتە ڕێژەی (17.8٪)ی کرێکارانی پیشەسازیە مامناوەندەکان لە قەزای بازیاندا.

نزیکەی نیوەی کرێکارانی ئەم کەرتە لەدەرەوەی قەزاکەوە دێن بۆ کارکردن کە ژمارەیان (126)کەسە، دەکاتە ڕێژەی (45.9٪) کۆی ئەو کەسانەی کە لەپیشەسازیە مامناوەندەکاندا کاردەکەن، ئەمەش بەچەندین هۆکار لەوانە: هەندێک کارگە و هەندێک لە بەشەکانی کارگە مامناوەندەکان پێوسیتیان بەدەستی کاری شارەزا هەیە، جگە لەوە زۆرینەی کارگە مامناوەندەکان خاوەنەکانیان خەڵکی دەرەوەی قەزاکەن و لە شارە گەورەکانەوە بەشێک کرێکار دەهێنن، هەروەها کەمی کرێی کرێکار هۆیەکی ترە کە خەڵکی دەرەوەی هەرێم بەو ڕێژەیە لە کارگە مامناوەندەکاندا هەن.

هەروەها بوونی مەترسی لە هەندێک لە کارەکاندا وایکردوە کە خەڵکی ناوچەکە دوربکەونەوە لەهەندێک کاری ناو بەشێک لە کارگەکان، بۆ نموونە هەندێک جار ئەو کەرەستانەی دووبارە بەکاردەهنێدرێنەوە لە دروستکردنی شیشدا لە کاتی بەکارهێنانەوەیاندا تەقەمەنی نە تەقیوی تیادایە، ئەمەش زۆرجار کاریگەری خراپ جێدەهێڵیت و کارەسات دروست دەکات .

تێبینی دەکرێت کە تەنها (کارگەی بلۆکی ساماڵ، کارگەی ئالیکی بازیان) بەڕێژەی (100٪) کرێکارانیان دانیشتووی قەزاکەن، بەڵام کارگەکانی تر کرێکارانیان تێکەڵەیەکە لە دانیشتووی قەزاکە و دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی و دەرەوەی هەرێم.

٢- دەستی کار لە کارگەی پیشەسازییە گەورەکان:-

ئەم پیشەسازیانە ژمارەیان (21) کارگەیە، لەڕووی دەستی کارەوە زۆرترین ژمارەی دەستی کار لەم کارگانەدا کاردەکەن بە جۆرێک کە (6511) هەلی کاری ڕەخساندوە.

خشتەی ( 4) ژمارەی دەستی کار لە کەرتی پیشەسازی قەبارە گەورە لە قەزای بازیاندا

ژ	ناوی كارگه‌	ژپیشەسازی	کۆی گشتی کرێکار	ژماره‌ی كرێكاری قەزا		ژ. کرێکاری پارێزگای سلیمانی		ژ کرێکاری دەرەوەی هەرێم
ژ	ناوی كارگه‌	ژپیشەسازی	کۆی گشتی کرێکار	ژمارە	ڕێژە٪	ژمارە	ڕێژە٪	ژمارە	ڕێژە٪
1	کارگەی چیمەنتۆ	4	2855	529	18.52	1188	41.6	1138	39.89
2	کارگەی ئاسن و شیش	4	1096	347	31.66	148	13.50	601	54.83
3	کارگەی ئاو	3	339	121	36.11	218	64.3	0	0
4	کۆمپانیای ڕاسان بۆ بەرهەمهێنانی دەرمان	1	157	20	12.73	2	1.27	135	85.98
5	کارگەی مایا بۆ دروستکردن و ڕیسایکڵینی پاتری	1	70	50	71.42	12	17.14	8	11.42
6	کارگەی شیرینی مەیلی	1	50	25	50	15	30	10	20
7	کارگەی ڕۆیاڵ کان	1	350	112	32	105	30	133	38
8	کارگەی گرین عێراق	1	920	195	21.19	600	65.21	125	13.58
9	كارگه‌ی مۆندی کاسۆ	1	97	61	62.24	20	20.40	17	17.34
10	پاڵاوگەی نەوتی بازیان	1	350	100	28.57	125	35.71	125	35.71
11	وێستگەی کارەبای بازیان	1	157	54	34.39	82	52.22	21	13.37
12	کارگەی ماستی سلێمانی	1	40	33	82.5	5	12.5	2	5
13	كارگه‌ی ئاردی ئه‌زمه‌ڕ	1	33	15	45.45	17	51.51	1	3.03
کۆی گشتی		21	6514	1662	25.52	2537	38.90	2316	35.57

کاری توێژەر پشت بەست بە : کاری مەیدانی – فۆڕمی ڕاپرسی

پیشەسازییە قەبارە گەورەکان (1662) کەس لە دانیشتوانی قەزاکە کاریان تێدا دەکەن کە ڕێژەی (25.5٪) کۆی کرێکارانی ئەم پیشەسازیانە دەکات، (2533) کەس لە دەرەوەی قەزاکە و لە سنوری پارێزگای سلێمانی دێنە سنورەکە بۆ کارکردن لە کارگە قەبارە گەورەکان کە دەکاتە (38.9٪) لە کۆی کرێکارانی پیشەسازی قەبارە گەورە کە ئەمە بەرزترین ڕێژەیە لەچاو دانیشتووی قەزاکە و کرێکارانی دەرەوەی هەرێم.

