كاریگه‌رییا بكارهێنانا ستراتیجییه‌تێن فێربوونا تێكه‌ل وفێربوونا به‌روڤاژى د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن پولا ده‌هێ ئاماده‌یى د بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا

هیڤى عبدالعزیز سرحان 1* و مولود حمد نبى2

1 پشكا ده‌روونناسی كولیژا زانستین مروڤایه‌تى، زانكۆیا دهوك، هه‌رێما كوردستانێ- عیراق.( Heevy.sarhan@uod.ac)

2 پشكا زمانێ كوردى كولیژا په‌روه‌دا بنیات، زانكۆیا دهوك، هه‌رێما كوردستانێ- عیراق.( Molod.nabi@uod.ac)

تاريخ الاستلام: 04/2023             تاريخ القبول: 10/2023    تاريخ النشر: 04/2024  https://doi.org/10.26436/hjuoz.2024.12.2.1214

پوخته‌:

   ئارمانجا ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێ، زانینا كاریگه‌رییا بكارهێنانا ستراتیجییه‌تێن فێربوونا تێكه‌ل وفێربوونا به‌روڤاژییه‌ د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن پولا ده‌هێ ئاماده‌یى دبابه‌تێ رێزمانا كوردیدا، ڤه‌كۆله‌ران پشت ب دیزایینا نیمچه‌ ئه‌زموونی(ئه‌زموونگه‌رییا گرۆپێن هه‌ڤسه‌نگ ب تاقیكرنا پاشیێ) به‌ستییه‌،  كومه‌لا ڤه‌كۆلینێ، ژ قوتابیێن كچ یێن پولا ده‌هێ وێژه‌یى ل قوتابخانه‌یێن ئاماده‌یێن سپێده‌هییان،  كو ژمارا ئه‌وان (3319) قوتابى بوون ل په‌روه‌ردا قه‌زا سیمیلێ بۆ سالا خواندنێ (2021-2022) پێكهاتبوو، و سه‌مپلا ڤه‌كۆلینێ (81)قوتابى بوون ژ قوتابیێن قوتابخانا (شاناز یا كچان) و ( كوماته‌ یا كچان) كو ب ئه‌نقه‌ست هاتبوونه‌ هه‌لبژارتن، و ب شێوه‌یه‌كێ هه‌ڕه‌مه‌كى ساده‌ ئاماده‌ییه‌ك بۆ هه‌ردوو گرۆپێن ئه‌زموونگه‌رى و ئاماده‌ییه‌ك بۆ گرۆپێ كونترولكار هه‌لبژارت، گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ (30) قوتابى، و گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ (30) قوتابى بوون ل ئاماده‌ییا (كوماته‌ یا كچان)،هاتبوونه‌ هه‌لبژارتن گرۆپێ كونترولكار(21) قوتابى بوون ل ئاماده‌ییا (شاناز یا كچان) هاتبووه‌ هه‌لبژارتن، ل گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ری یێ ئێكێ بابه‌ت ب ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل ول گرۆپێ دووێ ب ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى و ل گرۆپێ كونترولكار ب رێكا ئاسایى دهاته‌ گوتن. ڤه‌كۆله‌ران ل دویڤ هه‌ر رێكه‌كێ (8) پلان به‌رهه‌ڤكرن، تاقیكرنه‌كا ده‌ستكه‌فتێ كو ل(35) برگه‌یان پێكهاتبوو ژ جورێ (هه‌لبژارتن ژ گه‌له‌كان و راست و خه‌له‌ت) به‌رهه‌ڤكرن، دروستیا تاقیكرنێ، شروڤه‌كرنا ئامارى بۆ به‌ندێن تاقیكرنێ، ئاستێ زه‌حمه‌تییا به‌ندێن تاقیكرنێ، هێزا ژێكجوداییا به‌ندێن تاقیكرنێ، كاراییا بژارده‌یێن شاش، روهنى و ده‌مێ تاقیكرنێ ده‌رئێخستن، هه‌روه‌سا نه‌گۆڕییا تاقیكرنێ ل دویڤ هاوكێشه‌یا (كیودر- ریتشاردسون- kR20 )ده‌رئێخست كو (0.90)بوو. پشتى ئه‌زموون بدوماهیك هاتى، كو وه‌رزه‌كێ خواندنێ ڤه‌كێشا، ڤه‌كۆله‌ران ئالاڤ پراكتیكر و داتا ده‌رهێنان و سه‌ره‌ده‌رییا ئاماره‌یى ب شلوڤه‌كرنا جیاوازییا ئێك لا (One-Way ANOVA)و تاقیكرنا شیفیه‌ (Scheffe) ل گه‌لدا كرن، ئه‌نجام دیاربوون كو ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل، باشترو كاراتر و كاریگه‌رییه‌كا مه‌زن، د ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ هه‌یه‌ ب به‌راوردكرن ب ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌رۆڤاژى و رێكا ئاساییا به‌ربلاڤ، وستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى باشتر و كاراتر بوو د ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ ب به‌راوردكرن ب رێكا ئاساییا به‌ربلاڤ.

كلیلكێن په‌یڤان: ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل، ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژی، ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ، بابه‌تێ رێزمانا كوردی.


پشكا ئێكێ

دانه‌نیاسینا ڤه‌كۆلینێ

• ئاریشا ڤه‌كۆلینێ:

   ڤه‌كۆله‌ران، كو ئێك چه‌ندین ساڵه‌ بابه‌تى زمان و ئه‌ده‌بێ كوردى ل قوناغا ئاماده‌یێدا دبێژت، و ڤه‌كوله‌رێ دی ژى سه‌رپه‌رشتییا پراكتیزه‌كرنا قوتابیێن هه‌نده‌ك پشكێن زمانێ كوردى ل زانكۆیا دهۆكێ، كرییه‌، هه‌ست ب هندێ كر كو قوتابیێن ئه‌ڤێ قوناغێ، ب گشتى، لاواز و ئاستنزمن د بابه‌تێ رێزمانێدا. و بۆ دروستیا ئه‌ڤێ هه‌ستپێكرنێ، ل دویڤ چوون كر و ب چه‌ند رێكاران رابوو، ئه‌وژى سه‌ره‌دانا هه‌نده‌ك مامۆستایان له‌ چه‌ند قوتابخانه‌یێن ئاماده‌یى د ده‌مێ وانه‌گۆتنا ئه‌ڤى بابه‌تى و چه‌وانییا گۆتنێ و رێكێن بكاردهینن و، پاشى چاڤپێكه‌فتنا ئه‌وان و دانوستاندن كرى ده‌رباره‌ى ئاستێ قوتابیان درێزمانێدا، كو ل ئه‌نجامدا هه‌ڤرا بوون ل سه‌ر ئاستنزمییا پترییا ئه‌وان د ئه‌ڤى بابه‌تیدا.

   ده‌مێ ڤه‌كۆله‌ران به‌ریخۆدایه‌ نمره‌یێن نموونه‌كا قوتابیان ل ئه‌ڤان قوتابخانه‌یان، دیتن ل ئاستێ پێتڤیدا نینه،  و ل ده‌مێ هه‌ڤدیتن و دانوستاندن ده‌رباره‌ى ئه‌ڤى بابه‌تى لگه‌ل ئه‌وان هاته‌ كرن هه‌ڤڕابوون ل سه‌ر ب زه‌حمه‌تییا بابه‌تى و باش تێنه‌گه‌هشتنێ د ده‌مێ خواندن و خۆ به‌رهه‌ڤكرنێ و ده‌مى وانه‌یێدا.

     د ماوه‌یێ لدیڤچوون و رێكاران به‌حس لێهاتینه‌كرن، باوه‌رى بۆ ڤه‌كۆله‌ران چێبوو، كو ئه‌گه‌رێ سه‌رهه‌لدانا ئه‌ڤێ ئاریشێ زۆر هۆكاران، قوتابینه‌ بخۆ و ماموستا و رێكێن وانه‌گوتنا بابه‌تینه‌. 

  ده‌مێ ڤه‌كۆله‌ران به‌ریخۆ دایه‌ هنده‌ك ڤه‌كۆلینێن ل سه‌ر پرۆسا فێركرن و فێربوونا بابه‌تێ رێزمان كوردى ئه‌وێن ل پۆل و قوناغێن جۆدا هاتینه‌ ئه‌نجامدان وه‌كى ڤه‌كۆلینا (سلیمان، 2008) كوئاماژه‌ دایه‌ هه‌بوونا لاوازییه‌كا گشتى ل ده‌ڤ قوتابییان د رێزمانا زمانێ كوردیا، ب شێوه‌یه‌كێ تایبه‌ت ل ده‌ڤ قوتابیێن پولا حه‌فتێ بنه‌ره‌تى. هه‌روه‌سا ڤه‌كۆلینا (عه‌بدوللا، 2008)، (ئه‌حمه‌د،2021) كو ئاماژه‌ دایه‌ن ئه‌وێ چه‌ندێ، كو قوتابیێن قوناغا ئاماده‌یى تووشى هنده‌ك ئاسته‌نگ و زه‌حمه‌تێ د بابه‌تێ رێزمانا زمانێ كوردیدا دبن، ب تایبه‌ت قوتابیێن ئاماده‌یى، باوه‌ڕییا ئه‌وان موكم بوو، كو ئاریشه‌كا هه‌ى پیتڤى چاره‌كرنا هۆكارێن ئه‌وێنه‌ ب تایبه‌تى یێن گریدایێ رێكێن وانه‌گۆتنێنه‌، كو تێدا ماموستا ته‌وه‌ره‌ و قوتابیش گوێگر و نه‌رێنیه‌، نه‌ ب دروستى و ره‌هواتى تێدگه‌هیت و نه‌ وه‌كى پێتڤى ژى دشێت پراكتیك بكه‌ت.  

 ڤه‌كۆله‌ران دێ ئاریشا ڤه‌كۆلینێ  ب ئه‌ڤى ره‌نگێ ل خوارێ ده‌ستنیشان دكه‌ت:

- ئایا بكارهێنانا ستراتیجییه‌تیێن فێربوونا تێكه‌ل و فێربوونا به‌روڤاژى د گوتنا بابه‌تى رێزمانێ كوردى بۆ قوتابیێن پولا ده‌هێ ئاماده‌یى ئاستێ ئه‌وان د ئه‌ڤ بابه‌تێدا باش و بلند دكه‌ت؟

 

گرنگیا ڤه‌كۆلینێ:

       چه‌رخێ بیست و ئێكێ پێشكه‌فتنه‌كا مه‌زن د بوارێ زانینێ و ته‌كنولوژییا زانیاریان و په‌یوه‌ندیكرنێ دا ب خوڤه‌ دیتیه و به‌رده‌وام گه‌شێ دكه‌ت‌. ئه‌ڤچا یا سروشتى یه‌ ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل سه‌ر هه‌مى لایه‌نێن پروسێسا فێركرنێ و فێربوونێ ره‌نگڤه‌ده‌ت.  ئه‌و له‌زاتیا گورانكاریان د نویكرنێن ته‌كنولوژیا فێركرنێ دا دهێته‌كرن،وه‌ل ئه‌و كه‌سێن د بوارێ په‌روه‌ردێ كاردكه‌ن، كو لێنیرینێ ل سه‌ر ئه‌وان سترایجییه‌تا و شێواز و رێكێن دهێنه‌ بكارهێنان د پروسێسا فێركرنێ و فێربوونێ دا بكه‌تن و پێدڤییه‌ ماموستا بهێنه‌ ئاراسته‌كرن بۆ بكارهێنانا  هویێن نوێ، ئه‌وژى ب شێوه‌یه‌كێ دگه‌ل پێدڤیاتێن سه‌رده‌مى و پێشكه‌فتنا وى بگونجن و پشكداریێ د باشتركرنا پروسێسا فێركرنێ بكه‌ت،ب رێكا بكارهێنانا هه‌ر تشته‌كێ ل به‌ر ده‌ست  هه‌ی ژ هوكارێن جۆراجۆرا.

   گه‌له‌ك ژ ستراتیجیه‌تێن نوى هه‌نه‌، كو پشتبه‌ستنێ ل سه‌ر بكارهێنانا ته‌كنكێن نوى بۆ كاراكرنا فێربوونێ دكه‌ن، وه‌ك : ستراتجییه‌تا فێربوونا ئه‌لكترونى، ستراتجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل، ستراتیجییه‌تا گه‌شتێن زانینێ، و ستراتیجییه‌تا فێركرنا به‌روڤاژى.

    ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل ژ ئه‌وان ستراتیجییه‌تێن نوى و سه‌رده‌مه‌ د ڕێكێن وانه‌گوتنێدا و تێگه‌هێ ئه‌وێ یێ به‌ربه‌لاڤ ئه‌وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت، كو خواندنا ئه‌لكترونى ل سه‌ر تورێن ئه‌نته‌رنیتێ تێكه‌لى خواندنا ئاسایى و نورمال دكه‌ت، ئه‌و فێركرنا كو ڕۆلێ ماموستاى پتر تێدا ده‌ردكه‌ڤیت قوتابی گوێگر و وه‌رگره‌ بتنێ. (الهاشمی والعزاوی،2007: 289).

    ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌لدا، ڤه‌كۆلینێ ل چه‌وانییا ڤه‌گوهاستن و ڕێكخستنا زانیارى و هه‌لویست وشیان و شاره‌زایێن په‌روه‌رده‌یى ب رێكا ته‌كنۆلوژیا نوى و سه‌رده‌م بۆ قوتابییان دكه‌ت و ژ تایبه‌تمه‌ندێن ئه‌ڤێ ستراتیجییه‌تێ زانیارییان ب شێوه‌یه‌كێ بله‌ز و ب هه‌ولێن كێم و د ژینگه‌هه‌كا زانستى یا گونجاى و سه‌رنجراكێشدا بۆ قوتابیان ڤه‌دگوهێزیت، ئانكو ژلایێ ده‌م و مه‌زاختنا هه‌ولان و مه‌زاختنێن ماددیڤه‌ ئاسانكارییان بۆ قوتابیان دروست دكه‌ت. (الفقی، 2011: 18).

ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى ئێك ژ چاره‌سه‌ریێن نوى یێن كارا دهێته‌ هژمارتن، ئه‌وێن ل سه‌ر بنیاتا بكارهێنانا ته‌كنیكێن نوى دكه‌ت بۆ چاره‌سه‌ركرنا لاوازیا گشتى د فێركرنا ئاسایى دا و گه‌شه‌كرنا چاپوكییان لده‌ڤ  قوتابیان په‌یدادكه‌ت، مه‌به‌ست ژ فێربوونا به‌وڤاژى بكارهێنانا ته‌كنیكانه‌ و مفاوه‌رگرتن ژ ئه‌ڤان ته‌كنیكان د پروسێسا فێركرنێ دا، كو ماموستا دشێت مفایى ژ ده‌مێ وانه‌یێ وه‌ربگریت، داكو گه‌نگه‌شا دگه‌ل قوتابیان بكه‌تن‌  پشتى دیتنا وان بۆ بابه‌تێ وانێ ب رێكا ئه‌وا كورته‌ ڤیدیویێن ئه‌وی پێشوه‌خت بۆ هنارتین، ئه‌ڤه‌ژى دبیته‌ هاریكار بۆ مفاوه‌رگرتن ژ ده‌مێ وانه‌یێ ل قوتابخانێ.(عبداللطیف، 2018: 5).

     گرنگییا ئه‌ڤان ستراتجییه‌تا ب تایبه‌تى د بابه‌تێ رێزمانیدا دیاردبیت، كو دشیاندایه‌ نینه‌ مروڤ باش فیرى زمانى بیت، بیێ كو یاسایێن وى نه‌زانیت، ئه‌وێن پشتگیریا زمانى دكه‌ن، دروستییا گوتنێ و نڤیسینه‌كا راست و درست و بكارهێنانا شێوازێن زمانى یێن درست دبنه‌ ئه‌گه‌ر قوتابى نه‌ریتێن زمانى یێن درست وه‌ردگریت و سامانێ وان یێ زمانى ده‌وله‌مه‌ند دكه‌ت. (زقوت، 2013: 153).

• ئارمانجا ڤه‌كۆلینێ:

-زانینا كاریگه‌رییا بكارهێنانا ستراتیجییه‌تێن فێربوونا تێكه‌ل و فێربوونا به‌روڤاژى د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن پۆلا ده‌هێ ئاماده‌یى د بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا.

• گریمانێن ڤه‌كۆلینێ:

گریمانا سه‌ره‌كى :

  جوداهییا مانادارییا ئاماره‌یى ل ئاستێ (0.05)دا د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیان دبابه‌تێ رێزمانا كوردیدا نینه‌ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ ئه‌وێن بابه‌تى ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل وه‌ردگرن, و ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دوویێدا ئه‌وێن بابه‌تى ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى وه‌ردگرن، وناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ كونترولكار ئه‌وێن  هه‌مان بابه‌تى ب رێكا به‌ربه‌لاڤ وه‌ردگرن.

گریمانا لقى یا ئێكێ:

  جوداهییا مانادارییا ئاماره‌یى ل ئاستێ (0.05)دا د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیان د بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا نینه‌ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ ئه‌وێن بابه‌تى ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل وه‌ردگرن و ناڤه‌ندا نمره‌یێن قوتابیێن گروپێ كونترولكار ئه‌وێن  هه‌مان بابه‌تى ب رێكا به‌ربه‌لاڤ وه‌ردگرن.

گریمانا لقى یا دووێ:

 جوداهییا مانادارییا ئاماره‌یى ل ئاستێ (0.05)دا د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیان د بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا نینه‌ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ ئه‌وێن بابه‌تى ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى وه‌ردگرن و ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ كونترولكار ئه‌وێن  هه‌مان بابه‌تى ب رێكا به‌ربه‌لاڤ وه‌ردگرن.

گریمانا لقى یا سیێ:

  جوداهییا مانادارییا ئاماره‌یى ل ئاستێ (0.05)دا د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیان د بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا نینه‌ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ ئه‌وێن بابه‌تى ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل وه‌ردگرن و ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گروپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ  ئه‌وێن هه‌مان بابه‌تى ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى وه‌ردگرن.

• سنوورێ ڤه‌كۆلینێ:

قوتابخانه‌یێن ئاماده‌یى یێن وێژه‌یى یێن كچان ل رێڤه‌به‌رییا په‌روه‌ردا سێمێل- سه‌ر ب رێڤه‌به‌رییا گشتى یا په‌روه‌ردێ ل پارێزگه‌ها دهوك.

-قوتابیێن كچ یێن پۆلا ده‌هێ ئاماده‌یى.

- وه‌رزێ ئێكێ / سالاخواندنێ 2021-2022.

