كاریگهرییا گوتنا ئەدەبێ کوردی ب ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژى د گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ لدهڤ قوتابیێن پۆلا حهفتێ بنهرهتدا
"هاتییه وهرگرتن ژ ناما دكتورایێ كو نوكه دقوناغا تمامكرنێدایه"
نسرین محمد عبدالله 1* و مولود حمد نبی 2
1 پشكا زمانێ كوردى كولیژا پهروهردا بنیات،زانكۆیا دهوك،ههرێما كوردستانێ-عیراق. (nasreen.abdullah@uod.ac)
2 پشكا زمانێ كوردى، كولیژا پهروهردا بنیات،زانكۆیا دهوك،ههرێما كوردستانێ-عیراق. (molod.nabi@uod.ac)
وەرگرتن: 04/2023 پەسەندکرن: 07/2023 بەلاڤکرن: 01/2024 https://doi.org/10.26436/hjuoz.2024.12.1.1213
پوختە:
ئارمانجا ئهڤێ ڤهكۆلینێ زانیینا كاریگهرییا گوتنا ئەدەبێ کوردییە ب ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژییە د گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ لدهڤ قوتابیێن پۆلا حهفتێ بنهرهتدا. ڤهكۆلهران پشت ب دیزایینا نیمچه ئهزموونى بهستییه، كو دبێژنێ دیزایینا گرۆپیێن ههڤسهنگ ب تاقیكرنا پێشی و پاشییێ، كۆمهلا ڤهكۆلینێ ژ قوتابیێن كچ یێن پۆلا حهفتێ بنهرهت ل قوتابخانهیێن بنهرهت یێن كچان/ سپێدههییان ل پهروهردا ڕۆژئاڤا ل سهنتهرێ باژێرێ دهوكێ بۆ سالاخواندنێ (2021-2022) پێكدهێت، ڤهكۆلهران ب ئهنقهست دوو قوتابخانه ههلبژارتن، قوتابخانهیا( پێل و نیڕهنگ) و بشێوهیهكێ ههرهمهكى قوتابخانهییا (پێل یاكچان) بۆ گرۆپێ ئهزموونگهرى كو ( 27) قوتابى بوون، وقوتابخانهییا (نیڕهنگ یاكچان ) یابنهڕهت بۆ گرۆپێ كۆنترولكار كو(28) قوتابى بوون دهركهت. گرۆپێ ئهزموونگهرى ب ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژى بابەت وەردگرت و گروپێ كۆنترۆلكار هەمان بابەت ب رێكا ئاساییا بهرلاڤ وەردگرت. و هاڤسەنگی دناڤبەرا قوتابیێن گرۆپان دچەندگۆڕاواندا هاتە ئەنجامدان . ڤهكۆلهران كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ، كو (22) کارامەیی بوون وپیڤەرێ سالۆخدانا هەرکارامەییەکێ ژ ئەوان کارامەییان بەرهەڤکرن وتایبهتمهندێن سایكومهترى بۆ دهڕهینان. پشتى بدوماهیك هاتنا ئهزموونێ كو وهرزهكێ خواندنێ ڤهكێشا، ڤهكۆلهران ئالاڤ پراكتیككر و داتا دهرهێنان وسهرهدهرییا ئامارهیى ب تاقیكرنا(T-test) ێ ل گەل کرن ، ئهنجام دیاربوو،كو گوتنائەدەبێ کوردی ب ستراتیجییەتا فێربوونا بهرووڤاژى كارایهكا ئهرێنى د گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ لدهڤ قوتابیان ههبوو، ول ژێر خویابوونا ئه ڤی ئەنجامی، ڤهكۆلهران چەند دەرئەنجام و ڕاسپاردە خستنەڕوو وپێشنارائهنجامدانا ڤهكۆلینێن دیتر لسهر ههمان ستراتیجییهت ل پاشهڕۆژێدا کرن.
پهیڤێن كلیكدار: ستراتیجییهتاوانەگۆتنێ ، فێربوونا بهرووڤاژى، كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ ، ئهدبێ كوردى.
ئاریشا ڤهكۆلینێ:
گومان د هندێ دا نینه، كو گلە و گازندە لسەر کێم ئاستییا قوتابییان بگشتی یێن هەرسێ پۆلێن دویماهییا قۆناغابنەرەت هەیە، دەربارەی کارامەیێن باشخواندنا هۆزانا کوردی، هۆکارێن ئەڤێ چەندێ ژی بۆ گەلەک ئەگەران ڤەدگەرن، هندەک بۆقوتابی بخۆ دزڤرن و زۆر بەیا ئەوان ژی بۆ رێك و شێوازێن وانەگوتنا بابەتێ ئەدەبێ دزڤرن، هەر وەکی یادیار کو ئارەزو و خواز و ئارستەییا نڤشێ هەڤچەرخ بەرەڤ جیهانا تەکنولوژی ڤە چووینە، کو ئەڤە ژی بوییە ئەگەرێ ڤاڵاهیەکێ دناڤبەرا قوتابی ورێك و شێوازێن وانەگوتنێدا، چونکی وانە گوتنا ب رێک و شێوازێن ئاسایی دئەڤی سەردەمییدا، ههڤدژن، تارادەیەکێ، بەرامبەری حەزو ئارەزوییا نڤشێ سەردەم.
پشتى ڤهكۆلهران چهندین ڤهكۆلینێن بەرێ خواندین (سلێمان،2013)، (هاڵو،2014)،(مەمانی،2015)، و دان وستاندن دگهل مامۆستایێن تایبەتمەند د ئهدهبێ كوردى كرین،و چاڤپێکەفتن لگەل چەندقوتابیێن ئەڤان پۆلان کرین و گوهێخۆداینە چەوانییا خواندنا چەند پارچە هۆزانان، بۆ ڤهكولهران دیاربوو کوبکارهینانا رێكێن ئاسایى یێن بهربهلاڤ دگۆتنا بابەتێ ئەدەبێدا، قوتابییان فێری کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ ناکەن و هۆزانان وەکی (خوێندنەوێ)، ڤەدخوینن. ڤەکۆلەران ئاریشا ڤەکۆلینێ ب ئەڤی شێوەیی دەستنیشان دکەن:
ئایا بکارهیناناستراتیجییەتا فێربوونا بەرووڤاژی دگوتنا بابەتێ ئەدەبێ کوردیدا، قوتابیێن کچ یێن پۆلا حەفتێ بنەرەت فێری کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ دکەت و گەشێ پێددەت؟
§ گرنگییا ڤهكۆلینێ:
د سەردەمێ نویدا، تەکنولوژییایێ ڕهۆڕیشالێن خۆ د هەمی بوارێین ژیانێدا چاندینە،و حەزو خواز و پێداویستێن مرۆڤان بخوڤەگرێداینە، هەروەکی یادیار کو ئارستەیێن پەوەردەکار و تایبەتمەندان دپروسەییا فێرکرنێ و فێربوونێدا بەرەف گرنگی و تەوەرکرنا قوتابی برنە، ئەڤجا ستراتیجییەتا فێربوونا بەرووڤاژی پرەکا گرنگە ژبۆ حەز وئارەزو و خوازا قوتابیێ سەردەم، جونکی زمانی قووتابیێ ئەڤرۆیە، گهشهكرنا بهرپرسایهتییا خۆبخۆى لدهڤ قوتابى زێدهدكهت، زێدهكرنا دهمێ گهنگهشه وئالوگوریێ دکەت، فێربوونا بهرووڤاژى هاریكارییا قوتابێن خودان كار دكهت (Bergmann&Sam,2012: 49-61) ، هەروەسا ستراتیجییهتا فێربوونا بهرۆڤاژى، دوو جۆره دهمان بۆ فێركرن وفێربوونا قوتابیان دابیندکەت،دهمهكێ ڤهكرى ل ماڵ و ژدهرڤهیى پۆلێ، كو ئهو دشێن ل ههردهم وجهەکی،مڤای ژێ وەربگرن، برێکا ئەوان ڤیدیوێن سەرنجڕاکێش و و وورژێنهر و چێژدار کو ژلایێ مامۆستایی ڤە هاتینە دیزایینكرن و بهرى دهمێ وانێ ل قوتابخانێ بڕێکا تورێن کومەلایەتی یان ماڵپەرێن ئهلكترۆنى بۆ قوتابیان هنارتین، و دهمێ وانهگوتنێ دناڤ پۆلێدا،كو دهمهكێ كێمه و مامۆستا تهرخان دكهت بۆ شرڤهكرن وگهنگهشهكرنا بابەتی وسازدانا چالاكییان وپراكتیككرنا بابهتێ خواز وپێدڤییاتی ب پراكکتیك و ڕاهێنان ل سهر،(شرف،2020: 141). وهك نواندن و ئهداكرنا هۆزانان ل دویڤ كارامهیێن باشخواندنێ وچالاكیێن گرێدایى پێڤه چونکی، هۆزان و باشخواندن دوو هونەرن ناهێنە جوداکرن، وباشخواندن هۆیەکێ سەرەکی یە، ئەوا هەردەم هۆزنڤان پەنایێ بۆ دبەت ژبومەبەستا گەهاندن داهێنانا بەرهەمێ خۆ بۆ وەرگری، وقوتابی وەک وەرگرەك وداهینەرەك پێدڤی بشێواز ورێکێن سەردەم هەنە مینا ستراتیجییەتا فێربوونا بەرووڤاژی کۆ دگەل حەزو وئارستەییا ئەوان دگونجییت.
§ ئارمانجا ڤهكۆلینێ:
زانینا كاریگهرییا گوتنا ئەدەبێ کوردی ب ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژى د گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ لدهڤ قووتابیێن پۆلا حهفتێ بنهرهتدا.
§ گریمانا ڤهكۆلینێ:
جیاوازییا ڕاماندارا ئامارهیى د ئاستێ (0.05) دا نینه دناڤبهرا ناڤهندێ نمرهیێن جیاوازییا گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ ل دهف قوتابیێن گروپێ ئهزموونگهرى ئهوێن بابهتێ ئهدهبێ كوردى ل دویڤ ستراتیجییهتا فێربوونا بهروڤاژى وهردگرن و ناڤهندێ نمرهیێن جیاوازییا گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ ل دهڤ قوتابیێن گروپێ كۆنترۆلكار ئهوێن ههمان بابهت ب رێكا ئاسایى وهردگرن.
§ سنورێ ڤهكۆلینێ:
- قوتابخانهیێن بنهرهت ل رێڤهبهرییا پهروهردا رۆژئاڤا یا سهر ب رێڤهبهرییا گشتى یا پهروهردا دهۆك.
- قوتابیێن كچ یێن پۆلا حهفتێ بنهرهت/ سپێدەهیان.
- وهرزێ ئێكێ/ سالا خواندنێ (2021-2022)
- بابهتێن پشكا ئهدهبێ كوردى :( قانع،جگهرخوین،بهختیار زێوهر،سهلام،ئهحمهد موختار جاف، هێمن،ئهحمهدێ ناڵبهند،ومهلا ئهنوهریێ مایى)، (حكومهتا ههرێما كوردستانێ، 2018: 133-161).
§ پێناسهكرنا زاراڤان:
ئێك: کاریگەری
- زایر وداخل،2016:
شیانا ئهنجامدانا گوهڕینهكا دیار و روونه ب رێكا ستراتیجییهتهكێ یان پرۆگرامهكێ فێركاریى، كوپێشوهخت ئامادهكراوه و ل سهر سهمپلهكێدا هاتییه پراكتیككرن وتاقیكرن"(زایرو داخل،2016: 215).
- محسن،2021:
"شیانا ئهنجامهكێ چاڤهرێكرییه ل سهر رهفتارێ قوتابییان پشتى، كو دكهڤنه بن (ژێر) كاریگهرییا پروگرامهكێ فێركرنێ یان گوتنا بابهتهكێ خواندنێ ب گۆڕاوهكێ دیاركریدا"(محسن،2021: 439).
- ڤهكۆلهران كاریگهریێ ب شێوهیێ رێكارى وهكى لخوارێ پێناسه دكهن:
ڕادهیێ كارتێكرنا ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژییه ل سهر گهشهپێدانا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ لدەف قوتابیێن سهمپلا ڤهكۆلینێ دبابهتێ ئهدهبێ كوردی ،كو ب هۆیێن ئامارهیى دهێتهدیاركرن.