هەروەها (2316) کەس لەدەرەوەی هەرێم دێنە قەزاکە بۆ کارکردن لە کارگە گەورەکان کە دەکاتە ڕێژەی (35.5٪)، کە بەزۆری خەڵکی شارەکانی ناوەڕاستی عێراق و دواتر خەڵکی وڵاتی چینن.

هۆکاری زۆری خەڵکی چین لە کارگە گەورەکانی قەزاکە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە کۆمپانیای چینی هەستاوە بە دروستکردنی (3) کارگەی گەورەی چیمەنتۆ لە قەزاکە، سەرەتا کارگەی چیمەنتۆی ماس و دواتر کارگەی چیمەنتۆی دەلتا و لە کۆتایشدا کارگەی چیمەنتۆی گاسن، هەروەها دوای دروستکردنی کارگەکان ئەرکی کارپێکردنی ئەم کارگانە هەر بە کۆمپانیای سینۆمای چینی سپێردراوە کە زۆرینەی کارمەندەکانی خەڵکی وڵاتی چینن.

دوای شیکردنەوەمان بۆ دیاریکردنی دەستی کاری کەرتی پیشەسازی قەزای بازیان و دیاریکردنی شوێنی جوگرافی کرێکاران بۆمان دەرکەوت کە کە کۆی گشتی کرێکارانی کەرتی پیشەسازی لە قەزای بازیان (6907) کەسە، بە جۆرێک لەم ژمارەیە تەنها (1884) دانیشتووی قەزاکەن کە دەکاتە(27.28٪)کۆی ڕێژەی کرێکارانە لەسەرجەم پیشەسازیەکان کە نزمترین ڕێژەیە بەروارد بە کرێکارانی دەرەوەی قەزاکە و دەرەوەی هەرێم.

ژمارەی ئەو کرێکارانەی کە لەدرەوەی سنوری قەزاکە و لە سنوری پارێزگای سلێمانیدان بۆ کارکردن لە پیشەسازیەکانی قەزاکەدا کاردەکەن ژمارەیان (2627) کەسە، کە ڕێژەی (38.03٪) دەستی کاری هەموو پیشەسازیەکان دەکات، کەواتە دەتوانین بڵێین پیشەسازیەکانی ناوچەکە کاریگەری هەرێمی هەیە و بووەتە هۆی ڕەخساندنی هەلی کار بۆ دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی.

کاریگەریەکانی پیشەسازیەکانی ناوچەکە تەنها لە چوارچێوەی ناوچەیی و هەرێمیدا نەماوەتەوە و کاریگەریەکەی تا کوو سنورەکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان ڕۆیشتووە بەشێوازێک بووە بە هۆی ڕەخساندنی هەلی کار بۆ (2396)کارکەری دەرەوەی هەرێمی کوردستان کە دەکاتە ڕێژەی (34.69٪)کۆی کرێکارانی کەرتی پیشەسازی لە ناوچەکە.

لێرەوە بۆمان دەردەکەوێت سەڕەرای ئەوەی پیشەسازی ناوچەکە (6907) هەلی کاری ڕەخساندوە، بەڵام نەبووە بەهۆی ڕەخساندنی ژمارەیەکی زۆر لە هەلی کار بۆ گروپی تەمەنی کاری دانیشتووی قەزاکە (15ساڵ- 64ساڵ)، پیشەسازی ناوچەکە دەرفەتی کاری بۆ تەنها (1884)کەس ڕەخساندووە کە دەکاتە ڕێژەی (4.2٪) کۆی گروپی تەمەنی کارکردنی قەزاکە. کەواتە تەنها ڕێژەی (2.78٪)ی دانیشتوانی قەزاکە لە پیشەسازیەکانی ناوچەکەدا کاردەکەن.

دەرئەنجام :

1- پەیکەربەندی کەرتی پیشەسازی و دیاریکردنی قەبارەی پیشەسازی ناوچەی لێکۆڵینەوە پشت بەست بە پێوەری دەستی کار و بە پێی بەپێی ستانداردی عێراقی، بەجۆرێک ئەگەر ژمارەی دەستی کار لە نێوان (1-9) کەس بێت بە کارگەی قەبارە بچوک دادەنرێت و بەم پێیە نزیکە ( 37) کارگەی بچوک لەناوچەی لێکۆڵینەوەدا دەبینرێت، بەلام کارگەی قەبارە مام ناوەند ئەو کارگانە دەگرێتەوە کە ژمارەی دەستی کار لە نێوان (10-29)کەسە، ژمارەی کارگە مامناوەندەکان بەم پێیە لە قەزای بازیاندا ( 18)کارگەیە، کارگەی قەبارە گەورە ئەو کارگانە دەگرێتەوە و ژمارەی دەستی کاری زیاترە لە (30) کەس ژمارەی ئەم کارگانەش لەناوچەی لێکۆڵینەوە ( 20) کارگەیە .