- بابه‌تێن رێزمانا كوردى (ئامرازێ بانگكرنێ، ئامرازێ لێكده‌ر، جهناڤێ لێكده‌ر، ڕسته‌یا ئاوێته‌، دروستكرنا ناڤێ واتایى، هه‌ڤالناڤێ ژماره‌یێ بنجى، هه‌ڤالناڤێ ژماره‌یێ، ریكخستن، هه‌ڤالناڤێ ژماره‌یێ- كه‌رتى) دناڤ په‌رتووكا زمان و ئه‌ده‌بێ كوردى بو پولا ده‌هێ ئاماده‌یى به‌شێ وێژه‌یى د قوتابخانه‌یێن ئاماده‌یى ل هه‌رێما كوردستانێ- عیراق. (حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ، 2019،ل 8-54)

·                ده‌ستنیشانكرنا زاڕڤان Definition of Terms:

·                ئێك: كاریگه‌ری(Effectiveness):

1.           (الساعدی، 2012):

     "كارتێكرنا حه‌زلێكرى یان پێشبینیكریه‌ ، ئه‌وا رێك یان شێوازێن دیاركرى بۆ فێركرن و مه‌شقدانا قوتابیان په‌یدادكه‌ت، ب مه‌به‌ستا ب ده‌ستڤه‌هینانا ئارمانجێن داخواز كرى، و ب رێكا زانینا زێده‌بوونێ د ناڤه‌ندێن نمره‌یێن ئه‌واندا دهێته‌ پیڤان".(الساعدی، 2016: 17).

2.           (Daves,2014):

" قه‌بارێ كاریگه‌رییا گۆڕاوێ سه‌ربه‌خۆ ل سه‌ر گۆڕاوێ كارلێكرى". (Daves,2014:26). ژ (الفتلی وعبدالمظفر، 2019: 1539) هاتیه‌ وه‌رگرتن.

-                 پێناسا رێكارى بۆ كاریگه‌ریێ:

 ئاستێ كارتێكرنا گۆڕاوێن سه‌ربه‌خۆ (ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل و ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى) د ده‌ستكه‌فت بابه‌تێ رێزمانا كوردى لده‌ڤ قوتابیێن سه‌مپلا ڤه‌كۆلینێ، كو برێكا ئاماره‌یى یا گونجایى دهێته‌ ده‌ستنیشانكرن.

·                دووێ: ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل strategy Blended learning:

1.             (ابراهیم،2007):

  "ئه‌و فێركرنه‌ ئه‌وا تێكه‌لى د ناڤبه‌را فێركرنا ئاسایى دناڤ پولێن خواندنێ دا وفێركرنا ئه‌لكترونى دا دهێته‌كرن ژ بۆ جێبه‌جێكرنا مفا وه‌رگرتن ژ ساخله‌تێن هه‌ردوو شێوازان بۆ بده‌ستڤه‌هێنانا ئامانجێن فێربوونێ یێن داخواز كرى".(ابراهیم،2007: 5).

2.           (Graham,2010):

      "فێربوونا تێكه‌ل شێوازه‌كێ ته‌مامكه‌ره‌ بۆ ئامیرێن فێركرنا په‌روه‌رده‌یى یا ئاسایى, كو د ناڤبه‌را رێكێن ئاسایى د فێركرنێ دا كوم دكه‌ت,  وه‌كى گوتن و روهنكرنێ و د گه‌ل فێربوونا ئه‌لكترونى و جێبه‌جێكرنێن گرێداى پێڤه‌, ژ بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا بلندترین به‌رهه‌مئینانا ب كێمترین ده‌م و توانا به‌خشین"(Graham,2010: 19)

-                 پێناسا رێكارى بۆ ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل:

  جۆره‌كێ، فێركرن و فێربوونێ یه‌, كو مفاى ژ هه‌مى رێك و شیان و شێوازێن ته‌كنیكى یێن به‌رده‌ست دهێته‌ وه‌رگرتن، ئه‌وژى ب تێكه‌لكرنا پتر ژ شێوازه‌كێ و هویه‌كێ  بۆ فێركرنێ چ ئه‌لكترونى یان ئاسایى بیت ژ بۆ پێشكێشكرنا جوره‌كێ باش ژ فێركرنێ، كو ماموستا/ڤه‌كۆله‌ر دگه‌ل قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێدا، ل ده‌مى گوتنا بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا، بكاردهینین.

·                سیێ: ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى strategy Flipping Learning:

1.              (Brame,2013):

  " شێوازه‌كێ فێركرنێ یه‌، قوتابى وانه‌یێن هاتینه‌ تومار كرن ته‌ماشه‌ دكه‌ت و زانینا نوى ل ده‌رڤه‌ى هولا خواندنێ وه‌ردگریت، و پاشان ب سه‌رپه‌رشتییا ماموستایى گه‌نگه‌شێ و دان و ستاندنێ و چاره‌كرنا ئاریشان دهولا خواندنێ دا دكه‌ن".Brame,2013) ژ (الشكعه، 2016: 25) هاتیه‌ وه‌رگرتن.

2.             (الشكعة،2016):

 "ئه‌و ستراتیجییه‌كا خواندنێ یه‌ و لسه‌ر جێبه‌جێكرنا ئه‌نجامێن فێركرنێ كار دكه‌ت كو ماموستا پارچێن ڤیدیویێن كورت لدور تێگه‌هێن سه‌ره‌كى بۆ بابه‌تێن یه‌كا خواندنێ یا هه‌لبژارتى كو قوتابى رادبیت ب دیتنا وێ ل مال به‌رهه‌ڤ دكه‌ت". (الشكعه‌،2016: 11).

- پێناسا رێكارى بۆ ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى:

    جۆره‌كه‌ ژ جۆرێن پرۆسیسا فێركرنێ و فێربوونێ, ماموستا پێش وه‌خت بابه‌تێ وانێ ب پارچه‌یێن ڤیدێویێ و هۆیێن دیێن دیتنێ و بیستنێ به‌رهه‌ڤ دكه‌ت و ب رێكا كه‌ناله‌كێ گه‌هاندنێ بۆ قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ، د هنێریت دا ل مال بخوینن بینن و چالاكییان پراكتیك بكه‌ن, و ده‌مێ دهێنه‌ هولا خواندنێ دگه‌ل ماموستایى گه‌نگه‌شێ لسه‌ر بابه‌تێ وانێ بكه‌ن.

·                چار: ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ  Achievement Of Study:

1.              (صلاح الدين،2006):

    " پله‌یا وه‌رگرتنێ یه‌، یان ئاستێ ئه‌وێ سه‌ركه‌فتنا قوتابى ب ده‌ست خوڤه‌ دئینت، یان دگه‌هیتێ د بابه‌ته‌كێ خواندنێ دا یان بواره‌كێ فێركرنێ، یان مه‌شقدانه‌كا دیاركرى". (صلاح الدین, 2006: 20).

2.            (فليح،2019):

" ئاستێ زانیاریین قوتابى وه‌ردگریت، یان راده‌یێ پێشكه‌فتنا ئه‌وییه‌ د بابه‌ته‌كێ خواندنێدا ل ئه‌نجامێ كارتێكرنه‌كا فێركرنێدا،  د ماوه‌یه‌كى دیاركریدا، ب ئه‌وى تاقیكرنێ ژى دهێته‌ زانین یا بۆ ئه‌ڤێ چه‌ندێ هاتییه‌ به‌رهه‌ڤكرن". (فلیح, 2019: 17).

- پێناسا رێكارى بۆ ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ:

ئه‌و زانیارینه‌ ئه‌وێن قوتابیێ سه‌مپلا ڤه‌كۆلینێ ل سه‌ر بابه‌تێن رێزمانا كوردى یێن د ماوێ ئه‌زموونێدا خواندى ب ده‌ست خوڤه‌ دئینت، و ب نمره‌یێن وه‌ردگرێت ل تاقێكرنا ڤه‌كۆله‌ر بۆ ئه‌ڤێ مه‌به‌ستێ به‌رهه‌ڤ دكه‌ت، دهێته‌ پیڤان.

پشكا دووێ

زه‌مینه‌ى تیورى

- ته‌وه‌رێ ئێكێ: ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل

• پێشه‌كى:

  د ئه‌ڤى سه‌رده‌میدا كریارا فێركرن و فێربوونێ ب تنێ پشتبه‌ستنێ ل سه‌ر پێكهێنێن كه‌ڤن كو مامۆستا و قوتابینه‌ ناكه‌ت، هه‌روه‌سا لایه‌نێ زانین نه‌ ب تنێ كریارا ڤه‌گوهاستنا پێزانینان ژ مامۆستاى بۆ قوتابى ب خۆڤه‌دگریت، به‌لكو جه‌ختێ ل سه‌ر چاوانیا وه‌رگرتنا قوتابى بۆ ئه‌ڤێ زانینێ دكه‌ت، ژبه‌ركو هه‌لویستێ فێركرنێ هه‌لویسته‌كێ په‌یوه‌ندیكرنیێه‌ كو هه‌مى پێكهنێنێن په‌یوه‌ندیكرنێ ژ فرێكه‌ر و وه‌رگر و نامه‌ و ئالاڤێ تێدا كارلێكێ دكه‌ن ب خۆڤه‌دگریت، له‌ورا ئه‌ڤ نێرینه‌ ب شێوه‌یه‌كێ به‌رده‌وام پێشڤه‌دچیت ئه‌وژى ب پێشڤه‌چوونا ئالاڤێ په‌یوه‌ندیكرنێ د ناڤبه‌را هه‌ردوو لایه‌نێن هه‌لویستێ فێركرنێدا، ئه‌وژى مامۆستا و قوتابینه‌.(ابو الریش، 2013: 12).

• گرنگییا ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل:

- بلندكرنا ئاستێ كارتێكرن و كارلێكرنێ د پرۆسێسا فێربوونێدا.

- ئاستێ ڕازیبوونا قوتابى د پرۆسا فێربوونێدا بلند دكه‌ت.

- ئابوریكرن د مه‌زاختنێن ماددى و ده‌مێ پێدڤى یێ فێربوونێدا.

- له‌زاتى و ئاسانكاریێن باشتر د پرۆسێسا فێربوونێدا ب جه دهینیت.

- ل به‌ر چاڤ وه‌رنه‌گرتنا ده‌م و جهى د پرۆسێسا فێربوونێدا.

- زێده‌كرنا پالده‌ران د پرۆسێسا  فێربوونێدا د چارچووڤێ ب كارهێنانا ئالاڤێن جۆراوجۆرێن فێربوونێ.

- گه‌شه‌پێدان ل سه‌ر تێگه‌هێن كارێ ب كۆم وهه‌ڤكارى دكاركرنێدا.

- ده‌مێ گونجاى بۆ قوتابییان د پرۆسێسا فێربوونێدا دڕه‌خسینیت.

- شاره‌زاییا فێربوونێ ل ده‌ڤ قوتابییان به‌رز دكه‌ت.

- ب كارهینانا ئالاڤێن ته‌كنولوجى یێن سه‌رده‌م و نوى.(الریماوی، 2014: 17-18).

• پێنگاڤێن جێبه‌جێكرنا فێربوونا تێكه‌ل:

  فێربوونا تێكه‌ل ل دویڤ پێنگاڤێن ل خوارێ دهێته‌ جێبه‌جێكرن:

- پێنگاڤا ئێكێ: ده‌ستنیشانكرنا ناڤه‌روكێ و شروڤه‌كرن و ریكخستنا ئه‌وێ.

- پێنگاڤا دووێ: ده‌ستنیشانكرنا ڕێكا جێبه‌جێكرنا به‌شێن ناڤه‌ڕۆكێ:

- پێنگاڤا سیێ: ده‌ستنیشانكرنا ئه‌وان سایتێن ئه‌لكترونی ئه‌وێن په‌یوه‌ندی ب بابه‌تێ وانه‌یێ و پۆلینكرن و هه‌لسه‌نگاندنا كوالتییا ئه‌وێڤه‌ هه‌ی:

- پێنگاڤا چوارێ: ڕێكخستنا پێدڤیاتی و ئاسته‌نگان بۆ ڕیكخستنا كاری:

- پێنگاڤا پێنجێ: ڕێخۆشكرن: واته‌ په‌یداكرنا زه‌مینه‌كێ هزرى و زانینێ ده‌رباره‌ى بابه‌تێ خواندنێ ل ده‌ڤ قوتابییان.

- پێنگاڤا شه‌شێ: دابه‌شكرنا ئه‌رك و ڕولان:

- پێنگاڤا حه‌فتێ: ژێده‌ر: واته‌ ماموستا ئه‌وان جه و ویب سایتێن، كو په‌یوه‌ندى ب پرسیارو ناڤه‌رۆكا بابه‌تیڤه‌ هه‌یه‌، بۆ قوتابییان دیاردكه‌ت.

- پێنگاڤا هه‌شتێ: هه‌لسه‌نگاندنا ستراتیجیه‌تا فێربوونا تێكه‌ل.(الشهوان، 2014: 41-43).

    ژ ئه‌ڤان خالێن ل سه‌رى دیاردبیت ل دویڤ دیتنا ڤه‌كۆله‌ران كو فێربوونا تێكه‌ل مه‌به‌ستا وێ ئه‌و نینه‌ ده‌ست ژ په‌رتووكا وماموستاى بهێته‌ به‌ردان یان تنێ پشت به‌ستنێ ب ناڤه‌رۆكا ئه‌لكترونى بكه‌ن، به‌لێ فێربوونا ئه‌لكترونى پشكه‌كه‌ ژ فێربوونا تێكه‌ل، چونكه‌ مه‌به‌ستا تێكه‌لكرنێ ئه‌وه‌ هه‌مى یه‌كه‌یێن په‌روه‌رده‌ى و هه‌ر تشته‌كێ د خزمه‌تا پرۆسێسا فێركرنێ و فێربوونێ دا هه‌یى بهێنه‌ تیكه‌ل كرن. و د فێربوونا ئه‌لكترونى دا د شیاندایه‌ ده‌ست ژ ماموستاى و چالاكیێن روى ب روى بهێته‌ به‌رده‌ت، به‌لێ فێربوونا تێكه‌ل هه‌مى یه‌كه‌یێن پرۆسێسا فێركرنێ و فێربوونێ د پارێزیت.

- ته‌وه‌رێ دووێ: ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى

• پێشه‌كى

      په‌یدابوونا تێگه‌هێ فێربوونا به‌روڤاژی د بوارێ په‌روه‌رده‌ییدا بۆ هه‌ردوو مامۆستایێن بابه‌تێ كێمیایێ ل ئه‌مریكا باكور (Bergmannو Sams) دزڤڕیت، ئه‌وان په‌رتووكه‌ك ب ناڤونیشانێ (Flip your classroom: Reach Every Student in Every class Every Day ب به‌روڤاژیكرنا پۆلێ، رۆژانه‌ دێ گه‌هیه‌ هه‌می قوتابیان د هه‌می پۆلاندا) به‌لاڤكر، ئه‌ڤان هه‌ردوو زانایان ل سالا (2006)ێ سامپله‌كێ فێربوونا به‌روڤاژی ل ده‌مێ وانه‌گوتنێ ل (Woodland Park High School)  ل ویلایه‌تا (Colo-rado) پێشكێشكر، پالده‌رێ ئه‌ڤێ چه‌ندێ هه‌بوونا جۆراوجۆریێ د به‌گره‌وه‌ندێ ڕه‌وشه‌نبیری و حه‌ز و گرنگیپێدانێن قوتابیان د ناڤ ژینگه‌ها فێركرنێدا بوو، ئه‌ڤ چه‌نده‌ بۆ ئه‌گه‌رێ ڤه‌كێشان و نه‌ئاماده‌بوونا هژماره‌كا مه‌زن ژ قوتابیان، له‌ورا ئه‌وان ڕێكه‌ك بكارهینا، داكو وانه‌ و ناڤه‌ڕۆكا فێركرنێ ب ڕێكا پارچێن ڤیدیویێ یێن تۆماركری پێشكێشبكه‌ن، ئه‌وژی نه‌ د ده‌مێ وانه‌یێدا، به‌لكو به‌ری ده‌مێ وانه‌یێ و ده‌مێ وانه‌یێ بۆ ئه‌نجامدانا چالاكیێن كریاری و مه‌شقدان ل سه‌ر ڕه‌هوانیێن گرێدای ب ناڤه‌ڕۆكا به‌ری هینگێ بۆ دهێنه‌ نیشاندان بهێته‌ ته‌رخانكرن. (Sams, Bergman,2012) ژ (سلیمان،2019: 78-79) هاتییه‌ وه‌رگرتن.

• تایبه‌تمه‌ندیێن فێربوونا به‌روڤاژى

    فێربوونا به‌روڤاژی چه‌ندین تایبه‌تمه‌ندی هه‌نه‌ و ژ گرنگترین ئه‌وان تایبه‌تمه‌ندییانژی ئه‌ڤێن ل خوارێنه‌:

- په‌ره‌پێدانا ئه‌ركێن فێربوونێ بۆ قوتابیان د پۆلێدا، ژبه‌ركو قوتابی ته‌وه‌رێ پرۆسێسا فێركرن و فێربوونێیه‌.

- پالپشتیكرنا ژینگه‌ها پۆلێ یا كارلێكرن و پشكداریكرنێ.

- ڕه‌خساندنا ده‌لیڤا فێربوونا خۆدی بۆ قوتابیان، ل دویڤ شیانێن ئه‌وان.

- ل به‌رچاڤ وه‌رگرتنا جیاوازیێن تاكی د ناڤبه‌را قوتابیاندا.

- به‌رزكرنا شیانێن مامۆستای د بوارێ گه‌هاندنا په‌یوه‌ندیێن جڤاكی ب شێوه‌یه‌كێ كاریگه‌ر د ناڤبه‌را مامۆستای و قوتابیاندا ژ لایه‌كیڤه‌ و د ناڤبه‌را قوتابییان ب خۆ ژ لایه‌كێ دیڤه‌.

- كێمكرنا بارگرانیا ئه‌ركێن مالێ یێن قوتابیان، ئازادكرنا پرۆسێسا فێركرن و فێربوونێ ژ هۆكارێن ده‌م و جهیڤه‌.

- كێمكرنا ده‌م و هه‌ولێن د پرۆسێسا فێركرن و فێربوونێدا دهێنه‌ مه‌زاختن.

- جه‌ختكرن ل سه‌ر تێگه‌هشتنا كویرتر بۆ تێگه‌ه و واتا و په‌یوه‌ندییان و كێمكرنا پشتبه‌ستنكرنێ ل سه‌ر ژبه‌ركرن و ل بیركرنێ.

- مه‌شقدان و پراكتیككرن و كاركرن ل سه‌ر ناڤه‌ڕۆكا بابه‌تێ خواندنێ یێ هزری و زانینێ د ناڤ پۆلێدا.(جادالله، 2014: 17).

• پێنگاڤێن به‌رهه‌ڤكرن و ئه‌نجامدانا فێربوونا به‌روڤاژى:

به‌رهه‌ڤكرن و ئه‌نجامدانا فێربوونا به‌روڤاژى پێتڤى ب دوو پێنگاڤێن سه‌ره‌كى هه‌یه‌ و هه‌ر پێنگاڤه‌ك پێتڤى ب چه‌ند رێكاران هه‌یه‌:

پێنگاڤا ئێكێ: پێنگاڤا به‌رى وانه‌یێ:

د ئه‌ڤى پێنگاڤیدا رێكارێن ل خوارێ دهێنه‌ ئه‌نجامدان.

