پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لە شێوەزاری کەلەکچیدا

ماهر عیسی حجی¹* وسانیا جەبار عەبوزەید²

¹ پشکا زمانێ کوردی، فەکۆلتییا زانستێن مرۆڤایەتی، زانکۆیا زاخۆ، هەرێما کوردستانێ- عیراق.

² پشکا زمانێ کوردی، فەکۆلتییا زانستێن مرۆڤایەتی، زانکۆیا زاخۆ، هەرێما کوردستانێ- عیراق.

تاريخ الاستلام: 02/2023 تاريخ القبول: 04/2023 تاريخ النشر: 09/2023 https://doi.org/10.26436/hjuoz.2023.11.3.1186

پوختە:

ئەم لێکۆلینەوەیە ژێر ناونیشانی (پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لە شێوەزاری کەلەکچیدا) یە، لەم لێکۆلینەوەدا هەولدراوە بە شێوەیەکی گشتی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری شێوەزاری کەلەکچی دیاربکرێت، هەروەها ئاماژە بە تایبەتمەندییە سینتاکسییەکانیانی ئەم پێکهاتەیە دەکرێت و شرۆڤە دەکرێت. لە هەموو زمانێکدا بکەر پێکهێنەکی سەرەکییە لە ڕستەدا، پێویستە بکەر بۆ ئەنجامدان یان ڕوودانی کار لە ڕستەدا هەبێت، جا بکەر کەسێک بێت یان شتێک بێت، کەواتە بکەر لە پێناو تەواوکردنی ڕستەیە لە ڕووی سینتاکسیی و واتاییەوە، بەلام هەندێک جار بکەر لە ڕستەدا وون دەکرێت، بەم حالەتە دەوترێت (بکەرنادیار). گرنگی ئەم لێکۆلینەوەیە لەوەدایە؛ بۆ یەکەمجارە ئاماژە بە پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری شێوەزاری کەلەکچی دەکرێت و شێوە و جۆر و یاسا و تایبەتمەندییەکانی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لەم شێوازەدا دیارکراوە و لە یەکجیاکراونەتەوە. ئەم لێکۆلینەوەیە بە پێی ڕێبازی وەسفی شیکاری ئەنجامدراوە، بابەتەکە وەسفکراوە و شێوە و جۆرەکانی پیکهاتەی بکەرنادیاری بەپێی ڕێژە و تاف و رووکارەکانی کاری ڕستە  شیکراوەتەوە. گرنگترین پرسیارەکانی ئەم لێکۆلینە ئەوەیە، تایبەتمەندییە سینتاکسییەکانی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری شێوەزاری کەلەکچی چییە؟ ئایا پێکهاتەی بکەرنادیار بە ڕێگای سینتاکسی یان مۆرفۆلۆجی دروستدەکرێت؟ یان بە هەر دوو ڕێگا ؟ لێکۆلینەوە لە سەر زمانی کوردی، زاری گۆران، شێوەزاری کەلەکچی کراوە، داتاکان لە زمانی ئاخاوتنی ڕۆژانەی خەلکی ئەم شێوەزارە وەرگیراوە. لە کۆتاییدا  گرنگترین ئەو ئەنجامەی پێیگەیشتووینە، کە لەم شێوەزارەدا پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار بە هەر دوو ڕێگا بەرهەمدەهێن.

پەیڤێن سەرەکی: پێکهاتەی بکەرنادیاری، تایبەتمەندییەکانی سینتاکسی، بکەرنادیاری مۆرفۆلۆجی، بکەرنادیاری سینتاکسی، شێوەزاری کەلەکچی.

پێشەکی

١-١-ناونیشانی لێکۆلینەوە:

لێکۆلینەوە لە ژێر ناونیشانی (پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لە شێوەزاری کەلەکچیدا)، پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری ئەم شێوەزارە بە شێوەیەکی گشتی دیارکراوە و دەستنیشانکراوە، پێکهاتەی نادیاری و تایبەتمەندییە سینتاکسییەکانیان شرۆڤە کراوە.