دوو: ستراتیجییهتافێربوونا بهرووڤاژى:
أ- ستراتیجییهتا وانهگۆتنێ:
- زایر واخرون،2017:
" كۆمهكا شێواز ورێك وپرۆگرامانه، كو مامۆستا ب رێك و پێكى بهرههڤدكهت ودناڤ پۆلێدا بكاردهینیت، كودبنه ئهگهرێ هندێ قوتابى بشێن مفایێ ژ شاراهزایى و پێزانینێن فێركرنێ یێن بهروهخت پلان بۆ هاتییه دانان، وهربگرن، ب مهرهما بدهستڤههینانا ئارمانجێن دیاركرى"(زایر واخرون، 2017: 30).
ب- فێربوونا بهرووڤاژى:
- Haghi, 2020:
"مۆدلێكى پهروهردهییه، مهرهم ژێ بكارئینانا تهكنۆلۆجیا نوی و تۆریێ ئینتهرنێتێیه، ب شێوهیهكى رێكێ ب مامۆستایى بدهت، وانهیا خۆ ب فیدیۆ یان دۆسێیێن دهنگى یان ههرتهكنیكهكا دى بهرههڤ بكهت و بۆ قوتابیان بنێریت ، داكو ل مال یان ل ههرجههكى دى بشێن ب حاسیبێ یان ب موبایلێن خۆ یان ب ههر ئالاڤهكێ دى، ناڤهڕۆكا وانهیێ بینن و بخوینن و دهمێ وانهێژى دێ بۆ گفتوگو و پرۆژه و داهێنانان بیت( Haghi, 2020:123-124 ).
- پێناسهیا رێكارى بۆ ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژى:
ستراتیجییهتهكا فێركرنێیه، مامۆستا/ڤهكۆلهر پێشوهخت هزرێن سهرهكیێن وانهیێ ب رێكا ڤیدیۆ وئالاڤ و تهكنیكێن ئهلكترۆنى بهرههڤ دكهت و بۆ گروپێن قوتابیێن ئهزموونگهرى ب رێكا تیلگرامی، دهنێریت، داكو ل مال بخوینن وچالاكى وڕاهێنانێن داخوازكرى ئهنجام بدهن وتێكهلى ئێكودوو ببن و ل دهمێ ناڤ پۆلێ ژى دا / دانوستاندنا بكهن و چالاكى وڕاهێنانێن دییێن مامۆستاى ئهنجام بدهن.
سیێ: گەشەکرن:
- السید،2005:
"پێشكهفتن وباشبوونه د ئهدا و ئهنجامێ قوتابیدا، كو توانا وشیانێ د دهنه ئهوى یێ رههوان بیت دههمى ئهوان كارامهییاندا یێن كو پێدڤینه لدهڤ ئهوى ب ئاستێ دیاریكریدا ههبن "(السید،2005: 178).
- عبدالعظیم،2022:
"وهرارا قوتابییه دبابهتهكێ خواندنێ یان بوارهكێ ڕاهێنانێدا بهرهڤ باشتر پشتى، كو دكهڤیته ژێركاریگهرییا گۆڕاو یا گوراوێن فێركارى و ڕاهێنانى، كو ب ئالاڤهكێ گونجاى دهێته زانینن"( عبدالعظیم،2022: 95).
- پێناسهیا رێكارى بۆ گهشهكرنێ:
ئاستێ وهرارێیه لدهڤ قوتابیێن سامپلا ڤهكۆلینێ دكارامهیێن باشخواندنا هۆزانێدا، ژ ئهنجامێ كاریگهرییا ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژى، وب دهرهێنانا جیاوازییا دناڤبهرا نمرهیێن ئهوان دتاقیكرنا پێشیێ وپاشیێدا، دهێتهزانین.
چوار: كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ:
أ- كارامهیى:
- على واخرون،2013:
"باشتربوون دئهدیا تاكهكهسى دكارهكیدا ب ئاسانى، كو ئاستێ رههوانییا ئهڤێ ئهدایێ، ب ماندبوون و وهختهكێ كێمتر، بلند دكهت (على واخرون،2013: 41).
- الهاجانی،2022:
"شیانا تاكه كهسییه ل سهر ئهنجامدانا كارهكێ دیاریكرى ب شێوهیهكێ بهرز و ب لهزاتییهكا گونجای و بهخشینا توانایهكێ كێمتر و ب رههوانییه كا باش"(الهاجانی،2022: 20).
ب- باشخواندنا هۆزانێ:
- عدنان،2015:
"باشخواندن هونهرێ خواندنا تێكستێن هۆزانیێه ب دروستى،واته دركاندنا گوتنێ بێ ههڵه و ب شێوهیهكێ ڕێك و رههوان، دگهل دهڕبرینا ئهوان تێكستان ب ههلچوونهكا پڕ ل ههست و سۆزان، بۆ گههاندنا هزرێن تمامێن بێ كێماسى"( عدنان،2015: 68).
- عبدالعظیم،2021:
"باشخواندنا هۆزانێ، هونهرێ خواندنا تێكستێ هۆزانیێیه لدویڤ ئهو كارامهیێن بۆ ئهڤێ جۆره خواندنێ، لگورهیێ ئاستێ كهسێ هۆزانخوین، هاتینهدانان، ب شێوهیهكێ دروست و ب كات و وهستیانهكا كێم"(عبدالعظیم،2021: 49).
- پێناسهیا رێكارى بۆ كارامهییا باشخواندنا هۆزانێ:
شیانا قوتابیێ سهمپلا ڤهكۆلینێیه ل سهر باشخواندنا هۆزانێ لدویڤ كارامهیێن بۆ هاتیینهدانا، ب شێوهیهكێ باش و ب دهم و توانایهكا كێم. و ب ئهڤ نمرهیێ قوتابى پشتى بهرسڤدانێ پیڤهرێ كارامهیێن باشخواندنێ وهردگریت، دهێته پیڤان.
پشكا دووێ: زهمینهیا تیورى و ڤهكۆلینێن بهرێ
ئێك: زهمینهى تیوورى:
- ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژى(Flipped learning ):
پێشهكى
فێربوونا بهرووڤاژى ئێكه ژبژاردهیێن تهكنیكییا نوى بۆ چارهكرسەرکرنا كێماسى وبێ ئاستییا دفێربوونا ئاساییا بەربەڵاڤدا ههی، شێوازێ فێربوونێ لدویڤ پراکتیککرنا پێنگاڤیێن ئەڤێ ستراتیجییەتێ کو ئالوگۆڕكرنا ڕۆلێن ماڵ و پوڵێیە، د پروسهییا فێركرن وفێربوونا رێکا ئاساییدا، مامۆستا تەوەرێ سەرەکی یە د ڕاڤەکرن و شروڤاکرنا بابهتێ خواندنێ د وانێدا دناڤاپۆلێدا، ولدویڤدا هندهك پرسیاران وەک ئهركێ ماڵ ددهته قوتابیان داکو ئهنجامبدهن، کو ڕهنگه پترییا ئهوان نهشێن ب دروستى ئەوی ئەرکی و پرسیاران ئەنجام بدەن ، چونکی دبیت قوتابی ب باشى د ڕاڤهكرنا مامۆستای نهدگههشتنه،یان لبیرا وی نامایە، بهلام د فێربوونا بهرووڤاژییدا ب پێچهوانهیه، مامۆستا تێگەهێن سهرهكیێن ناڤهرووكا بابهتێ وانێ ب دیزاینەکێ سهرنجڕاكێش و ب وینەێن ڕەنگاو ڕەنگ و سلایدێن پۆختەکری دکەتە ڤیدیوو ب ئاڵا ڤهكێ گههاندنێ یان یان تلیگرام یان ههر هویهكێ ئهلكترۆنى بۆ قوتابییان دهنێریت (Arfstrom, &Network, 2013:4) وئهو ل ماڵ تەماشەدکەت وههوڵا بهرسڤا پرسیاران ددهن یان ئهرك وچالاكیێن داخوازكرى ژى، ئهنجام ددهن، و لدهمێ دهێنه دناڤ پۆلێدا ل گهل مامۆستاى و هەڤپۆلێ خۆ دانوستاندنا دكهن و ڕاهێنان و پراكتیزا ئهوان هزرو و كارامهییانه دكهن یێن كو پێوستی ئهوێ چهندێ (Siswanto,2021:58).
- پێنگاڤیێن پراكتیزهكرنا فێربوونا بهرووڤاژى:
فێربوونا بهرووڤاژى ل دویڤ پێنگاڤێن لخوارى دهێته پراكتیزهكرن وبجهئینان:
1- دهستنیشانكرنا بابهتێ وانێ یێ مهبەست ب بهرووڤاژیكرنا ئهوی، ب مهرجهكى بابهت بۆ بهرووڤاژیكرنێ دهست بدهت.
2- شلۆڤهكرنا بابهتێ وانهیێ بۆ بهها و زانیارى و كارامه وتێگههیێن گرنگ، كوپێوستە بهێته دانان.
3- دیزاینكرناڤیدیۆیا فێركاریێ،كو بابهتێ وانێ ب دهنگ و وێنه وسلایدێن سەرنجڕاکێش بخۆڤهبگریت و ماوهی ژى دناڤبەرا (10- 15) خوولهكادا بیت.
4- ئارستهكرنا قوتابییان بۆ تەماشەکرنا ڤیدیۆیێ ب رێكا ئنترنێتێ یان سیدییان(CD) ل ماڵ یان ل ههرجههكى و ل ههردهمهكى بییت.
5- پراكتیککرنا تێگهه وهزرێن سهرهكیێن قوتابیان ژ ڤیدیۆیێدا فێربووینه ل پۆلێدا، ب رێكا ئهنجامدانا چالاكیێن فێربوونا چالاك وپرۆژه و ڕاهێنانا( Strayer, 2007: 10- 46).
ڤهكۆلهران پێنگاڤیێن ل سهرى هاتینە دیارکرن ، بتمامی ،ل گهل قوتابیێن گڕۆپێ ئهزموونگهریدا بكاردهینان. هەروەسا ڤهكۆلهران وهسا دبینیت، گوتناوانێ ب رێكا ئاساییا بهربلاڤ، ب تمامى دهێته گۆهرین ل دهمێ گوتنا ههمان وانهیێ ب رێكا فێربوونا بهرووڤاژى.
- پێنگاڤێن بهرههمئێنانا ڤیدیۆیا فێركارى بۆ فێربوونا بهرووڤاژى:
بهرههمئێنانا ڤیدیۆیا فێركارى،كارهكێ ئاسان نینه،كردارهكه پێوستی ب پلاندانهكا هویر ههیه و دڤێت مفا ژ ههر چركهیهكا ڤیدیۆیێ بهێته وهرگرتن ب ئهڤى شێوهیێ ئامانجان بدهسڤهبینیت، و پێنگاڤێن بهر ههمهێنانا ڤیدیۆ ژى،ئهڤهیێن لخوارێنه:
- پلاندانان بۆ وانهیێ:
ڤیدیۆ ئالاڤهكێ فێركارییه، دڤێت مامۆستا بڕیارێ بدهت، كائاڵاڤ دگونجیت بۆ بابهتێ وانێ یان نه. ڤیدیۆكرنا ناڤهرۆكا وانێ ل وانهگۆتنا ڕاستهخۆ جودایه،دڤێت ب دروستى و هویر،هزرێن سهرهكى و ڕاهێنان و پراكتیزهكرن وچاڵاكییان،ب سادهیى و بێ ئالۆزى،كورت وپۆخته ودیار و رۆهن و وڕۆژێنهر،بخۆڤهبگریت،داكو قوتابى ب خۆشى و حهز و چێژ تهماشه بكهت وبخوینیت وبێزار نهبیت (عبدالعاطي، 22:2020)
- توماركرنا ڤیدیۆیێ:
پشتى بهرههڤكرنا ئاڵاڤ و ئامیر و تهكنولوجیایا بۆ تۆماركرنێ دهێنهبكارهینان،مامۆستا ناڤهرۆكا وانێ ب ڤیدیۆیێ و وێنه و سلایدان ڕاڤهدكهت، ئهكهر پێدڤى بوو دشێت داخازییا كهسێن دیژى بكهت، بۆ نموونه ئهگهر خواندنا هۆزانێ بیت لدویڤ كارامهیێن باشخواندنێ، دشێت هۆزانڤانهكه بۆ باشخواندنا هۆزانێ بینیت و تۆماربكهت(عبدالعاطي، 22:2020) .