* ماموستا بابه‌تێ وانێ ده‌ستنیشان دكه‌ت, پاشان ناڤه‌رۆكا بابه‌تێ خواندنێ ب باشترین شێوه‌ شروڤه‌ دكه‌ت, و ئارمانجیێن فێركرنێ ده‌ست نیشان دكه‌ت.

* ماموستا بابه‌تێ وانێ نموونه‌یان یان رسته‌یان ب رێكا دروستكرنا پارچه‌كا ڤیدێویێ چ به‌رامبه‌ر كامیره‌ یان ب رێكا بكارهێنانا شاشه‌یان یان ب رێكا پرۆگرامێ نیشاندانێ ل گه‌ل توماركرنا ده‌نگى چ پروگرامێ بوربوینت یان برێزى بیت بۆ ماوه‌ێ (10-15) خوله‌كا به‌رهه‌ڤ دكه‌ت، هه‌روه‌سا گه‌له‌ك بوارێن دى هه‌نه‌ كو ماموستا دشێن ڤه‌دیتن و داهێنانا تشتێن نوى بكه‌ن.

* پاشان ماموستا  پێداچوونێ ل سه‌ر وێ پارچه‌ ڤیدیویێ ئه‌وا هاتییه‌ توماركرن ل سه‌ر دكه‌ت به‌رى ل سه‌ر قوتابیان به‌لاڤ بكه‌ت، و پاشان لسه‌ر قوتابیان ب رێكا ئه‌و گرۆپێن پێش وه‌خت ڤه‌ ژ لایێ ماموستایى ڤه‌ هاتیه‌ دروستكرن و ل سه‌ر قوتابیان به‌لاڤ دكه‌ت.

* ماموستا جه‌ختێ ل سه‌ر قوتابیان دكه‌ت كو لێنرینێ ب هویرى ل سه‌ر وێ پارچه‌ ڤیدیویێ بكه‌ن و چالاكى و راهێنانێن داخوازكرى، ئه‌نجام بده‌ن و تیبنیێ و پرسیاران تومار بكه‌ن, داكو ل گه‌ل ماموستاى گه‌نگه‌شا وان بكه‌ت ل ده‌مێ وانه‌یێ ئه‌وا بو وان هاتیه‌ فركرن ژلایێ ماموستای ڤه‌.

* ماموستا داخوازیێ ژ قوتابییان دكه‌ت هه‌ڤكارییا ئێكودوو بكه‌ن و دانوستاندنا ده‌رباره‌ى هه‌ر تێبنییه‌كى قوتابى هه‌بیت، ل گه‌ل ئێكدا بكه‌ن.

* ماموستا قوتابییان ئاگه‌هدار دكه‌ن، كو دده‌مێ هاتییه‌ ده‌ستنیشانكرن، دشێن ب هه‌مان كه‌نالێ په‌یوه‌ندیێ پێ بكه‌ن بۆ هه‌ر برسیاره‌كێ یان تیبنییه‌كێ قوتابى هه‌بیت.

- پێنگاڤا دووێ:  پێنگاڤا ده‌مێ وانه‌یێ، دناڤ هولا خواندنێ دا:

* ل ده‌ستپیكا وانێ ده‌مێ پێدڤى بۆپرسیارێن قوتابیان دهێته‌ دان ل دور ئه‌وا به‌رى وانێ خواندى(ده‌مێ پرسیار و به‌رسڤان).

* ده‌مه‌ك بۆ ئه‌نجامدان چالاكییان یان راهێنانان دهێته‌ ته‌رخانكرن، وه‌كو شیكاركرنا نموونه‌یان ل دویڤ پلانا ماموستاى.

* ماموستا و قوتابى و قوتابیان د گه‌ل ئێكو دوودا دانوستاندنا ده‌رباره‌ى ناڤه‌رۆكا بابه‌تى و هه‌ر پرسیاره‌ك قوتابى هه‌بیت، دكه‌ن

* ماموستا رادبیت ب هه‌لسه‌نگاندنا ئه‌و چه‌ندا قوتابى فێربووینێ. (الشكعه‌، 2016: 29).

    هه‌نده‌ك جاران، وه‌ك پێتڤى، یان سروشتێ بابه‌تێ، هه‌كه‌ پراكتیك یان راهێنان هه‌بن، ماموستا ده‌ربازى پێنگاڤا پشتى وانه‌یێ دبیت و قوتابیان رادسپێریت ب ئه‌نجامدانا ئه‌وان پراكتیك و راهێنانان.

- ڤه‌كۆلینێن به‌رێ:

ته‌وه‌رێ ئێكێ : ڤه‌كۆلینێن گرێدای ب ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل:

1.             ڤه‌كۆلینا (yapici & Akbayin, 2010):

    ئارمانجا ئه‌ڤ  ڤه‌كۆلینا ل دیار به‌كر ل وه‌لاتێ توركیا هاتییه‌ ئه‌نجامدان، زانینا كاریگه‌رییا فێربوونا تێكه‌ل بوو د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن ئاماده‌یێ د بابه‌تێ زینده‌وه‌رزانێ دا و ئاراسته‌یێ ئه‌وان ده‌رباره‌ى بكارهینانا ئینته‌رنێتێ د فێربوونێدا, ڤه‌كۆله‌ران دیزایینا نیمچه‌ى ئه‌زموونگه‌ری بكارهێنا.

بۆ بده‌ستڤه‌هێنانا ئارمانجان، ڤه‌كۆله‌ران دوو ئالاڤ به‌رهه‌ڤكرن، یا ئێكێ تاقیكرنا ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ كو (40) برگه‌ بوو، و یا دووێ پیڤه‌رى ئاراسته‌یێ بوو.

 ڤه‌كۆله‌ران قوتابخانه‌كا ئاماده‌یى هه‌لبژارت، و سه‌مپله‌ك كو (107) قوتابى بوون، ب هه‌ڕه‌مه‌كى لسه‌ر دوو گرۆپان دابه‌شكرن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌رى و گرۆپێ كونترولكار. و هه‌ڤسه‌نگى دناڤبه‌را قوتابیێن گرۆپان د چه‌ند گۆراواندا كرد.

پشتى تمامبوونا ئه‌زموونێ كو وه‌رزه‌كێ خواندنێ ڤه‌كێشاى, و ئالاڤ پراكتیككرن و داتا ده‌رهێنان, و سه‌ره‌ده‌رییا ئامارى ب تاقیكرنا تایى (T.test) دگه‌ل كر. ئه‌نجامان دیار كر كو جیاوازییا مانادارییا ئاماره‌ى دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن هه‌ردوو گرۆپاندا هه‌یه‌ د پراكتیكرنا پاشیێ یا تاقیكرنا خواندنێ و پیڤه‌رێ ئاراسته‌یێ و د به‌رژوه‌ندیا قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌رییدا. (yapici & Akbayin, 2010) ژ (الشكعه، 2016: 35-36) هاتییه‌ وه‌رگرتن.

2.             ڤه‌كۆلێنا (الدیرشوى، 2019):

   ئارمانجا ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینا ل دهوك – ل هه‌رێما كوردستانا عیراق هاتییه‌ ئه‌نجامدان، زانینا كاریگه‌رییا بكارئینانا ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل بوو د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن پولا یازدێ وێژه‌یى دبابه‌تێ جوگرافی دا و لبیرمانا پێزانینان ل ده‌ڤ ئه‌وان، ڤه‌كۆله‌رى دیزایینا نیمچه‌ى ئه‌زموونگه‌رى بكارهێنا.

        ڤه‌كۆله‌رى ب  شێوه‌یه‌كێ ئه‌نقه‌ست قوتابخانا ئاماده‌ییا (ئاواز) یا سه‌ر ب ریڤه‌به‌ریا په‌روه‌ردا گشتى یا دهوك هه‌لبژارت، و ب شێوه‌یه‌كێ هه‌ڕه‌مه‌كى دوو هۆبه‌ ژ هه‌لبژرتن، سه‌مپله‌ك (47) قوتابى بوون، و ب هه‌مانى شێوه‌یى دابه‌شكرن سه‌ر دوو گرۆپان ئه‌زموونگه‌رى (20) قوتابى و كۆنترولكار (27) قوتابى بوون, و هه‌ڤسه‌نگى دناڤبه‌را قوتابیێن گرۆپان د  گۆراوێ( ژى ب مانگان، ئاستێ خواندنا ده‌یك وبابان، وپێزانیێن به‌رێ یێن بابه‌تێ ئه‌زموون- نمره‌یێن وه‌رزێ ئێكێ، وبیرتێژى) كرد.

بۆ بده‌ستڤه‌هێنانا ئارمانجان، ڤه‌كۆله‌رى تاقیكرنه‌كا ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ كو (30) برگه‌ بوو به‌رهه‌ڤكر، و خه‌سله‌تێن سایكومه‌ترى بۆ ئالاڤى ده‌رهێنا.   

  پشتى تمامبوونا ئه‌زموونێ،  ڤه‌كۆله‌رى ئالاڤ پراكتیككرن و داتا ده‌رهێنان، و سه‌ره‌ده‌رییا ئاماره‌یى ب تاقیكرنا تایى (T.test) دگه‌ل كر، ئه‌نجامان دیار كر كو جیاوازییا مانادارییا ئاماره‌یى دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن هه‌ردوو گرۆپاندا هه‌یه‌ د تاقیكرنا ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ و لبیرمانا پێزانینان دا د به‌رژه‌وه‌ندیا قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌رى دا.(الدیرشوى،2019: 271).

- ته‌وه‌رێ دووێ: ڤه‌كۆلینێن گرێدای ب ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى:

1. ڤه‌كۆلینا (جاد الله، 2014):

   ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ ل عه‌مان ل وه‌لاتێ ئه‌رده‌ن هاتییه‌ ئه‌نجامدان، ئارمانج ژى زانینا كاریگه‌رییا شێوازێ ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى بوو د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن قوناغا بنه‌ره‌تى د زانستێ دا و پالده‌ری بۆ فێربوونێ. ڤه‌كۆله‌رى دیزایینا نیمچه‌ى ئه‌زموونگه‌رى بكارهێنا.

     ڤه‌كۆله‌رى ب شێوه‌یه‌كێ ئه‌نقه‌ست قوتابخانه‌یه‌كا بنه‌ره‌تى هه‌لبژارت، سه‌مپله‌ك كو(187) قوتابى بوون، ب شێوه‌یه‌كێ هه‌ڕه‌مه‌كى دابه‌شكرن ل سه‌ر سێ گرۆپان ئه‌زموونگه‌رى ئێكێ (56) قوتابى و ئه‌زموونگه‌رى دووێ(64) قوتابى و كۆنترولكار (67) قوتابى بوون، و هه‌ڤسه‌نگى دناڤبه‌را قوتابیێن  هه‌رسێ گرۆپان د چه‌ند گۆڕاواندا كرد.

پشتى تمامبوونا ئه‌زموونێ كو وه‌رزه‌كێ خواندنێ ڤه‌كێشاى، و ئالاڤ پراكتیككرن و داتا ده‌رهێنان، و سه‌ره‌ده‌رییا ئامارى ب تاقیكرنا (2- Way ANOVA) د گه‌ل كر، ئه‌نجامان دیار كر، كو شێوازێن ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى كارتێكرنه‌كا باش هه‌یه‌ د بلندكرنا ئاستێ قوتابیان و گه‌شه‌پێدانا پالده‌رى بۆ فێربوونێ ل ده‌ڤ ئه‌وان.(جاد الله,2014: ح-ط).

ڤه‌كۆلینا (الغامدی، 2017):

      ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ ل باژێرێ (طائف) ل وه‌لاتێ سعودیه‌ هاتییه‌ ئه‌نجامدان, ئارمانج ژى زانینا كاریگه‌رییا بكارئینانا ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى بوو د گه‌شه‌كرنا چاپووكیێن فێربوونا خویه‌تى و ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ د بابه‌تێ كومه‌لایه‌تى و نیشتمانی ل ده‌ڤ قوتابیێن ئاستێ ئێكێ ژ فێركرنا ئاماده‌یێ، ڤه‌كۆله‌رێ دیزایینا نیمچه‌ى ئه‌زموونگه‌رى ب دوو گرۆپێن هه‌ڤسه‌نگ بكارهێنا.

     ڤه‌كۆله‌رێ ب شێوه‌یه‌كێ ئه‌نقه‌ست قوتابخانه‌یه‌كا ئاماده‌یى هه‌لبژارت، سه‌مپله‌ك (72) قوتابى بوون، ب شێوه‌یه‌كێ هه‌ڕه‌مه‌كى ل سه‌ر دوو گرۆپان دابه‌شكرن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ری و گرۆپێ كۆنترولكار، و هه‌ڤسه‌نگى دناڤبه‌را قوتابیێن گرۆپان د چه‌ند گۆڕاواندا كرد.

بۆ بده‌ستڤه‌هێنانا ئارمانجان، ڤه‌كۆله‌رێ دوو ئالاڤ به‌رهه‌ڤكرن, یا ئێكێ  تاقیكرنا ده‌ستكه‌فتێ و یا دووێ  پێڤه‌رێ چاپووكێن فێركرنا خویه‌تى.

  پشتى تمامبوونا ئه‌زموونێ، ڤه‌كۆله‌رێ ئالاڤ پراكتیككرن و داتا ده‌رهێنان، و سه‌ره‌ده‌رییا ئاماره‌یى ب تاقیكرنا تایى (T.test) بۆ دوو سه‌مپلێن سه‌ربخۆ دگه‌ل كر، ئه‌نجامان دیار كر كو جیاوازییا مانادارییا ئاماره‌یى دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن هه‌ردوو گرۆپاندا  هه‌یه‌ د به‌رژه‌وه‌ندیا قوتابیێن گرۆپێ فێربوونا به‌روڤاژى. (الغامدي،2017: ب).

• مفاوه‌رگرتن ژ ڤه‌كۆلینێن به‌رێ: ڤه‌كۆله‌ران گه‌له‌ك مفا ژ ڤه‌كۆلینێن به‌رێ وه‌رگرتینه‌ ژ ئه‌وان:

- ده‌ستنیشانكرنا ئاریشا ڤه‌كۆلینێ و ئارمانج و گریمانێن ڤه‌كۆلینێ.

- پێناسێن زاراڤان و لایه‌نێن تیوورى و ژێده‌رێن په‌یوه‌ندار ب ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێ ڤه‌.

- شێوازێ دارێژتنا تاقیكرنان و چه‌وانیا دارێژتنا بڕگێن تاقیكرنێ و هه‌لبژارتنا پرسیارێن گونجاى, و دانانا پلانێن وانه‌گوتنێ.

- هۆیێن ئاماری.

پشكا ســێــیـێ

ڕێبـاز و كریارێن ڤه‌كۆلینــێ

ئێك: رێبازا ڤه‌كۆلینێ:

     رێبازا ئه‌زموونێ، گۆرانكارییه‌كێ ب ئه‌نقه‌ست و رێكوپێكه‌ بۆ مه‌رجێن دیاریكرى بۆ واقیعه‌كى، یان دیارده‌كا بابه‌تێ ڤه‌كۆلینێ، كو ئه‌نجامێن ئه‌ڤ گۆڕینا ب سه‌ر ئه‌ڤى واقیعی یان دیارده‌یێ دهێت، به‌رچاڤ بیت و دهێته‌ سه‌رنجدان. (عبیدات و عدس وعبدالحق، 2005: 310).

ڤه‌كۆله‌ران پشت ب رێبازا ئه‌زموونى به‌ست، ژبه‌ر كو دگه‌ل سروشتێ ڤه‌كۆلینێ دگونجیت.

   دوو:دیزایینا ئه‌زموونگه‌ریێ:

   پێدڤیه‌ لسه‌ر ڤه‌كۆله‌رى پێش هه‌ر ڤه‌كۆلینه‌كێ ئه‌نجام بده‌ت، دیزایینا ئه‌زموونگه‌ری یا گونجایى هه‌لبژێریت ژبۆ ده‌رئینانا ئه‌نجامێن دروست ژ گریمانێن ڤه‌كۆلینێ.(فان دالین،2007: 398)، ڤه‌كۆله‌ران پشت به‌ستن لسه‌ر دیزایینا نیمچه‌ ئه‌زموونی، ئه‌زموونگه‌رییا گرۆپێن هه‌ڤسه‌نگ ب تاقیكرنا پاشیێ كرییه، كو دگه‌ل ڤێ ڤه‌كۆلینێ دگونجیت ژبۆ جێبه‌جێكرنا ئارمانج و گریمانێن وێ, ئه‌ڤ دیزاینه‌ ژ سێ گرۆپان پێكدهێت, دوو ژ وان ئه‌زموونگه‌رینه‌ و یا دى دبیته‌ كۆنترولكرى. ل گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ قوتابیێن وێ بابه‌تێ رێزمانا كوردى ل دویڤ فێربوونا تێكه‌ل دخوینن و ل گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ،  قوتابیێن وێ هه‌مان بابه‌ت ل دویڤ فێربوونا به‌روڤاژى دخوینن و یا دى  گرۆپێ كۆنترولكاره‌، ئه‌وێ قوتابیێن وێ هه‌مان بابه‌ت  ب رێكا به‌ربه‌لاڤ یان ئاسایى دخوینن. وتاقیكرنا پاشیێ بۆ گۆڕاوێ كارتێكراو (ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ)، وه‌كى دهێلكارییا ژماره‌ (1) دا دیار:          


 

 

گرۆپ

گۆراوێ سه‌ربه‌خۆ

تاقیكرنا پاشیێ

ئه‌زموونگه‌ریا ئێكێ

فێربوونا تێكه‌ل

-ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ

 

ئه‌زموونگه‌ریا دووێ

فێربوونا به‌روڤاژى

كۆنترۆلكار

رێكا ئاسایى

هێلكارییا ژماره‌ (1)

دیزاینێ ئه‌زموونگه‌رییا ڤه‌كۆلینێ


سیێ: كۆمه‌ل و سه‌مپلا ڤه‌كولینێ:

• كۆمه‌ڵا ڤه‌كۆلینێ:

    كۆمه‌ڵا ڤه‌كولینێ، هه‌مى تاكه‌كه‌سان یان تشتان یان كه‌سان بخۆڤه‌ دگریت، ئه‌وێن  بابه‌تێن ئاریشا ڤه‌كۆلینێ پێكدهیتن و ڤه‌كۆله‌ر هه‌ولدده‌ت ده‌رئه‌نجامێن ڤه‌كۆلینێ لسه‌ر وان بگه‌شتینت.(البطش، وابو زینه‌،2007: 97).

كۆمه‌لا ڤه‌كۆلینێ بریتیه‌ ژ قوتابیێن كچ یێن پولا ده‌هێ ئاماده‌یى  ل قوتابخانه‌یێن ئاماده‌یى/ دواناوه‌ندى یێن وێژه‌یێ یێن سپێده‌هییان ل په‌روه‌ردا قه‌زا سیمیلێ بۆ ساڵا خواندنێ (2021-2022) كو ژمارا ئه‌وان (3319) قوتابینه‌ ل (6) قوتابخانێن ئاماده‌یى/ دواناوه‌ندى یێن كچان دا .

