ڕۆلێن واتايیێن ئارگیۆمێنتێن كارى د زمانێ كوردیدا ل دویڤ مۆدێلا (ڤان ڤالین2005ز)ى

(گۆڤه‌را به‌هدینى) وه‌كو نموونه‌

نسرین عبدالله محمد طاهر* و شیرزاد صبرى على

پشكا زمانێ كوردى، كولیژا په‌روه‌ردا بنیات، زانكۆیا دهوك، هه‌رێما كوردستانێ- عیراق.

تاريخ الاستلام: 02/2023           تاريخ القبول: 05/2023    تاريخ النشر: 09/2023  https://doi.org/10.26436/hjuoz.2023.11.3.1189

 پۆخته: ‌

بابه‌تێ ڕۆلێن واتایى ژ بابه‌تێن گرنگێن زمانییه‌، ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ هه‌وڵدانه‌كه‌ بۆ دیاركرنا ئه‌وان ڕۆلێن واتایيێن (ڤان ڤالین)ى يا سالا (2005ز)ێ دیاركرین كو ئه‌ڤ مۆدێله‌ ژ مۆدێلێن ديیێن ڕۆلێن واتایى جودایه‌، چ ژ لایێ هژمارا ڕۆلانڤه‌ یان ژ لایێ ناڤكرنا هه‌ر ڕۆله‌كێ واتایڤه‌. د ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێدا هه‌وڵ هاته‌ دان كو ئه‌ڤ مۆدێله‌ ل سه‌ر زمانێ كوردى، گۆڤه‌را به‌هدینى بهێته‌ په‌یره‌وكرن، هه‌روه‌سا هه‌وڵ هاتیيه‌ دان كو ئارگیۆمێنتێن كارى ل دویڤ بۆچوونا (ڤان ڤالین)ى بهێنه‌ دیاركرن، چونكى ئارگیۆمێنت ڕۆلێن واتایى وه‌ردگرن. گرنگترین پرسیارێن ڤه‌كۆلینێ ئه‌ڤه‌نه‌: چه‌وا ڕۆلێن واتایى ل دویڤ مۆدێلا (ڤان ڤالین)ى يا سالا (2005ز)ێ دهێنه‌ دابه‌شكرن؟ ئه‌رێ كه‌نگى په‌یڤه‌ك د ڕسته‌یێدا دشێت ببیته‌ ئارگیۆمێنت؟ و كه‌نگى دبیته‌ سه‌ربار؟ ل دووماهییێ ژى گرنگترین ئه‌نجامێن ڤه‌كۆلینێ هاتینه‌ دیاركرن، گرنگترین ئه‌نجام ئه‌وبوو ل دویڤ مۆدێلا (ڤان ڤالین)ى يا سالا (2005ز)ێ ڕۆلێن واتایى ل سه‌ر سێ ئاستان دهێنه‌ دابه‌شكرن، هه‌ر ئاسته‌ك لایه‌نه‌كێ ڕۆلێن واتایى ب خۆڤه‌ دگریت، هه‌روه‌سا دشێت چل په‌یوه‌ندیێن بابه‌تى دیاربكه‌ت، ژ لایه‌كێ دیڤه‌ ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ دشێتئارگیۆمێنتان ژ سه‌رباران جودابكه‌ت.

په‌یڤێن سه‌ره‌كى: ڕۆلێن واتایى، ئارگیۆمێنت، سه‌ربار، په‌یوه‌نديیێن بابه‌تى، ڤان ڤالین.


1-پێشه‌كى.

1-1-ناڤونیشانێ ڤه‌كولینێ:

ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ ب ناڤونیشانێ (ڕۆلێن واتايیێن ئارگیۆمێنتێن كارى د زمانێ كوردیدا ل دویڤ مۆدێلا (ڤان ڤالین)ى يا سالا (2005ز)ێ (گۆڤه‌را به‌هدینى) وه‌كو نموونه‌)، تێدا هه‌وڵ هاتییه‌ دان ئه‌و ڕۆلێن واتایى بهێنه‌ دیاركرن ئه‌وێن (ڤان ڤالین)ى ل سالا (2005ز)ێ دیاركرین، كو جودانه‌ ل گه‌ل ئه‌وان ڕۆلێن واتايیێن ژ لایێ زمانڤانێن دیڤه‌ هاتینه‌ دیاركرن و ل سه‌ر زمانێ كوردى (گۆڤه‌را به‌هدینى) هاتینه‌ پراكتیككرن.

1-2- كه‌ره‌سته‌یێ ڤه‌كۆلینێ:

داتا و كه‌ره‌سته‌یێن هاتینه‌ بكارهینان و شرۆڤه‌كرن د ڤه‌كۆلینێدا، ژ گۆڤه‌را به‌هدینیيا زمانێ كوردى هاتینه‌ وه‌رگرتن.

1-3-گرنگى و مفایێ ڤه‌كۆلینێ:

دهێته‌ پێشبینیكرن كو ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ یا جیاوازبیت ژ ڤه‌كۆلینێن پێشتر ئه‌وێن ل سه‌ر ڕۆلێن واتایى هاتینه‌ ئه‌نجامدان، چونكى د ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێدا هه‌وڵ هاتییه‌ دان، ئه‌و ڕۆلێن واتایى بهێنه‌ دیاركرن ئه‌وێن (ڤان ڤالین)ى ل سالا (2005ز)ێ دیاركرین، كو جودانه‌ ل گه‌ل ئه‌وان ڕۆلێن واتايیێن ژ لایێ زمانڤانێن دیڤه‌ هاتینه‌ دیاركرن و مۆدێلا (ڤان ڤالین)ى يا سالا (2005ز)ێ ل سه‌ر زمانێ كوردى (گۆڤه‌را به‌هدینى) هاتییه‌ وه‌رگرتن و په‌یره‌وكرن كو ئه‌ڤ مۆدێله‌ ژ مۆدێلین ديیێن ڕۆلێن واتایى جودایه‌، كو ڕۆلێن واتایى ل سه‌ر سێ ئاستان هاتینه‌ دابه‌شكرن، هه‌ر ئاسته‌ك لایه‌نه‌كێ ڕۆلێن واتایى دیاردكه‌ت، كو پێشتر ئه‌ڤ مۆدێله‌ ل سه‌ر زمانێ كوردى نه‌هاتییه‌ په‌یره‌وكرن.

1-4- دابێشه‌یا ڤه‌كۆلینێ:

دابێشه‌یا ڤه‌كۆلینێ د ئه‌وێ خالێدایه‌ كو زانینا ئارگیۆمێنتان و جوداكرنا ئه‌وان ژ سه‌رباران، بریارێ ل سه‌ر ئه‌وێ چه‌ندێ دده‌ت كا چ په‌یڤ د ڕسته‌یێدا دێ شێت ڕۆلێن واتایى وه‌ربگریت و دیاركرنا هه‌رسێ ئاستێن ڕۆلێن واتايیێن (ڤان ڤالین) ل سالا (2005ز)ێ دیاركرین و پراكتیككرنا ئه‌وان ل سه‌ر زمانێ كوردى؛ هنده‌ك هویركاريیێن نوى په‌یدادكه‌ت كو پێشتر و د مۆدێلێن به‌رێ یێن ڕۆلێن واتایيدا نه‌هاتبوونه‌ دیاركرن.

1-5-ڕێبازا ڤه‌كۆلینێ:

ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ ل دویڤ ڕێبازا وه‌سفى شیكارى هاتییه‌ ئه‌نجامدان و مۆدێلا (ڤان ڤالین)ى يا سالا (2005ز) بۆ ڕولێن واتایى هاتییه‌ بكارهینان.

1-6-پرسیارێن ڤه‌كۆلینێ:

ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ هه‌ولدده‌ت به‌رسڤا ئه‌ڤان پرسیاران بده‌ت:

أ- ئه‌رێ كه‌نگى په‌یڤه‌ك د ڕسته‌یێدا دبیته‌ ئارگیۆمێنت و كه‌نگى دبیته‌ سه‌ربار؟

ب- ئه‌رێ مۆدێلا (ڤان ڤالین)ى یا سالا (2005ز)ێ و دابه‌شكرنا ئه‌وى بۆ ڕۆلێن واتایى ل سه‌ر زمانێ كوردى دهێته‌ په‌یره‌وكرن؟

ج- ئه‌رێ په‌یوه‌ندیێن بابه‌تیێن (ڤان ڤالین)ى ل سالا (2005ز)ێ دیاركرین ل سه‌ر زمانێ كوردى دهێنه‌ په‌یره‌وكرن ؟

1-7-پشكێن ڤه‌كۆلینێ:

ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ ژ بلى پێشه‌كى و ئه‌نجامان ژ دوو پشكان پێكدهێت، پشكا ئێكێ ب ناڤێ په‌یوه‌نديیێن ڕێزمانى و ڕۆلێن واتایيه، تێدا باس ل چه‌مكێ په‌یوه‌نديیێن ڕێزمانى هاتییه‌ كرن و هه‌ر په‌یوه‌ندییه‌ك جودا هاتییه‌ دیاركرن و پاشى چه‌مك و پێناسه‌ و تایبه‌تمه‌ندى و گرنگییا ڕۆلێن واتایى هاتیيه‌ دیاركرن و ل دویڤدا په‌یوه‌ندى د ناڤبه‌را ڕۆلێن واتایى و په‌یوه‌نديیێن ڕێزمانيدا هاتییه‌ دیاركرن، پاشى جوداهى د ناڤبه‌را ئه‌واندا هاتییه‌ دیاركرن، پشكا دوويێ ب ناڤێ ڕۆلێن واتايیێن ئارگیۆمێنتێن كارى ل دویڤ مۆدێلا (ڤان ڤالین 2005ز)يه، ل ده‌ستپێكێ ئارگیۆمێنتێن كارى هاتینه‌ دیاركرن، كا كه‌نگى په‌یڤه‌ك د ڕسته‌یێدا دشێت ببیته‌ ئارگیۆمێنت و كه‌نگى دبیته‌ سه‌ربار، پاشى ڕۆلێن واتایى ل دویڤ مۆدێلا (ڤان ڤالین)ى يا سالا (2005ز)ێ هاتینه‌ دیاركرن و ل سه‌ر زمانێ كوردى (گۆڤه‌را به‌هدینى) هاتییه‌ په‌یره‌وكرن.

2- په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى و ڕۆلێن واتایى

2-1چه‌مكێ په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى

مه‌به‌ست ژ په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییێن مۆڕفۆسینتاكسینه‌ ئه‌وێن گرێداى ئارگیومێنتان، وه‌كو بكه‌رى یان به‌ركارى. هنده‌ك زاراڤێن دى ژى، وه‌كو: (ئه‌ركێن ڕێزمانى) یان (ڕۆلێن ڕێزمانى) بۆ دهێنه‌ بكارهینان كو هه‌مى ئاماژه‌یێ دده‌نه چاوانییا پێكڤه‌ گرێدانا ئارگیۆمێنتێن ڕسته‌یێ ژ لایێ ئه‌ركێن ئه‌وان یێن ڕێزمانیڤه‌‌، وه‌كو بكه‌ر یان به‌ركار(Bickel,B,2007:1).

په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى (بكه‌ر، به‌ركار و به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆ) ب خۆڤه‌ دگرن، ئه‌ڤان هه‌رسێ په‌یوه‌ندییان‌ ڕۆله‌كێ گرنگ د ڕێزمانا كه‌ڤندا هه‌بوویه‌، هه‌روه‌سا ڕۆله‌كێ گرنگ د ڕێزمانا نوی ژیدا دگێڕن، ئه‌گه‌ر ژى بۆ هندێ دزڤریت كو گه‌له‌ك دیارده‌یێن مۆرفۆسینتاكسى گرێداى ئه‌ڤان هه‌رسێ په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانینه‌، له‌ورا ئه‌ڤ چه‌مكه‌ بۆ زانین و وه‌سفكرن و شرۆڤه‌كرنا ئه‌ڤان دیارده‌یان دگرنگن (Van Valin,JR.R.D. (A), 2001:21).

بۆ نموونه‌ سه‌باره‌ت دیارده‌یا ڕێككه‌ڤتنێ ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى ئه‌ڤان ڕسته‌یان بكه‌ین، چاوا دێ زانین كیژ گرێیا ناڤى (بكه‌ر یان به‌ركار) ل گه‌ل كارى ڕێكدكه‌ڤیت:

(1) ئه‌وان هۆزانه‌ك خواند/*خواندن.

(2)ئه‌وى دوو هۆزان *خواند/خواندن.