2- ژمارەی کرێکاران لەسەرجەم پیشەسازیەکانی ناوچەکە (6909) کەسە كە ريژەى ( 1.75٪ ) لە پيشەسازيە بچووكەكانە ، و ريژەى ( 3.96٪ ) پيشەسازى مام ناوەند و ريژەى ( 94.2٪ ) پيشەسازى گەورەيە، واتە بە پێي ژمارە زۆرترين دەستی کار لە پيشەسازيە گەورەکاندایە .

3- (1882) کەس لە دانیشتووانی قەزاکە لە کارگە پیشەسازیەکانی ناوچەکەدا کاردەکەن کە دەکاتە ڕێژەی (27.23٪) ی کۆی گشتی ئەو کەسانەی لە کارگەکاندا ئیش دەکەن، (2627) کەس لە دەرەوەی قەزاکە و لە سنوری پارێزگای سلێمانی لە کارگە پیشەسازیەکانی ناوچەکەدا کاردەکەن کە دەکاتە ڕێژەی(38٪) کۆی گشتی ئەو کەسانەی لە کارگەکاندا ئیش دەکەن، (2396) کەس لەدەرەوەی هەرێمی کوردستان لە کارگە پیشەسازیەکانی ناوچەکەدا کاردەکەن کە دەکاتە ڕێژەی (34.67) کۆی گشتی ئەو کەسانەی کە لە کارگە پیشەسازیەکانی ناوچەکەدا کاردەکەن.

ڕاسپاردەکان:-

1- گرنگی دان بە بەکارخستنی ژمارەیەکی زیاتر لە خەڵكی ناوچەکە لە کارگە پیشەسازیەکاندا لە ڕێگەی داموودەزگا پەیوەندی دارەکان و دەسەڵاتی خۆجێی ناوچەکە لە ئیدارەی قەزا و یەکە ئیداریەکانی ناوچەکە.

2- دیاریکردنی ڕێژەیەک بە یاسا کە ژمارەی کرێکاران دانیشتووی بازیان لە پیشەسازیەکانی ناوچەکە بەرزبکاتەوە بۆ سەرو ڕێژەی (50٪) کە ئێستا تەنها (27.23٪)ە، بەشێوەیەک ئەو هەلی کارانەی کە کارگە پیشەسازیەکان دەیڕەخسێنن ئەولەویەت بدرێت بە دانیشتوانی ناوچەکە.

3- کردنەوەی پەیمانگای پیشەیی و هونەری بەتایبەتی (میکانیک و کارەبا) بۆ دانیشتوانی سنورەکە تا بتوانن سود لەو هەلی کارانە ببینن کە کارگەکان دەیڕەخسێنن.

4- گرنگی دانی زیاتر بە دابینکردنی مافەکانی کرێکارانی کارگە پیشەسازیەکان لە ڕووی کاتژمێرەکانی کارکردن و بیمەی کۆمەڵایەتی و تەندروستی و سەلامەتی و فەراهەم کردنی ئازادی بۆ کرێکاران بۆ خۆڕێکخستنیان لە یەکێتیە کرێکاریەکان بەمەبەستی بەدەستهێنانی مافەکانیان تا خەڵکێکی زیاتر ڕووبکەنە کەرتی پیشەسازی بۆ کارکردن و کەمکردنەوەی بێکاری لە ناوچەکە.

ئەم ڕاپرسیە ئامانجی ڕونكردنەوەو شیكردنەوەی جوگرافیە بۆ نوسینی ماستەر نامەيەك بەناونيشانى: (كاريگەري چالاكى پيشەسازي لەسەر دابينكردني هەلى كار لەناحيەی بازيان) خوێندكار(گەرميان حسين علي) لە زانكۆى سلێمانى كۆلێژى زانستە مرۆڤايەتيەكان ، داواكارین لە بەرێزتان هاوكارمان بن لە بەڕاست گەیاندنی زانستی دەرئەنجامەكانی توێژینەوەكەمان كە ئامانجمان شیكاركردنێكی جوگرافیە بۆ چەندیەتی بەشدارى چالاكى پيشەسازي لە خستنەسەركارى تەمەنى كار لە قەزاى بازيان و ئەو گیروگرفتانەی كەهەیانەو هۆكاری دروست بوونی ئەوگیروگرفتانەو هەوڵدان بۆچارەسەرو خستنەڕووی چارەسەری جيێگرەوە (بدیل)، بۆیە داواكارین یارمەتیمان بدەن لە پێدانی زانیاری تەواو لە بارەی ئەو پرسیارانەی ڕووبەرٍووی بەرێزتان وەك خاوەن كارگە یاخود بەرێوەبەرانی كارگێڕی كارگە دەکرێت، لەگەڵ ڕێزدا.