• سه‌مپلا ڤه‌كۆلینێ:

   سه‌مپل دهێته‌ نیاسین كو پشكه‌كه‌ ژ كۆمه‌لا ڤه‌كۆلینێ كو ب رێكه‌كا زانستى یا رێكخستى ژ هه‌مى توخم و یه‌كه‌یێن كۆمه‌لێ دهێته‌ هه‌لبژارتن، و ب رێژه‌یه‌كا ده‌ست نیشانكرى. كو هه‌لگرا هه‌مان ساخله‌ت یان تایبه‌تمه‌ندیێن هه‌ڤپشك بن و ژبۆ جێبه‌جێكرنا ئارمانجێن ڤه‌كۆلینێ كاردكه‌ت.(الجبوری،2011: 12). ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێ پێدڤى ب دوو قوتابخانه‌یێن ئاماده‌یى/ دواناوه‌ندى هه‌یه‌، كو ژمارا هۆبه‌یێن پۆلا  ده‌هێ ژ دوو هۆبه‌یان كێمتر نه‌بیت. ڤه‌كۆله‌ران دوو قوتابخانه‌یێن ئاماده‌یێن نێزیكى ئێك ب ئه‌نقه‌ست هه‌لبژارتن، ئه‌وژى ئاماده‌ییا (كوماته‌ یا كچان) و ئاماده‌ییا (شاناز یا كچان).

   ڤه‌كۆله‌ران ب شێوه‌كێ هه‌ڕه‌مه‌كى ساده‌ ئاماده‌ییه‌ك بۆ هه‌ردوو گرۆپێن ئه‌زموونگه‌رى و ئاماده‌ییه‌ك بۆ گرۆپێ كۆنترولكار هه‌لبژارتن، ئاماده‌ییا (كوماته‌ یا كچان) بۆیه‌ گرۆپێن ئه‌زموونگه‌رى، هه‌مان ئاماده‌یى پولێن ده‌هێ وێژه‌ى دوو هۆبه‌ بوون و ب شێوه‌یه‌كێ هه‌ڕه‌مه‌كى هۆبه‌ك بۆ گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ، كو هۆبا (أ) و هژمارا قوتابیێن وێ (36)بوون، و ب هه‌مان شێوه‌ هۆبه‌ك بۆ گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ كو هۆبا (ب) و هژمارا قوتابیێن وێ (36) بوون، و ئاماده‌ییا (شاناز یا كچان) بۆیه‌ گرۆپێ كۆنترولكار، پۆلێن ده‌هێ وێژه‌یى تێدا (2) هۆبه‌ بوون و ب هه‌مان شێوه‌ هۆبه‌ك بۆ گرۆپێ كۆنترولكار هه‌لبژارت كو هۆبا (أ) بوو و هژمارا قوتابیێن وێ (41) قوتابى بوون.

  پاشان ڤه‌كۆله‌ران ژ بۆ مه‌به‌ستا ڤه‌كۆلینێ: قوتابیێن نه‌ سه‌ركه‌فتى یێن سالا خواندنێ (2020-2021) یێن هه‌ردوو گرۆپان دویرئێخستن  ژلایێ ئاماره‌یڤه‌ كو هژمارا وان (15) قوتابى ژ گروپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ بوون و (6) قوتابى ژ گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ و (11) قوتابى ل گرۆپێ كۆنترولكار بوون. وه‌كى دخشته‌یێ ژماره‌ (1)دا دیار:


 

خشته‌یێ ژماره‌ (1)

سه‌مپلا ڤه‌كۆلینێ

قوتابخانه‌

هۆبه‌

گرۆپ

ژمارا قوتابیان

 

ژمارا قوتابیێن دویرئێخستى

ژمارا دوماهیا قوتابیان

 

كوماته‌ یا كچان

أ

ئه‌زموونگه‌ریا ئێكێ

36

15

21

كوماته‌ یا كچان

ب

ئه‌زموونگه‌ریا دووێ

36

6

30

شاناز یا كچان

أ

كونترولكار

41

11

30

سه‌رجه‌م

113

32

81

چار: هه‌ڤسه‌نگی د ناڤبه‌را قوتابیێن گرۆپان:


1.           ته‌مه‌نێ قوتابیان ب هه‌یڤ:

   ڤه‌كۆله‌ران پێزانێن ته‌مه‌نێ قوتابیێن گرۆپان ل ناسناما بارێ شارستانى یێن ئه‌وان بده‌ستڤه‌ئینان، ته‌مه‌ن ب هه‌یڤا هه‌تا به‌روارى( 2021-9-1) كو نێزیكى به‌روارێ ده‌ستپێكرنا ئه‌زموونێیه‌ هژمارت،دیاربوو كو ناڤه‌ندێ ته‌مه‌نێ قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ (197.714) و لاده‌رێ پیڤه‌رى(16.396)، وناڤه‌ندێ ته‌مه‌نێ قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ (194.933) و لاده‌رێ پیڤه‌ر(15.083)، و یێ گرۆپێ كۆنترولكار (191.267) و لاده‌رێ پیڤه‌ر(9.688)یه‌.

ژبۆ ده‌ستڤه‌ئینانا هه‌ڤسه‌نگیێ دناڤبه‌را قوتابیێن گرۆپاندا لپه‌ی ئه‌ڤێ گۆڕاوێدا،  ڤه‌كۆله‌ران تاقیكرنا شرۆڤه‌كرنا جیاوازیا ئێك لا(ANOVA) بكارئینایه‌. (التل واخرون، 2006: 363)، ئه‌نجام ده‌ركه‌ت، كو نرخێF) )یێ ده‌ركه‌تى (1.414)یه‌ و كێمتره‌ ژ نرخێ خشته‌یێ (3.184) د ئاستێ ده‌لاتا (0.05)، وپلا ئازادیێ (2-78)یه‌. ئه‌ڤه‌ژى وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت كو جیاوازیێن مانادارییا ئامارى دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ ژمێریێ قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا نینه‌. واته‌ هه‌رسێ د ڤێ گۆڕاویدا دهه‌ڤسه‌نگن وخشته‌یێ ژماره‌ (2) ئه‌ڤێ چه‌ندێ دیاردكه‌ت:


خشته‌یێ (2)

ئه‌نجامێن شرۆڤه‌كرنا جیاوازیێ بۆ قوتابیێن گرۆپان دگۆڕاوێ ته‌مه‌نیدا

ژێده‌رێ جیاوازیێ

پلا ئازادیێ

كۆیێ دووجاییان

 

ناڤه‌ندێ كۆیێ دووجاییان

نرخێF

ده‌لاله‌ت دئاستێ 0.05

دناڤبه‌را گرۆپاندا

2

532.870

266.435

ده‌ركه‌تى

خشته‌یى

مانادار نینه‌

 

دناڤ گرۆپاندا

78

14696.019

188.411

1.414

3.184

كۆ

80

15228.889

 

2.           پێزانینێن به‌رێ لسه‌ر بابه‌تێن د ئه‌زموونێدا دهێنه‌ خواندن:


         ب مه‌ره‌ما زانینا ئاستێ پێزانینێن به‌رێ ل سه‌ر بابه‌تێن د ئه‌زموونێدا ل ده‌ڤ قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپێن ڤه‌كۆلینێ دا دهێنه‌ خواندن، ڤه‌كۆله‌ران تاقیكرنه‌كا (20)به‌ندى ژ دوو برسیاران كو ژ جۆرێ (هه‌لبژارتن ژ گه‌له‌كا)و (راست وخه‌له‌ت) پێك هاتبوو به‌رهه‌ڤكر، وپشتى تاقیكرن ب قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپان هاتیه‌ ئه‌نجامدان. و پشتى راستڤه‌كرنێ ئه‌نجام ده‌ركه‌ت كو ناڤه‌ندا نمرێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ (6.714) ولاده‌رێ پیڤه‌ر(1.230)ه‌, وگرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ (6.800) و لاده‌رێ پیڤه‌ر(1.648), ویێ كۆنترولكار (6.567) و لاده‌رێ پیڤه‌ر(1.357) نمره‌ بوون.

ژ بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا هه‌ڤسه‌نگیێ دناڤبه‌را قوتابیێن گرۆپاندا د ڤێ گۆراویدا، ڤه‌كۆله‌ران تاقیكرنا شرۆڤه‌كرنا جیاوازییا ئێك لا(ANOVA) بكارئینا، ژ ئه‌نجامان دیار بوو كو نرخێ (F) یێ ده‌ركه‌تى(0.200)یه‌ و كیمتره‌ ژنرخێ وى یێ خشته‌یى (3.184) د ئاستێ ده‌لاله‌تا (0.05)، وپلا ئازادیێ(2-78),ئه‌ڤه‌ژى وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت كو جیاوازیێن مانادارییا ئامارى دناڤبه‌را ناڤه‌نده‌ نمره‌ێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا نینه‌، واته‌ قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپ د ڤى گۆراویدا د هه‌ڤسه‌نگن. و ئه‌نجام ل خشته‌یێ (3) د دیارن:          


خشته‌یێ (3)

ئه‌نجامێن شرۆڤه‌كرنا جیاوازیێ یێن گۆڕاوێ پێزانینێن به‌رێ لسه‌ر بابه‌تیێن د ئه‌زموونێدا دهێنه‌ خواندن لده‌ڤ قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپان

ژێده‌رێ جیاوازیێ

پلا ئازادیێ

كۆیێ دووجاییان

 

ناڤه‌ندێ كۆیێ دووجاییان

نرخێF

ده‌لاله‌ت دئاستێ 0.05

دناڤبه‌را گرۆپاندا

2

0.832

0.416

ده‌ركه‌تى

خشته‌یى

مانادار نینه‌

 

دناڤ گرۆپاندا

78

162.452

2.083

0.200

3.184

كۆ

80

163.284

 


3.           زیره‌كى:

        پشتى كو ڤه‌كۆله‌ران تاقیكرنا (رافن-Raven) ى بۆ رێز به‌ندكریێن لدیڤێكدا یا كو بۆ ژێنگه‌هێ عیراقێ هاتییه‌ گونجاندن و ته‌قنین كرن[*].(الدباغ وأخرون،1983: 21-31) ل سه‌ر قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپان بجهئیناى، و پاشان نمره‌ ده‌رئینان ، ده‌ركه‌ت كو ناڤه‌ندا ژمێرییا زیره‌كیێ یێ گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ (29.619) ولاده‌رێ پیڤه‌ر(6.756)ه، وگرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ (29.933) ولاده‌رێ پیڤه‌ر(10.779), ویێ كونترولكار (28.700)و لاده‌رێ پیڤه‌ر(10.232) نمره‌ بوون.

ژبۆ بده‌ستڤه‌ئینانا هه‌ڤسه‌نگیێ دناڤبه‌را قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا د ڤێ گۆڕاویدا, ڤه‌كۆله‌رێ تاقیكرنا شروڤه‌كرنا جیاوازییا ئێك لا(ANOVA) بكارئینا، ژ ئه‌نجامان دیار بوو كو نرخێ(F)یێ ده‌ركه‌تى(0.129)یه‌ و كێمتره‌- ژنرخێ وى یێ خشته‌یى (3.184) د ئاستێ ده‌لاله‌تا (0.05)، وپلا ئازادیێ(2-78)، ئه‌ڤه‌ژى وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت كو جیاوازیێن مانادارییا ئامارى دناڤبه‌را ناڤه‌نده‌ نمره‌یێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا نینه‌، واته‌ قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپ د ڤى گۆڕاویدا د هه‌ڤسه‌نگن و ئه‌نجام ل خشته‌یێ (4) دیارن:



 

 

خشته‌یێ (4)

ئه‌نجامێن شرۆڤه‌كرنا جیاوازیى یێن گۆڕاوێ زیره‌كیێ لده‌ڤ قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا

ژێده‌رێ جیاوازیێ

پلا ئازادیێ

كۆیێ دووجاییان

 

ناڤه‌ندێ كۆیێ دووجاییان

نرخێF

ده‌لاله‌ت دئاستێ 0.05

دناڤبه‌را گرۆپاندا

2

24.239

12.119

ده‌ركه‌تى

خشته‌یى

مانادار نینه‌

 

دناڤ گرۆپاندا

78

7319.119

93.835

0.129

3.184

كۆ

80

7343.358

 


4 . نمره‌یێن قوتابییان یێن سالا بوریدا د بابه‌تێ زمان و ئه‌ده‌ب كوردیدا:

      ڤه‌كۆله‌ران نمره‌یێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپان ژ كارگێرییا ئاماده‌یێن ئه‌وان وه‌رگرتن، پاشى ناڤه‌ندا ژمێرییا نمره‌یێن ئه‌وان ده‌رهینا، ده‌ركه‌ت كو ناڤه‌ندا ژمێرییا یێ گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ (65.886) ولاده‌رێ پیڤه‌ر(9.669)ه‌، وگرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ (68.067)و لاده‌رێ پیڤه‌ر(8.762)، ویێ كونترولكار (68.677) و لاده‌رێ پیڤه‌رى(10.949) نمره‌ بوون.

ژبۆ بده‌ستڤه‌ئینانا هه‌ڤسه‌نگیێ دناڤبه‌را قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا د ڤێ گۆڕاویدا، ڤه‌كۆله‌رێ تاقیكرنا شروڤه‌كرنا جیاوازییا ئێك لا (ANOVA) بكارئینایه‌، و ژ ئه‌نجامان دیار بوو نرخێ (F) یێ ده‌ركه‌تى(0.524)یه‌ و كێمتره‌ ژنرخێ وى یێ خشته‌یى (3.184) د ئاستێ ده‌لاله‌تا (0.05)، وپلا ئازادیێ(2-78)، ئه‌ڤه‌ژى وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت كو جیاوازیێن مانادارییا ئامارى دناڤبه‌را ناڤه‌نده‌ نمره‌یێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا نینه،  واته‌ هه‌رسێ گرۆپان د ڤى گۆڕاویدا دهه‌ڤسه‌نگن. و ئه‌نجام هه‌روه‌ك د خشته‌یێ (5) دا دیار:


 

خشته‌یێ (5)

ئه‌نجامێن شرۆڤه‌كرنا جیاوازیى یێن گۆراوێ نمرێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپێن ڤه‌كۆلینێ یێن سالا بوریدا د بابه‌تێ زمان وئه‌ده‌بێ كوردیدا

ژێده‌رێ جیاوازیێ

پلا ئازادیێ

كۆیێ دووجاییان

 

ناڤه‌ندێ كۆیێ دووجاییان

نرخێF

ده‌لاله‌ت دئاستێ 0.05

دناڤبه‌را گرۆپاندا

2

101.714

50.857

ده‌ركه‌تى

خشته‌یى

مانادار نینه‌

 

دناڤ گرۆپاندا

78

7573.506

97.096

0.524

3.184

كۆ

80

7675.220

 


. ئاستێن خواندنا دایك و بابێن قوتابیان:

أ‌. ئاستێ خواندنا دایكێن قوتابیان:

         ڤه‌كۆله‌ران ئاستێ خواندنا دایكێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپان ژ فورمێن قوتابیان ل ئاماده‌یێن وان، و ب پرسیاركرن ژ قوتابیان بخۆ په‌یداكرن، ژبۆ سه‌ره‌ده‌ریكرنێ ل گه‌ل زانیاریان، ڤه‌كۆله‌ران كاى دووجایى (Q2) بكارئینا (المغربی، 2007: 252), د ئه‌نجاماندا دیاربوو كو نرخێ ده‌ركه‌فتى (3.459)یه‌،  ژنرخێ خشته‌یى كو (9.488)یه‌ كێمتره‌ ل ئاستێ مانادارى (0.05) ب پلا ئازادیێ (4)، ئه‌ڤه‌ژى وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت كو جیاوازییا مانادارییا ئامارى دناڤبه‌را قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا نینه‌، ئانكو هه‌ر سێ گرۆپان ب هه‌ڤسه‌نگى د ئاستێ خواندنا دایكاندا دهێته‌ هژمارتن، هه‌روه‌ك  د خشتێن ژماره‌(6) دا دیار.


 

خشته‌یێ ژماره‌ (6)

ئه‌نجامێن تاقیكرنا كاى دووجایى بۆ جیاوازیێ د ئاستێ خواندنا داێكێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا

گرۆپ

نه‌خوێنده‌وار

دخوینیت و دنڤیسیت

سه‌ره‌تایى

نافنچى و پێهه‌ل

 

كوم

نرخى كايى دووجا

مانادارى ل ئاستێ (0.05)

ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ

8

8

5

21

ده‌ركه‌تى

خشته‌یى

مانادار نینه‌

ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ

12

6

12

30

3.459

9.488

كۆنترولكار

14

9

7

30


ب‌. ئاستێ خواندنا بابێن قوتابییان:

         ڤه‌كۆله‌ران ئاستێ خواندنا بابێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپان ژ فورمێن قوتابیان ل ئاماده‌یێن وان، و ب پرسیاركرن ژ قوتابیان بخۆ په‌یداكرن، ژبۆ سه‌ره‌ده‌ریكرنێ ل گه‌ل زانیارییان ڤه‌كۆله‌رێ كاى دووجایى (Q2) بكارئینایه‌، د ئه‌نجاماندا دیاربوو كو نرخى ده‌ركه‌فتى (0.796)یه،  ژنرخێ خشته‌یى كو (9.488)یه‌ كێمتره‌ ل ئاستێ مانادارى (0.05) ب پلا ئازادیێ (4)، ئه‌ڤه‌ژى وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت كو جیاوازییا مانادارییا ئامارى دناڤبه‌را هه‌رسێ گرۆپاندا نینه،  ئانكو قوتابیێن هه‌ر سێ گرۆپ ب هه‌ڤسه‌نگى د ئاستێ خواندنا باباندا دهێته‌ هژمارتن، هه‌روه‌ك دخشتێن ژماره‌(7) دا دیار:


خشته‌یێ ژماره‌ (7)

ئه‌نجامێن تاقیكرنا كاى دووجایى بۆ جیاوازیێ د ئاستێ خواندنا بابێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا

گرۆپ

نه‌خوێنده‌وار

دخوینیت و دنڤیسیت

سه‌ره‌تایى و ناڤنچى

 

ئاماده‌یی و پێهه‌ل

كوم

نرخى كايى دووجا

مانادارى ل ئاستێ (0.05)

ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ

5

10

6

21

ده‌ركه‌تى

خشته‌یى

مانادار نينة

ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ

6

16

8

30

0.796

9.488

كۆنترولكار

9

16

5

30


پێنج: كۆنترولكرنا گۆڕاوێن كارتێكه‌رێن نه‌ ئه‌زموونى:

هه‌رچه‌ند ڤه‌كۆله‌رێ هاڤسه‌نگى دناڤبه‌را قوتابیێن گرۆپان ئه‌نجامدا، لێ ب فه‌ر دیت كو كۆنترۆلا ئه‌و فاكته‌رو گۆراوانه‌ بكه‌ت كو ئه‌گه‌ره‌ كارتێكرنێ بكه‌نه‌ سه‌ر دروستییا ناوه‌وه‌ و ده‌رڤه‌یا ئه‌زموونێ، و ب ئه‌ڤى شێوه‌یێ لخوارێ:

أ- دروستییا ناڤخۆ:

  هنده‌ك فاكته‌ر هه‌نه‌ دبیت ل گه‌ل گۆڕاوێن كارتێكه‌ر، كارتێكرنێ ل سه‌ر گۆراِوێن كارتێكراو بكه‌ن كو پێدڤیه‌ ل دویڤ پێچێبونێ بهێنه‌ بێلایه‌نكرن، ئه‌وژى

1- جیاوازیێن هه‌لبژارتنا قوتابیێن سه‌مپلێ:

2- بارودۆخێن ئه‌زمونێ و رویدانێن وێ:

3- وه‌رار و گه‌شه‌كرن:

4-  ڤه‌قه‌تیان ژ خواندنێ یان ئاماده‌نه‌بوون:

5- ئالاڤێن پیڤانێ:

ب- دروستییا ده‌رڤه‌ یا ئه‌زموونێ:

 ڤه‌كۆله‌ران ل دویڤ شیان و پێچێبوونێ كارتێكرنا ئه‌وان هوكاران بێ لایه‌ن كر یان كێمكر، كو ئه‌وژى ئه‌ڤێن ل خوارێنه‌:

1- تێكه‌لییا كارتێكرنا گۆڕاوێ سه‌ربه‌خۆ ل گه‌ل لایه‌نگرییا هه‌لبژارتنێ:

2- كارتێكرنا تاقیكرنا به‌رێ:

3- كارتێكرنا كریارێن ئه‌زموونێ:

  ڤه‌كۆله‌ران ل دویڤ پێچێبوونێ هه‌ولدا كارتێكرنا ئه‌وان هوكاران بێلایه‌ن بكه‌ت، ئه‌وژى:

أ- نه‌په‌نی یا ئه‌زموونێ: ڤه‌كۆله‌ر ل گه‌ل رێڤه‌به‌رێن هه‌ردوو ئاماده‌ییان رێكه‌فت كو قوتابى ب ئه‌نجامدانا ئه‌زموونێ و كریارێن وێ نه‌زانن و وه‌سا بهێنه‌ تێگه‌هاندن كو ڤه‌كۆله‌ر ماموستایا   بابه‌تییه‌.