- دهرهینانا ڤیدیۆیێ:
پشتى تۆماركرن و ڤیدیۆكرنا هزرێن ناڤهرۆكا بابهتێ وانێ،مامۆستا دووباره وسێباره تهماشه دكهت،داكو دهرهێنانا هونهرى پر مهبهست بیت،چ كێماسى تێدا ههنه دروست بكهت، چ پێدڤی زێدكرن و دهستكاریێ ههیه، داكو بكهن (Ferriman,2020:4).
- بهڵاڤهكرنا ڤیدیۆیێ:
پشتى تۆماركرن و دهرهێنانا هونهرى یا ڤیدیۆیێ، دێ مامۆستا بهرى سیێ رۆژا ل دهمێ وانێ، بۆ قوتابیان دهنێریت، دشێت ل سهر (CD)یان، تۆرو ماڵپهرێن ئهلكترۆنى و یۆتیوب و تلیگرام و مۆبالیێن زیرهك و ... هتد. (Ferriman,2020:4).
- ڕۆلێن مامۆستای دفێربوونا بهرووڤاژیدا:-
مامۆستایى دفێربوونا بهرووڤاژیدا، زۆر رۆل ههنه: ژ ئهوان :
1- ماموستا ههڵسینگهره، رێنشاندهره، سهرپهرشتهو هاندهره دپۆڵا بهرووڤاژییدا، نهك ڤهگوهێزهێ مهعریفێ یه
2- ئاسانكاره دپولیێدا، نهك تهوهرێ سهرهكى یهد پروسهیا فێركرنێدا مامۆستا شرۆڤهكارێ ناڤهرۆكا بابهتى یه بۆ تێگهه و كارامهیان.
3- مامۆستا دیزاینهرو بهرههڤكهرێ پارچه ڤیدیۆیێن فێركرنێ یه و دهرهێنهروێنهگرێ ئەوانە(Hockstader,2013: 10).
- رۆلێن قوتابى دفێربوونا بهرووڤاژیدا :
قوتابی دفێربوونا بهرووڤاژیدا،رۆلێن گرنگ ههنه، ژ ئهوان :
1. لسهر قوتابى پێدڤییە تهماشهى ڤیدیۆیا فێركرنێ بكهت، چ ل ماڵ یان ل ههرجههكێ بیت، پێش دهمێ وانهیێ.
2. پێدڤییە قوتابى تێبینى وپرسیاران توماربکەت دمیانا تهماشهكرنا ڤیدیۆیان
3. پێوستە قوتابى ل دەمێ تهمهشهكرنا ڤیدیۆێ هزرێن سهرهكى ب تێگههشتهنهكا بنهرهتى وهربگریت و خۆ بهرههڤبکەت ، پێش دهمێ وانهیێ، داكو گەنگەشێ و پراكتیککرنێ لسهر ئهوان هزران ئهنجامبددەت
4. د پۆڵا بهرووڤاژییدا قوتابى تهوهرێ سهرهكى یه ،و ڕولێ ڤهكۆلهرهكێ ئهكادیمى دبینیت ، وهەروەسا پشتبهستنێ لسهر فێربوونا خۆبخۆى دكهت پێش دهمێ وانێ و دمیانا وانهیێ ژى دا دگهل ههڤپولێن خۆ فێرى فێربوونا بهڤڕا دبیت دگهل فێربوونا کارلێك و چاڵاگك (Srayer,2007:20).
دوو: کارامەیێن باشخواندنا هۆزانا کوردی:
- دەروازە:
پەیڤا گۆتنێ(ئیلقا) یێ، بەرامبەر پەیڤا (Diction) دهێت ل زمانێ فەرەنسیدا، کو ژ لاتینی(Dictio) هاتییە وەرگرتن، واتە (گۆتن/ بێژین)،کو بۆ رامانا هونەرێ لەفزو درکاندنێ یان شێوازێ گۆتنێ یان چەوانییا ئەدا و خواندنا هۆزانێ یان پەخشانێ، دهێتە بکارهینان(حراف،14:2012).
هونەریێ ئیلقایێ ژی درکاندنا جۆراوجۆرو دەبڕین ب لڤینێ کۆم دکەت وپێکڤە گرێدەت، دڕکاندنا جۆراوجۆر ژی ، ئەدایا پەیوەستە ب دەرکەفتنا پەیڤان و گونجاندنا دەنگی، ب ئەڤی شێوەیی ژی لەفز و گۆکرن و مانایا گۆتنێ دیاردبیت.بەلام دەربڕین ب جوولە و لڤینێن ئەندامێن لەشی، ب تایبەتی سەروچاڤ و دەست وهەست، ڕامانا درکاندنا جۆراجۆر باشتر دگەهینیت(سعد،17:1999).
- بنەمایێن خواندنا هۆزانێ
هەرچندە، هەرئێک ژ هۆزانا کلاسیکی و هۆزانا نوی، بنەمایێن تایبەتێن خواندن وئیلقایێ هەنە، لێ هندەك بنەمایێن گشتی یێن هەڤپشك ژی هەنە، ژئەوان:
１- کۆنترولکرنا هەناسەدان و هەناسەوەرگرتنێ.
２- دڤێت مەودایەکێ تمامێ دەنگی هەبیت، کو هۆزانڤان یان هۆزانخوین بشێت چینێن دەنگی ل دویڤ مانایێن جیاوازیێن دێرێن هۆزانێ و بلندکرنا هەست ونەستاندا، هەمەجۆر بکەت.
３- دڤێت هێزو تەوژمەکا تمامێ دەنگی هەبیت، کو دەنگ بگەهتە سەرانسەری هۆلێ. هەلبەتە ئەڤەژی گرێدایە ب رووبەرێ هۆلێ و ژمارا ئامادەبووان و جۆرێ هەستێ یێ کو هۆزانڤانی دڤێت دەرببڕیت(عدس،62-63:2001) .
４- دڤێت گۆتن و درکاندن یا روهن بیت، پیت بدروستی ل جهێن خۆیێن دروست بدەرکەڤن و راوەستان و ئاواز دروست بن و تەکەز ل هێزا پێدڤییە ل سەر پەیڤێن گرنگدا هەبیت، بهێتەکرن.
５- دڤێت هەستێن گونجای بۆ ڕامانا دێرێن هۆزانان هەبن، ئەوژی ب رێکا ڕیتما گونجای بۆ هەردێرەکێ. هەلبەت ئەگەر هۆزانڤان یان هۆزانخوین بخۆ ب ڕامانا دێرێن هۆزانێ کاریگەر نەبیت، نەشێت کاریگەریێ ل گۆ هدارانڤە بکەت(حراف، 90:2012)،(یونس و مفتاح، 49-50:2017).
- تێبینی و مەرجێن باشخواندنا هۆزانێ:
داکو هۆزانڤان یان هۆزانخوین، هۆزانێ باش بخوینیت و ڕەهوان نواندن و ئەدایێ بکەت، دڤێت چەند تێبنی و مەرجێن باشخواندنا هۆزانێ بەرچاڤ وەربگریت، ژئەوان:
１- دروست خواندن ژ لایێ زمان و رێزمان و ڕیتمێڤە.
２- چێژوەرگرتن، کو بنەمایە دخواندنا هۆزانێدا، ب ئەڤێ دانانێ، کو هەمی هەست ونەست، دناڤ هۆزانێدا رەنگڕێژ دبن.
３- گرنگیدان ب دروست دەرئێخستنا پیتان و تایبەتمەندیێن ئەوان و گۆتن و دڕکاندن وەك پێدڤی.
４- گرنگیدان ب لڤاندنا لەشی، ، ب تایبەت دەست و سەروچاڤ(وعزوز وزهیر،24:2009).
５- پترکرنا ژەنینێ د هندەك بڕگەێن هۆزانێدا، مەرەم ژ ەنینێدا لڤێرێ، دیار وبلندکرنا (بڕگەیێ دەنگی)، کو دبێژنێ (یەکەیا ژەنینێ)، کو دپترییا زماناندا دبێژنێ(وشە).
６- نابیت بتنێ وەکی (سروود)، ب بەرچاڤ وەرگرتنا(تەفاعیلان) د کێشێدا یان دروست و بلند ژەنینێ، بهێتە خواندن، بەلکو دبیت د ئەڤی چەندێ ژیدا (تۆن و ئاوازا موزیك)هەبیت.
７- گونجاندنا(تۆن و ئاوازا موزیك) ێ ل دویڤ ڕامانا دێر/ پارچە هۆزنێدا(أنیس،186:1972).
- پێشنیاز بۆ باشکرنا خواندنا هۆزانێ ل دەڤ قوتابیان:
بۆ باشکرنا ئاستێ خواندنا هۆزانێ ل دەڤ قوتابییان، هندەك ئەدەبیات، بەرچاڤ وەرگرتنا تێبنێن لخوارێ پێشنیاردکەن:
１- بەری هەمی تشتی، پێدڤییە مامۆستایێ ئەدەبێ کارامەبیت ل سەر کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ.
２- بەری کو مامۆستا قوتابییان فێری باشخواندنا هۆزانێ بکەت، دڤێت وەل ئەوان بکەت حەز ژێبکەن و چێژێ لێوەربگرن.
３- مامۆستا قوتابییان ئاگەهدار بکەت، کو زاڵ بن ل سەر دڵەڕاوکی و کێماسیێن ل دەڤ هندەك ژ ئەوان هەین.
４- ڕخساندنا ژینگەهەکا گونجای دناڤ پۆلێدا، کو هەڤالینی و هەروەرزی و ئارام و ئازادانە و دوور ل گرژی و شەرم و قوتابی شکاندن بیت.
５- مامۆستا، ل دەسپێکێ، ڕاهێنانێ ب قوتابییان بکەت ل سەر کارامەییێن باشخواندنا هۆزانێ و پراکتیککێ ب ئەوان بکە تا دڵنیا دبیت ل ئەڤێ چەندێ.
６- هەلبژارتنا دەق و تێکستێن فرە ڕیتم.
７- تەکەزکرن ل سەر هەلبژارتنا تێکستێن پڕسۆز و نیشتمانی و نەتەوەیی پتر ژ یێن بابەتێن دی.
８- نیشاندان وفێرکرنا هندەك بابەتێن زانستێ عەروزێ.
９- گرنگیدان ب چاوانی و رەهوانی و دروستییا دەرکەفتنا پیتان ل زاریدا.
１０- نمایشکرنا هندەك نموونیێن ئیلقاکرنا هۆزانان یێن هۆزانڤانێن خودان شیان و کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ و گەهاندنە قوتابییان ب کەنالەکێ ئەلکترۆنی، داکو ل ماڵ گوهێ خۆ بدەنێ وڕاهێنانێ ل سەر بکەن(السباعي، 103-104:2007)،(وعزوز و زوهید،33:2009 ).
ڤەکۆلەران، بۆ پراکتیککران و ڕاهێنانا قوتابیێن گرۆپێ ئەزموونگەری ل سەر کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ، پترییا ئەڤان پێشنیازا و تێبینێن ل سەری، بەرچاڤ وەرگرتن.
دوو: ڤهكۆلینێن بهرێ:
ڤەکۆلەران چ ڤەکۆلینێن دەربارەی کاریگەرییا ستراتیجییەتافێربوونا بەرووڤاژی دگەشەکرنا کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ،نەدیتین، بەلام چەند ڤەکۆلین ل دور کاریگەرییا هندەك رێك و ستراتیجییەتێن دی ل سەر گەشەکرنا کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ، پەیداکرن:
- ڤهكۆلینا (عبابنه2008):
ئێك ژ مهرمێن ئهڤێ ڤهكۆلینا، ل زانكوییا یهرموك ل وهلاتێ ئوردن هاتیه ئهنجامدان، زانینا كارتێكرنا پرۆگرامێ فیركرنێ بوو ل دویڤ دهروازهیێن گههاندنێ دگهشهپێدانا كارامهیێن باشخواندنێ ( ب دهنگ و ب جوولهیێ) و نواندنا ئهوان بگشتى لدهڤ قوتابیێن پۆلا پێنجێ بنهرهت.