توێژەر سەرپەرشتیار

گەرمیان حسین علی پرۆفیسۆرى یاریدەدەر دکتۆر: فوئاد خالد سعید

یەکەم:زانیاری گشتی لەسەر کارگە پیشەسازیەکان:

1. ناوی کارگە: .............................................................................

2. ناونیشانی. .................................

3. خاوەنداریەتی ئەم كارگەيە كارگەى (کەرت):

4. حكوميە ...............ئەهليە ......... هاوبەشە.............

5. لقی پیشەسازی: .............................................................................

6. مێژوی دروستکردن.........................مێژووی دەستکردن بەبەرهەم هێنان: ..............................................

1. دووەم: شوێن و ڕووبەر:

2. شوێنی کارگەکە: ................................................

3. ئایا کارگەکە لەسەر شوێنێکی گشتیە؟.........................لەناوشارە؟..............................لەچواردەوری شارە؟...............................

4. دوری كارگە لەنزیك ترین شوێن ....................كم

5. ئایا ڕووبەری گشتی کارگەکە چەندە:...................م².

6. زەویەکە ئەهلیە یان حوکمیە...................................

7. کرێی زەوی: لە حکومەت بەکرێ گیراوە یان لە خەڵکی ئاسایی؟.....................بڕی کرێکەی چەندە؟...................

8. ئایا لەتوانادا هەیە کارگەکە فراوان بکرێت ١- بەڵێ2 – نەخێر

9. ئەگەر لەتوانادا هەیە چەند دەتوانرێت فراوان بکرێت؟..........

ئایا کارگەکە پێویستی بەوەیە ڕووبەرەکەی

فراوان بکرێت ؟................... یان پێشتر فراوان کراوە؟ بۆچی؟............................................

10. ئایا كارگەی تر (هەمان بەرهەم) لە نزيك ئەم كارگەيە هەیە؟ بەڵێ‌ ...... نەخێر .......

a. ئەگەر بە بەڵێ‌ ناویان چیەو بەرهەمیان چیە ؟.......

11. هۆکاری هەڵبژاردنی ئەم شوێنە؟ ........................................................................................................ ...............................................................................................................................................................

سێیەم: دەستی کار و کرێی کرێکار:

ژمارەی کرێکاری کارگەکە چەندە؟..................کرێکار، چەند کوڕ...................، چەند کچ...............، چەندیان هونەرین؟...........ڕانەهێنراوەکان............................

کارگێڕیەکان..................خزمەتگوزاری...................

ڕۆژانە چەند وەجبە (شەفت) کرێکار کاردەکات ؟

یەک وەجبە ............ دوو وەجبە ........... سێ وەجبە ........... چوار وەجبە............. یان زیاتر..........

1. ژمارەی ئەو کرێکارانەی کە بەردەوام کاردەکەن لە کارگەکەدا چەندە؟.................، کوڕ..............، کچ..........

2. ژمارەی ئەو کرێکارانەی کە وەرزانە کاردەکەن لە کارگەکەدا چەندە؟....................، کوڕ..............، کچ............

3. ژمارەی کرێکاری دانیشتوی ناحیەکە؟.................. لە دەرەوەی ناحیەکە؟..............، ژمارەی کرێکاری دەرەوەی پارێزگای سلێمانی .............. ژمارەی کرێکاری دەرەوەی وڵآت................

4. ژمارەی کرێکاری سوودمەند (کرێکاری بارکردن و داگرتن، یاخود شۆفێرەکان)................................

5. ژمارەی کرێکاری کورد؟................

ژمارەى کرێکارى بیانى (عەرەب و تورک و ئیرانی و....).............

6. کرێی ڕۆژانەی کرێکارەکان ...............................، ناوەندی داهاتی مانگانەیان...........................

7. ئایا خەرجی کرێکارەکان چەندە لە بڕی تێچوونی بەرهەم بەڕێژەی سەدی..............%.

8. گرفتەکانی کرێکاران...................

9. ئەگەر کارگەکە ژمارەی کرێکاری دانیشتووی ناوچەکە(ناحیەی بازیان)ی زۆرە هۆکار چیە؟ ئەگەر کەمە هۆکار چیە؟

10. کارگەکە لە پلانیدا هەیە بۆ داهاتوو سود لە دەستی کاری سنورەکە وەربگرێت؟

چوارەم: سەرچاوەی سەرمایەی کارگەکە:

1. بڕی ئەو سەرمایە (نەختینە)چەندە کە لە سەرەتای دامەزراندنی کارگەکە خەرج کراوە تاکو دەستکرددن بەکار واتە (چەندی تێچووە تا کەوتۆتە کار)؟............................... دینار/دۆلار.