ب- مامۆستا: ڤه‌كۆله‌ر ب خۆ ب وانه‌گوتنێ بۆ قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپان رابوویه‌ وه‌ك ماموستا خۆ دایه‌ نیاسین نه‌ وه‌ك ڤه‌كۆله‌ر.

پ-بابه‌تێ خواندنێ: ڤه‌كۆله‌ران هه‌مان بابه‌تێ خواندنێ كو بۆ ئه‌زموونێ هاتییه‌ ده‌ست نیشانكرن, دایه‌ قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپان.

ت- دابه‌شكرنا وانه‌یان: ڤه‌كۆله‌ر ل گه‌ل رێڤه‌به‌رێن هه‌ردوو ئاماده‌ییان ل سه‌ر دابه‌شكرنا وانه‌یان ل سه‌ر هه‌رسێ گرۆپان رێكه‌فت كو ئه‌وان نێزیكى ئێكبن و د هه‌مان رۆژدا بن، هه‌روه‌كى د خشته‌یێ ژماره‌(8)دا دیار:


خشته‌یێ ژماره‌ (8)

دابه‌شكرنا وانه‌یێن رێزمانا كوردى یێن حه‌فتیێ ل سه‌ر گرۆپێن ڤه‌كۆلینێ

رۆژ

ئه‌زموونگه‌ری ئێكێ

ئه‌زموونگه‌رى دووێ

كۆنترۆلكار

 سێ شه‌مب

8:00 – 8:40

8:40 – 9:20

9:30 – 10:10

 چار شه‌مب

10:10 – 10:50

9:30- 10:10

8:40 – 9:20


ج- جهێ خواندنێ: جهێ خواندنێ ژ هۆل و كه‌لوپه‌لێن د ناڤدا یێن هه‌رسێ گرۆپان وه‌كى ئێكبوون.

ح- ماوێ ئه‌زموونێ: ماوێ ئه‌زموونێ بۆ قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپان وه‌ك ئێك و د ئێك ده‌مدابوو، كو ل رێكه‌فتێ( 21/ 9 /2021 تا 5 /1/2022) به‌رده‌وام بوو.

شه‌ش: پێدڤیێن ڤه‌كولینێResearch needs :

   ڤه‌كۆلینێ پێدڤى ب به‌رهه‌ڤكرنا ئه‌ڤێن لخوارێ هه‌یه‌:

أ‌. ده‌ستنیشانكرنا بابه‌تێن ڤه‌كۆلینێ:

      ڤه‌كوله‌ران ل سنورێ ڤه‌كولینێدا، ئاماژه‌ ب سه‌ر بابه‌تێن ل ماوێ ئه‌زموونێدا دهێنه‌ خواندن، دا بوو لڤێرى بابه‌ت و لاپه‌رێن هه‌ر بابه‌ته‌كێ ل خشته‌یێ ژماره‌ (9) لخوارێدا ده‌سنیشان دكه‌ت:


خشته‌یێ ژماره‌ (9)

بابه‌تێن دماوێ ئه‌زموونێدا دهێنه‌ خواندن لاپه‌رێن ئه‌وان

ژ

بابه‌ت

لاپه‌ر

1.

ئامرازێ بانگكرنێ

8-11

2.

ئامرازێ لێكده‌ر

12-16

3.

جهناڤێ لێكده‌ر

17-22

4.

ڕسته‌یا ئاوێته‌

23-26

5.

دروستكرنا ناڤێ واتایى

27-31

6.

هه‌ڤالناڤێ ژماره‌یێ  بنجى

32-40

7.

هه‌ڤالناڤێ ژماره‌یێ- ریكخستن

41-47

8.

هه‌ڤالناڤێ ژماره‌یێ- كه‌رتى

48-53


أ‌.                ئارمانجێن ره‌فتارىBehavioral aims - goals

      ڤه‌كۆله‌ران ئارمانجێن ره‌فتارى بۆ بابه‌تێن خواندنێ ئه‌وێن بۆ ئه‌زموونێ هاتینه‌ دیاركرن ل دویڤ چار ئاستێن ده‌ستپیكێ یێ پولینكرنا( بلوم-Bloom) ى دبیاڤێ زانینێدا دارێژتن كو ژمارا ئه‌وان (65) ئارمانج بوون، (17) ئارمانج د ئاستێ بیرهینانێدا, (19) ئارمانج د ئاستێ تێگه‌هشتنێ دا, (19) ئارمانج دئاستێ پراكتیككرنێدا، (10) ئارمانج دئاستێ شروڤه‌كرنێ دا.

ب مه‌ره‌ما پشت راستبوون ژ دروستیا دارێژتنا ئارمانجان و پولینكرنا ئه‌وان ب سه‌ر ئاستاندا، ڤه‌كوله‌ران لیستا ئارمانجان و ناڤه‌رۆك راده‌ستى لیژنه‌كا تایبه‌تمه‌ند ل زمانێ كوردى و په‌روه‌رده‌ و ده‌روونناسێ كریه‌ و ڤه‌كوله‌رێ بیروبوچوون و تێبینیێن ئه‌وان ل به‌رچاڤ وه‌رگرتن و پشت ب رێژا (80%) وپێهه‌ل وه‌ك پێڤه‌ر بۆ په‌سه‌ندكرنا هه‌ر ئارمانجه‌كێ به‌ست، ئه‌وژى ل دویڤ هاوكێشا (جى كۆبه‌ر- J.cooper). (الوكیل والمفتى,2007: 236). و ل ژێر ئه‌ڤێ چه‌ندێ (60) ئارمانجان ئه‌ڤ رێژه‌ و پتر ژى بده‌ستڤائینان كو بو هه‌ر ئاسته‌كێ ل دویڤ ئێك (16) (17) (18) (9) ئارمانج بخوڤه‌ گرتیه‌  و (5) ئارمانج هاتنه‌ لادان ژبه‌ر كو ئه‌ڤ رێژه‌ و پتر بده‌ستخۆڤه‌ نه‌ ئینان.

پ.پلانێن وانه‌گوتنێ Plans for teaching:

    بۆ به‌رهه‌ڤكرنا پلانێن وانه‌گوتنێ (بۆ هه‌رسێ رێكان) ڤه‌كۆله‌ران به‌رێ خۆدایه‌  هنده‌ك ئه‌ده‌بیات و پلانێن وانه‌گوتنێ یێن هنده‌ك ڤه‌كۆلینێن به‌رێ ب تایبه‌تى ئه‌وێن د ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێدا هاتینه‌ ده‌ستنیشانكرن. هه‌روه‌سا پێنگاڤێن گۆتنا بابه‌تى ل دویڤ هه‌ر رێكه‌كێ ژ ئه‌وان رێكان، دانوستاندن ل گه‌ل هنده‌ك ماموستایێن بابه‌تێ رێزمانێ ئه‌وێن بۆ پولا ده‌هێ دبێژن ده‌رباره‌ى چاوانییا گوتنێ ب رێكا به‌ربه‌لاڤ**[†] هاتینه‌ ئه‌نجامدان. له‌ورا ل ژێر رۆناهیا ئه‌ڤێ چه‌ندێ، ڤه‌كۆله‌رێ ل دویڤ هه‌ر رێكه‌كێ (8) پلان به‌رهه‌ڤكریه‌, بۆ هه‌ر رێكه‌كێ پلانه‌ك نیشا لیژنه‌كا تایبه‌تمه‌ند د بوارێ زمانێ كوردی و په‌روه‌رده‌ و ده‌رونناسیێ دایه‌ و ڤه‌كۆله‌رێ بیروبۆچونێن ئه‌وان به‌رچاڤ وه‌رگرتن، ب ئه‌ڤى شێوه‌ى پلان به‌رهه‌ڤ بوون وهاتنه‌ په‌سه‌ندكرن.

حه‌فت: ئالاڤێن ڤه‌كۆلینێResearch tools

1.                    تاقیكرنا ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ:Testing academic achievement

  پشتى كو ڤه‌كۆله‌ران بابه‌تیێن د ئه‌زموونێدا دهێنه‌ خواندن, ده‌ستنیشانكرن و ئارمانجێن ره‌فتارى لدویف ئاستیێن دیاركرى بۆ بابه‌تان داڕێتن، رابوو ب به‌رهه‌ڤكرنا تاقیكرنا ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ لدویف ئه‌ڤان رێكاران:

به‌رهه‌ڤكرنا نه‌خشێ تاقیكرنێ: Preparing the map for the test

       مه‌به‌ست ژ نه‌خشێ تاقێكرنێ دابه‌شكرنا به‌ندێن تاقیكرنێیه‌ لدویف رێژا گرینگییا بابه‌ت و ئارمانجان ( ملحم،2012: 215) و ڤه‌كوله‌رێ نه‌خشێ تاقیكرنێ ل دویڤ پێنگاڤێن ل خوارێ به‌رهه‌ڤكرییه‌:

أ‌. ده‌رئینانا رێژا گرنگی یا ناڤه‌روكێ ب ئه‌ڤى ره‌نگى :

                                                    ژمارا ده‌مژمێرێن بابه‌تى

 - رێژا گرنگی یا ناڤه‌ڕۆكێ = -----------  × 100

                                                   ژمارا گشتی یا ده‌مژمێرێن بابه‌تان

 

ب‌.            ده‌رئینانا رێژا گرنگی یا ئارمانجێن ره‌فتارى ل هه‌ر ئاسته‌كى دا ب ئه‌ڤى ره‌نگێ ل خوارێ:  

                                                           ژمارا ئارمانجێن ره‌فتارى ل هه‌ر ئاسته‌كى دا

-                 رێژا گرنگی یا  ئارمانجێن ره‌فتارى د هه‌ر ئاسته‌كیدا = -------------------------------------  × 100

                                                                              ژمارا گشتی یا ئارمانجێن ره‌فتارى             

                                                                                                     (الحريري, 2007 : 79).

 پ. دیاركرنا ژمارا به‌ندێن تاقێكرنێ :

    ڤه‌كوله‌ران (35) به‌ند بۆ تاقیكرنێ ده‌ستنیشانكرن كو ژماره‌كا گونجایه‌ دگه‌ل جۆرێ بابه‌ت و ئاستێ قوتابێن ئه‌ڤێ پۆلێ ل دویڤ هه‌نده‌ك ڤه‌كولینێن به‌رێ .

ت‌.            ده‌ستنیشانكرنا ژمارا به‌ندێن تاقیكرنێ د شانه‌یێن نه‌خشێ تاقیكرنێ دا, كو ب ڤى شێوه‌ى دیار دبیت:

    ژمارا به‌ندان د هه‌ر شانه‌كێدا = رێژا گرنگی یا ناڤه‌ڕۆكێ × رێژا گرنگی یا ئارمانجێن ره‌فتارى x ژمارا گشتی یا به‌ندێن تاقیكرنێ.  (الروسان واخرون , 1992: 51 ) .

ج‌. دیزایینكرنا نه‌خشێ تاقیكرنێ :

 ل دویڤ پێنگاڤین ل سه‌رى،  ڤه‌كوله‌رێ نه‌خشێ تاقیكرنێ دیزایین كریه‌، هه‌ر وه‌كى دیار دخشته‌یێ ژماره‌ (10) دا .


خشته‌یێ  ژماره‌ (10)

      نه‌خشێ تاقیكرنێ

 

 

بابه‌ت

 

ژمارا ده‌مژمیرا

ژمارا ده‌مژمیرا

رێژا گرنگى یا ئارمانجێن ره‌فتارى

 

 

   كوم

100%

بیرهینان

26.67 ./.

تیگه‌هشتن28.33 ./.

پراكتيك   30./.

شروڤه‌كرن  15./.

ئامرازێ بانگكرنێ

2

10./.

2

0.93  (1)

1

0.99(1)

2

 1.05

1

    0.52 (1)

6

         4

ئامرازێ لێكده‌ر

3

15./.

2

       1.40 

1

        1.48

2      1.57 (2)

1

 0.78 (1)

6

        5

جهناڤێ لێكده‌ر

2

10./.

2

    0.93(1)

1

0.99(1)

3

       1.05

1

    0.52 (1)

7

        4

ڕسته‌یا ئاوێته‌

2

10./.

1          0.93(1)

1

        0.99(1)

3

1.05

2

      0.52 (1)

7

        4

دروستكرنا ناڤێ واتایى

2

10./.

4

    0.93(1)

2

        0.99(1)

2

       1.05

1

       0.52(1)

9

        4

هه‌ڤالناڤێ ژماره‌یێ بنجی

3

15./.

2

         1.40

4

        1.48

2       1.57 (2)

1

       0.78(1)

9

         5

هه‌ڤالناڤێ ژماره‌یێ- رێكخستن

3

15./.

1

         1.40

5

      1.48

2

1.57*

1

       0.78(1)

9

         4

هه‌ڤالناڤێ ژماره‌یێ- كه‌رتى

3

15./.

2           1.40            

2

        1.48

2

  1.57(2)

1

    0.78 (1)

7

        5

كو

20

100./.

16

             8   

17

8    

18

         11

9

      8 

60

     35                


چ.به‌رهه‌ڤكرنا به‌ندێن تاقیكرنێ:Preparing test items

       ل به‌ر رۆناهیا كردارێن به‌رێ, ڤه‌كۆله‌ران تاقیكرنه‌ك ژ (35) به‌ندان د دوو جۆر پرسیاران  دا به‌رهه‌ڤكر، پرسیارا ئێكێ ژ جۆرێ هه‌لبژارتنا ژ گه‌له‌كا بوو، (22) به‌ند بوون, و پرسیارا دووێ ژ جۆرێ راست و خه‌له‌ت (13) به‌ندبوون.

ڤه‌كۆله‌ران د دارشتنا به‌ندێن تاقێكرنێ دا, چاڤدێری یا ڤان خالێن ل خوارێ كریه‌:

- به‌ندێن تاقێكرنێ ژلایێ زمان و دارشتنێ ڤه‌ د دروست بن و یا رووهن بیت.

- ژ ئاستێن داخواز كرى بن (بیرهینان - تێگه‌هشتن - پراكتیك- شروڤه‌كرن).

- هه‌ر به‌نده‌ك چار گۆڕاوا بخوڤه‌ دگریت ژ بۆ كێمكرنا ته‌خمینكرنێ.

- جهێ گۆڕاوێ دروست ب شیوه‌یه‌كێ هه‌ڕه‌مه‌كى دناڤ هه‌لبژارتنادا هاتیه‌ دانان.

- بۆ قوتابیان ژلایێ ئاستێ وان یێ میشكى و ده‌میڤه‌ یێ گونجایى بیت.

گۆڕاو دگه‌ل برسیارێ د گونجایى بیت و ئێك ژ ئه‌وان چار گۆڕاوا ندا به‌رسڤا دروسته‌.

  پاشان ڤه‌كوله‌ران تاقیكرن را ده‌ستى لیژنه‌كا بسپوران د بوارێ رێزمان كوردى و په‌روه‌رده‌ و ده‌روونناسى كرداكو بیروبۆچونێن خۆ ل سه‌ر ده‌رببڕن, بشت ب رێژا (80%) و پێهه‌ل به‌ست وه‌ك پیڤه‌ر بۆ په‌سندكرنا هه‌ر

*  ڤه‌كۆله‌ران ژماره‌یێن پشتى فاریزێ ،واته‌ (0.57)نه‌كرنه‌ ژماره‌كا ته‌واو، داكو  هه‌ژمارا به‌ندان ژ سیه و بینجا نه‌بوریت.

به‌نده‌كێ ژ به‌ندێن تاقیكرنێ وپشتى رێژا رازیبونێ ل سه‌ر هه‌ر به‌نده‌كى ژ (35) به‌ندێن تاقێكرنێ ده‌رئیخست، دیاربوو كو رێژا هه‌مى به‌ندان ژ رێژا سه‌رى پتره‌ و ئه‌و تێبینیێن تایبه‌ت ب لایه‌نێ زمان ودارشتنێڤه‌ ژى به‌رچاڤ وه‌رگرتن.

·                دروستیا تاقیكرنێ:

مه‌به‌ست ژ دروستیا تاقیكرنێ , پیڤانا تاقیكرنا وى تشتى یه‌ ئه‌وا بۆ هاتیه‌ دانان و چ تشتێن دى نه‌ پیڤیت. (ملحم,2000: 273).

ڤه‌كۆله‌ران پشت ب دوو جۆر دروستیێ به‌ست، دروستییا به‌رچاڤ و دروستییا ناڤه‌رۆكێ، ئه‌ڤێ شێوه‌یێ لخوارێ:

أ‌. دروستییا به‌رچاڤ: ڤه‌كوله‌رێ ئه‌ڤ جۆره‌ دروستییه‌ بجهئینا ده‌مێ تاقیكرن راده‌ستێ لیژنه‌كا تایبه‌تمه‌ند كرى، و رێژا وان ب (80%) و پێهه‌ل بۆ رازیبوون ل سه‌ر به‌ندان دانا،هه‌روه‌كى به‌حس یا لێ هاتیه‌ كرن.