سهمپلا ئهڤێ ڤهكولینێ ژ (60) قوتابیان پێكهاتبوو كو بشێوهیێ ههرهمهكى هاتبوو ههلبژارتن، و ب سهرچوار گروپاندا دا هاتبوو دابهشكرن، دوو گروپێن ئهزموونگهرى كو ژ(15) قوتابیێن كچ و (15) قوتابیێن كور پێدهات، و دوو گروپێن كۆنترۆلكار ژ(15) قوتابیێن كچ و (15) قوتابیێن كور پێدهات.
ڤهكۆلهرێ پیڤهرهك بهرههڤكربوو، ژبو پیڤانا ئهدائێ و نواندنێ دههلویستێن خواندنا ب دهنگ و ژبهركرن و گوتنا سرود و هۆزانان،وتایبهتمهندێن سایكومهترى بۆ دهرئێخستن،
پشتى ئهزموون ب دووماهیك هاتى،ڤهكۆلهرێ ئهنجام دیاركرن، كو وانه گوتن لدویڤ شێوازێ دهروازهیێن گههاندنێ كارایهكا ئهرێنى و باش ههبوو دگهشهپێدانا كارامهیێن دهنگى و جوولهیێ و كارامهیێن گشتى ژى دخواندنا ب دهنگ و ئهدایا سرود و پارچهیێن هۆزانێدا بهرامبهر گوتنا وانهیێ ب رێكا ئاسایى( عبابنه،2008: أ – ب).
- ڤهكۆلینا ( مهمانى،2015):
ئامانجا ئهڤێ ڤهكۆلینا ل زانكۆیا دهوك هاتییه ئهنجامدان، زانینا كاریگهرییا ستراتیجیهتا (PRTR) ب بكارهینانا هۆیهكا دیتن –بهیستن بوو د دهستكهڤتێ قوتابیێن كچ یێن پۆلا حهڤتێ بنهرهتدا دبابهتێ ئهدهبێ كوردیدا و گهشهپێدانا باش خواندنا هۆزانێ ل دهڤ ئهوان.
سهمپلا ئهڤێ ڤهكۆلینێ قوتابێن كچ یێن پۆلا حهفتێ بنهرهت ل پهروهردهیا ڕۆژ ئاڤا ل باژێرێ دهوك هاتیه ههلبژارتن كو ژمارا ئهوان (49) قوتابى بوو، كو ل دوو قوتابخانان بشێوهیێ مهبهستدار هاتبوون ههلبژارتن، و ب شێوازێ ههرهمهكى دوو گرۆپ ب سهر ههردوو قوتابخانا هاتبوون دابهشكرن.
ڤهكۆلهرێ ژبو گههشتنا ئهنجامان، دوو ئاڵاڤ بهرههڤكربوون، یێ ئێكێ تاقیكرنا دهستكهڤتێ بابهتێ ئهدهبێ كوردى بوو، كو ژ (22) بهندان پێكهاتبوو، ویێ دوویێ پیڤهرێ كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ كو ژ (20) كارامهییان پێكدهات، ههوهسا ژبو مهرهما كێمكرن یان نههێلانا خودی یا دههلسهنگاندنێدا ڤهكۆلهرێ سێ ئاست بو نواندنا ههركارامهیهكێ دورست كرن و وهسڤهكرنا لدویڤ ئهوان ئاستان بو دانان، وساخلهتێن سایكومهترى بۆ ههمى ئالاڤان دهرئێخستن.و پشتى ئهزموون بدوماهیك هاتى كو وهرزهكێ خواندنێ ڤهكێشا، ڤهكۆلهرێ ههردوو ئالاڤ پراكتیككرن و سهرهدهرییا ئامارى ب رێكا تاقیكرنا تایى (t-test) بكارهینان، و ئهنجام دیاربوون، كو وهرگرتنا وانێ ب ستراتیجییهتا(PRTR) كارایهكا باش و ئهرێنى ههبوو ل سهر دهستكهڤتێ ئهدهبێ كوردى ل دهڤ قوتابێن گرۆپێ ئهزموونگهرى و ل سهر گهشهكرنا باشخواندنا هۆزانێ ل دهڤ ئهوان ب بهراوردى قوتابیێن گروپێ كۆنترۆلكار ئهوێن ب رێكا ئاسیى بابهت وهرگرتى(مهمانى،2015:أ-پ).
- ڤهكۆلینا ( الغامدی والفقیه ،2019):
ئهڤ ڤهكۆلینا ل پارێزگهها بلجریش ل وهلاتێ سعودیا هاتییه ئهنجامدان، مهرهم ژێ، زانینا كاریگهرییا پروگرامهكێ خواندنێ لدویڤ خواندنا ئازاد یا ئارستهكرى بوو د گهشهپێدانا كارامهیێن خواندنا تێكستێن هۆزانێ وچێژا ئهدهبى لدهڤ قوتابیێن قوناغا ناڤنجی.
ڤهكۆلهران دیزاینا گرۆپێن ههڤسهنگ،بكارئینا، و ب ئهنقهست قوتابخانهكا ناڤنجی ل باژێرێ بلجریش ههلبژارت، و سهمپلا ڤهكۆلینێ (32) قوتابیێن بوون، ب ههرهمهكى هاتبوونه ههلبژارتن و دابهشكرن ل سهر دوو گرۆپاندا، و ههڤسهنگى د چهند گۆڕاوان دناڤبهرا ههردوو گرۆپان دا ئهنجامدا، سێ ئالاڤ بهرههڤكرن، پیڤهرێ خواندنا كارامهیێن تێكستێن هۆزانێ،پیڤهرێ چێژا ئهدهبى وپروگرامێ خواندنا ئازاد یائاراستهكرى، تایبهتمهندیێن سایكومهترى بۆ ههرسێ ئالاڤان دهرئینایه، وپشتێ ئهزموون بدوماهیك هاتی كو وهرزهكێ خواندنێ بوو، و ههرسێ ئالاڤ پراكتیككرن و سهرهدهرییا ئامارى ل گهل داتایان ب رێكا تاقیكرنا تایی (t-test) كر، ئهنجام دیاربوون، كو بكارئینانا كاریگهرییا پروگرامى د گهشهكرنا كارامهیێن خواندنا تێكستێن هۆزانێ د ( دركاندنا ساخلهمدا، و ئهداییا زمانڤانییا دهربڕى،و ئهداییا دهربڕى لسهرتێكستا هۆزانێ) كارتێكرنهكا پوزهتیڤ و بهرچاڤ ههبوو لده ڤ قوتابیێن ناڤنجی( الغامدی و الفقه،2019: 385-401).
- مڤاوەرگرتن ل ڤەکولینێن بەرێ:
ڤهكۆلهران ژ چهندین لایانڤه گهلهك مفا ژ ڤهكۆلینێن بهرێ وهرگرتینه ژ ئهوان:
1. دهستنیشانكرنا ئاریشه، ئارمانج، وگریمانا ڤهكۆلینێ.
2. پێناسه یێن زاراڤان ،لایهنیێن تیوورى ، و ژێدهرێن پهیوهندیدار ب ئهڤێ ڤهكۆلینێ ڤه.
3. كردارێن ڤهكۆلینى: ههلبژارتنا دیزایینا ئهزموونگهرىوسهمپلا ڤهكۆلینێ و ههڤسهنگى دناڤبهرا ئهنجاماندا.
4. بهراوردكرنا ئهنجامێن ڤهكۆلینا لبهر دهست دگهل ئهنجامێن ڤهكۆلینێن بهرێ.
5. زانینا هوكارێن ئامارهى وههلبژارتنا رێكارێن گونجایى بۆ ڤهكۆلینا لبهردهست.
پشكا سیێ
- رێباز و كردارێن ڤهكۆلینێ:
ئێك:رێبازا ڤهكۆلینێ:
ژبهر كو ئامانجێن ئهڤێ ڤهكۆلینێ زانیینا كاریگهرییا گوتنا ئەدەبێ کوردی ب ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژى د گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ لدهڤ قوتابیێن پۆلا حهفتێ بنهرهت. ژبەر هندێ ڤهكۆلهران پشت ب رێبازا ئهزموونى بهست، كو دگهل رێكار و پێدڤیێن ڤهكۆلینێ دگونجیت.
دوو: دیزایینا ئهزموونگهرى:
ڤهكۆلهران پشت ب دیزایینهكا نیمچه ئهزموونى بهست، كو دبێژنێ دیزایینا گرۆپیێن ههڤسهنگ ب تاقیكرنا پێشییێ و پاشییێ ( فان دالین ، 2007، 203-204)، هەروەکی د هێلكارێ ژماره (1) دا ئهڤ چهنده دیاردبیت:
|
گرۆپ |
تاقیكرنا پێشییێ |
گۆراوێ سهربهخو |
تاقیكرنا پاشییێ |
|
ئهزموونگهرى |
كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ |
ستراتیجییهتا فێربونا بهروڤاژى |
كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ |
|
كۆنترولكار |
رێكا ئاسایى |
هێلكارێ ژماره (1)
دیزایینا ئهزموونگهریییا ڤهكۆلینێ
سیێ: كۆمهڵ وسهمپڵا ڤهكۆلینێ:
أ- كۆمهلا ڤهكۆلینێ:
كۆمهڵا ڤهكۆلینێ ژ قوتابیێن كچ یێن پۆلا حهفتێ بنهرهت ل قوتابخانهیێن بنهرهت یێن كچان/ سپێدههییان ل پهروهردا ڕۆژئاڤا ل سهنتهرێ باژێرێ دهوكێ بۆ سالاخواندنێ (2021-2022) پێكدهێت، كو ژمارا ئهوان (2435)قوتابیێن كچن د(16) قوتابخانهیێن بنهرتدا بوون.
ب -سهمپڵا ڤهكۆلینێ:
ڤەکۆلەران ئەنقەست قوتابخانە یێن (پێل) و(نیڕەنگك) یێن کچان یێن بنەرەت هەلپژارتن و ب هەرەمەکی دابەشکرنە سەر دوو گرۆپان، قوتابخانا (پێل) بووە گرۆپێ ئەزموونگەری و یا (نیڕەنگك) ژی بووە گرۆپێ کۆنترولکار، و ب هەمان شێوە،ل هەرقوتابخانەکێ هۆبەک هات هەلبژارتن، ههروهكى دیار د خشتهیێ ژماره(1) دا.
خشتهیێ ژماره (1)سهمپلا ڤهكۆلینێ
|
ژمارا دووماهیى یاقوتابیان |
قوتابیێن دویر ئێخستى |
ژمارا قۆتابیان |
گرۆپ |
هۆبه |
قوتابخانه |
|
27 |
1 |
28 |
ئهزموونگهرى |
B |
پێل |
|
28 |
2 |
30 |
كۆنترولكار |
B |
نیڕهنگ |
|
55 |
3 |
58 |
كۆ |
||
چوار : ههڤسهنگیكرن دناڤبهرا قوتابیێن گرۆپان :
ڤهكۆلهران رێكارێن ههڤسهنگی بۆ قوتابیێن ههردوو گروپان د گۆڕاوێن(،ئاستێ زیرهكیێ، تهمهنێ قوتابیان، زانیاریێن بهرێ، نمریێن ساڵا بوورى، كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ) ئەنجامدا و پشتی سەرەدەرییا ئاماری ب تاقیکرنا (T.test) ێ، ئەنجامان دیارکر کو قوتابیێن هەردوو گرۆپان ،د ئەوان گۆڕاواندا دهەڤسەنگن، هەروەکی د خشتەیێ ژمارە(2)دادیار.