هه‌ر دوو ڕسته‌یێن ناڤبڕى ژ (بكه‌ر، به‌ركار و كار)ى پێكدهێن، د ڕسته‌یا ئێكێدا بكه‌ر كۆمه‌ و به‌ركار تاكه‌، گونجاى نینه‌، ئه‌گه‌ر بهێته‌ گوتن (*ئه‌وان هۆزانه‌ك خواندن)، به‌لكو پێدڤییه‌ بهێته ‌گوتن (ئه‌وان هۆزانه‌ك خواند)، ئانكو پێدڤییه‌ مۆڕفیما ڕێككه‌ڤتنێ بۆ كه‌سێ سێیێ كت (Ø) ل گه‌ل كارى بكاربهێت. هه‌روه‌سا د ڕسته‌یا دوويێدا كو بكه‌ر تاكه‌ و به‌ركار كۆمه‌، یا گونجاى نینه‌ بهێته‌ گوتن (*ئه‌وى دوو هۆزان خواند)، به‌لكو پێدڤییه‌ بهێته ‌گوتن (ئه‌وى دوو هۆزان خواندن)، ئانكو پێدڤییه‌ مۆڕفیما ڕێككه‌ڤتنێ بۆ كه‌سێ سێیێ كۆم (ن) ل گه‌ل كارى بهێت، ئه‌ڤه‌ ئه‌وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت كو ڕێككه‌ڤتن د ڕسته‌یێن ناڤبڕیدا د ناڤبه‌را بكه‌ر و كاریدا نینه‌، به‌لكو د ناڤبه‌را به‌ركارى و كاریدایه‌.

 په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى ئه‌ڤه‌نه‌: (بكه‌ر، به‌ركار و به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆ).

2-1-1-بكه‌ر (subject):

ڕه‌گه‌زه‌كێ سه‌ره‌كییه‌ د پێكهاته‌یا ڕسته‌یێ یان گرێیێدا. وه‌كو ئه‌نجامده‌رێ كارى دهێته‌ هژمارتن (Crystal,D,1992:372)، ئانكو ئه‌وه‌ ئه‌وێ ب كارى ڕادبیت (Halliday,M.A.K,2014:78). وه‌كو:

(3) زاروكى یارى شكاند.

(4) سه‌فینى باخچه‌ ئاڤدا.

بكه‌ر د سیمانتیكێدا دشێت هنده‌ك ڕۆلێن واتایى وه‌ربگریت، وه‌كو: (كارا، سوودمه‌ند، تاقیكه‌ر، ئامیر..) (عبدالواحد مشیر دزه‌یى، 2015، 101-102)، وه‌كو:

(5) پلنگ نێچیرێن خۆ ب شه‌ڤێ دگریت.

     كارا

(6) ده‌رگه‌هـ هاته‌ شكاندن.

     كارتيَكرى

(7) كوردان نه‌خۆشى ديتن.

     تاقیكه‌ر

2-1-1-2-به‌ركار:

ئه‌و كه‌ره‌سته‌یه‌ یێ ڤ به‌ر كارى دكه‌ڤه‌ و ته‌نێ ل گه‌ل كارێ تێپه‌ر دهێ (بائیز عومه‌ر ئه‌حمه‌د،2020، 123) . وه‌كو:

(8) قوتابى ئه‌زموون پاشئێخست.

(9) نه‌وزادى ترومبێل هاژۆت.

 د سیمانتیكێدا به‌ركار دشێت گه‌له‌ك ڕۆلێن وه‌كو: (كارتێكرى، ئارمانج...هتد) وه‌ربگریت ( Brawn,K and Miller,J,1996:410). وه‌كو:

(10) زارۆكى یارى كرن.

(11) پشیكێ مشكه‌ك گرت.

د ڕسته‌یا (10)دا په‌یڤا (یارى) به‌ركارێ ڕستێیه‌ و كارى كارتێكرن ل سه‌ر كرییه‌، له‌وڕا ڕۆلێ (كارتێكرى) وه‌ردگریت، په‌یڤا (مشكه‌ك) د ڕسته‌یا (11)دا (كارتێكرى)ه‌، هه‌روه‌سا ڕۆلێ (ئارمانج)ێ ژى وه‌ردگریت.

2-1-1-3-به‌ركارێ نه‌راسته‌وخۆ:

ئه‌و گرێیا ناڤییه،‌ ئه‌وا دهێته‌ حوكمكرن یانژى پشتى ئامرازێ په‌یوه‌ندى دهێت ( Brawn,K and Miller,J,1996:410). و دبیته‌ به‌رسڤا پرسیارا (ئامراز+چ/كێ)، وه‌كو:

(12)      نه‌وزادى ترۆمبێل ژ برایێ خۆ كڕى.

به‌ركارێ نه‌راسته‌وخۆ ژ لایێ واتاسازیێڤه‌ دشێت ڕۆلێن واتاییێن (وه‌رگر، ئارمانج...هتد) وه‌ربگریت، وه‌كو:

(13)      من ترۆمبێل ژ برایێ خۆ كڕى.

(14)      پێشمه‌رگه‌ بۆ ئازاديیێ خه‌باتێ دكه‌ت.

د ڕسته‌یا (13)دا (برایێ خۆ) ڕۆلێ واتاییێ (وه‌رگر)ى وه‌ردگریت، د ڕسته‌یا (14)دا (ئازاديیێ) ڕۆلێ واتايیێ (ئارمانج) وه‌ردگریت.

2-2- چه‌مكێ ڕۆلێن واتایى

گه‌له‌ك زاراڤ بۆ ڕۆلێن واتایى ژ لایێ زمانڤانانڤه‌ هاتینه‌ بكارهینان. د زمانێ كوردیدا زاراڤێن (ڕۆلێن واتایى، ڕۆلێن ته‌وه‌رى، سێتا ڕۆل) هاتینه‌ بكارهینان. د زمانێ ئینگلیزیدا زاراڤێن (thematic roles,participant roles,case roles, deep cases,functional roles) دهێنه‌ بكارهینان (Cruse,A,2006:68). هه‌روه‌سا (semantic roles, theta role, θ-role, thematic relations, cases) بكاردهێن.

هه‌روه‌سا ب ڕۆلێن بابه‌تى یان په‌یوه‌ندیێن بابه‌تى ژى دهێنه‌ ناڤكرن، چونكى ئاماژێ ب ئه‌وان ڕۆلان دده‌ن ئه‌وێن ئارگیۆمێنت ب ڕێكا كارى وه‌ردگرن. زاراڤێ (ڕۆلێن سێتا) یان (θ-role) ژى بۆ ڕۆلێن بابه‌تى بكاردهێت، چونكى (θ) هێمایێ گریكییه كو ب (سێتا) دهێته‌ گوتن، كو د ئه‌لفابێتا گریكیدا هه‌یه‌‌ (Zimmermann,T.E and Sternefeld,W,2013:79)  و دكه‌ڤیته‌ به‌رامبه‌رى ده‌نگێ /th/.

مه‌به‌ست ژ ڕۆلێن واتایى ئه‌و ڕێكن كو دبنه‌ ئه‌گه‌رێ گرێدانا ناڤى ب كاریڤه‌ (Cruse,A,2006:68)، هزرا ئه‌وێ ئه‌وه‌ كو هه‌ر پێكهاته‌یه‌كا پشكداريیێ د ڕویدانه‌كێدا دكه‌ت، پێدڤییه‌ ڕۆڵه‌كێ ده‌ستنیشانكرى د ئه‌وێ ڕویدانێدا وه‌ربگریت (Trask,R.L,1999:178). بۆ نموونه‌:

(15)      كرێكارى دیوار ب قه‌زمه‌ى شكاند.

په‌یڤا (كرێكار) ل ئه‌ڤێرێ ڕۆلێ ئه‌وێ كارایه‌ كو ئه‌و كه‌سه‌ یێ ب كارى ڕابووى، (دیوار) ڕۆلێ ئه‌وێ كارتێكرییه،‌ كو ئه‌و تشته‌ كو كار ب سه‌رى هاتییه‌، (قه‌زمه‌) ڕۆلێ ئه‌وێ ئاميره‌ كو بۆ ئه‌نجامدانا كارێ شكاندنا دیوارى هاتییه‌ بكارهینان.

 (عه‌بدولره‌حمان ته‌عمه‌) وه‌كو (ڕۆلێن ته‌وه‌رى) دیاردكه‌ت كو بكه‌ر ل گه‌ل پێكهاته‌یێن ديیێن ڕسته‌یێ ژ لایێ واتایێڤه‌ ب گه‌له‌ك ڕێكان دهێنه‌ گرێدان و ئه‌ڤ په‌یوه‌ندییه‌ ب واتايا كاریڤه‌ گرێدایه‌ (عبدالرحمن طعمة‌، 2020، ل69). وه‌كو:  ئەڤێرێ

(16)      دایكێ زارۆكێ خۆ هنارته‌ باخچه‌ى.

كارێ ڕسته‌یێ ل ئه‌ڤێرێ (هنارت)ه‌، كو ئه‌وێ چه‌ندێ دخوازیت كو د ڕسته‌یێدا سێ ڕۆلێن واتایى  (ته‌وه‌رى) وه‌ربگریت، ئێك ئه‌و كه‌سه‌ یێ ب كارێ هنارتنێ ڕابووى كو دبیته‌ (كارا) و ئه‌و كه‌س یان تشتێ دهێته‌ هنارتن كو دبیته‌ (كارتێكرى) ئه‌وژى (زارۆك)ه‌ و (ئارمانج) كو ئه‌و جهه‌ كو بۆ دهێته‌ هنارتن ئه‌وژى (باخچه‌)یه‌.

(فرومكین و هه‌ڤاڵێن ئه‌وى) وه‌كو ڕۆلێن بابه‌تى (Thematic roles) پێناسه‌دكه‌ن كو ئه‌وژى: ئارگیۆمێنتێن وه‌كو (بكه‌ر و به‌ركار)ى ژ لایێ واتایێڤه‌ ب كاریڤه‌ دهێنه‌ گرێدان كو ئه‌و په‌یوه‌ندى گرێداى واتایا كارییه‌ (Fromkin,V. and ect,2011:165).

(جێفرى بوول) وه‌كو (سێتا ڕۆل) پێناسه‌دكه‌ت كو مه‌به‌ست ژێ ئه‌و ڕۆلێ واتاییه‌، ئه‌وێ ئارگیۆمینته‌ك د ناڤ ڕویدانێدا وه‌ردگریت، وه‌كو كارا، یان وه‌رگر، یان ئامير یان سوودمه‌ند...هتد (جیفرى بوول، 2009، 181).

هه‌روه‌سا (دێڤید كریستال) ڕۆلێن واتایى ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى پێناسه‌دكه‌ت: زاراڤه‌كه‌ د سینتاكس و سیمانتیكێدا بكاردهێت بۆ ئاماژه‌كرن ب ئه‌وان ڕێكان كو پریدیكه‌یتى ب ئارگیومێنێن ئه‌ویڤه‌ گریدده‌ت (Crystal,D,2008:428).

2-3-تایبه‌تمه‌ندییێن ڕۆلێن واتایى:

ڕۆلێن واتایى چه‌ند تایبه‌تمه‌ندیيه‌ك هه‌نه‌، ئه‌ڤێن ل خوارێ هنده‌ك ژ ئه‌وان تایبه‌تمه‌ندییانه‌:

1. ڕۆلێن واتایى لایه‌نه‌كێ گرێداى ب واتایێن په‌یڤانڤه‌ نینه‌ (Katamba,F,1993:257)، ئانكو هنده‌ك جاران دێ بینین كو په‌یڤه‌ك د دوو ڕسته‌یاندا دووباره‌دبیت كو هه‌مان واتا هه‌نه‌، به‌لێ هه‌ر جارێ ڕۆله‌كێ واتاییێ جودا وه‌ردگریت. وه‌كو:

(17) مامۆستاى قوتابى دیت.

(18) قوتابى مامۆستا دیت.

د هه‌ردوو ڕسته‌یاندا هه‌مان په‌یڤ دووباره‌بووینه‌، به‌لێ ڕۆلێ واتاییێ (مامۆستا) د ڕسته‌یا (17)دا  (كارا)یه‌ و ڕۆلێ واتاییێ ئه‌وێ د ڕسته‌یا (18)دا  (كارتێكرى)یه‌، هه‌روه‌سا ڕۆلێ واتاییێ (قوتابى) د ڕسته‌یا (17)دا (كارتێكرى)یه‌ و د ڕسته‌یا (18)دا (كارا)یه‌. ئانكو ڕۆلێن واتایێن هه‌ردوو ڕسته‌یان یێن جودانه‌، چونكى ئارگیۆمێنتێن كارى یێن جودانه‌.