ب‌. دروستییا ناڤه‌رۆكێ: ئه‌وژى ب رێكا وان كردارێن كو ڤه‌كۆله‌رێ پێرابوى ژ دارشتنا ئارمانجێن ره‌وشتى و به‌رهه‌ڤكرنا نه‌خشێ تاقیكرنێ،  هه‌روه‌سا ئاماده‌كرنا به‌ندێن تاقیكرنێ لبه‌ر روناهیا وان، و ده‌رئینانا ئاستێ زه‌حمه‌تییا به‌ندان و هێزا ژیكجوداییێ و كاراییا بژارده‌یێن شاش.

·                شرۆڤه‌كرنا ئامارى بۆ به‌ندێن تاقیكرنێ

   ژبۆ مه‌به‌ستا زانینا ئاستێ ب زه‌حمه‌تیێ به‌ندان و هێزا ژیكجوداییێ و كاراییا بژارده‌یێن شاش و ده‌مێ پێدڤى بۆ به‌رسڤدانێ، ڤه‌كۆله‌رێ تاقیكرن ل سه‌ر (100) قوتابییێت پولا ده‌هێ یێن ئاماده‌ییا (مسیریك یا كچان, گه‌ل یا كچان) بجهئینا كو ئه‌ڤ بابه‌ته‌ وه‌رگرتینه، پاشى ڤه‌كوله‌ران به‌رسڤێن ئه‌وان راستڤه‌كرن و نمرێن ئه‌وان ژ بلندترین نمره‌ بۆ نزمترین نمره‌ رێزكرن، باشى رێژا (27%) ژ بلندترین نمره‌ و رێژا (27%) ژ نزمترین نمره‌ وه‌رگرتن, ل دویڤدا ئاستێ بزه‌حمه‌تییا به‌ندێن تاقیكرنێ و هێزا ژیكجوداییێ و كاراییا بژارده‌یێن شاش ب ڤى ره‌نگى ده‌رئێخست:

·                ئاستێ زه‌حمه‌تییا به‌ندێن تاقیكرنێ

     ئاستێ بزه‌حمه‌تیێ ئاماژێ دده‌ته‌ رێژا سه‌دى یا وان قوتابیێن به‌رسڤێن دروست ل سه‌ر به‌ندێن تاقیكرنێ داین (الظاهر وتمرجيان و عبدالهادى،1999: 128 )بۆ زانینا ئه‌ڤى ئاستێ, ڤه‌كوله‌رێ ئاستێ بزه‌حمه‌تیێ بۆ هه‌ر به‌نده‌كى ژ به‌ندێن تاقیكرنێ ده‌رئینا و د ئه‌نجاماندا دیاركر كو ئاستێ زه‌حمه‌تیێ یێ به‌ندێن تاقێكرنێ دكه‌ڤیته‌ دناڤبه‌را  (0.42-0.79)، و ژبه‌ركو ئاستێ زه‌حمه‌تیێ یا به‌ندێن تاقیكرنێ ب ئاسته‌كێ په‌سه‌ندكرى دهێته‌ هژمارتن ئه‌گه‌ر دناڤبه‌را (0.20-0.80)دا بوو (النبهان،2004: 193). ژ به‌ر ئه‌ڤێ چه‌ندێ ئاستێ ب زه‌حمه‌تییا هه‌مى به‌ندێن تاقیكرنێ ب ئاستێ په‌سه‌ند دهێنه‌ هژمارتن.

·                هێزا ژێكجوداییا به‌ندێن تاقیكرنێ: The discriminating power of the test

   مه‌به‌ست ژ هێزا ژێكجوداكرنا به‌ندان ئه‌وه‌ كو شیانێن ژ یكجوداییێ دناڤبه‌را گرۆپێن جیاوازدا هه‌بیت ( الزیود وعلیان، 2005: 129). وپشتى ڤه‌كۆله‌ران هێزا ژێكجوداییێ بۆ به‌ندێن تاقیكرنێ ده‌رئینا, دئه‌نجاماندا دیار كر كو هێز دكه‌ڤیته‌ د ناڤبه‌را (0.33-0.48)دا چونكو هێزا ژیكجودایێ (0.30) و پێهه‌ل بیت به‌ندێن تاقیكرنێ ب په‌سه‌ند دهێنه‌ هژمارتن.(ابو علام، 2005: 330). له‌وما هه‌مى به‌ندێن تاقیكرنێ هێزا ژیكجودایێ هه‌یه‌.

·                كاراییا بژارده‌یێن شاش:

    مه‌به‌ست ژ هه‌بوونا كاراییا بژارده‌یێن شاش د تاقیكرنا هه‌لبژارتنێدا ئه‌وه‌ كو ئه‌و قوتابیێن به‌رسڤێ نزانن به‌رێ ئه‌وان بكه‌ڤیته‌ بژارده‌یێن شاش و هزربكه‌ن ئه‌و بژارده‌ درستن، ده‌مێ ژمارا ئه‌وان د گرۆپێ ژێریدا پتر بیت ژ ژمارا ئه‌وان د گرۆپێ سه‌ریدا ، ئه‌و بژارده‌ ب بژارده‌یه‌كێ كارا دهێنه‌ هژمارتن (العزاوی، 2007: 83).

  هه‌رچه‌نده‌ هێزا ژێكجوداییێ وه‌ك پیڤه‌ره‌ك بۆ پیڤانا شیانێن به‌ندێن تاقیكرنێ ل سه‌ر جوداكرنا یێن باش و نه‌باش دهێته‌ بكارئینان، به‌لێ به‌ندێن هه‌لبژارتنێ ب تنێ ب بژارده‌یێ درستڤه‌ دگرێداینه‌، چونكى پێدڤییه‌ هه‌ر بژارده‌یه‌كێ شاش یێ سه‌رنج راكێش بیت و به‌رسڤا دروست ل به‌ر قوتابیان به‌رزه‌ بكه‌ت، ئه‌گه‌ر ئه‌و بژارده‌یێ شاش یێ وه‌سا نه‌بیت دێ هێته‌ لادان یان راستڤه‌كرن (دوران، 1985:  126-127). هه‌روه‌سا بژارده‌یێ شاش باش و سه‌رنجراكێش دهێته‌ هژمارتن، ده‌مێ ژمارا ئه‌وان كه‌سێن به‌رسڤ هه‌لبژارتین ل گرۆپێ ژێریدا ژ ژمارا ئه‌وان یێن به‌رسڤ دایه‌ ل گرۆپێ سه‌رى پتر بیت و جیاوازى د ناڤبه‌را واندا ژ (5%) كێمتر نه‌بیت. (الظاهر وتمرجيان وعبدالهادي،1999 :91)    

    وپشتى ڤه‌كۆله‌ران به‌رسڤێن هه‌ردوو گرۆپێن سه‌رى و ژێرى هژمارتین، دیاربوو كو قوتابیێن گرۆپێ ژێرى ئه‌وێن بژارده‌یێن شاش هه‌لبژارتین ژ ژمارا قوتابیێن گرۆپێ سه‌رى پتربوون و رێژا جیاوازیێ ژ (5%) پتربوو. ئه‌ڤه‌ ئه‌وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت كو هه‌ر بژارده‌یه‌كێ شاش  د هه‌مى به‌نداندا د باش و سه‌رنجراكێش بوون.

·                روهنى و ده‌مێ تاقیكرنێ:

     بۆ ڤه‌كۆله‌ران دیار بوو كو هه‌مى به‌ندێن تاقیكرنێ دروهنن، (40) خوله‌ك ژى وه‌ك ده‌م بۆ به‌رسڤدانێ ل سه‌ر تاقیكرنێ باشه‌.

نه‌گۆڕییا تاقیكرنێ:

   ژ بۆ ده‌رئێخستنا نه‌گوڕییا تاقیكرنێ، ڤه‌كۆله‌ران هاوكێشا(كيودر- ريتشاردسون K-R20) ێ بكارئینا(الكبیسى، 2007: 205- 206) كو هاوكێشه‌كه‌ بۆ تاقیكرنێن بابه‌تى یێن پیڤانا ئاستى  گونجایه‌ واته‌ بۆ ئه‌وان تاقیكرنان یاگونجایه‌، یێن كو به‌رسڤێن قوتابییان نمرا (1) یان (چنه‌) وه‌ردگرن(علام، 2006: 99). وپشتى سه‌ره‌ده‌ری ل گه‌ل به‌رسڤێن (سه‌مپلا شرۆڤه‌كرنا به‌ندێن تاقیكرنێ ) هاتیه‌ كرن كو (54) به‌رسڤ بوون، ئه‌نجامان دیاركر كو نرخێ نه‌گۆڕیێ (0.90)، كو ئه‌وژى بۆ نه‌گۆڕیێ نرخه‌كێ باشه‌ (Anastasi&Urbina,1997,90-91).

  ل ژێر ئه‌ڤێ چه‌ندێ، تاقیكرنێ شێوه‌یێ دوماهیێ وه‌رگرت ژ (35) به‌ندان پێكدهێت، پشتى ئه‌وان كریاران، تاقیكرن د دوو پرسیاراندا (هه‌لبژارتن ژ گه‌له‌كان و راست و خه‌له‌ت) بۆ پراكتیككرنێ به‌رهه‌ڤبوو و ڤه‌كوله‌رێ  كلیلكا به‌رسڤین دروست بۆ دانا و ناڤه‌رۆكا دناڤ خشته‌یێ ژماره‌ (11)دا ژمارا به‌ندان ل دویڤ ئاستان دیاردكه‌ت:


 

خشته‌یێ ژماره‌ (11)

ژمارا به‌ندێن تاقێكرنێ ل دویڤ ئاست و ئارمانجان

ئاست

ژمارا به‌ندێن تاقیكرنێ ژماره‌

ژماره‌

بیرهینان

ثــــــــــــــــ: 1   /(6-12-18)

ثــــــــــــــــــ: 2 / (2- 3-8-10-13)

8

تێگه‌هشتن

ثــــــــــــــــ: 1  /(10-14-20-19)

ثــــــــــــــــــ: 2  /(1-4-6-11)

8

پراكتیك

ثــــــــــــــــ: 1  /(2-3-7-9-16-17-21)

ثــــــــــــــــــ: 2  /(5-7-9-12)

11

شروڤه‌كرن

ثــــــــــــــــ: 1  /( 1-4-5-8-11-13-15-22)

ثــــــــــــــــــ: 2   /( - )

8

سه‌رجه‌م

35


هه‌شت: پراكتیككرن و راستڤه‌كرنا ئالاڤێ ڤه‌كۆلینێ:

پراكتیككرنا ئالاڤێ:

    ڤه‌كۆله‌ران به‌رێ حه‌فتیه‌كێ قوتابیێن گرۆپان رۆژ و ده‌مێ تاقیكرنێ, ئاگه‌هدار كردبوون.

- تاقیكرنا ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ:

ڤه‌كۆله‌ران تاقیكرنا ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ ل رۆژا سیێ شه‌مبى رێكه‌فتێ4/1/2022د ئێك ده‌مدا و ب هاریكارییا ماموستایێن بابه‌تى ل سه‌ر قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپان ئه‌نجامدا.

راستڤه‌كرنا ئالاڤان:

- تاقیكرنا ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ:

ڤه‌كۆله‌ران به‌رسڤێن قوتابیان د تاقیكرنا ده‌ستكه‌فتیدا، ب پشت به‌ستن ل سه‌ر ئه‌وێ نموونا راستڤه‌كرنێ یا ژ لایێ ئه‌وێڤه‌ هاتییه‌ ئاماده‌كرن راستڤه‌كرن، بۆ هه‌ر به‌رسڤه‌كا درست (1) نمره‌ دایێ و بۆ به‌رسڤا شاش یان هێلایی یان نه‌دیار (چنه‌) دایێ.

و ب ئه‌ڤێ چه‌ندێ، نزمترین نمرا تاقیكرنێ (چنه‌) بوو و بلندترین نمره‌ ژى (35) نمره‌بوو.

نه ه‌: هۆیێن ئاماره‌ی:

1.             تاقیكرنا جوداییا ئێك لا (ANOVA) :

2.             تاقیكرنا شیفیه‌:

3.              كاي دووجايى (كا2) (chi-square):

4.             هاوكێشا (j- cooper):

5.             ئاستێ ب زه‌حمه‌تیا به‌ندان:

6.             هێزا ژێكجوداییێ:

7.             هاوكیشا كاراییا بژارده‌یێن شاش:

8.             هاوكێشا  (كيودر-ريتشاردسون-20-K.R):

9.                هاوكێشا دووجاییا ئیتا (η2):

10.     هاوكێشا قه‌بارێ كارتێكرنێ () بۆ تاقیكرنا شرۆڤه‌كرنا جیاوازییا (ف):

 

پشكا چارێ

به‌رچاڤكرنا ئه‌نجامان و گه‌نگه‌شه‌ ل سه‌ر كرن

- به‌رچاڤكرنا ئه‌نجامان:

  گریمانا سه‌ره‌كى :

  جوداهییا مانادارییا ئاماره‌یى ل ئاستێ (0.05)دا د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیان دبابه‌تێ رێزمانا كوردیدا نینه‌ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ ئه‌وێن بابه‌ت ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل وه‌رگرتى, و ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دوویێدا ئه‌وێن بابه‌ت ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى وه‌رگرتى، وناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ كونترولكار ئه‌وێن هه‌مان بابه‌ت ب رێكا به‌ربه‌لاڤ وه‌رگرتى.

بۆ زانینا دروستیا ئه‌ڤێ گریمانێ، ڤه‌كۆله‌رێ ناڤه‌ندێ ژمێرى ولاده‌رێ پیڤه‌رى یێن نمره‌یێن قوتابیێن هه‌رسێ گروپێن ڤه‌كۆلینێ ده‌رهێنان هه‌روه‌كو د خشته‌یێ ژماره‌(12) دا دیار:


خشته‌یێ ژماره‌ (12)

ناڤه‌ندێ ژمێرى و لاده‌رێ پیڤه‌رى یێن نمره‌یێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپێن ڤه‌كۆلینێ دتاقیكرنا ده‌ستكه‌فتێ دا

گرۆپ

ژمارا قوتابیان

ناڤه‌ندێ ژمێری

لاده‌رێ پیڤه‌ری

ئه‌زموونگه‌ریا ئێكێ

21

33.048

1.284

ئه‌زموونگه‌ریا دووێ

30

29.500

3.071

كونترولكار

30

20.868

3.277

     بۆ زانینا ده‌لاتا ئاماره‌یى یا ئه‌ڤێ جیاوازیێ، ڤه‌كۆله‌ران تاقیكرنا شروڤه‌كرنا جوداییا ئێك لا (One-Way ANOVA) لسه‌ر ڤان ناڤه‌ندا پراكتیككر و ئه‌نجام ئه‌وبوو هه‌روه‌كو د خشته‌یێ ژماره‌ (13)دا دیار:

خشته‌یێ ژماره‌ (13)

ئه‌نجامێن شروڤه‌كرنا جوداییا ئێك لا بۆ جیاوازیێ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپێن ڤه‌كۆلینێ د تاقیكرنا ده‌ستكه‌فتیدا

ژێده‌رێ جوداییێ

پلا ئازادیێ

كۆیێ دووجاییان

ناڤه‌ندێ كۆیێ دووجاییان

 

نرخێF

ده‌لاله‌ت دئاستێ 0.05

دناڤبه‌را گرۆپاندا

2

2080.081

1040.040

ده‌ركه‌تى

خشته‌یى

ده‌لاله‌تا مانادارى هه‌یه‌

دناڤ گرۆپاندا

78

617.919

7.922

131.284

3.184

كۆ

80

2698.000

 


ژ ئه‌نجامان دیار دبیت كو نرخى (فاى -F) یێ ده‌ركه‌تى (131.284)ه‌، پتره‌ ژ نرخێ خشته‌یى (3.184)د ئاستێ ده‌لاله‌تێ (0.05)ب پلا ئازادیێ (2-78), ئه‌ڤه‌ژى وێ چه‌ندێ دگه‌هینێت كو جیاوازیێن ماناداریێن ئاماره‌یى دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن  هه‌رسێ گرۆپێن ڤه‌كۆلینێ د ده‌ستكه‌فتێ دا هه‌نه‌. ب ئه‌ڤێ چه‌ندێ گریمانا سه‌ره‌كى یا ئێكێ دهێته‌ ره‌دكرن و یا جهگر (به‌دیل) دهێته‌ په‌سه‌ندكرن.

ژبۆ سه‌لماندنا هه‌رسێ گریمانێن لقى یێن سه‌ر بڤێ گریمانا سه‌ره‌كیڤه‌، ڤه‌كۆله‌ران تاقیكرنا شیڤیه‌ (Scheffe) یا پاشیێ بۆ به‌راوردكرنێ بكارهینا،(Frguson,1981,p 234)، ئه‌نجام ئه‌و بوو هه‌روه‌كو د خشته‌یێ ژماره‌(14)دا دیار.


 خشته‌یێ ژماره‌(14)

ئه‌نجامێن تاقیكرنا شیڤیه‌ بۆ به‌راوردیێ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپاندا د ده‌ستكه‌فتیدا

گرۆپ

ناڤه‌ندێ ژمێری

گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریا ئێكێ

گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریا دووێ

گرۆپێ كونترولكار

33.048

29.500

20.867

ئه‌زموونگه‌ریا ئێكێ

33.048

-------------

19.882

234.139

ئه‌زموونگه‌ریا دووێ

29.500

-------------

---------

156.913

كونترولكار

20.867

------------

------------

------------


گریمانا لقى یا ئێكێ:

    جوداهییا مانادارییا ئاماره‌یى ل ئاستێ (0.05)دا د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیان د بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا نینه‌ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ ئه‌وێن بابه‌ت ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل وه‌رگرتى و ناڤه‌ندا نمره‌یێن قوتابیێن گروپێ كونترولكار ئه‌وێن  هه‌مان بابه‌ت ب رێكا به‌ربه‌لاڤ وه‌رگرتى.

ژ خشته‌یێ (14)دیار دبیت، كو نرخێ شیڤیه‌ یێ ده‌ركه‌تى دناڤبه‌را گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ و گروپێ كونترۆلكاردا (234.139)ه‌، كو پتره‌ ژ نرخێ شیڤیه‌ یێ حه‌رج (6.368)*، ئه‌ڤه‌ژى وێ چه‌ندێ دگه‌هینێت كو جیاوازییا مانادارییا ئاماره‌یى دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن هه‌ردوو گرۆپاندا هه‌یه‌ و دبه‌رژه‌وه‌ندیا گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ، له‌ورا ئه‌ڤ گریمانا لقى دهێته‌ ره‌دكرن و گریمانا جهگر (به‌دیل) دهێته‌ په‌سه‌ندكرن. واته‌ ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن بابه‌تێ رێزمانا كوردى ل دویڤ فێربوونا تێكه‌ل وه‌رگرتى، پتر و باشتره‌ ژ ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن هه‌مان بابه‌ت ل دویڤ رێكا به‌ربه‌لاڤ وه‌رگرتى.

گریمانا لقى یا دووێ:

   جوداهییا مانادارییا ئاماره‌یى ل ئاستێ (0.05)دا د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیان د بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا نینه‌ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ ئه‌وێن بابه‌ت ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى وه‌رگرتى و ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ كونترولكار ئه‌وێن  هه‌مان بابه‌ت ب رێكا به‌ربه‌لاڤ وه‌رگرتى.