خشتهیێ ژماره (2)ئهنجامێن تاقیكرنا تایى بۆ هەڤسەنگیێ دناڤبەرا قوتابیێن گرۆپیێن ڤهكۆلینێ دچەند گۆڕاواندا
|
دهلالهت د ئاستێ (0.05) |
نرخێ تایى |
لادهرێ پیڤهرى |
ناڤهندێ ژمێرى |
ژمارا قوتابیان |
گۆڕاویێن ههڤسهنگیكرن |
گرۆپ |
|
|
خشتهیى |
دهركهفتى |
||||||
|
مانادارنینه |
2.007 |
0.43 |
7.51 |
149.77 |
27 |
تهمهنێ قوتابیان ب ههیڤ
|
ئهزموونگهرى |
|
5.33
|
150.53 |
28 |
كۆنترۆلكار |
||||
|
0.16 |
7.75 |
33.59 |
27 |
ئاستێ زیرهكیێ |
ئهزموونگهرى |
||
|
7.83 |
34.14 |
28 |
كۆنترۆلكار |
||||
|
0.90 |
1.99 |
6.14 |
27 |
زانیاریێن بهرێ لسهر بابهتی
|
ئهزموونگهرى |
||
|
2.39 |
5.60 |
28 |
كۆنترۆلكار |
||||
|
0.82 |
12.72 |
73.66 |
27 |
نمریێن قوتابییان یێن ساڵا بوورى |
ئهزموونگهرى |
||
|
12.75 |
70.82 |
28 |
كۆنترۆلكار |
||||
|
0.52 |
3.64 |
26.37 |
27 |
كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ |
ئهزموونگهرى |
||
|
3.54 |
25.85 |
28 |
كۆنترۆلكار |
||||
- ئاستێ خواندنا دایك وبابێن قوتابییان:
بۆ زانینا هەڤسەنگیێ دئاستێ خواندنا دایك وبابێن قوتابێن هەردوو گرۆپان، ڤهكۆلهران هاوكێشا كاى دووجاى
( 
) دگهل
داتایان
پراکتیککرنا،ئەنجامان
دیاركر، كو
قوتابیێن ههردوو
گروپان
دئەڤان گۆڕاواندا،
دههڤسهنگن،
ههروهكى د
خشتهیێن
ژماره(3/4) دا دیار.
خشتهیێ ژماره (3)ئهنجامیێن تاقیكرنا كاى دووجاى بۆ جیاوازیێ دناڤبهرا قوتابیێن ههردوو گروپاندا دگۆڕاوێ ئاستێ خواندنا دایكاندا
|
مانادارى دئاستێ (0.05) |
نرخێ كاى دووجایى |
سهرجهم |
پهیمانگه كولیژه وپێههل |
ناڤنجی ، ئامادهیى
|
سهرهتایى |
خوێندهوار ، نه خوێندهوار |
گرۆپ |
|
|
خشتهیى |
دهركهفتى |
|||||||
|
مانادارنینه |
7.82 |
0.20 |
27 |
10 |
6 |
5 |
6 |
ئهزموونگهرى |
|
28 |
9 |
7 |
6 |
6 |
كۆنترۆلكار |
|||
خشتهیێ ژماره (4)ئهنجامیێن تاقیكرنا كاى دووجاى بۆ جیاوازیێ دناڤبهرا قوتابیێن ههردوو گروپاندا دگۆڕاوێ ئاستێ خواندنا باباندا
|
مانادارى دئاستێ (0.05) |
نرخێ كاى دووجایى |
سهرجهم |
پهیمانگه كولیژه وپێههل |
ناڤنجی ئامادهیى
|
سهرهتایى خوێندهوار نه خوێندهوار |
گرۆپ |
|
|
خشتهیى |
دهركهفتى |
||||||
|
مانادارنینه |
5.99 |
0.24 |
27 |
12 |
7 |
8 |
ئهزموونگهرى |
|
28 |
11 |
7 |
10 |
كۆنترۆلكار |
|||
پێنچ: كۆنترولكرناگۆراوێن نه ئهزموونى:
ڤەکۆلەران هەولدا، ل دویڤ شیانان، کاریگەرییا هۆکارێن ژ ناڤخۆییا یان دەرڤەیا ئەزموونێدا، کو رەنگە کارتێکرن د هویرییا ئەنجاماندا هەبن، نەهێلن یان کێم بکەن.
شهش: پێدڤیێن ڤهكۆلینێ:
بۆ دابینكرنا پێدڤیێن ڤهكۆلینێ، ڤهكۆلهران ب ئهڤان رێكارێن لخوارێ رابوویه:
أ- دهستنیشانكرنا بابهتێن ئهزموونێ:
ڤهكۆلهران دسنوورێ ڤهكۆلینێدا ئاماژه دایه بابهتیێن دئهزموونێدا دهێنه خواندن.
ب- ههلێنجان ودارێتنا ئامانجێن ڕهفتارى:
ڤهكۆلهران ناڤهڕۆكا بابهتێن ئهزموونێ شروڤهكرن ولدویڤ چوار ئاستێن پولینكرنا بلوم (Bloom)ى دبوارێ مهعریفیدا(بیرهاتن،تێگههشتن،پراكتیككرن، وشرۆڤهكرن) ێدا،دارێتن.
پ- پلانێن وانهگوتن:
بۆ ئهڤێ مهرهمێ، ڤهكۆلهران، لدویڤ بابهتێن ئهزموون ب خۆڤهدگریت وئارمانجێن ڕهفتارى یێن بۆ ههربابهتهكى هاتینه ههلێنجان، و پێداچوون لسهر پلانیێن وانهگوتنێ دهندهك ڤهكۆلینێن بهرێدا ونموونهیێن هندهك ئهدهبیاتێن پهیوهندیدار و راوێژكارییا هندهك تایبهتمهندان دبوارێ وانهگوتنێدا، (16) پلان بهرههڤكرن،(8)پلان لدویڤ فێربوونا بهرووڤاژى و(8) پلان ژى لدویڤ رێكا ئاساییابهربهلاڤ. و نیشانی چەند شارەزایان دا، و بۆچوونێن ئەوان هاتنە وەرگرتن.
حهفت: ئاڵاڤێن ڤهكۆلینێ:
پیڤهرێ كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ:
ڤهكۆلهران لیستهك ب كارامهیێن باشخواندنا هۆزانان،لدویڤ پێنگاڤیێن ل خوارێ بهههڤكرن:
أ- مفا وهرگرتن ژ چهند پیڤهرێن ڤهكولینێن بهرێ ئهوێن د ئهڤێ ڤهكۆلینیێ دا هاتینه نمایشكرن،دیسان ژهندهك ڤهكۆلینێن د بوارێ ( كارامهیێن باشخواندن بشێوهیهكێ گشتى، باشخواندنا گوتارا، باشخواندانا هۆزانان و هندهك بابهتێن نێزیكى ئهڤێ ڤهكۆلینێ)، بونموونه: (خطاوى،1993 )، ( Tabor, 2014)، (مهمانى،2015).
ب- خواندنا هندهك ئهدبیاتیێن تایبهتمهند دهربارهى ڤههاندنا هۆزانێ ب گشتى ژئهوان:
( Ellis, Gere, & Lamberton, 2003 )، ( یوسف2007)، ( الحلاق والمخزون،2012).
پ- سازدانا چاڤپێكهڤتنان د گهل هندهك پسپوریێن ئهدهبێ كوردی و دگهل هندهك ههلبهستڤان وتۆرهڤانان د.
ت- بهرههڤكرنا پیڤهرهكێ دهستپێكى كو ژ( 26)كارامهیان پێكهاتبوو.
- دروسییا لیستا كارامهییان:
بۆ دهرئینانا دروستییا لیستا كارامهییان، ڤهكۆلهران لیستا سهرهتایى ڕادهستێ ههژمارهكا تایبهتمهند د بیاڤێ زمان و ئهدهبێ كوردى ، ههلبهستڤان و تورهڤانان كر، وپشت ب ڕێژهیهیا (80%) ێ و پێههل بهست، لسهرحكومدانا ههر كارامهیهكێ ژ ئهوان كارامهییان ئهوژى پشتى پراكتیككرنا هاوكێشا (J.Cooper) ى بۆ ههركارامهیێكێ (المفتی و الوكیل،226:2014)،ئهنجامان دیاركر كو(22) كارامهیان ڕێژا لسهرى وپێههل وهرگرت و هاتنه پهسهندكرن و (4) كارامهییان ئهڤ ڕێژه وهرنهگرت وهاتنه لادان،ڤهكۆلهران بۆچوون وتێبینێن ئهوان یێن زمان وداریشتن وشێوازى بهرچاڤ وهرگرتن ب ئهڤى شێوهیهى ڤهكۆلهران دروستتیا لیستا كارامهییان دابینكر.
- ساخلهتدانا ئاستیێن كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ:
بۆ ههلسهنگاندنا ئهدا و نواندنا ههركارامهیهكێ لدهف قوتابیان، و دروستییا بابهتى و نههێلانا خودى د ههلسهنگاندنێدا یان كێمكرنا ئهڤێ چهندێ، ڤهكۆلهران پشتبهستن لسهر ڤهكۆلینێن بهرى و هندهك ئهدبیاتان كر، وهكى (العدوس،2007)،(عزوز،2009)، و(مهمانى،2015)، دیسان چاڤپێكهڤتن دگهل هندهك شارازا و ههلبهستڤانان سازدان.
ب ئهڤى شێوهیێ لسهرى، سێ ئاست هاتنه دانان بو وهسفكرنا ئهدا و نواندنا ههركارامهیهكێ لدهڤ قوتابیان،ئهو ژى ئهڤ ئاستهنه(باش،ناڤنجى،لاواز) و نمره بۆ ههر ئاستهكێ ئهدایێ ب ئهڤى شێوهى هاتنه دانان (1،2،3)لدویڤ ئێك دا، ژبۆ پشتڕاستییا دروستییا ئاست و وهسڤكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ، ب هەمان شێوازێ دروستییا لیستا بەرهەڤکرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ ڤەکۆلەران ئەنجامدایە.
- نهگورییا سهرنجدانا ئهدایێ لسهرپیڤهرێ كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ:
چهوانییا ههڵسهنگاندنا ئهدایاهۆزانخوینى(قوتابییێ هۆزانێ دخوینیت)، لدویڤ ساخلهتدانا ئهدایا ههر ئاستهكى و دانانا نمرهیان ،پێدڤى ب بابهتییهكا باش ههیه و فهره نهگۆڕییا سهرنجدان و ههلسهنگاندنا ئهدایێ ب رێكهكێ یان زیاتر ژ رێكێن بهربهلاڤ بهێته دهرئینان ( Linn&Gronlund,2000:74). ههژى گوتنییه، كو ڤهكۆلهران نهگورییا سهرنجدان وههلسهنگاندنا ئهداییا قوتابییان دخواندنا هۆزانێدا ل دهمێ بهرێ پراكتیككرنا پێشییێ، دهرئینابوو، ئهوژى بۆ ئهنجامدانا ههڤسهنگییێ دناڤبهرا قوتابیێن ههردوو گرۆپان و زانیینا ڕادا گهشهكرنا ئهدایێ پشتى پراكتیككرنێ پاشییێ .
- نهگۆرییا سهرنجدان وههلسهنگاندنا ئهدایا هۆزان خۆاندنێ، ب ئهڤى شێوهیێ لخوارێ هاتبوو دهرئینان:
1. ههلبژارتناچهند دێر و كۆپلهیێن جوداجودا یێن هۆزانان كو كارهمهیێن باشخواندنا هۆزانێ ب خوڤهدگرن، ئهوژى ب رێكا ئهنجامدانا چهندین رێكاران بۆ بهرههڤكرنا ئهوان.
2. ههلبژارتنا (10) قوتابیێن پولا حهفتێ بنهرهت ژ قوتابخانا (ههلال) ب شێوهیكێ ههرهمهكى.
3. دهستنیشانكرنا هۆلهكا خواندنێ یاگونجایى بۆ ئهڤێ مهبهستێ .
4. توماركرنا ب دهنگ وڕهنگ (ب دوو ئامیرێن موبایلێ) یاخواندنا ههر قوتابیهكى بتنێ لدهمێ خواندنێدا، ل ڕۆژا پێنچ شهمبى رێكهفتى(16-9-2021).