2. ده‌ركه‌ڤتنا ڕۆلێن واتایى پتریيا جاران گرێداى واتايا كارینه‌. بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر كاره‌كى سیمایێ لڤینێ تێدابوو كو واتایه‌كا گوهۆڕینا جهى یان گوهوڕینا هه‌بوونێ بده‌ت، ل ئه‌وى ده‌مى ئه‌ڤ سیمایێ لڤینێ دێ ب تنێ ب هنده‌ك ڕۆلێن ته‌وه‌ریێن وه‌كو (كارا)، (ژێده‌ر) و (ئارمانج)ى هێته‌ گرێدان (عبدالرحمن طعمة،2020، 70). وه‌كو:

(19) ئازاد چوو. (كارا)

(20) ئازاد چوو مالێ. (ئارمانج)

(21) ئازاد ژ زانكۆیێ چوو مالێ. (ژێده‌ر)

3. ده‌ستنیشانكرنا ڕۆلێن واتایى گرێداى پێكهاتا ڕێزمانییه‌ (عبدالرحمن طعمة،2020، 70). وه‌كو:

(22) دایكێ زارۆكێ خۆ هنارته‌ باخچه‌ى.

ڕۆلێ كاراى بۆ بكه‌رى (دایكێ) دهێته‌ دان و ڕۆلێ كارتێكرى بو به‌ركارى (زارۆكێ خۆ) دهێته ‌دان و ئارمانج بۆ به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆ یان هه‌ڤالكارێ جهى (ـه‌+باخچه‌ى) دهێته‌ دان، ئانكو ڕۆلێن واتایى ب شێوه‌كێ هه‌ره‌مه‌كى بۆ پێكهاتێن ڕسته‌یێ ناهێنه‌ دان، به‌لكو په‌یوه‌ندییه‌ك د ناڤبه‌را واتايا كارى و پێكهاتا ڕێزمانییا پێكهاتێن ڕسته‌یێدا هه‌یه‌ (عبدالرحمن طعمة،2020، 70).

4. ڕۆلێن واتایى ناهێنه‌ گوهۆڕین ئه‌گه‌ر ڕسته‌ سه‌ر و ژ نوى هاته‌ دارژتن (عبدالرحمن طعمة،2020، 71)، وه‌كو:

(23) باخچه‌ڤانى دار چاندن.

(24) دار هاتنه‌ چاندن ژ لایێ باخچه‌ڤانیڤه‌.

د ڕسته‌یا (23)دا باخچه‌ڤان (كارا)یه‌ و دار (كارتێكرى)یه‌ و د ڕسته‌یا (24)دا (دار) هه‌ر (كارتێكرى)یه‌ و باخچه‌ڤان هه‌ر (كارا)یه‌، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌ركێن ئه‌وان یێن ڕێزمانى هاتینه‌ گوهۆڕین ژى، چونكى باخچه‌ڤان د ڕسته‌یا (23)دا بكه‌ره‌ و د ڕسته‌یا (24)دا به‌ركارێ نه‌راسته‌وخۆیه‌، هه‌روه‌سا (دار) د ڕسته‌یا (23)دا به‌ركاره‌ و د ڕسته‌یا (24)دا جێگرێ بكه‌رییه‌، به‌لێ چونكى هه‌مان ڕسته‌یه‌ كو ب دوو شێوازان هاتییه‌ دارژتن، له‌ورا ڕۆلێن واتایى وه‌كو خۆ ماینه‌.

2-4-گرنگییا ڕۆلێن واتایى:

ڕۆلێن واتایى ژبۆ وه‌سفكرنا په‌یوه‌ندییا د ناڤبه‌را واتا و ڕێزمانێدا دهێنه‌ بكارهینان (Murphy,M.L and Koskela,A,2010:150). هه‌ر ڕسته‌یه‌كا هه‌بیت، پێدڤییه‌ ژ لایێ پێكهاتا ڕێزمانیڤه‌ يا دروستبیت، هه‌روه‌سا لایه‌نێ واتاییێ ئه‌وێ یێ په‌سه‌ندبیت، ڕۆلێن واتایى ژى گرنگییه‌كا زۆر د ئه‌ڤى بواریدا هه‌یه‌. ڕسته‌یه‌كا وه‌كو:

(25)*دیوارى هۆزان خواند.

د ڕسته‌یا ل سه‌ریدا داكو واتایا ئه‌وێ یا په‌سه‌ندبیت، پێدڤییه‌ ئه‌و كه‌سێ ب كارێ خواندنا هۆزانێ ڕادبیت؛ ڕۆلێ ( كارا)ى وه‌ربگریت، په‌یڤا (دیوار) د ڕسته‌یێدا كه‌سه‌ك نینه‌ كو كاره‌ك ئه‌نجامدابیت، له‌ورا د شیاندا نینه‌ (دیوار) وه‌كو كاراى بهێته‌ بكارهینان.

ڕۆلێن واتایى مفایێ خۆ د گه‌له‌ك بواراندا هه‌یه‌. د نموونه‌یا ل خوارێدا هاریكاریێ بۆ دیاركرنا په‌یوه‌ندییێن واتایى د ناڤبه‌را كارێ (ڤه‌كر)دا دكه‌ن. ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى:

(26)      كلیلێ ده‌رگه‌هـ ڤه‌كر.

(27)      زارۆكى ده‌رگه‌هـ ڤه‌كر.

(28)      زارۆكى ده‌رگه‌هـ ب كلیلێ ڤه‌كر. (LÖbner,S,2002:112)

كارێ ڕسته‌یا (26) دوو ئارگیۆمێنت وه‌رگرتینه‌، كو ستركچه‌رێ ئه‌وان (ئامێر(كلیلێ) ˃بابه‌ت (ده‌رگه‌هـ)˂)، ستركچه‌رێ ئارگیومێنتێن كارێ ڕسته‌یا (27) (كارا (زارۆكى)˃بابه‌ت (ده‌رگه‌هـ)˂)، ل ئه‌ڤێرێ ستركچه‌رێ ئارگیومێنتێن كارێ ڕسته‌یا (28) (كارا (زارۆكى) ˃بابه‌ت (ده‌رگه‌ه)+ئامێر (ب كلیلێ)˂)، ئانكو كارێ (ڤه‌كر) دشێت سێ ئارگیومێنتان وه‌ربگریت.

2-5-په‌یوه‌ندى د ناڤبه‌را ڕۆلێن واتایى و په‌یوه‌نديیێن ڕێزمانیدا:

ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى په‌یوه‌ندیيا د ناڤبه‌را ڕۆلێن واتایى و په‌یوه‌ندیێن ڕێزمانیدا بهێته ‌كرن؛ دێ هێته‌ دیتن كو هه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كا ڕێزمانی گرێداى هنده‌ك ڕۆلێن واتاییه‌، ئانكو هه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كا ڕێزمانى د شیاندایه‌ چه‌ند ڕۆلێن واتایى وه‌ربگریت، ئانكو ب تنێ گرێداى ب ئێك ڕۆلێ واتاییڤه نینه‌‌، ب واتایه‌كا دى په‌یوه‌نديیێن ڕێزمانى وه‌كو بكه‌ر و به‌ركار گرێداى ڕۆلێن واتایى وه‌كو كارا و كارتێكرى نینن (Van Valin,JR.R.D.(A), 2001:23)، ئانكو هه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كا ڕێزمانى دشێت پتر ژ ڕۆله‌كێ واتایى وه‌ربگریت، بۆ نموونه‌ (بكه‌ر) وه‌كو په‌یوه‌ندییه‌كا ڕێزمانى ب تنێ گرێداى ئێك ڕۆلێ واتایى نینه‌. وه‌كو (كارا)، به‌لكو دشێت ئه‌ڤان ڕۆلێن واتایى وه‌ربگریت:

(29)      دلدارى سێڤ خوار. (كارا)  

(30)      زارۆك نساخبوو. (كارتێكرى)

  (31)    فه‌رمانبه‌رى پوسته‌ وه‌رگرت. (وه‌رگر)

  (32)    قوتابییان ڕویدان دیت. (تاقیكه‌ر)

      د ڕسته‌یێن بووريدا هه‌ر ئێك ژ په‌یڤێن (دلدار، زارۆك، فه‌رمانبه‌ر، قوتابييان) بكه‌رن، به‌لێ هه‌ر جاره‌كێ شیاینه‌ ڕۆله‌كێ واتایى یێ جودا وه‌ربگرن، هه‌روه‌سا د ڕسته‌یا (31) كو بكه‌رێ (فه‌رمانبه‌ر) ڕۆلێ واتایيێ (وه‌رگر) وه‌رگرتییه‌، مه‌رج نینه‌ هه‌مى ده‌مان (وه‌رگر) بكه‌ربیت . وه‌كو:

(33)      شرینێ كراسێ خو دا نارینێ.

(نارین) د ڕسته‌یا ناڤبڕیدا (وه‌رگر)ه‌، به‌لێ وه‌كو په‌یوه‌ندییه‌كا ڕێزمانى (بكه‌ر)نینه‌، به‌لكو به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆیه‌.

هه‌روه‌سا (به‌ركار) وه‌كو په‌یوه‌ندییه‌كا ڕێزمانى دشێت ئه‌ڤان ڕۆلێن واتایى وه‌ربگریت: (تاقیكه‌ر، جهـ، كارتێكرى، بابه‌ت). وه‌كو د ئه‌ڤان ڕسته‌یاندا دیاردبیت:

(33)      رویدانێ زارۆك مه‌نده‌هوشكرن. (تاقیكه‌ر)         

(34)      ئه‌وان سه‌یرانگه‌هـ  پاقژكر. (جهـ)                

(35)      نێچیرڤانى غه‌زاله‌ك گرت. (كارتێكرى)             

(36)      ئازادى په‌رتووكا خۆ دا شێروانى. (بابه‌ت)              

د ڕسته‌یێن بووريدا په‌یڤێن (زارۆك، سه‌یرانگه‌هـ، غه‌زاله‌ك، په‌رتووكا خۆ) هه‌مى دبنه‌ به‌ركار، ئانكو هه‌مییان ئێك په‌یوه‌ندییا ڕێزمانى هه‌یه‌، به‌لێ هه‌ر ئێكى ژ ئه‌وان ڕۆله‌كێ واتاییێ جودا هه‌یه‌. هه‌روه‌سا ڕسته‌یێن:

(37)      شرینێ كراسه‌ك ژ نه‌رمینێ كڕى. (ژێده‌ر)                       

(38)      زاناى گول بۆ شرینێ كڕین. (سوودمه‌ند)                   

په‌یڤێن (نه‌رمین، شرین) هه‌مان په‌یوه‌ندییا ڕێزمانى هه‌يه‌، ئه‌وژى (به‌ركارێ نه‌راسته‌وخۆ)يه‌، به‌لێ هه‌ر ئێكى ژ ئه‌وان ڕۆله‌كێ واتایيێ جودا هه‌یه‌ كو ل سه‌رى هاتییه‌ دیاركرن.

2-6-جوداهى د ناڤبه‌را ڕۆلێن واتایى و په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانیدا:

د شیاندایه‌ سێ خالێن جودا د ناڤبه‌را په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى و ڕۆلێن واتاییدا بهێنه‌ دیاركرن، ب ئه‌ڤى ڕه‌نگێ ل خوارێ دیاركرى:

1.تایبه‌ته‌ ب سروشتێ پیكهاتا ئه‌وانڤه‌: په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى ڕه‌نگڤه‌دانا ئه‌وان په‌یوه‌ندییان دكه‌ن كو بنیاتێ گرێیێ پێكدهینن، به‌لێ ڕۆلێن واتایى ڕه‌نگڤه‌دانا واتایێ دكه‌ن (Hudson,G, 2000: 278)، وه‌كو:

(39)      ده‌وله‌مه‌ندى خانی بۆ هه‌ژاره‌كى ئاڤاكر.

گرێیێن ئه‌ڤێ ڕسته‌یێ كو بریتینه‌ ژ: (ده‌وله‌مه‌ند) بكه‌ره‌ كو ڕاسته‌وخۆ ل ده‌ستپێكێ هاتییه‌، د دویڤدا به‌ركار و پاشى به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆ و پاشى كار كو هه‌ر ئێك ژ ئه‌وان ئه‌ركه‌ك و جهه‌كێ تایبه‌ت د ڕسته‌یێدا وه‌ردگریت و ڕسته‌یه‌كا پێكڤه‌گرێداى دروستدكه‌ت، به‌لێ ژ لایێ ڕۆلێن واتاییڤه‌، چونكى (ده‌وله‌مه‌ند) ئه‌و كه‌سه‌ كو سامانه‌ك هه‌یه‌ و ب كارێ ئاڤاكرنێ ڕابوویه‌، دێ بیته‌ (كارا) و چونكى (خانى) ئه‌و تشته‌ كو ژ ئه‌نجامێ لڤینه‌كێ یان گوهۆڕینه‌كێ په‌یدابوویه‌، دێ بیته‌ (بابه‌ت) و (هه‌ژار) دێ بیته‌ (مفاكه‌ر) چونكى ئه‌و كه‌سه‌ كو ئه‌ڤ لڤینه‌ یان چالاكییه‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندییا ئه‌وى په‌یدابوویه‌.