دخشته‌یێ ژماره‌ (14)دیار دبیت، كو نرخێ شیڤیه‌ یێ ده‌ركه‌تى دناڤبه‌را گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ و گروپێ كونترۆلكار (156.913)یه، كوپتره‌ ژ نرخێ شیڤیه‌ یێ حه‌رج (6.368)، ئه‌ڤه‌ژى وێ چه‌ندێ دگه‌هینێت كو جیاوازییا مانادارییا ئاماره‌یى دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن هه‌ردوو گرۆپاندا هه‌یه‌ و د به‌رژه‌وه‌ندیا گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دوویێ، له‌ورا گریمانا دوویێ دهێته‌ ره‌دكرن و گریمانا جهگر (به‌دیل) دهێته‌ به‌سه‌ندكرن واته‌ ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن بابه‌تێ رێزمانا كوردى ل دویڤ فێربوونا به‌روڤاژى وه‌رگرتى پتره‌ و باشتره‌ ژ ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن هه‌مان بابه‌ت ب رێكا به‌ربه‌لاڤ وه‌رگرتى.

 

 

گریمانا لقى یا سیێ:

    جوداهییا مانادارییا ئاماره‌یى ل ئاستێ (0.05)دا د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیان د بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا نینه‌ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ ئه‌وێن بابه‌ت ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل وه‌رگرتى و ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن گروپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ  ئه‌وێن هه‌مان بابه‌ت ل دویڤ ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى وه‌رگرتى.

ژ خشته‌یێ (14) دیار دبیت، كو نرخێ شیڤیه‌ یێ ده‌ركه‌تى دناڤبه‌را گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ و گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ دووێ (19.882)یه‌، كو پتره‌ ژ نرخێ شیڤیه‌ یێ حه‌رج (6.368)، ئه‌ڤه‌ژى وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت كو جیاوازییا مانادارییا ئاماره‌یى دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن قوتابیێن هه‌ردوو گرۆپاندا هه‌یه‌ د به‌رژه‌وه‌ندییا گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێدا، له‌ورا گریمانا لقى یا ئێكێ دهێته‌ ره‌دكرن و گریمانا جهگر (به‌دیل) دهێته‌ په‌سه‌ندكرن. واته‌ ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن بابه‌تێ رێزمانا كوردى ل دویڤ فێربوونا تێكه‌ل وه‌رگرتى، پتره‌ و باشتره‌ ژ ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن هه‌مان بابه‌ت ل دویڤ فێربوونا به‌رۆڤاژى وه‌رگرتى.

ژئه‌نجامێن دناڤ خشته‌یێن ژماره‌ (13)و (14)دا دیاردبیت كو قوتابیێن بابه‌تێ رێزمانا كوردى ل دویڤ فێربوونا تێكه‌ل وه‌رگرتى، باشتره‌ و به‌لگه‌دارییا ئاماره‌یى ل ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن هه‌مان بابه‌ت ب رێكا ئاسایى و ل دویڤ فێربوونا به‌رۆڤاژى وه‌رگرتین، هه‌روه‌سا ده‌ستكه‌فتێ قوتابیێن بابه‌ت ل دویڤ فێربوونا به‌رۆڤاژى وه‌رگرتى, باشتره‌ و به‌لگه‌دارییا ئاماره‌یى، ل قوتابێن هه‌مان بابه‌ت ب رێكا ئاسایى وه‌رگرتى.

هنده‌ك ئه‌ده‌بیاتێن ئاماره‌یى وه‌سا دبینن، كو به‌لگه‌یێ مانادارییا ئاماره‌یى بۆ دیاركرنا جیاوازیێ دناڤبه‌را ناڤه‌ندێ نمره‌یێن گروپێن ڤه‌كۆلینێ د هه‌ر گۆڕاوه‌كى دا بیت، ئه‌وێ رامانێ ناده‌ت، كو ڤه‌كۆله‌ر بتنێ پشتبه‌ستنێ ل سه‌ر ئه‌ڤى به‌لگه‌یێ ئاماره‌یى بكه‌ت بۆ زانینا هورییا ئه‌ڤێ جیاوازیێ و كاریگه‌رییا گۆڕاوێ سه‌ربه‌خۆ یا كرى ل سه‌ر گۆڕاوێ كارتێكراو. ژبه‌ر ئه‌ڤێ چه‌ندێ گرنگه‌ ڤه‌كوله‌ر به‌لگه‌یێن دى یێن ئاماره‌یى بكاربئینت بۆ سه‌ره‌ده‌ریكرن ل گه‌ل نرخێ جیاوازیێ, وه‌كو ده‌رئینانا مانادارییا كرده‌یێ(قه‌بارێ كاریگه‌ریێ). واته‌ سه‌ره‌راى مانادارییا ئاماره‌یى، فه‌ره‌ نرخێ كرده‌یى بۆقه‌بارێ كاریگه‌ریى (قه‌بارێ جیاوازیێ)بهێته‌ ده‌رئینان ده‌مێ، كو نرخێ ئاماره‌یى مانادار دبیت.(بدوى،2018: 436).ژبه‌ركو قه‌بارێ كاریگه‌ریێ لایه‌نێ ته‌مامكه‌ره‌ بۆ مانادارییا ئاماره‌یى.(الدردیر،2006: 76).

بۆ به‌راوردكرنا نرخێ قه‌بارێ كاریگه‌ریێ ل گه‌ل ئاسته‌كێ پیڤه‌ریى دا، ژێده‌رێن تایبه‌ت ئاماژێ دده‌نه‌ هندێ، كو هه‌ر چه‌ند نرخێ قه‌بارێ مه‌زن و موجه‌ب بیت، كاریگه‌ریى زۆرتر و كاراتره‌. ئاستێن پیڤه‌ریى یێن (η2) و (F)، هه‌روه‌كو دخشته‌یێن ژماره‌ (15)دا دیار:

*نرخىَ شيظية يىَ حةرج = نرخىَ (F)يىَ خشتةى x ذمارا طروَثان - 1 = 3.184x(3-1)=6.368


خشته‌یێ ژماره‌ (15)

 ئاستێ پیڤه‌ریى یێن (η2)و (F

ئالاڤێ كارهاتى

 

قه‌بارێ كاریگه‌ریێ

بچویك

ناڤنجی

مه‌زن

η2

0.01

0.06

0.14

F

0.1-0.24

0.25-0.39

0.40- پێهه‌ل

(عفانة،2000: 38) و(جرادات و جودة، 2005: 22).

  بۆ زانینا قه‌بارێ كاریگه‌ریێ ڤه‌كۆله‌رێ نرخێ (η2) و (F) ده‌رئینان، ئه‌نجام ئه‌و بوو هه‌روه‌كو دخشته‌یێ ژماره‌(16)دا دیار:

خشته‌یێ ژماره‌ (16)

 نرخێ (F) یێ ده‌ركه‌تى دشرۆڤه‌كرنا جیاوازییا ئێك لا و (η2) و (F) و قه‌بارێ كاریگه‌ریێ

نرخێ (F)

نرخێ (η2)

نرخێ (F)

قه‌بارێ كاریگه‌ریێ

131.284

0.771

1.834

مه‌زن


د ئه‌نجامێن خشته‌یێ ل سه‌ریدا دیاردبیت, كو قه‌بارێ كاریگه‌ریێ یێ مه‌زن بوو، ئه‌ڤه‌ ئه‌وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت، كو بكارئینانا فێربوونا تێكه‌ل كاریگه‌رییه‌كا مه‌زن د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیان بۆ بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا ب به‌راوردكرن ل گه‌ل فێربوونا به‌رۆڤاژیدا وفێربوونا به‌ربه‌لاڤدا هه‌بوو, ئه‌ڤه‌ژى پالپشتیا ئه‌وێ ئه‌نجامێ دكه‌ت ئه‌وا كو ڤه‌كۆله‌رێ گه‌هشتیێ دخشته‌یێن ژماره‌ (13و14)دا یێ به‌رى نوكه‌ دیار، كو جیاوازییا مانادارییا ئاماره‌یى دناڤبه‌را ناڤه‌ندێن نمره‌یێن قوتابیێن هه‌رسێ گرۆپێن ڤه‌كۆلینێ هه‌یه‌ د ده‌ستكه‌فتێ بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا د به‌رژه‌وه‌ندییا قوتابیێن گرۆپێ ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ و ئه‌زموونگه‌ریێ دووێدا، و دناڤبه‌را ناڤه‌ندێن نمره‌یێن قوتابیێن ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ و ئه‌زموونگه‌ریێ دووێدا هه‌یه‌ د به‌رژه‌وه‌ندییا قوتابیێن ئه‌زموونگه‌ریێ ئێكێ دا.

  ئه‌ڤ ئه‌نجامه‌ ژى – ب شێوه‌یه‌كێ گشتى- دگونجن دگه‌ل ئه‌نجامێن ڤه‌كۆلینیێن به‌رێ. ئه‌وێن گه‌هشتینه‌ هندێ كو ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل د ده‌ستكه‌فتێ قوتابیان د ئه‌ڤ بابه‌تێن ئه‌زموون ل سه‌ر هاتینه‌ كرنێ, كارا و كاریگه‌رن.

- گه‌نگه‌شه‌كرنا ئه‌نجامان:

ئێك: ئه‌نجامێن گرێداى ب ستراتیجیه‌تا فێربوونا تێكه‌ل د (ده‌ستكه‌فتى)دا:

د خشته‌یێن ژماره‌ (16،14) دا دیاربوو كو ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل, باشترو كاراتر و كاریگه‌رییه‌كا مه‌زن, د ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ هه‌بوو ب به‌راوردكرن ب ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌رۆڤاژى و رێكا ئاساییا به‌ربلاڤ.

   ڤه‌كۆله‌ر كاریگه‌رییا ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل د ده‌ستكه‌فتێ، بۆ ئه‌ڤان ئه‌گه‌ر و هۆكاێن لخوارێ، دزڤرینت:

1. فێربوونا تێكه‌ل گرنگیێ ب جۆرا و جۆربوون و هه‌مه‌ره‌نگیا ژێده‌رێن فێربوونێ دده‌ت، ب رێكا كومپیوته‌رى و تورا ئه‌نترنیتێ ب تێكه‌لكرن د گه‌ل رێكێن وانه‌گوتنێ یێن جیاواز، ب شێوه‌یه‌كێ رویى ب رویى، وه‌ك گه‌نگه‌شه‌ و كاركرنا ب هه‌ڤكارى.

2. ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل، ژینگه‌هه‌كێ ژ خوشیێ و ئاره‌زوویا خاندنێ دناڤ هولێ دا به‌رهه‌ڤ دكه‌ت, هه‌روه‌سا هه‌مه‌ره‌نگیا چالاكیێن فێركرنێ( وێنه‌ و پارچه‌یێن ڤیدیویێ، پاوه‌رپوینت و ده‌نگ) بوویه‌ هوكارێ ئافراندنا ژێنگه‌هه‌كا فێركرنێ یا ته‌مام و پرى ئازرێنه‌ران، كو پشكدارى د باشتركرنا فێربوونا واندا دكه‌ن, زێده‌بارى هه‌لوه‌شاندنا روتینا روژانه‌ یێ بێزاریێ په‌یدادكه‌ن، ئه‌وێ د فێربوونا ئاسایى دا دهێته‌ بكارهێنان.

3. قوتابى د فێربوونا تێكه‌ل دا، ل دویڤ له‌زاتیا خۆ یا خۆدى وشیانێن خۆ و تێكرایێ بجهینانا وى یا خودى فێردبیت.

4. د ئه‌ڤێ ستراتیجییه‌تێدا، قوتابى ته‌وه‌رێ فێربوونێ یه‌ و ل دویڤ رێنما و پلانێن پێدڤێن ماموستاى بۆ پرۆسا فێركرنێ، به‌شدارییا كارا تێدا دكه‌ت، كو ئه‌ڤه‌ژى ئاستێ زێده‌ دكه‌ت و ئاره‌زووییا باشتر و پتر فێربوونێ لده‌ڤ ئه‌وێ گه‌شه‌ دبیت.

دوو: ئه‌نجامێن گرێدایى ب ستراتیجیه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى د (ده‌ستكه‌فتى):

د ئه‌نجامێ د خشنته‌یێ ژماره‌(14)دا دیاره‌ كو ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى كاریگه‌رییه‌كا ئه‌رێنى و كارا هه‌یه‌ د ده‌ستكه‌فتێ خواندنێدا ل هه‌مبه‌ر ریكا ئاسایى یا به‌ربلاڤ، ئه‌ڤه‌ژى بۆ چه‌ند هوكارو ئه‌گه‌ران دزڤریت، ژ ئه‌وان:

1. ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى ماموستا گه‌له‌ك هویێن فێركرنێ یێن پێشكه‌فتى و گرێدایى ب ته‌كنولوژییڤه‌ و تورا ئه‌نته‌رنیتێ ژ بۆ پێشكیشكرنا بابه‌تێ خواندنێ بۆ قوتابیان بكاردئینیت و قوتابى گه‌له‌ك ئاره‌زوو لسه‌ر ئه‌ڤان هویێن فێركرنێ یا هه‌یى د ئه‌نجامدا پرۆسیسا فێربوونێ بۆ قوتابیان ژ بۆ وه‌رگرتنا پێزانینان ئاسان دكه‌ت.

2. ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى ده‌رفه‌تا گه‌نگه‌شێ و دان وستاندن  دناڤبه‌را ماموستایى و قوتابى په‌یدا دكه‌ت, بێگومان ئه‌ڤ چه‌نده‌ هه‌مى هاریكارییا قوتابى دكه‌ت، كو ئه‌و تشتێ خواندى و ئه‌و پرسیار و تیبنیێن توماركرین باشتر تێبگه‌هیت و بۆ ماوه‌یه‌كێ درێژ بمێنته‌ د هزرا ئه‌ویدا و ئه‌ڤه‌ژى وه‌دكه‌ت، كو قوتابى پتر هه‌ست ب گرنگییا ناڤه‌روكا بابه‌تێ خواندنێ بكه‌ت و پتر باوه‌ریێ ب شیانێن خو دئینیت.

3. د فێربوونا به‌روڤاژێدا ماموستای ده‌م پتر هه‌ی، داكو بشێت گوهداریا پرسیار و روونكرنێن قوتابیان بكه‌ت لدور وى تشتێ ئه‌وان گوهلێبووى یان ل مال دیتى یان لێگه‌ریان لسه‌ر كرى، ئه‌ڤ چه‌نده‌ ژى دبیته‌ ئه‌گه‌رێ ده‌وله‌مه‌ندبوونا پێزانینێن ئه‌وان و یا هاریكاره‌ ، كو ئه‌و بشێن بۆ ده‌مه‌كێ درێژتر ڤان پێزانینان ب پارێزن, ئانكو لده‌ڤ خۆ هه‌لگرن.

4. فێربوونا به‌روڤاژى ژ بكارهێنانێن چالاكه‌، ئه‌وێن هاریكاریا قوتابى لسه‌ر فێربوونا خویه‌تى دكه‌ن، چونكو خویه‌تی سه‌ربه‌خۆیا قوتابى ده‌مێ تێگه‌هى ب رێكا  هوكارێن جۆراوجور وه‌ كو (ڤیدیو, ویێن دیتر) یێن گوهلیبوونێ و بینینێ ئاشكرا دكه‌ت، ئه‌وژى ب هژمارتنا قوتابى ته‌وه‌رێ پرۆسیسا فێركرنێ و قوتابى ب پشكدارى دكه‌ت.

پشكا پێنجێ:

ئێك: ده‌رئه‌نجام: ل به‌ر ڕوناهییا ئه‌نجامێن ڤه‌كۆلینێ، ڤه‌كۆله‌ران گه‌هشتیه‌ ئه‌ڤان ده‌رئه‌نجامان:

1. بكارهێنانا ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل د گوتنا بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا بۆ قوتابیێن كچ یێن پولا ده‌هێ ئاماده‌یى, كاریگه‌رییه‌كا ئه‌رینى و دیار د ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ ل هه‌مبه‌رى ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى ورێكا ئاساییا به‌ربلاڤ یا هه‌ی.

2. بكارهێنانا ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى د گوتنا بابه‌تێ رێزمانا كوردیدا بۆ قوتابیێن كچ یێن پولا ده‌هێ ئاماده‌یى باشترو كارایه‌  د ده‌ستكه‌فتێ خواندنێ ل هه‌مبه‌ر رێكا ئاساییا به‌ربلاڤ.

3. د شیاندایه‌ ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل و ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى د گوتنا بابه‌تێ رێزمانا كوردى دا بۆ قوتابیێن كچ یێن پولا ده‌هێ ئاماده‌یى ل قوتابخانه‌یێن ئاماده‌یى ل هه‌رێما كوردستانێ بهێته‌ بكارهێنان.

دوو: ڕاسپارده‌:ل به‌ر ڕوناهییا ئه‌نجام و ده‌رئه‌نجامێن ڤه‌كۆلینێ, ڤه‌كۆله‌ران ئه‌ڤان ڕاسپاردێن خوارێ به‌رچاڤ دكه‌ت:

1. رابوونا رێڤه‌به‌رییا مه‌شق و راهێنانێ ل په‌روه‌ردا گشتى یا پارێزگه‌ها دهوك، د ماوه‌یێ چالاكیێن خودا، ب مه‌شقدانا ماموستایێن زمانێ كوردى یێن قوناغا ئاماده‌یى ل سه‌ر بكارهێنانا  ستراتیجییه‌تێن نوێ و كارا، ژ ئه‌وانژى ستراتیجییه‌تا فێربوونا تێكه‌ل و ستراتیجییه‌تا فێربوونا به‌روڤاژى د ده‌مێ گوتنا بابه‌تێ رێزمانێدا.

2. رابوونا مامۆستایێن زمانێ كوردى یێن ئاماده‌یى ب گشتى و رێڤه‌به‌رییا هۆبێن فێركرنێ ل په‌روه‌ردا گشتى یا پارێزگه‌ها دهوكێ ب تایبه‌تى، ب په‌یداكرن و به‌رهه‌ڤكرنا هۆیێن جۆراوجۆرێن فێركرن و فێربوونێ گرێدایێ بابه‌تێن زمان و ئه‌ده‌بێ كوردى، ژ ئه‌وانژى یێن تایبه‌ت ب رێزمانیڤه‌.

3. دانان ستراتیجیه‌تێن فێربوونا تێكه‌ل و فێربوونا به‌روڤاژى د ناڤ بابه‌تێ پرۆگرام و رێكێن وانه‌گوتنا زمانێ كوردى د به‌رنامه‌یێ خواندنا پشكێن كولیژین په‌روه‌ردێ و په‌روه‌ردا بنیات ژ پێخمه‌ت ڕاهێنان قوتابیان ل سه‌ر بكارهێنانێ د وانه‌گوتنێدا پشتى ده‌رچوونێ.