2. بڕی ئەوپارەیە چەندە ئێستا لە کارگەکەدا خراوەتەکارەوە (سەمايەىوەبەرهێن)؟ ........................................ دینار/دۆلار.

3. گرفتی سەرمایە هەیە؟ بەڵێ .... نەخێر

4. ئەگەر بەڵێیە گرفتەکان چین؟...............

پێنجەم: ئاوی بەکارهاتوو:

1. جۆری ئاوی بەكارهاتوو 1- ئاوی بیر

2. 2- ئاوی رووبار 3- ئاوی میری ٤- ئاوى تەنكەر (چەند تەنكەر /ڕۆژانە مانگانە / ساڵانە)

3. چەند ت ئاو پێويستە رۆژانە .........

4. گرفتى ئاوی هەيە کارگەکە؟ ........... چۆنە گرفتەكە

5. ئایا کارگەکە نزیکە لەسەرچاوەی ئاوی؟.............................دوریەکەی چەندە...................کم.

6. بڕی ئاوی بەکارهاتوو لە ڕۆژێکدا يان مانگ چەندە؟.................................................لیتر، نرخەکەی........................................ دینار.

7. بڕی ئاوی بەکارهاتوو لە کرداری پیشەسازی؟..............................

8. بڕی ئاوی بەکارهاتوو لە کرداری ساردکردنەوە.....................................

9. بڕی ئاوی بەکارهاتوو لە کردارەکانی تر(شوشتن).................................................

10. ئایا بڕی تێچوونی بەکارهێنانی ئاو چەندە لەبڕی تێچوونی بەرهەم بەڕێژەی سەدی.............%.

شەشەم: سوتەمەنی و وزە:

1. ئایا ئەم کارگە پیشەسازیە نزیکە لە سەرچاوەی وزە؟.................................. جۆری وزەکەی چیە؟ بەرهەمی نەوتیە یاخود کارەبایی؟ .................................یان تێکەڵاوە................... لە ڕۆژێکدا چەند وزەی پێویستە؟............................. تێکڕای مانگ یاخود ساڵ.......................................یان بەگوێرەی کارەکان....................................

2. ئایا حکومەت بۆتان دابین دەکات؟....................... بەبڕی چەند؟.................... یاخود خۆتان دابینی دەکەن؟......................................... بڕی تێچوونی چەندە؟.......................................

3. سەرچاوەی وزەکە بە چ هۆکارێکی گواستنەوە دەگوازنەوە؟..................................................

4. بڕی ئەو کارەبایە چەندە کە کارگەکە پێویستیەتی بۆئەوەی بەهەموو توانایەوە کاربکات؟............................، وە ئێستا چەند کارەبا بەردەستە؟........................................ تێچوونی چەندە؟.....................................

5. ئایا کارگەکە بەشداری هەیە لەگەڵ مۆلیدەی ئەهلیدا..................... بڕەکەی؟................................ تێچونی؟..............

6. ئایا کارگەکە مۆلیدەی تایبەت بەخۆی هەیە؟..................... تێچوونی چەندە؟................................................

7. ئایا بڕی تێچوونی وزە و سوتەمەنی چەندە لەبڕی تێچوونی بەرهەم بەڕێژەی سەدی.............%.

1. ئایا ئەو دوریە چەندە کەلەنێوان کارگەکە و کەرەستەخاوەکەیە؟........................................................کم.

2. سەرچاوەی کەرەستەی خاوەکە ناوخۆییە لەناو ناحیەکە؟.................................. ڕێژەکەی بەڕێژەی سەدی...................................%، لە دەرەوەی ناحیەکەیە؟...................... ڕێژەکەی بەڕێژەی سەدی.............%، یاخود لە دەرەوەی وڵاتە؟................. ڕێژەکەی بەڕێژەی سەدی.............%.

3. ئایا بڕی تێچوونی کەرەستەی خاو چەندە لەبڕی تێچوونی بەرهەم بەڕێژەی سەدی.............%.

هەشتەم: بەرهەم:

1. جۆری بەرهەم:..................................... بەرهەمی سەرەکی................................. بڕەکەی ڕۆژانە................. نرخەکەی...........................، بڕەکەی مانگانە...........................بەرهەمی تری هەیە؟.................................... ئەگەر هەیەتی چیە؟...................... بڕەکەی چەندە؟..................