2. ڕۆلێن واتایى وه‌كو خۆ دمینن، ده‌مێ ڕسته‌ سه‌روژنوى دهێته‌ دارژتن، ئه‌گه‌ر هه‌ردوو ڕسته‌یان هه‌مان واتا هه‌بیت، به‌لێ په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى بهێنه‌ گوهۆڕین (Hudson,G, 2000: 277)، وه‌كو:

(40) نێچیرڤانى كه‌وه‌ك گرت.

   كارا     كارتێكرى

  بكه‌ر      به‌ركار

(41) كه‌وه‌ك هاته‌ گرتن ژ لایێ نێچیرڤانیڤه‌.

  كارتێكرى                            كارا

   بكه‌ر                          به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆ

3. به‌رۆڤاژى ڕۆلێن واتایى، په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى تایبه‌تمه‌ندییێن ڕێكخستنێ ژبۆ ڕێزبوونا په‌یڤان ل دویڤ ڕێزمانا هه‌ر زمانه‌كى هه‌یه‌ (Hudson,G, 2000: 277)، وه‌كو د ڕسته‌یا زمانێ كوردیدا كو پێدڤییه‌ بكه‌ر ل ده‌ستپێكا ڕسته‌یێ بهێت، پاشى به‌كار و نابیت بكه‌ر بچیته‌ دووماهییا ڕسته‌یێ، به‌لێ ڕۆلێن واتایى (بۆ نموونه‌ كارا) كو گه‌له‌ك جاران دبیته‌ بكه‌ر، ڕه‌نگه‌ بچیته‌ دووماهییا ڕسته‌یێ، وه‌كو:

(42) قوتابخانه‌ هاته‌ پاقژكرن ژ لایێ كومپانیێڤه‌.

                                        كارا

3- ڕۆلێن واتايیێن ئارگیۆمێنتێن كارى ل دویڤ مۆدێلا (ڤان ڤالین 2005ز)

3-1- ئارگیۆمێنتێن كارى

ئارگیۆمێنت دهێته‌ پێناسه‌كرن وه‌كو ئێك ژ پێكهێنێن (مه‌سه‌له‌)یێ كو (مه‌سه‌له‌) زاراڤه‌كه‌ ده‌ربڕینێ ژ ناڤه‌ڕۆكا  واتاییا ڕسته‌یێ دكه‌ت، ئانكو مه‌به‌ست ژێ پشكدارێن ڕویدانێنه‌ كو ڕسته‌ باس لێدكه‌ت. مه‌سه‌له‌ ژ (پریدیكه‌یت)ه‌كى پێكدهێت كو مه‌به‌ست ژێ ڕویدانه‌ یان كاره‌،  ل گه‌ل (ئارگیۆمێنت)ان كو هژمارا ئه‌وان ل دویڤ پریدیكه‌یتى دهێنه‌ گوهۆڕین (جیفرى پول،2009: 651). هنده‌ك پریدیكه‌یت هه‌نه‌، ئێك ئارگیۆمێنتى وه‌ردگرن و هنده‌ك دوو ئارگیۆمێنتان وه‌ردگرن و هنده‌ك سێ ئارگیۆمێنتان وه‌ردگرن (Cruse,A,2006:143). وه‌كو:

(43)      مامۆستا چوو. (ئێك ئارگیۆمێنت)

(44)      زارۆكى سێڤه‌ك خوار. (دوو ئارگیۆمێنت)

(45)      من په‌رتووك دانا سه‌رپه‌نجه‌ره‌یێ. (سێ ئارگیۆمێنت)

ده‌ستنیشانكرنا هژمارا ئارگیۆمێنتان ب پتر ژ ڕێكه‌كێ د ژێده‌راندا هاتییه‌ باسكرن، ئێك ژ ئه‌وان: ڕێكا ڕاسته‌وخۆیه‌ ئه‌وژى ئه‌گه‌ر كار تێپه‌ر یان تێنه‌په‌ر بوو (LÖbner,S,2002:105). ئانكو ئه‌گه‌ر كار تێنه‌په‌ڕبوو ئێك ئارگیۆمێنتى وه‌ردگریت و ئه‌گه‌ر تێپه‌ڕ بوو دوو ئارگیۆمێنتان وه‌ردگریت. وه‌كو:

(46)      مامۆستا هات. (تێنه‌په‌ر)ه‌، ئێك ئارگیۆمێنت وه‌رگرتییه‌.

(47)      مامۆستاى قوتابى خه‌لاتكر. (تێپه‌ر)ه‌، دوو ئارگیۆمێنت وه‌رگرتینه‌.

به‌لێ هنده‌ك كێماسى د ئه‌ڤێ ڕیكێدا هه‌نه، چونكى هنده‌ك جاران ل گه‌ل كارێ تێنه‌په‌ڕ پتر ژ ئارگیۆمێنته‌كى دهێت هه‌روه‌سا ل گه‌ل كارێ (دا) ژى سێ ئارگیۆمێنت دهێن، وه‌كو:

(48) یاریكه‌ر گه‌هشتنه‌ یاریگه‌هێ.

(49) زارۆكى سێڤا خۆ دا دایكا خۆ.

 (ڤیان ابراهیم على) سێ جۆرێن كاران ل دویف هژمارا ئارگیۆمێنتان ده‌ستنیشاندكه‌ت. ئه‌وژى ئه‌ڤه‌نه‌:

1. كارێن ئێك ئارگیۆمێنتى.

2. كارێن دوو ئارگیۆمێنتى.

3. كارێن سێ ئارگیۆمێنتى (ڤیان ابراهیم على،2021: 80).

ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى بۆچوونا (ڤان ڤالین)ى بكه‌ین، دێبینین كو ئه‌و ب شێوه‌یه‌كێ جودا ژ بوچوونا ناڤبڕى باس ل ئارگیۆمێنتان دكه‌ت، (ڤان ڤالین) دیاردكه‌ت كو ئارگیۆمێنتێن ڕسته‌یێ هه‌ردوو لایه‌نێن (سینتاكسى و سیمانتیكى) ڤه‌دگریت، له‌وڕا ب دیتنا ئه‌وى باشتره‌ هه‌ڤچه‌شنییا سینتاكسى (syntactic valence) بهێته‌ زانین (ئانكو كا چه‌ند پشكداران وه‌دگریت؟)، هه‌روه‌سا هه‌ڤچه‌شنییا سیمانتیكییا (semantic valence) كارى ژى بهێته‌ زانین، ئانكو هژمارا ڕۆلێن واتاییێن ئه‌وان پشكداران ژى بهێنه‌ زانین كو دبێژنێ ستره‌كچه‌رێ ئارگیۆمێنتێ (Argument Structure) و مه‌رج نینه‌ هه‌ردوو وه‌كهه‌ڤ بن (Van Vallin,R.D.JR. (A), 2001:92). (ڤان ڤالین) نموونه‌یه‌كێ ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى دیاردكه‌ت:


 

كار

هه‌ڤچه‌شنییا سیمانتیكى

هه‌ڤچه‌شنییا سینتاكسى

لێكر

0

1

مر

1

1

شكاند

2

2

خوار

2

1 یان 2

دانا

3

3

دا

3

2 یان 3

(Van Vallin,R.D.JR. (A), 2001: 93(


ئه‌گه‌ر كارێن ڕسته‌یێن ل خوارێ شرۆڤه‌بكه‌ین:

كارێن تایبه‌ت ب كه‌ش و هه‌وایڤه‌ وه‌كو (لێكر). وه‌كو:

(50) به‌فرێ لێكر.

(51) بارانێ لێكر.

ل دویف خشته‌یێ دیاركرى، (ڤان ڤالین) دیاردكه‌ت كو كارێن تایبه‌ت ب كه‌ش و هه‌وایڤه‌ وه‌كو (لێكر) چ ئارگیۆمێنتێن سیمانتیكى وه‌رناگریت، چونكى هه‌ر ڕسته‌یه‌ك هندى یا ساده‌بیت، پێدڤییه‌ بكه‌ر تێدا هه‌بیت ل ئه‌ڤێرێ بكه‌ر یێ ڕاسته‌قینه‌یى نینه‌، له‌وڕا هه‌ڤچه‌شنییا سیمانتیكى (0)ه‌، به‌لێ هه‌ڤچه‌شنییا سینتاكسى (1)ه‌. (Van Vallin,R.D.JR. (A), 2001: 92-93)

كارێ (خوار) دوو ئارگیۆمێنتێن واتایى هه‌نه‌، به‌لێ ئێك یان دوو ئارگیۆمێنتێن سینتاكسى هه‌نه‌، چونكى هنده‌ك جاران وه‌كو د ڕسته‌یا (53)دا ب تنێ ئێك دهێته‌ گوتن. ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى:

(52)      زارۆك خوارنێ دخۆت.

         بكه‌ر  به‌ركار           ئارگیۆمێنتێن سینتاكسى

        كارا   كارتێكرى       ئارگیۆمێنتێن واتایى

(53) زارۆك یێ دخۆت.

       بكه‌ر                     ئارگیۆمێنتێن سینتاكسى

       كارا                      ئارگیۆمێنتێن واتایى

كارێ (دا) هه‌ڤچه‌شنییا سیمانتیكییا ئه‌وى (3)ه‌، به‌لێ هه‌ڤچه‌شنییا سینتاكسییا ئه‌وى (2) یان (3)ه‌. وه‌كو:

(54) ئه‌وى دیارى دا ئازادی.

      بكه‌ر  به‌ركار  به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆ    ئارگیۆمێنتێن سینتاكسى

      كارا    بابه‌ت    وه‌رگر                    ئارگیۆمێنتێن واتایى

(55) ئه‌وى دیارى دا.

       بكه‌ر  به‌ركار                         ئارگیۆمێنتێن سینتاكسى

       كارا   بابه‌ت                          ئارگیۆمێنتێن واتایى

ژبه‌ر ئه‌وێ جوداهییا د ناڤبه‌را هه‌ڤچه‌شنییا سیمانتیكى و هه‌ڤچه‌شنییا سینتاكسیدا، پێدڤییه‌ باس ل ئارگیۆمێنتێن سینتاكسى یێن (خورتى) و (هه‌لبژارده‌یى) بكه‌ین. ئارگیۆمێنت هه‌مى ده‌مان خورتینه‌، به‌لێ سه‌ربار هه‌لبژارده‌یینه‌، ژبلى هنده‌ك جاران ئه‌گه‌ر (بكه‌ر) د ته‌كنیكا بكه‌رنه‌دیاریدا نه‌هێته‌ لادان، دێ بیته‌ هه‌لبژارده‌یى (Van Vallin,R.D.JR. (A), 2001: 93). وه‌كو:

(56) سێڤ هاته‌ خوارن ژ لایێ زارۆكیڤه‌.

(ڤان ڤالین) باس ل چاواییا جوداكرنا ئارگیۆمێنتان ژ سه‌رباران دكه‌ت كو پێدڤییه‌ ل ده‌ستپێكێ ژ لایێ سینتاكسیڤه‌ ته‌ماشه‌ بكه‌ینه‌ ڕسته‌یێ و جودا ژ لایێ سیمانتیكیڤه‌ ته‌ماشه‌بكه‌ینێ، ئه‌و دیاردكه‌ت كو پیڤه‌رێ ڕاهاتنێ ئه‌وه‌ كو ئه‌گه‌ر گرێیه‌ك یا خورتى بیت كو پێدڤییه‌ د ڕسته‌یێدا هه‌بیت؛ دێ بیته‌ ئارگیۆمێنت، به‌لێ ئه‌گه‌ر هه‌لبژارده‌یى بیت؛ دێ بیته‌ سه‌ربار. به‌لێ ئه‌و دیاردكه‌ت كو ئه‌ڤه‌ هه‌مى ده‌مان دروست نینه‌، چونكى هنده‌ك جاران به‌ركارێ ڕاسته‌وخۆ و نه‌ڕاسته‌وخۆ ژى دبنه‌ سه‌ربار (Van Vallin,R.D.JR. (A), 2001: 93)، وه‌كو:

(57) ئه‌و ڤه‌دخۆت.

د ڕسته‌یا ل سه‌ریدا هه‌رچه‌نده‌ كار یێ تێپه‌ڕه‌، به‌لێ ل ئه‌ڤێرێ ناهێته‌ گوتن، ب تایبه‌تى ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست ژێ (ڤه‌خوارانێن بێهوشكه‌ر)بیت.