5. سهرنجدان وههلسهنگاندنا ئهدایا ههر قوتابیهكى لدویڤ (فۆرما سهرنجدانا ئهدایێ) ودانانا نمرهیان (ئێكسهر لدهمێ خواندنێ وپاشى تمامكرن و دڵنییابوون ل ماڵ ژى).
6. پشتى بورینا دوو حهفتیان بسهر ئهڤێ چهندێ، واته ل ڕوژا پێنچ شهمبێ رێكهڤتى (30-9-2021)ڤهكولهر جارهكا دى ب سهرنجدانا ئهداییا ههمان قوتابیان رابوو، ههروهكى ئاماژهپێهاتیهكرن كو دوو حهفتى ماوهیهكێ گونجایه دناڤبهرا ئهنجامدانا ههردوو سهرنجاندا(ابوعلام،378:2005).
بهلێ د سهرنجدانا ئهدائا ئهڤێ جارێ، سهرنجدهرهكێ دى*، كو لسهر ئهڤێ چهندێ ڕاهێنان كربوو، ژ ههمى رێكار و ئهرك ب هویرى دزانیین، ب تایبهت ههلسهنگاندن لدویڤ فۆرمێ سهرنجدانێ، بۆ ههمان مهبهستێ،دگهل ڤهكۆلهرێ ب پرۆسا ههلسهنگاندنێ ڕابوو.
................................................................................
*م. ئهیاد فهزله الدین/ قوتابییێ دكتۆرایێ دبسپورییا وانه گوتنا زمان وئهدهبێ كوردى/ كولیژا پهروهردا بنیات/ زانكویا دهوك.
- 7 ڤهكۆلهرێ نمره یێن ههمان (10) قوتابییان دههلسهنگاندنا ئێكێ ویا دووێ دهرئینان،ههروهسا سهرنجدهرێ دگهل ژى،نمره یێن ههلسهنگاندنا ههمان (10) قوتابییان دهرئینان.
8 - پشتى پراكتیككرنا هاوكێشهییاپهیوهندارییا (پێرسۆن) ى، بسهرداتایاندا (المنیزل وغرایبه،148:2009) ،ئهنجامان دیاركر،كو:
أ- نرخێ نهگورییا ڕاستڤهكرنێ دناڤبهرا ڤهكۆلهرێ بخۆ دسهرنجدان وههلسهنگاندنا جارا ئێكێ و جارا دووێ گههشته(0.91).
ب- نرخێ نهگورییا ڕاستڤهكرنێ دناڤبهرا ڤهكۆلهرێ وسهرنجدهری دا دسهرنجدان و ههلسهنگاندنێدا (گههشته 0.89).
هەشت: ئەنجامدانا ئەزموونێ
ڤەکۆلەران ل رێکەفتی (18/9/2021) دەست ب یەنجامدانا ئەزموونێ کر و تا رێکەفتی(6/1/2022) بەردەوام بوو.
نە ه: پراکتیککرن و هەلسەنگاندنا خواندنا هۆزانێ
ڤاکۆلەران ل رێکەفتی(6/1/2022) پیڤەرێ باشخواندنا هۆزانێ ل سەر قوتابیێن هەردوو گرۆپان، ئەزموونگەری وکۆنترولکار،هەرئێك ل قوتابخانەییا خۆ ڤە، ب هاریکارییا مامۆستایێن بابەتی/ پراکتیککر. و ب مەبەستا هەلسەنگاندن ودانا نمرەیان بۆ هەرقوتابییەکێ ژ قوتابیێن هەردووگرۆپان، هەمان رێکارێن باس لێهاتیەکرن، هاتنەبکارهینان.
پشکاچواری
ئهنجامیێن ڤهكۆلینێ وگەنگەشە لسەر:
ڤەکۆلەران دێ ئەنجامێن ڤەکۆلینێ ل دویڤ گریمانا وێ بەرچاڤکەن و ل دویڤدا گەنگەشێ ل سەر دکەن:
- گریمانا ڤهكۆلینێ:
جیاوازییا ڕاماندارا ئامارهیى د ئاستێ (0.05) دا نینه دناڤبهرا ناڤهندێ نمرهیێن جیاوازییا گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ ل دهڤ قوتابیێن گرۆپێ ئهزموونگهرى، ئهوێن بابهتێ ئهدهبێ كوردى ل دویڤ ستراتیجییهتا فێربوونا بهروڤاژى وهرگرتى، و ناڤهندێ نمرهیێن جیاوازییا گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ ل دهڤ قوتابیێن گرۆپێ كۆنترولكار ئهوێن ههمان بابهت ب رێكا ئاسایى وهرگرتی.
بۆ سهلماندنا ئهڤێ گریمانێ،ڤهكۆلهران ناڤهندێن ژمێرییا نمره یێن جیاوازییا كهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ یێن قوتابیێن گرۆپێ ئهزموونگهرى وگرۆپێ كۆنترولكاردهرئینان،كو(21.15)و(14.46) بوون ل دویڤ ئێكدا. و بۆ زانینا دهلالهتا ئامارهییا جیاوازییا دناڤبهرا ههردووناڤهندا دا، ڤهكۆلهران تاقیكرنا تایى(t-test) بۆ دوو سهمپلێن سهربهخۆ یێن ژماره جودا بكارئینا، دئهنجامدا دیاربوو، كو نرخێ تایى یێ دهركهڤتى(3.68)یه و زێدهتره ژ نرخێ ئهوێ یێ خشتهیى (2.007)ه، ل ئاستێ مانادارییا (0.05)ب نمرهییا ئازادیێ(53).
ئهڤ ئهنجامه ژى ئهوێ چهندێ دگههینیت، كو فێركرنا چهوانییا ئهدا و خواندنا هۆزانان ب گوێرهى كارامهیێن پێدڤى بۆ ئهوێ چهندێ، ب شێوهیێ فێربوونا بهرووڤاژى و چالاكیێن ل گهلدا، وهل ئهوان دكهت هۆزانان باش ئهدا بكهن و ئاستێ باشخواندنا هۆزانان ل دهڤ ئهوان گهشهبكهت، ئهڤه ژى ب ههڤسهنگى و بهراوردكرن ل گهل قوتابیێن فێرى چهوانییا ئهدا و خواندنا هۆزانان كرینه ب رێك وشێوازێن ئاسایی یێن بهربهڵاڤ . ل لدویڤ ئهڤى ئهنجامێ، گریمانا چنهیى (سفرى) دهێته رهتكرن و گریمانا جهگر(بهدیل) دهێته پهسهنكرن، ئهنجام ههروهكو د خشتهیێ ژماره (5)دا دیار:
خشتهیێ ژماره (5)ئهنجامێن تاقیكرنا تایى بۆ مانادارییا جێاوازییێ دناڤبهرا ناڤهندێ نمرهیێن جیاوازییا گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ ل دهڤ قوتابیێن ههردوو گرۆپێن ڤهكۆلینێدا
|
دهلالهتا د ئاستێ (0.05) |
نرخێ تایى |
لادهرێ پیڤهرى بۆ جیاوازییێ |
ناڤهندێ ژمێرى بۆ جیاوازێ |
ناڤهندێ ژمێرى |
ههژمارا قوتابییان |
گرۆپ |
||
|
خشتهیى |
دهركهفتى |
پاشییێ |
پێشییێ
|
|||||
|
ماناداره |
2.007 |
3.68 |
7.993 |
21.148 |
47.52 |
26.370 |
27 |
ئهزموونگهرى |
|
5.217 |
14.143 |
40.32 |
25.857 |
28 |
كۆنترۆلكار |
|||
ل
ئهنجامێ
تاقیكرنا
تایى ل خشتهیێ
سهریدا
دیاربوو كو
فێربوونا بهرووڤاژى
گهشێ ب
كارامهیێن
باشخواندا
هۆزانان ل دهڤ
قوتابییان
ددهت، ب دهلالهتا
ئامارهیى، ب
ههمبهرى
رێكا ئاساییا
بهربهڵاڤ،بهلێ
قهبارهیێ
ئهڤێ
كارییگهریێ
د ئاستێ ئهڤێ
گهشهكرنێدا،
ب هویریى نهدروهنن،(ناصري،عبدلي،
وهدوش،306:2020)
، لهوما
ڤهكۆلهران
بۆ زانینا قهبارێ
ئاستى گهشهكرنا
كارامهیێن
باشخواندنا
هۆزانێ ل دهڤ
قوتابییان،نرخێ
دووجاییا
ئیتا (
) دهرئینا،
و پاشى
هاوكێشا قهبارێ
كاریگهرییێ(
d)
پراكتیككر،نرخیێن
ئهوان ههروهكو
د خشتهیێ
ژماره (6)دا
دیارن
خشتهیێ
ژماره (6)نرخێ (t)یێ ههژماركرى
() و( d )و قهبارهێ
كاریگهریێ
|
بهایێ(t) |
بهایێ( |
بهایێ( d ) |
قهبارهیێ كاریگهریێ |
|
3.68 |
0.204 |
1.013 |
گەلەك مهزنه |
ب
ههڤسهنگیكرن
دناڤبهرا
نرخێن ())و( d)یێن
دخشتهیێ سهریدا
و یێن ئاستێن
پیڤهرى
دخشتهیى(7)دا،دیاربیت
كو قهبارێ كاریگهریێ(
گهشهكرنێ)،
گهلهك مهزنه.
ئهڤهژى
ڕامانا ئهوێ
چهندێ دگههینیت
(ناصري،عبدلي،
وهدوش،306:2020)،
كو
بكارئینانا
ستراتیجییهتا
فێربوونا بهرووڤاژى
دگوتنا بابهتێ
ئهدهبێ
كوردیدا،
كاریگهرییهكا
گهلهك مهزن
دگهشهپێدانا
كارامهیێن
باشخواندنا
هۆزانان ل دهڤ
قوتابییان ههیه
ب ههمبهر
رێك وشێوازیێ
ئاساییێن بهربهڵاڤ
دگوتنا ئهوى
بابهتیدا.
ئهڤ ئهنجامهژى دگونجیت دگهل ئهنجامێن ههمى ڤهكۆلینێن ستراتیجیهت و رێكیێن دى بكارئینان بۆ گهشهپێدانا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانان،یان كارامهیێن خواندنا ب دهنك(دهنگ وئاواز وتۆن وجووله).
خشتهیێ
ژماره (7)ئاستێن
پیڤهریى یێن
(
) و( d)
|
قهبارێ كاریگهرییێ |
ئالا ڤێ بكارهاتى |
|||
|
گهلهك مهزن |
مهزن |
ناڤنجى |
بچوك |
|
|
0.20 |
0.14 |
0.06 |
0.01 |
|
|
1.1 |
0.8 |
0.5 |
0.2 |
d |
(ناصري،عبدلي، وهدوش،306:2020)
- گهنگهشهكرن ل سهر ئهنجامان:
ژ ئهنجامیێن د خشتهیێن (6,5) دا نمایشكرى دیاردبیت، كو كاریگهرییا گوتنا بابهتێ ئهدهبێ كوردى ب ستراتیجییهتا فێربوونا بهروڤاژى دگهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانێ كاریگهرییهكا گهلهك مهزن ههبوو، ب مانادارییا ئامارهیى، واته قوتابیێن گرۆپێ ئهزموونگهرى یێن وانه ل دویڤ ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژى(Flipped learning ) وهرگرتى، ل گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانان، ب بهراوردكرن ل گهل قوتابیێن گرۆپێ كۆنترولكار، باشتربوون .