2. ئایا توانای بەرهەم هێنانی ڕۆژانەی کارگەکە چەندە؟........................... بەرهەمی ئێستای چەندە؟................................... ئەگەر بەهەموو توانایەوە بەرهەم بهێنێت ڕۆژانە بڕی بەرهەمی دەگاتە چەند..................................،

3. ئەگەر كارگە ناتوانێت بەتەواوی توانای خۆی كاربكات گرفتەكانی چین ؟

1-دابەزینی توانای كارگە لەرووی ئامێرەوە 2-كەمی كەرەستەی خاو 3-كەمی وزەو ئاو 4- كەمی رووبەری كارگە 5- شوێنی جوگرافی كارگە 6- نەبوونی گەنجینەی تەواو

7- كەمی دەستی كاركەر 8- كەمی كەرەستەو ئامێرو كول و پەلی كارگە

هۆكارو گرفتێكی تر ئەگەر هەبێت

4- ئایا ئاڕاستەی بەرهەمی کارگەکە بەرەو زیاد بوونە یاخود کەم بوون................................. بۆچی؟...........................................................

نۆیەم: شوێنی فرۆشتنی بەرهەم(بازاڕ):

1. لە ناوخۆی ناحیەکەدا................. بڕی فرۆشتنی............................. ڕێژەی سەدی.............%لەبڕی بەرهەم، لە پارێزگای سلێمانی.......................... بڕی فرۆشتن.................... ڕێژەی سەدی................% لەبڕی بەرهەم هێنان، لەهەرێمی کوردستان.................. بڕی فرۆشتن.............ڕێژەی سەدی............% لەبڕی بەرهەم هێنان، لە دەرەوەی هەرێم................... بڕی فرۆشتن................... ڕێژەی سەدی..........% لەبڕی بەرهەم هێنان.

a. وڵاتانی تر.............. بڕی فرۆشتن..............ڕێژەی سەدی ............. ٪ لە بڕی بەرهەم هێنان.

2. جۆری فرۆشتن :- بە حکومەت ............. بەبازاڕ............ بە وەکیل .........

3. ئایا بەرهەمەکە ڕووبەڕووی کێبڕکێ دەبێتەوە لەگەڵ بەرهەمی دەرەکیدا؟.................................

4. ئایا بەرهەمەکە توانای کێبڕکێی بەرهەمی دەرەکی هەیە؟ بەڵێ ..........نەخێر........ ئەگەر نەخێرە بۆ؟...............

5. ئایا داهاتی مانگانەی کارگەکە چەندە؟..........................

6. دەیەم: گواستنەوە:

1. ئایا جۆری ئەو هۆکارانە چین کە بۆ گواستنەوە بەکاردەهێنرێت.................................ئەگەر ئوتومبێلە تێچونی گواستنەوەی چەندە؟......................... ئەگەر سەرچاوەی ترە چیە........................... تێچونی چەندە؟.........................

2. ئایا بۆ گواستنەوەی کەرەستەی خاو هۆکاری گواستنەوە بەکاردەهێنرێت؟................، هەروەها بۆ گواستنەوەی بەرهەم بۆ بازاڕ هۆکاری گواستنەوە بەکاردەهێنرێت؟................، کۆی تێچوونی چەندە لە بڕی تێچوونی بەرهەم بەڕێژەی سەدی............%.

3. ئایا هۆکارەکانی گواستنەوە هی کارگەکەیە یاخود هی خەڵکانیترە........................

یانزەهەم: باج و گومرک و هاوکاری حکومەت:

1. ئایا کارگەکەتان باج دەداتە حکومەت؟....................بەبڕی............................دینار،مانگانە.................... ساڵانە......................

2. ئایا لە هیچ قۆناغێکی بەرهەم هێنان گومرک دەدەنە حکومەت؟...................... لە چ قۆناغێدا لە کاتی هێنانی کەرەستەی خاو بۆ کارگەکە................... یاخود لەکاتی ناردنە بازاڕی بەرهەمەکە.............................. یان لەکاتی هێنانی ئامێرەکانی بەرهەم هێناندا.............................. بڕەکەی چەندە...................................دینار.

3. ئایا ئەوباج و گومرکەی دەیدەنە حکومەت بەڕێژەی چەند بەشداری دەکات لە تێچونی بەرهەم هێنان.........................%؟

4. ئایا حکومەت هیچ هاوکاریەک پێشکەشی کارگەکەتان دەکات؟.................چۆن؟...............................، ئایا مانگانە وزە و سوتەمەنیتان بۆدابیندەکات؟............................. یاخود سنورەکانی داخستوە لە بەڕوی بەرهەمی دەرەکیدا؟......................... یاخود لە باج و گومرک خوشبووە؟..............................

5. ئایا حکومەت هەوڵیداوە چارەسەری ئەو کێشانەتان بکات کە تایبەتە بەئەوەوە؟.......................................... چۆن؟..................................................................................

6. ئایا حکومەت ڕێگری دروستکردووە لەبەردەم بەرهەمی کارگەکەتاندا؟................................ چۆن؟......................................................................

7. ئایا پارەی خزمەتگوزاری خاوێنکردنەوە و پاسەوان دەدەنە حکومەت................ یاخود کەرتی تایبەت؟................... بڕەکەی چەندە مانگانە؟..............................دینار.