ڕێكا به‌ربلاڤ ئه‌وه‌، ئه‌گه‌ر پشكدارێن ڕسته‌یێ ژ لایێ واتایێڤه‌ یێن پێدڤیبن؛ دێ بنه‌ ئارگیۆمێنت، به‌لێ ئه‌گه‌ر پێدڤى نه‌بن؛ دێ بنه‌ سه‌ربار(Van Vallin,R.D.JR. (A),2001: 93). وه‌كو د نموونه‌یێن ل خوارێدا دیاردبیت: 

(58) خوار/ڤه‌خوار ˃ كارا، كارتێكرى˂

     كارا: ئه‌وه‌ كو دخۆت یان ڤه‌دخۆت.

     كارتێكرى: ئه‌و تشته‌ كو دهێته‌ خوارن یان ڤه‌خوارن.

(كارا) و (كارتێكرى) دوو پشكدارێن پێدڤینه‌ بۆ واتايا ڕسته‌یێ و لادانا هه‌ر ئێك ژ ئه‌وان؛ كارتێكرنێ ل واتایێ دكه‌ت، له‌وڕا هه‌ردوو دبنه‌ ئارگیۆمێنت. هه‌روه‌سا كارێ ل خوارێ:

(59) دا ˃ كارا، بابه‌ت، وه‌رگر˂

كارا: ئه‌و كه‌سه‌ كو دده‌ت.

بابه‌ت: ئه‌و تشته‌ كو دهێته‌ دان.

وه‌رگر: ئه‌وه‌ یێ وه‌ردگریت.

(كارا، بابه‌ت، وه‌رگر) سێ پشكدارێن پێدڤینه‌ بۆ واتایا ڕسته‌یێ و لادانا هه‌ر ئێك ژ ئه‌وان؛ دبیته‌ ئه‌گه‌رێ گوهۆڕینا واتایێ.

به‌لێ ده‌رباره‌ى گرێیا به‌ند (pp) ئه‌رێ یا پێدڤییه‌ بۆ ڕسته‌یێ یان نه‌؟ ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى ئه‌ڤان نموونه‌یان بهێته ‌كرن:

(60) زارۆكى په‌نجه‌ر شكاند. (ب به‌رى)

(61)      به‌رى په‌نجه‌ر شكاند.

(62) كچكێ خوارن خوار. (ب كه‌فچكى)

(63)*كه‌ڤچكى خوارن خوار.

ژ به‌ركو په‌یڤا (به‌ر) د ڕسته‌یا (61) دشێت ببیته‌ بكه‌ر، له‌وڕا ئارگیۆمێنته‌، به‌لێ په‌یڤا (كه‌ڤچك) د ڕسته‌یا (63) وه‌كو ئارگیۆمێنت ناهێته‌ هژمارتن، به‌لكو سه‌رباره‌، چونكى نه‌شێت ببیته‌ بكه‌ر.

ده‌رباره‌ى هه‌ڤالكارێ جهى ئه‌وێ د ڕسته‌یێدا، ڤان ڤالین ده‌رباره‌ى گرێیا هه‌ڤالكارێ جهى دیاردكه‌ت كو هنده‌ك جاران دبیته‌ ئارگیومێنت و هنده‌ك جاران دبیته‌ سه‌ربار، ئه‌و دیاردكه‌ت كو ئه‌گه‌ر گرێیا هه‌ڤالكارێ جهى يا گرنگ بیت بۆ واتایێ؛ دێ بیته‌ ئارگیۆمێنت(Van Vallin,R.D.JR. (A),2001: 94). وه‌كو:

(64) ئه‌وى په‌رتووك دانا سه‌ر مێزێ.

گرێیا هه‌ڤالكارێ جهى د ڕسته‌یا ل سه‌ریدا دبیته‌ ئارگیۆمێنت، چونكى ئه‌گه‌ر نه‌دانین، دێ كێماسییه‌ك كه‌ڤیته‌ د واتایا ڕسته‌یێدا، وه‌كو ئه‌ڤێ نموونه‌یێ:

(65)ئه‌وى په‌رتووك دانا.

د ڕسته‌یا (65) دا دیاره‌ كو كێماسییه‌ك د واتایا ڕسته‌یێدا هه‌یه‌ و پێدڤییه‌ جهێ دانانا په‌رتووكێ بهێته‌ دیاركرن.

هه‌روه‌سا (ڤان ڤالین) دیاردكه‌ت كو هنده‌ك جاران نه‌دانانا گرێیا هه‌ڤالكارێ جهى واتایێ تێكناده‌ت، به‌لێ ئه‌و دبێژیت ئه‌گه‌ر گرێیا هه‌ڤالكارێ جهى، جهێ پشكداره‌كى د ڕسته‌یێدا دیاربكه‌ت، دێ بیته‌ ئارگیۆمێنت، به‌لێ ئه‌گه‌ر جهێ ڕویدانێ ب گشتى دیاربكه‌ت، نابیته‌ ئارگیۆمێنت، به‌لكو دبیته‌ سه‌ربار(Van Vallin,R.D.JR. (A),2001: 95)، وه‌كو:

(66)ئازاد گه‌هشته‌ مالێ.

د ڕسته‌یا ناڤبڕیدا گرێیا هه‌ڤالكارێ جهى، د شیاندایه‌ بهێته‌ دانان یان نه‌هێته‌ دانان، به‌لێ چونكى جهێ پشكداره‌كێ ڕسته‌یێ ده‌ستنیشانكريیه‌، له‌وڕا ئه‌و دبینیت كو دانانا ئه‌وێ گرنگه‌ بۆ واتایێ و دبیته‌ ئارگیۆمێنت و ستره‌كچه‌رێ ئارگیۆمێنتێ دبیته‌:

(67) گه‌هشت ˃ بابه‌ت: (جهـ)˂

به‌لێ د ڕسته‌یا ل خوارێدا:

(68) زاناى چیرۆك ل ناڤ باخچه‌ى خواند.

گرێیا هه‌ڤالكارێ جهى، جهێ ڕویدانێ ب گشتى دیاركرییه‌، له‌وڕا ب دیتنا (ڤان ڤالین) ئه‌و نابیته‌ ئارگیۆمێنت، به‌لكو دبیته‌ سه‌ربار.

3-2- مۆدێلا (ڤان ڤالین)ى بۆ ڕۆلێن واتایى يا سالا (2005ز)ێ:

 (ڕوبرت ڤان ڤالین)ى ل سالا (2005ز)ێ دابه‌شكرنه‌كا نوى بۆ ڕۆلێن واتایى كرییه‌، جودا ژ دابه‌شكرنا ئه‌وى یا (2001ز)ێ، ئه‌وى ڕۆلێن واتایى ل سالا (2005ز)ێ ل سه‌ر سێ ئاستێن ژ ئێكجودا باسكرییه‌:

3-2-1-ئاستێ ئێكێ: كو ب ڕۆلێن تایبه‌ت ب كارانڤه‌ دهێته‌ نیاسین. وه‌كو: (بكوژ، غاركه‌ر، بیسته‌ر، شكه‌ستى..هتد).

3-2-2-ئاستێ دوويێ: ئه‌وژى په‌یوه‌ندییێن بابه‌تینه‌ (thematic relation). وه‌كو: (جهـ، درككه‌ر، بابه‌ت، كارتێكرى..هتد).

ل دویڤ بۆچوونا (ڤان ڤالین)ى، ڕۆلێن واتایى (په‌یوه‌ندیێن بابه‌تى) دبنه‌ (40) ڕۆل، ئه‌وژى بریتینه‌ ژ (كارتیكرى، هه‌بوون، جه، بابه‌ت، درككه‌ر، وروژێنه‌ر، دركپێكه‌ر، ناڤه‌ڕۆك، حه‌زكه‌ر، حه‌ز و ئاره‌زوو، دادڤان، بڕیار، خاوه‌ندار، تشتێ خاوه‌ندار، تاقیكه‌ر، هه‌ست و وروژێنه‌ر، خودان هه‌ست، ئارمانج، سالوخداى، سالوخدان، ده‌ستنیشانكرى، ناسنامه‌، تێگوهه‌ر، ته‌خمینكرن، ڤه‌گه‌ڕاندن، كارتێكه‌ر، بزاڤكه‌ر، بزاڤكه‌ر/لڤینه‌كا ڕێكخستى، گه‌هینه‌رێ ڕوناهيیێ، گه‌هینه‌رێ ده‌نگى، ب جههێنه‌رێ كارى، نواندن، مه‌زاخكه‌ر، كه‌ره‌ستێ مه‌زاختى، داهێنه‌ر، تشتێ داهێناى، چاڤدێر، كار، بكارهێنه‌ر و بكارهاتى)، هه‌روه‌سا كارى ب دوو شێوه‌یان دده‌ته‌ دیاركرن، ئه‌و كارێن ئێك ئارگیومێنت وه‌ردگرن و ئه‌و كارێن دوو ئارگیومێنتان وه‌ردگرن، دشێین ڕۆلێن ناڤبرى ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى ب نموونه‌ڤه‌ دیاربكه‌ین:

3-2-2-1-كارتێكرى (patient) (1): وه‌كو ئةو بكةرى (هاته‌ شكاندن)، وه‌كو:

(69) شیشه‌ هاته‌ شكاندن.

(70) په‌نجه‌ر هاته‌ شكاندن.

3-2-2-2-هه‌بوون (entity): ل گه‌ل ئه‌وان پریدیكه‌یتان بكاردهێت كو واتايا هه‌بوونێ دده‌ن. وه‌كو:

(71) برس ل هه‌مى جیهانێ هه‌یه‌.  

(72) خۆشى پشتى نه‌خۆشییان هه‌یه‌.

3-2-2-3- بابه‌ت (theme): ئه‌و ئارگیومێنته‌ كو ل گه‌ل جهه‌كى بكاردهێت. وه‌كو:

(73) زاروك ل سه‌ر جهێ خۆیه‌.

(74) بابێ من ل گوندییه‌.

3-2-2-4- جهـ (location): جهه‌كى دده‌ته‌ دیاركرن. وه‌كو:

(75) په‌رتوك ل سه‌ر مێزێیه‌. (Van Valin,Jr.R.D and Lapolla, R.J,1997:125)

(76) كورسیك ل سه‌ر بانییه‌.

3-2-2-5-درككه‌ر(perceiver): ئه‌و ئارگیومێنته‌ كو ل گه‌ل پریدیكه‌یتێ وه‌كو (دیت، گوهلێبوو) بكار دهینیت. وه‌كو:

(77) جه‌ماوه‌رى ده‌نگوباس گوهلیبَوو.

(78) ئه‌وى ڕویدان دیت.

3-2-2-6-ورووژێنه‌ر (stimulus): مه‌ره‌م ئه‌و تشته‌ یێ ورووژاندنه‌كێ ل ده‌ف درككه‌رى په‌یدادكه‌ت، ئه‌وژى ل گه‌ل كارێ وه‌كو (گوهلێبوو) بكاردهینیت. وه‌كو:

(79) قوتابییان هۆزان گوهلێبوو.

(80) كوردان نه‌خوشى دیتن.

3-2-2-7-دركپێكه‌ر (cognizer): مه‌به‌ست ژێ ئه‌و كه‌سه‌ یێ تشته‌كى دزانیت و ل گه‌ل كارێ وه‌كو (زانى) بكاردهینیت. وه‌كو:

(81) قوتابى به‌رسڤ زانى.

(82) ڤه‌كوله‌رى ئه‌نجام ڤه‌دیتن.

3-2-2-8-ناڤه‌رۆك (content): ئه‌وژى ل گه‌ل كارێ وه‌كو (زانى) بكاردهێت، به‌لێ مه‌ره‌م ئه‌و تشته‌، ئه‌وێ كو (دركپێكه‌ر) دزانیت. وه‌كو:

(83) زاناى ڕاستى زانى.

(84) فه‌رمانبه‌رى سیسته‌مه‌ك ڤه‌دیت.

3-2-2-9-حه‌زكه‌ر (wanter): ل گه‌ل كارێ وه‌كو (ڤیا، دڤێت) بكاردهێت. وه‌كو:

(85) زارۆكى شریناهى دڤێن.

(86) ئه‌وى ترومبێله‌كا نوى دڤێت.

3-2-2-10-حه‌ز و ئاره‌زوو (desire): ئه‌وژى ل گه‌ل كارێ وه‌كو (ڤیا) بكاردهێت، به‌لێ مه‌ره‌م ئه‌و تشته‌، ئه‌وێَ كو حه‌زكه‌رى دڤێت. وه‌كو:

(87) هه‌ژارى ده‌وله‌مه‌ندى دڤێت.