ڤهكۆلهران وهسا دبینن، كو باشتر گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانان بۆ چهندین ئهگهر وفاكتهران دزفریت، ژ ئهوان:
1- ستراتیجیهتا ڤێربوونا بهروڤاژى، ئارستهیهكا پهروهردهیى یا نوییا سهردهمییه،ئێك ژفاكتهروبنهمایێن ههرهگرنگه و كاریگهرییا ئهوێ دپرۆسا فێركرن و فێربوونێدا،ئهوه كو ههمى جۆره تهكنیك و تهكنولوجیا یا ئهلكترۆنى دخزمهتا ئهڤێ پرۆسێدا دڕهخسینیت و ناڤهڕۆكا بابهتێ مهرهم ژیێ، ب كهنالێن جوداجودا، دوهختێ گونجایدا، دگههینیته ههمى قوتابییان، ئهڤهژى دبیته ئهگهرێ هندێ كو ئهڤ تهكنۆلۆجیا ئهلكترونى هزرێن سهرهكى و كشتیێن بابهتێ وانێ، ب ههمى جۆرێن ههستهوهران، پێشكێشى قوتابییان بكهت و ئهوان سهرهدهریێ دگهل بكهن، كو دبیته ئهگهرێ هندێ قوتابییان بشێوه و ئاستێن جیاواز تێبگههن و پراكتیكك و ڕاهێنانێ ل سهربكهن. زێدهبارى ئهڤێ چهندێ ژى، دێ ههول دهن ل ویبسایدان وتۆڕێن كهسى و ئهكادیمیدا ل ئهوان زانیاریێن گرێدایى ب بابهتیڤه بگهرێن وشڕۆڤهبكهن و بژاربكهن و یێن پێدڤى وهربگرن و دناڤبهرا خۆدا ئالوگۆربكهن و پترشارهزایێ ل تهكنۆلۆجیا ئهلكترونى پهیدابكهن، ئهڤهژى پهیوهندى وفێربوونا خودى و ههرهوهزى مكوم دكهت. بێگوومان، ئهڤ ههلسوكهفت وسهرهدهرییا كۆمهلایهتى و زانستییانه، ئهگهرێن ئهرێنى و كارا بوون بۆ خواندن و ئهداكرنا هۆزانان ل دویڤ كارامهیێن پێدڤى بۆ ئهڤێ چهندێ.
2- كارتێكرنا ئهرێنى یاستراتجییهتا فێربوونا بهرۆڤاژى د گهشهكرنا كارامهیێن باشخواندنا هۆزانان لدەت قوتابیان دبابهتێ ئهدهبێ كوردى ، بۆ سروشت و رێكارو تایبهتمهندیێن ئهڤێ جۆره فێركرن وفێربوونێ دزڤریت، ژئهوان ژى:
- ستراتیجییهتا فێربوونا بهرۆڤاژى، دوو جۆره دهمان بۆ فێركرن وفێربوونا قوتابیان دڕهخسینیت،دهمهكێ ڤهكرى ل ماڵ و دهرڤهیى قوتابخانێ كو ئهو دشێن ل ههردهم وجــهــ و بارودۆخاندا، سهرهدهریێ دگهل پێزانین و زانیاریێن سهرهكیێن بابهتێ خواندنێدا بكهن یێن مامۆستا پێشوهخت ب تهكنیكێن تایبهت و بشێوازێن سهرنجڕاكێشهر و وورژێنهر و چێژدار دیزایین كرین و بهرى دهمێ وانێ ل قوتابخانێ، ب كێمى پێش دوو رۆژان، ب رێكا چهند كهنالێن ئهلكترۆنى گههاندیینه قوتابیان، و دهمێ وانهگوتنێ دناڤ پۆلێدا،كو دهمهكێ كێمه و مامۆستا تهرخان دكهت بۆ شرڤهكرن وگهنگهشهكرنا زانیاریێن نهدڕوون بۆ قوتابیان، ب تایبهت یێن ئاستنزم، زێدهبارى سازدانا چالاكیێن فهرن بهێنه ئهنجامدان وپراكتیككرنا بابهتێ پێدڤى ب پراكتیك و ڕاهێنان ل سهركرنێ یه، وهك نواندن و ئهداكرنا هۆزانان ل دویڤ كارامهیێن باشخواندنێ وچالاكیێن گرێدایى پێڤه.
- دیزاینكرن وبهرهههڤكرنا ناڤهڕۆكا بابهتێ خواندنێ ل دویڤ سروشت و رێكارێن ستراتیجییهتا فێربوونا بهرۆڤاژى، پێدڤى ب هندهك ئالاڤ و تهكنیكێن فێركرنێیه كو وهدكهت پتریا ههستهوهرێن قوتابیان دپڕۆسا فێركرن و فێربوونێدا بهشداربن،وهك گههاندن و نمایشكرنا ناڤهڕۆكا بابهتێ وانێ بۆ قوتابییان ب جۆرهها سلاید و وێنه ودیمهنێن سهرنجڕاكێش و ڤیدویێن ب دهنگ وڕهنگ وجوولهیێن دهربڕێنهر و بهشداریپێكرنا هۆزانڤانا د نواندن و ئهداكرنا هۆزانان، ل مال و دهرڤه و د ناڤ پۆلێدا، ئهڤ فاكتهرانه وهدكهن ، سهرنج وئاگابوونا قوتابیان بۆ ناڤهڕۆك و چالاكیێن وانێ ڕابكێشیت وباشتر تێبگههن و ڕاهێنانێ ل سهر بكهن وچێژێ لێ وهربگرن و پێزانین دمێشكى ئهواندا چێتر بچهسپێت.زێدهبارى بهرچاڤ وهرگرتنا جیاوازیێن تاكى و رهخساندنا كهش وژینگهههكا گونجایی ولهبار یا پر ل ورووژێنهر كو ههر قوتابییهك ب ئهڤێ هۆ وئالاڤ وتهكنیكێ، پێزانینان وهربگریت وفێربیت وخۆ فێربكهت ب یێن حهزژێدكهت وپتر ل گهل سروشت وئارهزوویا ئهوى دگونجیت و كاریگهر تر بۆ فێركرنێ.
ههلبهت، ئهڤ جۆره فێربوونهش، دگەشەکرنا کارامەیێن باشخواندناهۆزانێ لدەڤ قوتابى باشترلێدكهت،
بەشێ پێنچێ
· دهرئهنجام وڕاسپارده وپێشنیار:
- دهرئهنجام:
ل دویڤ ئهنجامێن ڤهكۆلینێ، ڤهكۆلهر گههشتنه ئهڤان دهرئهنجامێن ل خوارێ:
1. بکارئینانا سترایجییەتا فێربوونا بەرووڤاژی د گوتنا بابهتێ ئهدهبێ كوردیدا ، بۆ قوتابیێن پۆلا حهڤتێ بنهرهت، ب قەبارەکێ زۆڕ ، كارا و كاریگهری بوو ، د گەشەکرنا کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ لدهڤ ئهوان ب هەمبەر قوتابیێن هەمان بابەت ب رێکا ئاسایی وەرگرتی .
2. خواندنا هۆزانێ ژلایێ هندەک هۆزانڤانان ل دویڤ کارامەییێن باشخواندنێ و ڤیدیۆکرنا ئەوان ب دەنگ تۆن و ئاوازا دەربڕانە و جوولە و دیمەنێن رەنگا و رەنگ و سەرنجڕاکێشەرانە و هنارتن بۆ قوتابیێن گرۆپێ ئەزوومونگەری بۆ ڕاهێنان ل سەرکرن، بوویە ئەگەرێ هندێ فێری ئەڤ جۆرە باشخۆاندنێ ببن و گەشێ پێ بدەن، ب بەراوەردکرن ل گەل رێکا ئاسایی، کو ب دویر ل ئەڤێ چەندێ.
3. ڕخساندنا ژینگەهەکێ ل دویڤ پێدڤیێن سترایجییەتا فێربوونا بەرووڤاژی،کو قوتابی تێدا دبیتە سەنتەرێ خۆ فێرکرنێ ل دویڤ ئاست و دەم و شوێن و شیانێن خۆ و هەرەوەرزی وکارلێککرن ل گەل قوتابیین دی، بوویە ئەگەرێ هندێ ئاست بلندو لێهاتووبیت د خواندنا هۆزانێ ل دویڤ کارامەیێن باشخواندنێدا.
- ڕاسپارده:
1. پێڕابوونا ڕێڤەبەرییا مەشق و ڕاهێنانا یا سەر ب پەروەردا گشتی ل پارێزەگەها دهۆکێ ، دماوەیێ چالاکی و خۆلێن خۆ یێن شیانێدا ، ب ڕاهێنان و مەشقپێکرنا مامۆستایێن زمان و ئەدەبێ کوردی یێن قوتابخانێن بنەرەت ل سەر بکارهێنانا ستراتیجییەت و رێکێن نوی و کارا د گۆتنا بابەتێ ئەدەبێدا،ژ ئەوان ژی سترایجییەتا فێربوونا بهرووڤاژى، بکەن و ڕاهێنان و پراکتیکێ پێبکەن.
2. ڕابوونا ڕێڤەبەرییا هۆیێن فێرکرنێ ل پهروهردا گشتی یا پارێزگاها دهۆکێ، ب پەیداکرن و بەرهەڤکرنا سلاید و وێنەو تۆمارکرنا پارچە ڤیدیۆیان ل دور ژیاننامە و بەرهەمێن ئەدیب و هۆزانڤانان ب مڤاوەرگرتن ل تۆڕ و ویبسایید و بەرنامەیێن تەلەفزیۆنی یێن تایبەت ب هۆزانڤان و ئەدەب دۆستان بۆ ئەڤێ چەندێ.
3. فەرە سەرپەرشتێن پسپۆر یێن زمانێ کوردی ل دەمێ خولەکێ ژ خولێن شیانێدا، راهێنانێ ب مامۆستایێن زمان و ئەدەبێ کوردی یێن سیێ پۆلێن دویماهییا قوناغا بنەرەت بکەن، ل سەر کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ، داکو قوتابیێن خۆ فێری ئەوان کارامەییان بکەن و ڕاهێنان ، و پراکتیکێ پێبکەن.
- پێشنیار:
· كاریگهریا پروگرامەکێ پێشنیازکری بۆ گەشەپێدانا کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ ل دەڤ قوتابیێن بەشێن زمان و ئەدەبێ کوردی ل کۆلیژێن پەروەردە و پەروەردا بنیاتدا.
· كاریگهریا ستراتیجییهتا فێربوونا بهرووڤاژى ل سەر دەستکەفتێ خواندنێ و گەشەپێدانا چێژا ئهدهبى و کارامەیێن باشخواندنا هۆزانێ ل دهڤ قوتابیێن و قوناغێن دیتر دا.
ژێدهر
§ ژێدهر ب زمانێ كوردى:
1. حكومهتا ههرێما كوردستانێ، وهزارهتا پهروهردێ،رێڤهبهریا گشتى یا پرۆگۆام و چاپهمهنییا،(2018)، زمان وئهدهبێ كوردى پۆلا حهفتێ بنهرهت، چاپا دههێ.
2. سلێمان, روزان موحهممهد قسیم (2013)،كاریگهرییا بكارئینانا نهخشێن تێگههان لسهر ئاستێ قوتابیێن كچ یێن پۆلا سیێ/ پشكا زمانێ كوردى د بابهتێ رهوانبێژیێ دا و گهشهكرنا چێژا ئهدهبى و پالدهرى ل دهڤ وان بۆ فێربوونا بابهتى، ناما دكتورایێ، زانكویا زاخو، فهكولتیا خواندنێن مروڤایهتى، دهوك – ههرێما كوردستانا عیراقێ.
3. مهمانی ,دلڤین سالح سهلیم (2015)،كاریگهرییا ستراتیجیهتا PRTR ب بكارهینانا هۆیهكا دیتن –بهیستن د دهستكهڤتێ قوتابیێن كچ یێن پۆلا حهڤتێ بنهرهتدا دبابهتێ ئهدهبێ كوردیدا و گهشهپێدانا باش خواندنا هۆزانێ ل دهڤ ئهوان ، ناما ماستهرێ ،فهكولتیا زانستێن پهروهردهیى ، زانكویا دهوك – ههرێما كوردستانا عیراق.
4. هالو, دیار عهبدولكهریم سهعید (2014), كاریگهرییا بكارئینانا هژاندنا هزرێ و رێكا گهنگهشێ لسهر ئاستێ فێربوونا قوتابیێن پولا دههێ ئامادهیى دبابهتێ ئهدهبێ كوردیدا و گهشهكرنا چێژا ئهدهبى و باوهرى بخۆبوون لدهڤ وان، ناما دكتورایێ، زانكویا زاخو، فهكولتیا خواندنێن مروڤایهتى، دهوك – ههرێما كوردستانا عیراقێ.