سیێ: پێشنیار: بۆ گه‌شه‌كرنا گوتنا بابه‌تێ رێزمانا كوردى، ڤه‌كۆله‌ران ئه‌نجامدانا ئه‌ڤان ڤه‌كۆلینان پێشنیاردكه‌ت:

1. ڤه‌كۆلینه‌ك لدۆر بكارهێنانا ستراتیجییه‌تێن فێربوونا تێكه‌ل و فێربوونا به‌روڤاژى د لقێن دى یێن زمان و ئه‌ده‌بى كوردیدا د قوناغا ئاماده‌یێدا.

2. ڤه‌كۆلینه‌ك ده‌رباره‌ى كاریگه‌رییا بكارهێنانا ستراتیجییه‌تێن فێربوونا تێكه‌ل و فێربوونا به‌روڤاژى د گه‌شه‌كرنا زیره‌كییا زمانى ل ده‌ڤ قوتابیێن ئاماده‌ییدا.

 

ژێده‌ر

ژێده‌ر ب زمانێ كوردی:

ئه‌حمه‌د، زۆزان حه‌سه‌ن (2021). كاریگه‌رییا پێكڤه‌ بكارهینانا ستراتیجییه‌تا (Hill- Climbing) و (Concept maps) د گوتنا بابه‌تێ ڕێزمانا كوردیدا ل سه‌ر وه‌رگرتنا تێگه‌هان و گه‌شه‌كرنا پالده‌رێ عه‌قلى ل ده‌ڤ قوتابیێن پۆلا ده‌هێ ئاماده‌یى، كولێژا په‌روه‌ردا بنیات- دهوك، هه‌رێما كوردستانێ – عیراق.

سلێمان، روزان محه‌مه‌د قه‌سیم (2008). كارتێكرنا بكارهێنانا رێكێن فێربوونا ب هه‌ڤكارى و نه‌خشێن چه‌مكان ل سه‌ر ئاستێ قوتابیێن كچ یێن پولا ئێكێ ناڤنجى د بابه‌تێ ڕێزمانا كوردیدا و رۆكارێن ئه‌وان ده‌رباره‌یى بابه‌تى، ناما ماسته‌رێ، زانكۆیا دهۆك, كولێژا په‌روه‌ردێ- دهۆك، هه‌رێما كوردستانێ – عیراق.

عه‌بدوللا، ژوان دلشاد (2008). دانانى به‌رنامه‌یه‌ك بۆ فێركردنى ڕێزمانى كوردى به‌ پێى ستراتیژیه‌تى نه‌خشه‌یى چه‌مك و كاریگه‌ری له‌ سه‌ر ده‌ستكه‌وتى خوێندنى خوێندكارانى پۆلى چواره‌مى ئاماده‌یى، نامه‌ى ماسته‌ر، زانكۆى كۆیه‌، كولێژى زانسته‌ كۆمه‌لایه‌تیه‌كان، هه‌ولێر، هه‌رێما كوردستانێ- عیراق.

ژێده‌رب زمانێ عه‌ره‌بی:

ابراهیم، وليد يوسف (2007-ابريل). اثر استخدام التعليم المدمج في التحصيل المعرفي للطلاب المعلمين بكلية التربية لمقرر تكنولوجيا التعليم ومهاراتهم في توظيف الوسائل التعليمية واتجاهاتهم نحو المتحدثات التكنولوجية التعليمية، مجلة الجمعية المصرية تكنولوجيا التعليم، العدد(17), المجلد(2), ص (57-3 ).

ابو الريش, الهام حرب (2013). فاعلية برنامج قائم على التعليم المدمج في تحصيل طالبات الصف العاشر في النحو والاتجاه نحوه في غزة، رسالة ماجستير غير منشورة،الجامعة الاسلامية-غزة.

ابو علام، رجاء محمود(2005). تقويم التعلم. دار المسيرة للنشر والتوزيع والطباعة و عمان- الاردن.

بدوي, عبير علي أحمد (2018). مقارنة طرق قياس حجم الاثر لبعض الاساليب الاحصائية مع احجام عينات مختلفة. مجلة البحث العلمي في التربية، العدد التاسع عشر, كلية التربية- جامعة ام القرى- المملكة العربية السعودية.

البطش، محمد وليد، وابو زينة، فريد كامل (2007). مناهج البحث العلمي تصميم البحث والتحليل الاحصائي. دار المسيرة للنشر،عمان.

التل،سعيد واخرون (2006).الاحصاء في البحث العلمي (ط.1)،عمان-جامعة عمان العربية للدراسات العليا: دتر المسيرة للنشر والتوزيع والطباعة.

جاد الله،زياد احمد حسين (2014). اثر نمطي استراتيجية التعلم المعكوس في تحصيل طلبة المرحلة الاساسية في العلوم و دافعيتهم نحوها.

الجبورى, حسين محمد جواد (2011). منهجية البحث العلمي مدخل بناء المهارات البحثية. دار الصفاْ للنشر والتوزيع،عمان.

جرادات،ضرار،وجودة، ماجد (11/21/29 - 2005). قوة الاختبارالاحصائي وحجم الاثر وحجم العينة للدراسات المنشورة في مجلة أبحاث اليرموك- سلسلة العلوم الانسانية والاجتماعية. المجلة الاردنية في العلوم التربوية،مجلد1،عدد1.

الحريرى، رافدة عمر (2007). التقويم التربوي الشامل للمؤسسة المدرسية. (ط.1),دار الفكر للنشر والتوزيع،عمان.

الدباغ، فخرى (1983). اختبار المصفوفات المتتابعة المقننة للعراقيين.جامعة الموصل: الموصل.

الدردير،عبدالمنعم احمد (2006). الاحصاء الباراماترى واللابارامترى في اختبار فروض البحوث النفسية والتربوية والاجتماعية. عالم الكتب،القاهرة.

الدليمي، طة علي حسين، والدليمي، كامل محمود نجم(2004). اساليب حديثة في تدريس قواعد اللغة العربية.(ط1)،دار الشروق للنشر والتوزيع عمان_ الاردن.

دوران، رودني (1985). أساسيات القياس والتقويم في تدريس العلوم. (ترجمة محمد سعيد صباريني واخرون). دار الامل للنشر والتوزيع: اربد.

الديرشوى، عبدالمهيمن عبدالحكيم (2019). اثر استراتيجية التعلم المدمج على التحصيل الدراسي واستبقاء المعلومات لدى طالبات الصف الحادي عشر الادبي في مادة الجغرافية بمركز محافظة دهوك/العراق،دراسات، العلوم التربوية، المجلد 46،العدد 1، ملحق 1.

الروسان،سليم سلامة واخرون (1992). مبادئ القياس والتقويم وتطبيقاتها التربوية والنفسية (ط.1)، المطابع التعاونية،عمان.

الريماوي، فراس ثروت (2014). اثر استخدام التعلم المدمج في تدريس اللغة الانجليزية على التحصيل المباشر والمؤجل لدى طلاب الصف السادس الاساسي في محافظة عمان، رسالة ماجستير، جامعة الشرق الاوسط, عمان- الاردن.

زقوت، محمد شحادة (2013). المرشد في تدريس اللغة العربية، (ط. 3) مكتبة الطالب الجامعي: فلسطين.

الزيود،نادر فهمي، وعليان،هشام عامر (2005). مبادئ القياس والتقويم في التربية (ط.3). دار الفكر للنشر والتوزيع،عمان.

الساعدي،علاء لفته (2012). فاعلية انموذج التحري الجمعي في تحصيل طلاب الرابع الادبي في مادة قواعدة اللغة العربية،رسالة ماجستير،جامعة المستنصرية،كلية التربية، بغداد،العراق.

السبيعي،علي رسام هاجد،القباطي، علي عبدالله احمد (2- تموز -2020). واقع استخدام التعلم المدمج من وجهة نظر معلمي ومعلمات اللغة العربية في تدريس طلاب المرحلة الابتدائية. AJSPالمجلة العربية للنشرالعلمي،العدد21.

سليمان،مروة سليمان احمد (2019وفمير). نمطا التعلم المعكوس (تقليد/ تدريس أقران) وأثرها في تنمية الاداء التدريسي لدى طلاب الدبلوم العام نظام العامين. المجلد الخامس والعشرين،العدد ، ج 4.

شرير، ميسر ناصر عيد (2017). فاعلية توظيف بيئة تعليمية قائمة على الصف المقلوب في تنمية النحو والاتجاه نحوه لدى طالبات الصف التاسع الاساسي بغزة، رسالة  ماجستير، الجامعة الاسلامية- غزة-  كلية التربية.

الشكعة،هناء مصطفي فارس (2016). اثر استراتيجيتي التعلم المدمج و التعلم المعكوس في تحصيل طلبة الصف السابع في مادة العلوم و مقدار احتفاظهم بالتعلم، رسالة ماجستير،جامعة الشرق الاوسط- كلية العلوم التربوي-قسم الادارة والمناهج.

الشهوان،عروبة محمد حامد (2014). اثر التعلم المدمج في التحصيل المباشر والتفكير التأملي لطالبات الصف الاول ثانوي في مادة نظم المعلومات الإدارية، رسالة ماجستير، كلية العلوم التربوية،جامعة الشرق الاوسط.

صلاح الدين, محمود (2006).القياس والتقويم التربوي، أسسه، وتطبيقاته، وتوجيهاته المعاصرة، دار الفكر العربي: القاهرة.

الظاهر،زكريا محمد، تمرجيان، جاكلين، عبدالهادي، جودت عزت، والمنيزل، عبدالله (1999). مبادئ القياس والتقويم في التربية. دار الثقافة للنشر والتوزيع،عمان.

عبد اللطيف، هبة يونس احمد (2018). فاعلية استخدام استراتيجية التعلم بالفصل المقلوب في تنمية بعض مهارات ادارة المقررات الالكترونية لدى معلمي الحاسب الالي بالمرحلة الإعدادية، رسالة ماجستير،جامعة طنطا- كلية التربية النوعية.

عبيدات،ذوقان وعدس، عبدالرحمن و عبدالحق، كايد (2005). البحث العلمي: مفهومه وادواته واساليبه، عمان -الاردن: دار الفكر للنشر.

العزاوي, رحيم يونس كرو (2007). المنهل في العلوم التربوية: القياس والتقويم في العملية التدريسية. دار دجلة للنشر والتوزيع، عمان.

عفانة،عزو (2000). حجم التأثير واستخداماته في الكشف عن مصداقية النتائج في البحوث التربوية والنفسية. العدد الثالث،مجلة البحوث والدراسات التربوية الفلسطينية (بيرسا).

علام، صلاح الدين محمود (2006). الاختبارات والمقايس التربوية والنفسية. دار الفكر للنشر والتوزيع،عمان.

الغامدي،مها بنت سعيد بن غرم الله (2017). فاعلية استخدام استراتيجية التعلم المقلوب في تنمية مهارات التعلم الذاتي والتحصيل الدراسي في مقرر الدراسات الاجتماعية والوطنية لطالبات المستوي الاول بالتعليم الثانوي في مدينة الطائف، رسالة ماجستير،جامعة ام القرى ـ كلية التربيةـقسم المناهج وطرق التدريس

فان دالين، ديوبولد ب (2007). مناهج البحث في التربية وعلم النفس. (ترجمة محمد نبيل نوفل، سليمان الخضرى الشيخ،طلعت منصور غبريال). مكتبة الانجلو المصرية، القاهرة.

الفتلى، سماح عبدالكريم عباس وعبدالمظفر, نضال عيسى (2019). فاعلية استراتيجيتى تسلق الهضبة ومثلت الاستماع في تحصيل مادة المختبر التعليمي لدى طلبة المرحلة الرابعة في قسم الفيزياء. مجلة كلية التربية الاساسية للعلوم التربوية والنفسية, جامعة بابل, العدد(43), (1537-1577), العراق.

الفقي، عبدالله ابراهيم (2011). التعليم المدمج التصميم. الوسائط المتعدد. التفكير الابتكاري، دار الثقافة، عمان.

فليح، نورالدين حيدر(2019). فاعلية برنامج تعليمي على وفق نظرية العبء المعرفي في تحصيل مادة قواعد اللغة العربية وتنمية الدافعية الاكاديمية عند طلاب الصف الخامس الادبي. اطروحة الدكتوراه، جامعة بغداد- العراق.

الكبيسي،عبدالواحد (2007). القياس والتقويم تجديدات ومناقشات. دار جرير للنشر والتوزيع, عمان.

المغربي،كامل محمد (2007). اساليب البحث العلمي (ط.1). دار الثقافة للنشر والتوزيع, عمان.

ملحم،سامي محمد (2000). القياس والتقويم في التربية وعلم النفس (ط.1). دار المسيرة للنشر والتوزيع, عمان.

ملحم،سامي محمد(2012).القياس والتقويم في التربية وعلم النفس(ط.6). دارالمسيرة للنشر والتوزيع والطباعة،عمان.

النبهان،موسى (2004). أساسيات القياس في العلوم السلوكية. دار الشروق للنشر والتوزيع،عمان.

الهاشمي،عبدالرحمن والعزاوي، فائزة محمد (2007). المنهج والاقتصاد المعرفي، الطبعة الثانية، دار المسيرة،عمان.

 

Brame, C. (2013). Flipping the classroom. Retrieved on September, 2nd , 2015,from

 http://cft.vanderbit.edu/guides-sub-pages/flipping-the-classroom.

Bergman, J.& Sams, A. (2012). Flip your classroom: Reach every Student in every class every day. New York, NY: International society for technology in education.

Ferguson, George A. (1981), Statistical Analysis in Psychology and Education, 5th ed, London, Mc Graw- hill

Graham, C. (2006). Blended Learning System Definition, Current Trends, and Future Direction, The Handbook of Blended Learning. USA: Brigham Young University.

YAPICI, I. Umit; Akbayin, Hasan(2010). “The effect of blended learning model on high school students’ biology achievement and on their attitudes towards the internet. The Turkish Online Journal of Educational Technology.(1)2, 2288-237.


 

 

 

 


 

فاعلية استخدام استراتيجتي التعلم المدمج والتعلم المعكوس في تحصيل طالبات الصف العاشر الاعدادي في مادة قواعد اللغة الكردية

ملخص:

    استهدف البحث، التعرف على فاعلية استخدام استراتيجيتي التعلم المدمج والتعلم المعكوس في تحصيل طالبات الصف العاشر الاعدادي في مادة قواعد اللغة الكردية، اعتمد الباحثان التصميم شبه التجريبي( التصميم التجريبي للمجموعات المتكافئة بالاختبار البعدي)،  اشتمل مجتمع البحث، طالبات الصف العاشر الادبي في المدارس الاعدادية النهارية للبنات، البالغ عددهن(3319) طالبة في مديرية تربية سيميل في قضاء سيميل للعام الدراسي (2021- 2022). واشتملت العينة (81)طالبة من اعداديتى (شاناز للبنات)و (كوماته للبنات) اللتان اختيرتا قصدآ، وتم الاختيار بشكل عشوائي اعدادية للمجموعتين التجريبية  واعدادية  للمجموعة الضابطة. فكانت المجموعة التجريبية الاولى البالغ عدد طالباتها(30)طالبة، والمجموعة التجريبية الثانية البالغ عدد طالباتها (30) طالبة من اعدادية (كوماته للبنات)، والمجموعة الضابطة البالغ عدد طالباتها(21)طالبة من اعدادية (شاناز للبنات)، و درست المجموعة التجريبية الاولى وفق استراتيجية التعلم المدمج والمجموعة التجريبية الثانية حسب استراتيجية التعلم المعكوس و المجموعة الضابطة حسب الطريقة الاعتيادية.

    اعد الباحثان (8) خطة يومية لكل طريقة , كما واعدآ اختبارآ تحصيليآ اشتمل (35) فقرة من نوع (الاختيار من متعدد) و (صح وخطأ). واستخرجا له: الصدق ، ومستوى الصعوبة للفقرات ، وقوتها التميزية ، وفعالية البدائل الخاطئة، و مدة الاختبار و تم حساب ثبات الاختبار بحسب معادلة (كيودر ريتشارصون -20) البالغ (0.90).

    و بعد الانتهاء من التجربة، التي استغرقت فصلآ دراسيآ كاملآ، طبق الباحثان الاداة واستخرجا البيانات واجريا التعامل الاحصائي معها باستخدام التحليل التباين الاحادي (One-Way ANOVA) واختبار شيفية (Scheffe) اظهرت النتائج بان استراتيجية التعلم المدمج افضل واكثر فعالية وتأثيرا في التحصيل الدراسي مقارنة مع استراتيجية التعلم المعكوس و الطريقة الاعتيادية، وان استراتيجية التعلم المعكوس افصل واكثر فاعلية في التحصيل الدراسي مقارنة مع الطريقة الاعتيادية.

الكلمات المفتاحية: استراتيجية التعلم المدمج، استراتيجية التعلم المعكوس، التحصيل الدراسي، مادة قواعد اللغة الكردية.

 

The effectiveness of using the two strategies of blended learning and flipped learning in the achievement of the tenth-grade high school students in the subject of Kurdish grammar

ABSTRACT:

 The aim of the research is to identify the effectiveness of using the blended learning and flipped learning strategies in the achievement of the tenth-grade high school students in the subject of Kurdish grammar. The research community included tenth grade students from literary classes in day high schools for girls. There were (3319) students from the Semel Education Directorate in Semel district for the academic year (2021 – 2022). The sample included (81) students from (Shanaz for girls) and (Kumata for girls) high schools which were selected methodically. The participants for both the experimental and control groups were chosen randomly. The first experimental group consisted of (30) students, while the second experimental group consisted of (30) students from (Kumata high school for girls). On the other hand, the control group consisted of (21) students from (Shanaz high school for girls). The first experimental group used the blended learning strategy and the second experimental used the flipped leaning strategy, and the control group were using the usual method. The researchers prepared (8) daily plans for each method. The achievement test also included (35) ideas of multiple choiceand true and false questions. The validity of the test was extracted, analysis of variance for the test items and the level of difficulty for the test items, the discriminatory power of the test items, the effectiveness of the wrong alternatives, the duration of the test, and the stability of the test were calculated according to the equation (Kiodor- Richardson-20) of (0.90).  After a full course, the experiment was completed. The researchers applied the tool, extracted data, and conducted statistical analysis using one-way analysis of variance (one-way ANOVA) and the Scheffe test. The results indicated that the blended learning strategy was more effective in academic achievement compared to both the flipped learning strategy and the usual method. Additionally, the flipped learning strategy showed greater effectiveness in academic achievement compared to the usual method.

KEYWORDS: Blended learning strategy, Flipped learning strategy, Achievement, Kurdish grammar.



* ڤەکولەرێ بەرپرس.

This is an open access under a CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)

[*] تاقیكرن(60) برگه‌یێن وێنه‌كری ب خوڤه‌ د گریت كو نمرێن ئه‌وێ د ناڤبه‌را (سفر-60)نمره‌یاندایه‌

[†]* ماموستایێن زمانێ كوردى ئه‌ڤ به‌رێزانه‌ بوون:

1. م. مهاباد حامد مصطفی/ ئاماده‌یا كوماته‌ یا كچان/ په‌روه‌ردا سیمیل

2. م. عماد رمضان سمو / ئاماده‌یا گه‌ل یا كچان / په‌روه‌ردا سیمیل

3. م. سگڤان نعمان عمر / ئاماده‌یا مسیریك یا كوران / په‌روه‌ردا سیمیل