(88) زارۆكى دایكا خو دڤێت.

3-2-2-11-دادڤان (judger): ل گه‌ل كارێ وه‌كو (هژمارت، دانا..) بكاردهێت. وه‌كو:

(89) مامۆستاى نمره‌یه‌ك بۆ ته‌ هژمارت. 

(90)  دادڤانى گۆله‌ك بۆ تیمێ هژمارت.

3-2-2-12-.بڕیار(judgement): ئه‌وژى ل گه‌ل كارێ وه‌كو (هژمارت، دانا..) بكاردهێت، به‌لێ مه‌ره‌م ئه‌و تشته‌، ئه‌وێ كو بڕیار ل سه‌ر دهێته‌ دان. وه‌كو:

(91) مامۆستاى ڕه‌نجا قوتابى بلند هژمارت.

(92) په‌رله‌مانى یاسایه‌ك دانا. 

3-2-2-13-خاوه‌ندار (possessor):  ئه‌و كه‌سه‌ یان تشته‌ كو خاوه‌ندارییه‌ك هه‌یه‌. وه‌كو:

(93) كوردستانێ ڕویبار هه‌نه‌.

(94) مرۆڤى دله‌ك هه‌یه‌.

3-2-2-14-تشتێ خاوه‌ندار(possessed): ئه‌وژى ل گه‌ل كارێ وه‌كو (هه‌یه‌) بكاردهێت، به‌لێ مه‌ره‌م ئه‌و تشته‌، ئه‌وێ كو كه‌سه‌كى یان تشته‌كى هه‌ى. وه‌كو:

(95) وه‌رزشڤانى ئه‌ڤرۆ قاره‌مانییه‌ك هه‌یه‌.

(96) خه‌وێ مفا هه‌یه‌.

3-2-2-15-تاقیكه‌ر (experiencer): ل گه‌ل كارێ وه‌كو (هه‌ستكر، دیت..هتد) بكاردهێت. وه‌كو:

(97) قاره‌مان هه‌ست ب خۆشییێ دكه‌ت.

(98) مامۆستا هه‌ست ب به‌رپرسایه‌تییێ دكه‌ت.

3-2-2-16-هه‌ست و ورووژێنه‌ر (sensation): مه‌ره‌م ئه‌و تشته‌ یێ كو كه‌سه‌ك هه‌ست پێدكه‌ت، ئه‌وژى ل گه‌ل كارێ وه‌كو (هه‌ستكر..) بكاردهێت. وه‌كو:

(99) زارۆكى هه‌ست ب ترسێ كر.

(100) دایك و باب هه‌ست ب دلۆڤانیيێ دكه‌ن.                

3-2-2-17-خودان هه‌ست (emoter): ل گه‌ل كارێ وه‌كو (حه‌زژێكر، حه‌زژێنه‌كر) بكاردهێت. وه‌كو:

(101) زارۆك حه‌ز ژ یاریان دكه‌ت.

(102) ڤه‌كۆله‌ر حه‌ز ژ ته‌مبه‌ليیێ ناكه‌ت.

3-2-2-18-ئارمانج (target): ئه‌وژى ل گه‌ل كارێ وه‌كو (حه‌زژێكر، حه‌زژێنه‌كر) بكاردهێت، به‌لێ مه‌ره‌م ئه‌و كه‌سه‌ یان ئه‌و تشته‌، ئه‌وێ كو دهێته‌ حه‌زژێكرن. وه‌كو:

(103) ئافره‌ت حه‌ز ژ جلوبه‌رگان دكه‌ن.

(104) دوژمن حه‌ز ژ تێكدانێ دكه‌ت.

3-2-2-19-سالوخداى (attributant): مه‌به‌ست ژێ كه‌سه‌كه‌ یان تشته‌كه‌ كو د ئاخڤتنێدا سالۆخه‌ته‌ك بۆ دزڤڕیت. وه‌كو:

(105) ئاڤاهى یێ بلنده‌. (Van Valin,Jr.R.D and Lapolla, R.J,1997:125)

(106) په‌رتووك يا بمفایه‌.

3-2-2-20-سالوخدان (attribute): مه‌به‌ست ئه‌و سالوخه‌ته‌ كو بۆ په‌یڤه‌كێ د ناڤ ئاخڤتنێدا ڤه‌دگه‌ڕیت. وه‌كو:

(107) فێقى یێ باشه‌.

(108) شه‌كر یێ خرابه‌.

3-2-2-21-ده‌ستنیشانكرى (identified): مه‌به‌ست كه‌سه‌كێ ده‌ستنیشانكرییه‌ د ڕسته‌یێدا كو ناسنامه‌یا ئه‌وى د ناڤدا دهێته‌ دیاركرن. وه‌كو:

(109) خانى كورد بوو.

(110) ئه‌و توركه‌.

3-2-2-22-ناسنامه‌ (identity): مه‌به‌ست دیاركرنا كه‌سایه‌تییا كه‌سه‌كییه‌ كا سه‌ر ب كیڤه‌یه‌. وه‌كو:

(111) سه‌لاحه‌ددینێ ئه‌یوبى كورد بوو.

(112) له‌یلا قاسم خانه‌قینى بوو.

3-2-2-23-تێگوهه‌ر (variable) (2):

(113) په‌ترۆل یێ گرانه‌.

(114) هنگڤین یێ بسه‌نگه‌.

3-2-2-24-ته‌خمینكرن/نرخ (value)(3):

(115) زێڕ یێ گرانه‌.

(116) پانزین یێ ئه‌رزانه‌.

3-2-2-25-ڤه‌گه‌ڕاندن (referent): مه‌به‌ست وه‌كیه‌ك كرنا دوو كه‌سانه یان دوو تشتانه‌ د خاله‌كێدا، ب ڕێكا بكارهینانا په‌یڤا (وه‌كهه‌ڤه‌ ل گه‌ل). وه‌كو:

(117) وه‌رزش وه‌كهه‌ڤه‌ ل گه‌ل ساخله‌میيێ.

(118) زانست وه‌كهه‌ڤه‌ ل گه‌ل چرای.

3-2-2-26-كارتێكه‌ر (effector): ئه‌وه‌ كو هنده‌ك كریاران ئه‌نجامدده‌ت، به‌لێ كو ب كونترول و ئاره‌زوویا خۆ ئه‌نجامنادده‌ت (Van Valin,Jr.R.D,2005:56)، وه‌كو:

(119) بریسیيێ ئه‌و كوژت.

(120) لافاوان ترومبێل برن.

3-2-2-27-بزاڤكه‌ر (mover): ل گه‌ل كارێ وه‌كو (ب ڕێڤه‌چوو) دهێت، وه‌كو:

(121) زارۆك ب ڕێڤه‌چوو.

(122) یاریكه‌رى غاردا.

3-2-2-28-بزاڤكه‌ر-لڤینه‌كا ڕێكخستى (static motion-mover): ل گه‌ل ئه‌وان كاران بكاردهێت كو لڤینه‌كا ڕێكخستى هه‌بیت، وه‌كو كارێ (زڤڕى). وه‌كو:

(123) ئه‌رد ل دۆر خۆ دزڤڕیت.

(124) هه‌یڤ ل دۆر ئه‌ردى دزڤڕیت.

3-2-2-29-گه‌هێنه‌رێ ڕوناهییێ (light emitter): ل گه‌ل ئه‌وان كاران دهێت كو مه‌به‌ستا گه‌هاندنا ڕوناهییێ دده‌ن، وه‌كو:

(125) ڕۆژ هه‌لات.

(126) گلۆپ هه‌لبوو.

3-2-2-30-گه‌هێنه‌رێ ده‌نگى (sound emitter): ل گه‌ل ئه‌وان كاران دهێت كو مه‌به‌ستا گه‌هاندنا ده‌نگى دگه‌هینن، وه‌كو:

(127) زكێ برسى قرقرێ دكه‌ت.

(128) زه‌نگلێ لێدا.

3-2-2-31-ب جههێنه‌رێ كارى (performer): ل گه‌ل ئه‌وان كاران دهێت كو نواندنا تشته‌كى دگه‌هینن، وه‌كو:

(129) سترانبێژى سترانه‌ك گوت.

(130) هۆزانڤانى هۆزانه‌ك خواند.

3-2-2-32-نواندن (performance): مه‌به‌ست ئه‌و تشته‌ كو ژ لایێ ب جههێنه‌رێ كاریڤه‌ دهێته‌ نواندن. وه‌كو:

(131) مۆزیکژەنی مۆزیكه‌ك ژه‌نى.

(132) قوتابییان سترانه‌ك گوت.

3-2-2-33-مه‌زاخكه‌ر (consumer): مه‌به‌ست ئه‌و كه‌سه‌ یان تشته‌ كو تشته‌كى ژ ناڤدبه‌ت یان ناهێلیت. نمونه‌یا (خوار) دهینیت، وه‌كو:

(133) مشكى برنج خوار.

(134) میهڤانان شیڤ خوار.

3-2-2-34-كه‌ره‌ستێ مه‌زاختى (consumed): مه‌به‌ست ئه‌و تشته‌ كو ژ لایێ كه‌سه‌كى یان تشته‌كیڤه‌ دهێته‌ ژناڤبرن و مه‌زاختن. وه‌كو:

(135) كورد ئاڤێ زۆر دمه‌زێخن.

(136) ترومبێل پانزینێ دمه‌زێخیت.

3-2-2-35-داهێنه‌ر/ئافرێنه‌ر (creator): مه‌به‌ست ئه‌و كه‌سه‌ كو داهێنانه‌كێ دكه‌ت. وه‌كو:

(137) ئه‌وى ئامیره‌ك چێكر.

(138) هۆزانڤانى هۆزانه‌ك ڤه‌هاند.

3-2-2-36-تشتێ ئافراندى (creation): مه‌به‌ست پێ ئه‌و تشته‌ (چ نڤێسین یان ئامیر ..) كو لایه‌نه‌ك دروستدكه‌ت. وه‌كو:

(139) مرۆڤان رۆبۆت دروستكر.

(140) ئه‌ندازیارى نه‌خشێ خانى دانا.

3-2-2-37-چاڤدێر (observer):مه‌به‌ست ئه‌و كه‌سه‌ كو ب سه‌ر تشته‌كى هه‌لدبیت یان گوهلێدبیت. نمونه‌یا (گوهلێبوو) دهینیت. وه‌كو:

(141) جه‌ماوه‌رى ستران گوهلێبوو.

(142) زارۆكان گوه دا چیرۆكێ.

3-2-2-38-كار (stimulus): ئه‌وژى ل گه‌ل كارێ گوهلێبوو بكاردهێت، به‌لێ مه‌به‌ست ئه‌و تشته‌ كو كاره‌كى ل ده‌ف كه‌سه‌كى په‌یدادكه‌ت. وه‌كو:

(143) من ده‌نگه‌ك بهیست.

(144) سترابێژى ئاوازه‌ك گوهلێبوو.

3-2-2-39-بكارهێنه‌ر (user): مه‌به‌ست ئه‌و كه‌سه‌ كو تشته‌كى بكاردهینیت. نمونه‌یا (بكارهینا) بۆ دهینیت. وه‌كو:

(145) مامۆستاى داتاشۆ بكارهینا.

(146) نوژدارى لێزه‌ر بكارهینا.

3-2-2-40-بكارهاتى (implement): ئه‌وژى ل گه‌ل كارێ (بكارهینا) بكاردهێت، به‌لێ مه‌به‌ست ئه‌و تشته‌ كو ژ لایێ كه‌سه‌كیڤه‌ دهێته‌ بكارهینان. وه‌كو:

(147) ئه‌وى ته‌له‌فۆن بكارهینا.

(148) دوژمنان چه‌كێ گران بكارهینا.

د په‌یوه‌ندیێن بابه‌تیيێن ل سه‌رى دیاركریدا، په‌یوه‌ندییه‌كا سه‌ره‌كى باس لێ نه‌هاتییه‌ كرن، ئه‌وژى (كارا-agent)یه‌، (ڤان ڤالین) ئه‌گه‌رێ باسنه‌كرنا كاراى د ناڤ ئه‌واندا، د ئه‌ڤان ڕسته‌یێن ل خوارێدا دیاردكه‌ت:

أ.(149). ئه‌وى زه‌لامى دراوسێیێ خۆ كوژت.

(150). ئه‌وى زه‌لامى دراوسێیێ خۆ ب ئه‌نقه‌ست كوژت.

(151). ئه‌وى زه‌لامى دراوسێیێ خۆ ب خه‌له‌تیڤه‌ كوژت.

ب. (152).ئه‌وى زه‌لامى دراوسێیێ خۆ تیرۆركر.