§ ژێدهر ب زمانێ عهرهبى:
5. أبو العدوس, يوسف (2007) , المهارات اللغوية و فن الإلقاء ، الطبعة الاولى ، دار المسيرة للنشر و التوزيع و الطباعة , عمان – الاردن.
6. ابو علام , رجاء محمود (2005), تقويم التعلم , الطبعة الاولى , دار السيرة للنشر والتوزيع, عمان – الاردن.
7. أنيس, إبراهيم (1972), موسيقى الشعر, ط 3, مكتبة الأنجلو المصرية – القاهرة.
8. حراف، بن بریك(2012)، فن الالقاء في ضوء عملیة التواصل، رسالة ماجستر، جامعة وهرات،الجزائر.
9. الحلاق،علي سامي علي و المخزومي،ناصرمحمود(2012)،درجة ممارسة معلمي اللغة العربية لمهارات الالقاء في مواقف تعليم القراءة الجهرية لطلبة المرحلة الاساسية في الاردن،مجلة جامعة دمشق،المجلد (28)، العددالرابع،(ص ص:432-445)،دمشق-سوريا.
10. خطاوي ، عبد المنعم فتحي (1993)، الإلقاء في الدراما، أطروحة دكتوراه، جامعة بغداد،كلية الفنون الجميلة، بغداد – العراق.
11. زایر، سعد علی و أخرون(2017)، الموسوعة التعلیمیة المعاصرة، الجزء الاول، الطبعة الاولى، دار صفاء للنشر والتوزیع ،عنان – الاردن.
12. زایر،وداخل،سعد علي وداخل،سماء ترکي(2016)، اتجاهات حدیثة في تدريس اللغة العربية، الطبعة الاولی،دار المنهجیة للنشر والتوزیع، عمان-الاردن.
13. السباعي، احمد (2007)، الالقاء الشعري، عند تلامیذ الاعدادي، السنة الاولی (انموذجا، بحث میداني، المرکز التربوي الجهوي، مراکش.
14. سعد،فاروق(1999)،فن الالقاء،الطبعة الثانیة، شرکة المحلبي للطباعة، بیروت.
15. السيد،حسين محمد(2005)،تنمية مهارات النمو باستخدام الحاسوب،سلسلة كتب المستقبل العربي،(29)،مركز دراسات الوحدة،بيروت.
16. شرف، نوال سمير احمد(2020) فاعلية استراتجية الصف المقلوب في تدريس التربية الفنية على تحصيل المفاهيم الفنية وتنمية مهارات التذوق الجمالي والنقد الفنى لدى تلاميذ الصف الثاني الاعدادي، مجلة كلية التربية- جامعة المنوفية. م(2) (242-141)
17. عبابنة،ايمان عبدالفتاح(2008)،اثر برنامج تعليمي قائم على المنحى التواصلي في تنمية مهارات الالقاء لدى طلبة الصف الخامس الاساسي،جامعة يرموك-كلية التربية،يرموك-الاردن.
18. عبدالعاطي،محمدالباتع محمد(2020)،تقنيات التعلم المقلوب(رؤيةجديدة لاستخدام التكنولوجيا في التعلم ) ،قسم تكنولوجيا التعلم،كلية التربية،جامعة الاسكندرية، دارالجامعة الجديدة،رقم الايداع11511/2019، الاسكندرية.
19. عبدالعظيم،احمد منصور(2022) فنون الادب وتنميتها،دارالكلمة للنشر والتوزيع،القاهرة-مصر
20. عبدالعظيم،عاطف شريف(2021) فن الالقاء،الطبعة الثانية،دار العلم،القاهرة-مصر.
21. عدس،محمد عبدالرحیم(2001)، فن الالقاء، دار الفکر للنشر والتوزیع،عمان.
22. عدنان،عبدالرحيم محمد(2015) اساسيات في فن الالقاء،دار المنهجية،القاهرة-مصر.
23. علي،عبدالواحد واخرون(2013) اتجاهات حديثة في طرائق واستراتيجيات التدريس، الطبعة الاولى، دار الصدق،للنشر والتوزيع،عمان-الاردن.
24. الغامدي،غرم الله عبدالله حسين& الفقيه،احمدحسن احمد (2019). أثر برنامج إثرائي قائم على القراءة الحرة الموجهة في تنمية مهارات إلقاء النصوص الشعرية والتذوق الأدبي لدى طلاب المرحلة المتوسطة. مجلة البحث العلمى فى التربية, 20(الجزء السادس), 385-402.
25. فان دالين،ديوبولدب(2007)،مناهح البحث في التربية وعلم النفس، ترجمة :محمد نبيل واخرون، مكتبة الانجلو المصرية، القاهرة.
26. محسن،هدى عبدالواحد حميد(2021)،اثراستراتيجية تدوين الملاحظات في تحصيل طالبات الصف الرابع الادبى في الادب والنصوص،مجلة جامعة التكريت للعلوم الانسانية،(28)،(5)(232-459).
27. المنيزل, عبدالله و غرايبة, عايش موسى(2006), الاحصاء التربوي, الطبعة الاولى , دار المسيرة للنشر و التوزيع, عمان – الاردن.
28. ناصري،محمد شريف، عبدلي،فاتح وهدوش،عيسى(2020)، استخدام حجم الاثر في اختبارات(t) وفق المنهج التجريبي ضمن بحوث علوم الرياضة "نحو تكامل بين الدلالتين الاحصائية والعملية"الاكاديمية للدراسات الاجتماعية لانسانية،12(2)-296-307.
29. الهاجاني،اسماعیل ابراهیم(2022)،فاعلیة استراتیجیتی تسلق الهضبة و العصف الذهني في تحصيل طلاب الصف الحادی عشرالادبی في مادة الفلسفة وتنمیة مهارات التفکیر التاملي لدیهم، رسالة ماجستر غیر منشورة، جامعـة دهوك، کلیة التربیة الاساسیة، دهوك، اقلیم کوردستان، العراق.
30. وعزوز , السعيد و زوهیر، محمد(2009) , فن الإلقاء الشعري مقوماته و وظيفته , المركز التربوي الجهوي , مراكش - المغرب.
31. الوكيل،حلمي احمد و المفتي،محمد امين(2014)، اسس بناء المناهج وتنظيماتها،الطبعة السابعة،دار المسيرة للنشر والتوزيع،عمان – الاردن.
32. یونس، بلول ومفتاح محمدي(2017)، الاداء العلمي في القصیدة السمعیة البصریة، رسالة ماجستر،جامعة زیان عاشور بالجلفة، الجزائر.
§ ژێدهر ب زمانێ ئنگلیزى:
33. Haghi, M. (2020). The Effective Integration of Flipped Classroom in ELT Contexts: A Review of Recent Literature. Arab World English Journal (AWEJ) Proceedings of 2nd MEC TESOL Conference2020. 120-132 DOI: https://dx.doi.org/10.24093/awej/MEC2.9).
34. Arfstrom, K. M., & Network, P. D. F. L. (2013). A white PAPer BAsed on the Literature review titled A Review of flipped learning. Noora Hamdan and Patrick McKnight, Flipped Learning
35. Bergmann, J., & Sams, A. (2012). Flip Your Classroom: Reach Every Student in Every Class Every Day. International Society for Technology in Education.
36. Ferriman, J. (2020, January 14). Steps For Flipping Your Classroom. Retrieved January 12, 2021, from Learn Dash: https://www.learndash.com/6-steps-for-flipping-your-classroom/.
37. Hockstader, B. (2013). Flipped Learning: Personalize Teaching and Improve Student Learning. Pearson. Retrieved 9 January, 2023, from:http://resaerchnetwork.pearson.com/wpcontent/uploads/Flippedlearning.pdf.
38. Linn, Robert& Gronlund, Norman E,(2000),Measuerment and Assessment in Teching ,(8th Ed), New Jersey :Prentice Hall.
39. Siswanto, R. A. (2021). The Implementation of Flipped Classroom in Improving Students' Writing Skills at the University of Brawijaya. Journal Ilmu Pendidikan, 27(2), 58-63.
40. Strayer, J. (2007). The effects of the classroom flip on the learning environment: A comparison of learning activity in a traditional classroom and a flip classroom that used an intelligent tutoring system (Doctoral dissertation, The Ohio State University)
41. Ellis, L., Gere, A. R., & Lamberton, L. J. (2003). Out loud: The common language of poetry. The English Journal, 93(1), 44-49.
اثراستخدام استراتيجية التعلم المقلوب لتدریس الادب الکوردي في تنمیة مهارات جودة القاء الشعر لدى طالبات الصف السابع الأساسي
بحث مستل من اطروحة دکتورا ە قید الانجاز
الملخص:
استهدف البحث التعرف على فاعلية تدریس الادب الکوردی باستخدام استراتيجية التعلم المقلوب في تنمیة مهارات جودة القاء الشعر لدى طالبات الصف السابع الأساسي ، اعتمد الباحثان التصمیم شبە التجریبی ذو المجموعات المتکافئة باختبار قبلي وبعدي، واشتمل مجتمع البحث طالبات الصف السابع االاساسي في مدارس التعلیم الاساسي الصباحية للبنات في مدیریة التربیـة الغربیة في مرکز مدینة دهوك للعام الدارسي(2021-2022). وقد اختار الباحثان قصدا مدرستی (نيرنك و بيل) للبنات، و وزعا عشوائیا الی مجموعتین التجريبیة البالغ عدد طالباتها(27) و المجموعة الضابطة البالغ عدد طالباتها(28) و درست المجموعة التجريبية على وفق( استراتيجية التعلم المقلوب)، و درست المجموعة الضابطة على وفق الطريقة الاعتيادية الشائعة . و اجرى الباحثان التكافؤ بين طالبات المجموعتين في عدد من المتغيرات. واعد الباحثان قائمة بمهارات جودة القاء الشعر اشتملت (22)مهارة،و مقیاسا لتوصیف کل مهارة من تلك المهارات، واستخرجا لهما کل الخصائص السیکومتریە. بعد الانتهاء من التجربة التی استغرقت فصلا دراسیا کاملا ،و تطبيق الأداة واستخراج البيانات واجراء التعامل الاحصائي معها باستخدام الاختبار التائي ( t-test )اظهرت النتائج ان استخدام استراتيجية التعلم المقلوب في تدريس مادة الادب الكوردي لطالبات الصف السابع الاساسي لها فاعليتها واثرها الايجابي في تنمیة مهارات جودة القاء الشعر, وفي ضوء نتائج البحث استنتج الباحثان استنتاجات عدة، وقدما توصيات للجهات المعنية، واقترحا المزيد من الدراسات المستقبلية استكمالا للموضوع.
الكلمات الدالة: استراتيجية التدریس، التعلم المقلوب، مهارات جودة القاء الشعر، الادب الكوردي.
The effectiveness of teaching kurdish literature by using the flipped learning strategy in developing the skills of the quality of poetry recitation among seventh grade students
A research extracted from a doctoral dissertation, in progress
ABSTRACT
The present study aimed at investigating the effect of flipped classroom learning strategy on teaching Kurdish literature to the students of seventh grade in terms of poetry recitation. The authors adopted a quasi-experimental research design to conduct this study by utilizing pre and posttests. The population of the study were the female students of seventh grade at the morning basic schools at Directorate of Education of Western Duhok during the academic year 2021-2021. The study participants were from Nirnick and Bel schools for girls. The participants were randomly divided into an experimental group (consisted of 27 students) and a control group (consisted of 28 students). The experimental group was taught according to flipped classroom learning strategy and the control group was taught according to traditional teaching method. Moreover, a rubric including students’ skills at reciting poetry was designed. Twenty-two skills were included in the rubric and each skill was evaluated based on criteria describing it. The psychometric characteristics were also found for such skills. After conducting the experimental teaching which lasted for the whole semester, the data obtained from pre and posttests were analyzed using t-test. The results showed that flipped classroom learning strategy enabled the students in the experimental group to achieve better leaning in poetry recitation skills than the students in the control group. Furthermore, the authors forwarded some recommendations to the decision makers in the educational field and suggested more topics for future studies.
KEYWORDS: Flipped Classroom Learning Strategy, Poetry Recitation Skills, Kurdish Literature, Traditional Teaching Method.
* ڤەکولەرێ بەرپرس.
This is an open access under a CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)