دوانزەهەم:گرنگترین ئەو کێشانە چین کە ڕووبەڕوی کارگەکان دەبنەوە؟(ژمارەیان بۆ دابنێ(1-10)

1. کێشەکان بەهۆی شوێنی جوگرافیەوە؟

2. کێشەکان بەهۆی ڕووبەرەوە؟

3. کێشەکان بەهۆی کەرەستەی خاوەوە؟

4. کێشەکان بەهۆی سەرمایەوە؟

5. کێشەکان بەهۆی دەستی کارەوە؟

6. کێشەکان بەهۆی بازاڕەوە؟

7. کێشەکان بەهۆی جۆری بەرهەمەوە؟

8. کێشەکان بەهۆی سوتەمەنی و وزەوە؟

9. کێشەکان بەهۆی باجەوە؟

10. ئایا کێشەی تر هەیە؟.................. چین؟............................................................

سیانزەهەم: پیس بوون:

1. ئایا کارگەکە پاشماوەی ڕەقی هەیە؟.................. بۆچی...........................................

2. ئایا کارگەکە پاشماوەی ئاوی پیسبووی هەیە؟.............. ئایا چارەسەر دەکرێت؟............................

3. ئایا کارگەکە غازی بۆن ناخۆشی هەیە؟............. ئایا کارگەکە دوکەڵ هەڵکێشی هەیە؟............................

4. ئایا کارگەکە ژاوەژاوی زۆر دروست دەکات؟.....................

5. بڕی ئەو پاشماوانە چەندە کە ڕۆژانە لە کارگەکە بەجی دەمێنێ؟ کەرەستەی ڕەق................... کەرەستەی شل...............................

6. ئایا کارگەکە سود لە پاشماوە ڕەق و شل و گازیەکان دەبینێت؟.............. بۆچی.........................

7. ئایا کارگەکە زیانی پێدەگات لە کارگەکانی چواردەوریەوە؟................... هۆیەکەی ......................................................

8. بۆنی ناخۆش..................... گاز........................... دوکەڵ.............................

9. هۆکاری تر..................................................

چواردەهەم: پێشنیارەکانتان چیە بۆ باشتر کردنی بڕی بەرهەم هێنان؟

زۆر سوپاس بۆ هاوکاریتان.

ليستى سەرچاوەكان

سەرچاوە کوردییەکان

ا- کتێب

حسن، کاروان محمد و یاسین احمد خدر، بازیان مێژوو و گەشەسەندنی، چاپخانەی کارۆ، چاپی یەکەم، سلێـمانی، 2023.

زەند، کەریم ، جوگرافیای کوردستان ، چاپی دووەم، چاپجانەی شڤان، سلێمانی، 2005.

ساڵنامەی سلێمانی، دانانی پارێزگای سلێمانی، ئۆفیسی دلێر، چاپی یەکەم، سلێمانی، ژمارە(2)، 1999.

علی ،جاسم محمد ، ڕۆڵی هۆکارە سیاسیەکان لەدابەشبوونی دانیشتوان لەپارێزگای سلێمانیدا، چاپی یەکەم، سلێمانی، 2008.

محمد، مراد حەکیم ، ئاکامە کۆمەڵایەتیەکانی سیاسەتی ڕاگواستنی کورد لە عێراق لەسەردەمی بەعسدا، سەنتەری لێکۆڵینەوەی ستراتیژی کورستان، سلێمانی، 2004.

ب-نامەی ماستەر و تێزی دکتۆرا.

ڕشید، شیروان عمر ، پەرەپێدانی توانستەکانی گەشتوگوزار لە پارێزگای سلێمانی، تێزی دکتۆرا، زانکۆی سلێمانی. کۆلێژی زانستە مرۆڤایەتییەکان، ساڵی2011.

رشید، یادگار خدر ، شیکردنەوەی جوگرافی دابەشبوونی پیشەسازی لە پارێزگای هەولێر، نامەی ماستەر، کۆلێژی ئەدەبیات، زانکۆی صەلاحەدین، هەولێر، 2014.

ت- بڵاوکراوەی میری

حکومەتی هەرێمی کوردستان، وەزارەتی پلاندانان، بەڕێوەبەرایەتی ئاماری سلێمانی، سەنتەری تەکنەلۆژیای زانیاری و بەشی ڕوپێوی و GIS، داتای بلاونەکراوە، 2023

حکومەتی هەرێمی کوردستان، وەزارەتی ناوخۆ، قایمقامیەتی قەزای بازیان، 2023

ڕۆژنامە

ڕۆژنامەی پێشکەوتن، ژمارە28، ڕێکەوت 4/11/1920

المصادر العربیة (سەرچاوەی عەرەبی)

کتب

صقر، محمد فتحي ، مواقع المشروعات الصغیرة والمتوسطة و اهمیتها الاقتصادیة ، ندوة المشروعات الصغیرة المتوسطة في الوطن العرىي، الاشکالیات و افاق التنمیة، المنعقد في القاهرة یومي 18-22ینایر 2004.