(153).ئه‌وى زه‌لامى دراوسێیێ خۆ ب ئه‌نقه‌ست تیرۆركر.

(154).ئه‌وى زه‌لامى ب خه‌له‌تیڤه‌ دراوسێیێ خۆ تیرۆركر.

ج.(155).چه‌قه‌ك ژ دارا ئه‌وى كه‌ت و دراوسێیێ ئه‌وى كوژت.

(156).چه‌قه‌ك ژ دارا ئه‌وى كه‌ت و دراوسێیێ ئه‌وى تیرۆركر.

(ڤان ڤالین) دیاردكه‌ت كو تیرۆركرن وه‌كو كوژتنێ نینه‌، پێدڤییه‌ ئه‌و كه‌سێ تیرۆرێ بكه‌ت، ب ئه‌نقه‌ست ئه‌وى كارى بكه‌ت و كونترۆلێ سه‌ر كریارێن خۆ بكه‌ت، ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل سه‌ر ڕسته‌یا (ب.154) ناهێته‌ جێبه‌جێكرن، چونكى ئه‌وى كه‌سى حه‌زا كوژتنێ نه‌بوویه‌، هه‌روه‌سا ل سه‌ر ڕسته‌یا (ج.156) ژى ناهێته‌ جێبه‌جێكرن، چونكى بكوژ گیاندارنینه‌، ل دویڤ ئه‌ڤێ چه‌ندێ پێدڤییه‌ ئه‌وێ كارێ تیرۆرێ بكه‌ت، ڕۆلێ (كارا)ى وه‌ربگریت، چونكى كارا ئه‌و كه‌سه‌ كو ب شیان و ڤیانا خۆ كاره‌كى ئه‌نجامدده‌ت، به‌لێ د هه‌ردوو ڕسته‌یێن ناڤبڕیدا، نابنه‌ كارا، ژ لایه‌كێ دیڤه‌ د ڕسته‌یا (أ.151)دا كارێ كوژت، ل گه‌ل بكه‌رێ نه‌ئه‌نقه‌ست دگونجیت، هه‌روه‌سا د ڕسته‌یا (ج.155) دا كو بكه‌ر بێگیانه‌، ئه‌ڤ چه‌نده‌ بوو ئه‌گه‌ر كو (هولسكى/1987) و (ڤان ڤالین) و (ویلكینس/1996) بگه‌هنه‌ ئه‌وێ چه‌ندێ، كو (كارتێكه‌ر/Eeffector) ئه‌و په‌یوه‌ندییه،‌ ئه‌وا دشێت ئه‌ڤان هه‌ردوو كاران ب خوڤه‌ بگریت و (كارا) لقه‌كه‌ ژ ئه‌وى (Van Valin,Jr.R.D,2005:56).

ڕۆله‌كێ دیيێ واتایى د ناڤ په‌یوه‌ندیێن ناڤبڕیدا نه‌هاتییه‌ باسكرن، ئه‌وژى (ئامیر)ه‌، ئه‌ڤ ڕۆله‌ نه‌هاتییه‌ باسكرن؛ چونكى دوو په‌یوه‌نديیێن دى د ناڤ په‌یوه‌نديیێن ناڤبڕیدا هه‌نه‌، (ئامیر)ى ب خۆڤه‌ دگرن، یا ئێكێ (كارتێكه‌ر-effector)ه‌. بۆ نموونه‌:

(157)    ئه‌وێ په‌نجه‌ر ب به‌ره‌كى شكاند.

ڤان ڤالین (به‌ر)ى ب ئامیر ناهژمێریت، به‌لكو د ڕسته‌یا ناڤبڕیدا دبیته‌ (كارتێكه‌ر - effector)، چونكى د شیاندایه‌ ببێژین (به‌ره‌كى په‌نجه‌ر شكاند) كو ل ئه‌ڤێرێ (به‌ر) دبیته‌ كارتێكه‌ره‌كێ بێگیان. په‌یوه‌ندییا دوويێ (بكارهیناى-implement)یه‌، وه‌كو:

(158)    ئه‌وى ئاڤك ب كه‌فچكى خوار.

د ئه‌ڤێ ڕسته‌یێدا د شیاندا نینه‌ (بكارهیناى) كو په‌یڤا كه‌فچكه‌ ببیته‌ بكه‌ر، ئانكو د شیاندا نینه‌ بهێته‌ گوتن:

(159)*كه‌فچكى ئاڤك خوار.

ئانكو (ڤان ڤالین) په‌یڤا (ئامیر) بكارناهینیت، به‌لكو دكه‌ته‌ دوو جۆر و هه‌ر ئێكى ب په‌یوه‌ندییه‌كا بابه‌تییا جودا دهژمێریت، ئه‌گه‌ر ئه‌وى ئامیرى شیا ل ده‌ستپێكا ڕسته‌یێ بهێت و وه‌كو بكه‌ر سه‌رده‌ری ل گه‌ل هاته‌ كرن كو ئه‌و ب كارى ڕاببیت، دێ بیته‌ (كارتێكه‌ر)، به‌لێ ئه‌گه‌ر نه‌شیا دێ بیته‌ (بكارهیناى).

3-2-3-ئاستێ سێیێ: ڕۆلێن واتايیێن گشتگیرن (شاڕۆل/Macroroles) ئه‌وژى: (ڕۆلگێڕ/   actor) و (كارتێكرى/undergoer) كو ئه‌ڤه‌ بۆ په‌یوه‌ندییێن بابه‌تی دهێنه‌ گشتگیركرن (Van Valin, Jr.R.D,2005:56)

مه‌به‌ست ژ شاڕۆل: هنده‌ك گشتگیرینه‌ د ناڤ ئه‌رگیومێتاندا (van Valin and Lapolla,1997:139) و ب ئه‌ڤى ناڤى دهێته‌ ب ناڤكرن، چونكى هه‌ر به‌شه‌كێ ئه‌وێ هنده‌ك په‌یوه‌ندییێن بابه‌تى ب خۆڤه‌ دگرن (Van Valin,Jr.R.D,2005:60)، ئانكو شاڕۆل دوو چه‌مكێن گشتينة و هه‌ر ئێك ژ ئه‌وان هنده‌ك ڕۆلێن واتایى ب خۆڤه‌ دگرن، مه‌به‌ست ژ ڕۆلگێڕى بكه‌رێ لۆجیكییه‌ بۆ كارى ، د شیاندایه‌ بهێته‌ گوتن كو مه‌به‌ست پێ بكه‌رێ كارییه‌ یان هه‌ر كه‌سه‌كێ ب كارى ڕادبیت (Chalker and Weiner,1994:34)، به‌لێ مه‌به‌ست ژ كارتێكرى ئه‌و پشكداره‌ كو پتر ل بارودۆخى كاریگه‌ر دبیت (Van Valin,Jr.R.D. (B), 2001:8)، هه‌روه‌سا دهێته‌ پێناسه‌كرن كو ئه‌و پشكداره‌ كو به‌رپرسایه‌تییا بارودۆَخى بۆ ئه‌وى دزڤڕیت (Van Valin,Jr.R.D .(B),2001:8).

ب شێوه‌یه‌كێ گشتى (ڕۆلگێڕ) ئه‌و ئارگیومێنته‌ كو پتر وه‌كو كارایه‌ و (كارتێكرى) ئه‌و ئارگیومێنته‌ كو پتر وه‌كو كارتێكرییه‌ (Van Valin,Jr.R.D,2005:60). وه‌كو:

(160)    زارۆك هات.

(161)    زارۆك مر.

د ڕسته‌یا (160)دا (زارۆك) دبیته‌ (ڕۆلگێڕ)، چونكى ئه‌و ب خۆ ب كارى ڕابوویه‌، به‌لێ د ڕسته‌یا (161)دا دبیته‌ (كارتێكرى) چونكى ئه‌و ب خۆ ب كارى ڕانابیت.

 4- بنه‌مایێن ده‌ستنیشانكرنا شاڕۆلان:

(ڤان ڤالین) هنده‌ك بنه‌مایان ژبۆ ده‌ستنیشانكرنا شاڕۆلان دیاردكه‌ت، ژ ئه‌وان:

1. ژماره‌یا ئەوان‌: هژمارا شاڕۆلێن كار د ستركچه‌رێ لۆجیكیدا (logical structure)وه‌ردگریت یان هندى هژمارا ئارگیومێنتایه‌ یان كێمتره‌، ب ئه‌ڤى ڕه‌نگى:

أ. ئه‌گه‌ر كارى دوو ئارگیومێنت یان پتر وه‌رگرتن، دێ دوو شاڕۆلان وه‌رگریت.

ب. ئه‌گه‌ر كارى ئێك ئارگیومێنت وه‌رگرت، ل ئه‌وى ده‌مى دێ ئێك شاڕۆلى وه‌رگریت.

2. سروشتێ ئه‌وان: ئه‌و كارێ ئێك شاڕۆلى وه‌ردگریت:

أ. ئه‌گه‌ر كارى پریدیكه‌یته‌كێ ئه‌كتیڤ د بنیاتێ خۆیێ لۆجیكیدا هه‌بوو، ل ئه‌وى ده‌مى شاڕۆل دێ بیته‌ (ڕۆلگێڕ actor).

ب. ئه‌گه‌ر كارى پریدیكه‌یته‌كێ ئه‌كتیڤ د بنیاتێ خۆیێ لۆجیكیدا نه‌بوو، ل ئه‌وى ده‌مى شاڕۆل دێ بیته‌ (كارتێكرى undergoer) (Van Valin,Jr.R.D.2005:63)، بۆ نموونه‌:

(162) نڤیسه‌رى نامه‌یه‌ك بۆ گۆڤارێ هنارت. (3ئارگیومێنت، 2 شاڕۆل)

      ئارگیومێنت   ئارگیومێنت   ئارگیومێنت

     ڕۆلگێڕ          كارتێكرى    كارتێكرى

(163) تاوانبارى زه‌لامه‌ك كوژت. (2 ئارگیومێنت، 2 شاڕۆل)

         ئارگیومێنت  ئارگیومێنت

         ڕۆلگێڕ        كارتێكرى

(164) په‌نجه‌ر شكه‌ست. (1 ئارگیومێنت، 1 شاڕۆل)

          ئارگیومێنت

          كارتێكرى

5-په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى، شاڕۆل و په‌یوه‌ندیێن بابه‌تى:

شرۆڤه‌كرنا هنده‌ك نموونه‌یان ل دویڤ (په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى، شاڕۆل و په‌یوه‌ندیێن بابه‌تى):

 (165) زاناى ڕاستى زانى.


 

ئاستێن گشتگیریيێ

زاناى

ڕاستى

زانى

په‌یوه‌ندییا بابه‌تى

دركپێكه‌ر  

ناڤه‌ڕۆك

 

شاڕۆل

ڕۆلگێڕ

كارتێكرى

 

په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى

بكه‌ر

به‌ركار

 

(166) دانعه‌مران گه‌له‌ك سه‌ربۆر دیتینه‌.

ئاستێن گشتگیريیێ

دانعه‌مران

گه‌له‌ك سه‌ربۆر

دیتینه‌

په‌یوه‌ندییا بابه‌تى

تاقیكه‌ر  

هه‌ست و وروژێنه‌ر

 

شاڕۆل

ڕۆلگێڕ

كارتێكرى

 

په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى

بكه‌ر

به‌ركار

 

 (167)گه‌له‌ك سه‌ربور هاتینه‌ دیتن ژ لایێ دانعه‌مرانڤه‌.

ئاستێن گشتگیریێ

گه‌له‌ك سه‌ربور

هاتینه‌ دیتن

ژ لایێ دانعه‌مرانڤه‌

په‌یوه‌ندییا بابه‌تى

هه‌ست و وروژێنه‌ر

 

تاقیكه‌ر

شاڕۆل

ڕۆلگێڕ

 

كارتێكرى

په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى

بكه‌ر

 

به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆ

(168) به‌عسییان چه‌كێ كیمیاوى بكارهینا.

ئاستێن گشتگیریيێ

به‌عسییان

چه‌كێ كیمیاوى

بكارهینا

په‌یوه‌ندییا بابه‌تى

بكارهینه‌ر

بكارهاتى

 

شاڕۆل

ڕۆلگێڕ

كارتێكرى

 

په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى

بكه‌ر

به‌ركار

 

(169) چه‌كێ كیمیاوى هاته‌ بكارهینان ژلایێ به‌عسییانڤه‌ .