معروف، ماهر حسن و ایهاب مقابلە، مشروعات الصغیرة والمتوسطة و ‌أهمیتها و معوقاتها، مرکز منشأت الصغیرة، الأردن، 2006.

الوتبان، حسدن بن عبدالله ، معجم مصطلحات الصناعة، طبعة الاول، مکتبة العبیکات للنشر، الریاض، 2010.

ب-رسالة ماجستیر

الألوسي، حنین اکرم یاسین ، التحلیل الجغرافي الصناعهژ الصغیرة فی مدینة الرمادي، رسالة ماجستر، جامعە الانبار، کلیة العلوم الانسانیة، 2022.

الملخص :

يعتبر التركيب الصناعي من حيث الحجم مسؤولا عن حجم العمالة في القطاع الصناعي والذي يؤثر بدوره على اقتصادية منطقة او دولة ، ولكون قضاء بازيان تمتاز بكونها منطقة صناعية ، لذلك يجب أن يلعب هذا القطاع دورًا في توفير فرص العمل. وصنف التركيب الصناعي فيها الى صناعات(صغير ، متوسط ، كبير) وفق التصنيف الصناعي العراقي حسب العمالة.

لابد تحديد هذه القطاعات حتى يسهل على الباحث معالجة تأثيرها على توفير فرص العمل. مشكلة الدراسة أن الباحث كفرد في هذا المجال لاحظ وجود بطالة ملحوظة، الهدف من هذه تصنيف النشاط الصناعي وتوزعها فضلا عن دراسة التركيب الكمي والنوعي للعاملين في الوحدات الصناعية حسب الحجم ومقارتنها بعضها البعض ، تم استخدام منهج الاستقرائى و نوعين من طريقة (طريقة وصفية وطريقة تحليليە).في هذه الدراسة للوصول إلى نتيجة علمية ، بلغ عدد العاملين في جميع الصناعات بالمنطقة في اواخر2022 (6909) شخصاً ، نسبة(1.75٪) من العمالة داخل صناعات صغيرة و (3.96٪) من العمال في صناعات متوسطة و (94.2٪) من العمال في صناعات كبيرة.

(1883) من سكان المنطقة يعملون في المصانع الصناعية بالمنطقة وهي (27.23٪) من إجمالي عدد العاملين في المصانع ، و (2630) شخصاً خارج القضاء من سكان المحافظة السليمانية يعملون في مصانع صناعية تمثل 38٪ من إجمالي عدد العاملين في المصانع الصناعية بالمنطقة، و (2396) شخصآ من خارج الاقلیم کردستان العراق یعملون في مصانع الصناعیة و تمثل نسبة (34.67٪) من اجمالي عدد العاملین في المصانع الصناعیة بالمنطقة.

summary :

The industrial composition in terms of size is responsible for the volume of employment in the industrial sector, which in turn affects the economy of a region or country, and because the Bazian district is characterized by being an industrial region, therefore this sector must play a role in providing job opportunities. Its industrial composition was classified into industries (small, medium, large) according to the Iraqi industrial classification according to employment،These sectors must be identified to make it easier for the researcher to address their impact on providing job opportunities. The problem of the study is that the researcher, as an individual in this field, noticed the presence of noticeable unemployment. This study aims to classify industrial activity and its distribution, as well as to study the quantitative and qualitative composition of workers in industrial units according to size and compare them to each other. An inductive approach and two types of methods were used (a descriptive method and an analytical method). In this study to reach a scientific conclusion, the number of workers in all industries in the region in late 2022 reached (6909) people, a percentage of (1.75%) of workers in small industries, (3.96%) of workers in medium industries, and (94.2%) of workers. In large industries.

(1883) residents of the region work in industrial factories in the region, which is (27.23%) of the total number of workers in factories, and (2630) people outside the district from the population of Sulaymaniyah Governorate work in industrial factories, representing 38% of the total number of workers in industrial factories in the region. (2396) people from outside the Iraqi Kurdistan region work in industrial factories, representing (34.67%) of the total number of workers in industrial factories in the region.

[1]- کرێکار: سەرجەم ئەو تاکە بەکارهێنراوانە دەگرێتەوە کە لە هەر لقێک لە لقەکان یپیشەسازیدا کاردەکەن.

- کارمەند: هەموو ئەو کەسانە دەگرێتەوە کە لە پیشەسازیدا کاردەکەن بە گوێرەی پسپۆڕیەکانیان ئەرکەکانیان دەگۆڕێت [2]

ژمارە	جۆری کەرەستەی خاو	بڕی بەکاهێنانی ڕۆژانە	شوێنی هاوردەکردنی	بەچی هۆکارێکی گواستنەوە دێت
1
2
3
4
5