ئاستێن گشتگیریيێ

چه‌كێ كیمیاوى

هاته‌ بكارهینان

ژلایێ به‌عسییانڤه‌

په‌یوه‌ندییا بابه‌تى

بكارهاتى

 

بكارهینه‌ر

شاڕۆل

كارتێكرى

 

ڕۆلگێڕ

په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى

بكه‌ر

 

به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆ


پشتى دیاركرنا ئه‌ڤان نموونه‌یان پرسیاره‌ك دهێته‌ پێش، ئایا بۆچى دوو شاڕۆل هه‌نه‌، به‌رامبه‌رى سێ په‌یوه‌ندییێن رێزمانى؟ ئانكو بۆچى به‌رامبه‌رى هه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كا ڕێزمانى، شاڕۆله‌ك نینه‌ كو ئه‌وژى وه‌كو په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى ببنه‌ سێ شاڕۆل؟

ل ئه‌وى ده‌مى ئه‌ڤ پسیاره‌ دێ هێته‌ كرن، ئه‌گه‌ر تێنه‌گه‌هشتنه‌ك د په‌یوه‌ندییێن د ناڤبه‌را په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى و شاڕۆلاندا هه‌بیت، چونكى مه‌رج نینه‌ هه‌ر ڕۆلگێڕه‌ك ببیته‌ بكه‌ر یان هه‌ر كارتێكرییه‌ك ببیته‌ به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆ (Van Valin,Jr.R.D.(B),2001:12)، به‌لكو چێدبیت بكه‌ر ببیته‌ ڕۆلگێڕ و چێدبیت ژى ببیته‌ كارتێكرى. وه‌كو:

(170)    زارۆكى ڕویدانه‌ك دیت.

             بكه‌ر     به‌ركار

          ڕۆلگێڕ    كارتێكرى

(171)    ڕویدانه‌ك ژ لایێ زارۆكیڤه‌ هاته‌ دیتن.

          بكه‌ر            به‌ركارێ نه‌راسته‌وخو

           كارتێكرى          ڕۆلگێڕ

     د ڕسته‌یا (170)دا (زارۆك) بكه‌رێ ڕسته‌یێیه‌‌، چونكى ئه‌و كه‌سه‌، ئه‌وێ كو ب دروستى ب كارى ڕادبیت، له‌ورا شاڕۆلێ (ڕۆلگێڕ) وه‌رگرتییه‌ و به‌ركارێ ڕسته‌یێ (ڕویدان)ه‌ شاڕۆلێ (كارتێكرى) وه‌ردگریت، ده‌مێ ڕسته‌یێ دكه‌ینه‌ بكه‌رنه‌دیار (ڕویدانه‌ك) دێ بیته‌ جێگرێ بكه‌رى، به‌لێ چونكى ئه‌وێ ب خۆ كار ئه‌نجامنه‌دایه‌، شاڕۆلێ (ڕۆلگێڕ)ى وه‌رناگریت، به‌لكو دبیته‌ (كارتێكرى)، ئه‌گه‌ر مه‌ ڤیا ئاماژه‌یێ ب بكه‌رێ ڕاسته‌قینه‌ بكه‌ین، دشێین ئاماژه‌یێ پێ بده‌ین، به‌لێ دێ وه‌كو به‌ركاره‌كێ نه‌راسته‌وخۆ هێته‌ بكارهینان و ل پشت كارى هێته‌ دانان، به‌لێ ژ لایێ ڕێزمانیڤه‌ ئه‌ركێ بكه‌رى وه‌رناگریت، به‌لكو دێ بیته‌ به‌ركارێ نه‌ڕاسته‌وخۆ، به‌لێ وه‌كو شاڕۆل دێ بیته‌ (ڕۆلگێڕ)، ئانكو هه‌ر ئێك ژ شاڕۆلان گرێداى ئێك ژ په‌یوه‌ندییێن ڕێزمانى نینه‌، به‌لكو ئالوگۆڕى د ناڤبه‌را ئه‌واندا هه‌یه‌.

6-ئه‌نجام

د ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێدا ئه‌نجامێن ل خوارێ ب ده‌ستڤه‌ هاتن:

1. ڤان ڤالین هنده‌ك بنه‌مایان ده‌ستنیشاندكه‌ت بۆ بریاردان ل سه‌ر په‌یڤىً كا ئارگیومێنته‌ یان سه‌رباره‌، ب ئه‌ڤێ ڕه‌نگى:

أ. ئه‌گه‌ر په‌یڤه‌ك بۆ واتایێ یا پێدڤى بوو؛ ئه‌و ئارگیۆمێنته‌.

ب. ده‌رباره‌ى هه‌ڤالكارێ جهى، ئه‌گه‌ر جهێ پشكداره‌كى د ڕسته‌یێدا دیاربكه‌ت دێ بیته‌ ئارگیومێنت به‌لێ ئه‌گه‌ر جهێ ڕویدانێ ب گشتى دیاربكه‌ت دێ بیته‌ سه‌ربار.

2. د شیاندایه‌ مۆدێلا (ڤان ڤالین)ى یا سالا (2005ز)ێ ل سه‌ر زمانێ كوردى بهێته‌ په‌یره‌وكرن و  ڕۆلێن واتایى بكه‌ینه‌ سێ ئاست، ئه‌وژى: (ڕۆلێن تایبه‌ت ب كارانڤه‌، په‌یوه‌ندیێن بابه‌تى، ڕۆلێن واتایێن گشتگیر/ شاڕۆل).

3. په‌یوه‌ندیێن بابه‌تیێن (ڤان ڤالین)ى ل دویف مۆدێلا ئه‌وى یا سالا (2005ز)ێ دیاركرین ل سه‌ر زمانێ كوردى دهێته‌ په‌یره‌وكرن.

7-په‌راوێز:

(1) (ڤان ڤالین)ى د دیاركرنا په‌یوه‌نديیێن بابه‌تيدا پێناسه‌ بۆ نه‌كرینه‌، ب تنێ كاره‌ك وه‌كو نموونه‌ بۆ هینایه‌.

(2) (3) بۆ ئه‌ڤان هه‌ردوو په‌یوه‌نديیێن بابه‌تى، (ڤان ڤالین) ى نمونه‌یه‌كا ئاشكرا بۆ نه‌هینایه‌، له‌وڕا ل دویڤ تیگه‌هشتنا ناڤێ په‌یوه‌نديیێ نموونه‌ بۆ هاتییه‌ هینان.

8-لیستا ژێدەران

8-1-ژێده‌ر ب زمانێ كوردى:

1.بائیز عومه‌ر ئه‌حمه‌د، 2020، رێزمانا به‌هدینى لێكولینێن ئه‌كادیمى ده‌رباره‌ى مورفوسینتاكسا به‌هدینى، چاپا ئێكێ، چاپخانا ته‌هران، ئیران،.

2. عبدالواحد مشیر دزه‌یى، 2015، ڕێزمان و واتا، چاپى سَیه‌م، ناوه‌ندى ئاوێر بۆ چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌، هه‌ولێر.

3.ڤیان ابراهیم على،2021، رۆلێن واتایى یێن ئارگیومێنتێن كارى (د گوڤه‌را به‌هدینیدا)، گۆڤارا زانكۆیا دهۆك، په‌ربه‌ندا 24، ژ 2، (زانستێن مروڤایه‌تى و كومه‌لناسى)، ل (78-93).

8-2-ژێده‌ر ب زمانێ عه‌ره‌بى:

4.جیفرى بوول، 2009، النظرية النحوية،ت: مرتضى جواد باقر،ط1، بيروت،المنظمة العربية للترجمة.

5.عبدالرحمن طعمة، 2020، اللغة و المعنى و التواصل، ط1، دار كنوز المعرفة العلمية.

8-3- ژێده‌ر ب زمانێ ئینگلیزى:

6.Bickel,B.(2007). Grammatical Relations Typology. On line available at:URL//http://www.autotyp.uzh.ch.

7.Brawn,K and Miller,J.(1996). Concise Encyclopedia Of Syntactic Theories. Printed and Bound in Great Britain Cambridge University Press. Uk.

8.Chalker, S and Weiner, W.(1994). Oxford Dictionary of English Grammar. Oxford University Press. New York.

9.Cruse,A.(2006).A Glossary of Semantics and Pragmatics.Edinburgh University Press. Edinburgh.

10.Crystal,D.(1992). An Encyclopedic Dictionary of Language and Languages. Blackwell Reference.

11.Crystal,D.(2008). A Dictionary of Linguistics and Fonetics. Sixth edition.Blackwell Publishin Ltd.

12.Fromkin,V. and ect (2011).An introduction to language:9th edition.Canada. Wadsworth. Cengage Learning.

13.Halliday,M.A.K.(2014). Halliday´s Introduction to Functonal Grammar: Fouth Edition. Routledge. London and New York.

14.Hudson,G( 2000). Essential Introductory Linguistics: First Published. Blackwell Publishers Inc.

15.Katamba,F.(1993). Morphology:First Published. The Macmillan Press Ltd. Great Britain.

16.LÖbner,S.(2002). Understanding Semantic: First Published.Published by Routledge. London and New York.

17.Murphy,M.L and Koskela,A.(2010). Key Terms In Semantics. Continuum International Publishing Group.

18.Trask,R.L,(1999). Key Concepts in Language and Linguistics: First Published. Published By Routledge. London and New York.

19.Van Valin,Jr.R.D. and Lapolla,R.J.(1997). Syntax Structure, Meaning and Function: First Published. Cambridge University Press. UK.

20.Van Valin,JR.R.D.(A).(2001). An Introduction to Syntax: First Published. Cambridge University Press.UK.

21.Van Valin,Jr.R.D.(B).(2001). Semantic Macroroles in Role and Reference Grammar. On line available at: URL//http ://www.rrg.caset. buffalo. edu.p(1-15).

22.Van Valin,Jr.R.D.(2005).Exploring the Syntax – Semantics Interface: First Published. Cambridge University Press. UK.

23.Zimmermann,T.E and Sternefeld,W(2013). Introduction To Semantics- An Essential Guide To the Composition Of Meaning. De Gruyter Mouton. Germany.  


 

 

 

 

الادوار الدلالية لمواضيع الفعل في اللغة الكوردية حسب نموذج (فان فالين 2005م)

 (اللهجة المحلية البهدينية)

الخلاصة :‌

تعتبر الادوار الدلالیة من المواضیع اللغویة المهمة، یهدف هذا البحث الى تسلیط الضوء على الادوار الدلالیة التی بینها (فان فالين) سنة (2005م) حيث ان نموذجه هذا يتميز عن النماذج الاخرى للأدوار الدلالية سواء من حيث عدد الادوار الدلالية ام من حيث تسمية كل دور دلالي، قامت هذه الدراسة بتطبيق هذا النموذج على اللهجة المحلية البهدينية الكوردية، كما بينت هذه الدراسة مواضيع الفعل حسب نموذج (فان فالين)، لأن الأدوار الدلالية تسند الى المواضيع. اهم الاسئلة التي تطرحها هذه الدراسة: كم عدد الادوار الدلالية حسب نموذج (فان فالين) سنة (2005م)؟بأي حالة تكون الكلمة موضوع؟ و بأي حالة تكون متتممة؟ تم التطرق في النهاية الى أهم النتائج التي توصلت اليها هذه الدراسة، كانت اهمها انه حسب نموذج (فان فالين) سنة (2005م) يتم تقسيم الادوار الدلالية الى ثلاث مستويات، يتضمن كل مستوى جانبا للأدوار الدلالية، كما تمكن من عرض 40 علاقة موضوعیة، كما تمكنت الدراسة من التمييز بين المواضيع و المتممات.

الكلمات المفتاحية: الادوار الدلالية، المواضيع، المتممات، العلاقات الموضوعیة، فان فالين.

 

 

Semantic roles arguments verb in the kurdish language accordind to the model of van valin (2005 ad)

(The local bahdin dialect)

 

Abstract:

The semantics roles are considered one of the important linguistic topics. This research aims at shedding light on the semantic roles that Van Valin (2005 AD) has included, since his model is distinguished from other models of semantic roles, whether in terms of the number of semantic roles or in terms of naming each semantic role. This study has applied this model to the local dialect of Bahdin Kurdish, as it has showed verb arguments according to Van Valin model, because this semantic role is assigned to the argument. The most important questions that have been raised by this study: How many semantic roles are there according to (Van) Valin‌s model (2005 AD) In what case is the word an argument and in what case is it complementary? At the end, the relevant findings have been discussed in terms of Van Valin‌s (2005 AD) models. Moreover, the semantic roles have been divided into three levels, each level contains as aspect of the semantic roles, and it has been able to display 40 thematic relationships. The current study has succeeded to distinguish between arguments and compliments.

Keywords: Semantic Roles, Arguments, Compliments, Thematic Relations, Van Valin.

 



* ڤەکولەرێ بەرپرس.

This is an open access under a CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)