١-٢- گرنگی لێکۆلینەوە:

ئەم لێکۆلینەوە هەولێکی نوێیە بۆ دەستنیشانکردن و شیکردنەوەی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری شێوەزاری کەلەکچی،  کە تا ئێستا هیچ لێکۆلینەوەیەکی زانستی لەسەری نەکراوە. گرنگی ئەم لێکۆلینەوەیە لەوەدایە؛ لە چوارچێوەی خشتەدا یاساکان و نموونەکانی پێکهاتەی بکەرنادیاری ڕێکخراون و دواتر ئەنجامی هەر خشتەیەک و تیبینییەکان لە ژێر خشتەکاندا دیارکراوە.

١-٣- ئارمانجی لێکۆلینەوە:

یەکێک لە ئارمانجە سەرەکییەکانی ئەم لێکۆلینەوە دیارکردنی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لەم شێوەزارەدا کە بە دوو ڕێگا( مۆرفۆلۆجی، سینتاکسی) بەرهەمدەهێنرن.

١-٤- پرسیارەکانی لێکۆلینەوە:

گرنگترین پرسیارەکان ئەمانەن:

١-تایبەتمەندی نادیاریی لە شێوەزاری کەلەکچیدا چییە؟

٢-پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری شێوەزاری کەلەکچی چۆن دروستبووە؟

٣- ئەرێ بکەرنادیاری ئەم شێوەزارە چەند شێوەی هەیە؟

٤-ئەرێ پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار بە ڕێگای سینتاکسی یان مۆرفۆلۆجی دروستدەکرێت؟ یان بە هەر دوو ڕێگا؟

١-٥- سنووری لێکۆلینەوە:

ئەم لێکۆلینەوەیە، لێکۆلینەوەیەکی سینتاکسییە، لە سنووری ڕستەدا ئەنجامدراوە.

١-٦- ڕێبازی لێکۆلینەوە:

ئەم لێکۆلینەوەیە بە پێی ڕێبازی وەسفی – شیکاری شێوەزارەکە وەسفکراوە و کەرەستەکان شیکراونەتەوە.

١-٧- کەرەستەی لێکۆلینەوە:

لێکۆلینەوە لەسەر زمانێ کوردی زاری گۆران، شێوەزاری کەلەکچی کراوە ، داتا زمانییەکان لە ئاخاوتنی ڕۆژانەی خەلکی شێوەزاری کەلەکچی وەرگیراوە.

١-٨- ناوەڕۆکی لێکۆلینەوە:

لێکۆلینەوە جگە لە پێشەکی و ئەنجام، لە دوو تەوەری سەرەکی پێکهاتووە، لە تەوەری یەکەمدا باسی چەمک و پێناسە و هۆکارەکانی لادانی لە ڕستەی بکەرنادیار و شێوەزاری کەلەکچی کراوە. لە تەوەری دووهەمدا پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لە شێوەزاری کەلەکچیدا ئاماژەی پێکراوە و دواتر ڕێگاکانی بەرهەمهێنانی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری مۆرفۆلۆجی و سینتاکسی لەم شێوەزارەدا بە نموونە و شیکراوەتەوە و یاساکانی دەستنیشانکراون. لە کۆتایدا ئەنجام و  پەراوێز و لیستی سەرچاوە و لیستی زاراوە و کورتکراوە و هێماکان، هەروەها پوختەی لێکۆلینەوە بە زمانی عەرەبی و ئینگلیزی دیارکراوە.

2- چەمک و پێناسەی بکەرنادیار

2-1- چەمکی بکەر نادیار:

هەروەکو ئاشکرایە لە هەموو زمانێکدا بکەر پێکهێنێکی سەرەکییە لە ڕستەدا، بۆیە بۆ ئەنجامدانی یان ڕوودانی هەر کارێک پێویستمان بە بکەرێکە، جا بکەر کەسێک بێت یان شتێک بێت، بۆ تەواوکردنی ڕستە لە ڕووی واتایی و سینتاکسیییەوە، پێویستە بکەر لە ڕستەدا بوونی هەبێت، بەلام هەندێک جار بکەر لە ڕستەدا دەرناکەوێت یان ئاخاوتنکەر بکەر لە ڕستەدا بەکاری ناهێنێت، بەم حالەتە دەوترێت (بکەرنادیار)، ((ئەم دیاردەیەش بوونێکی هاوبەشی نێوان زمانەکانە و هەریەک لە زمانە سروشتییەکان وەکو زمانی یەکەمی قسەپێکەرانی یاساگەلێکی تایبەت بە زمانەکەیان پەیرەودەکەن))(ابوبکر عمر قادر،2016: 14) (بکەر بزردەکرێت، واتە پالاوگەی مێشک لەبەر هەندێ هۆی تایبەت وەکو: ترس و لێپرسینەوە و یا خۆشەویستی خۆبەدوورگرتن لە کێشە دەیسڕێتەوە)(عەبدولواحید موشیردزەیی،2013: 68)، هەروەها مەبەست لە بکەرنادیار کەمکردنەوەی ئەرکی بکەرە لە ڕستەدا(Nurenzia Yannuar,2014: 1402)، یانیش کاتێک بکەر لە ڕستەدا لادەدرێت و بەرکار⁽¹⁾ شوێنی بکەر دەگرێتەوە، چونکە وای بۆ دەچێت، هیچ کارێک بێ بکەر نابێت، بۆیە بەرکار شوێنی بکەر دەگرێتەوە(محمد بن عبداللە بن العباس ابن الوراق، 1999: 277)، لە پیکهاتەی بکەرنادیاردا ئەم بەرکارە دەبێتە بکەرێ رێزمانی چونکە وەکو پێویستییەکی رێزمانی  لە ڕستەدا رۆلی بکەر دەگێرێت.

بکەرنادیار یەکێکە لە تایبەتمەندییە سینتاکسیەکانی زمان، زۆربەی زمانەوانەکان باسی بکەرنادیاریان کردووە، (ستیج برگ) بۆپێناسەکردنی بکەرنادیار زیاتر جەخت لەسەر کاری ڕستە دەکات و لەو باوەڕەدایە، کە ڕستەی بکەردیار و بکەرنادیار پێویستە لە چوارچێوەی کاری تێپەڕ و تێنەپەڕدا پێناسە بکرێن، ئاماژە بەوەش دەکات کە کاری تێپەڕ دوو شێوەی هەیە، فۆرمی بکەردیار و فۆرمی بکەرنادیار، فۆرمی بکەردیار ئەو فۆرمەیە کە سەرەڕای بکەر و کار پێویستە گرێیەکی ناوی وەکو بەرکار لەگەلی بەکاربێت، لەم فۆرمە، فۆرمی بکەرنادیار دروست دەکرێت، پاشان ئاماژە بەوەش دەکات، کە لە فۆرمی بکەرنادیاردا دوو یەکەی ڕێزمانی لەگەل یەکتر دەگۆڕدرێنەوە، بکەری کاری بکەردیار لە ڕستەی بکەرنادیاردا لە ئەرکی بەرکاری ناڕاستەوخۆدا دەردەکەوێت و بەرکاری کاری  بکەردیار لە ئەرکی بکەری ڕستەی بکەرنادیاردا دەردەکەوێت(سلێمان ئیسماعیل ڕەجەب، عەبدولوەهاب خالد موسا 2016: 206). هەروەها بەوەش پێناسە دەکرێت (بریتییە لە دەرهاوێشتنی بکەر و سپاردنی ئەرک بە بەرکار، لەگەل ئەوەشدا بەرکار هەمان ئەرک و چەمکی خۆی دەپارێزێت) (ئەورەحمانی حاجی مارف، 2000: 323). دەتوانین بلێین بکەرنادیار ئەوە ڕستەیە کە بکەر تێیدا نەهاتووە و ئاماژەی پێنەکراوە  (حاتم محمد محمد مصطفى 2020: 211).

 بۆ نموونە:

1. من کۆترەکانم دزی. (من ئەوان کۆتران دزین)⁽²⁾. بکەردیار

2. ئەمن/ من شەباکم شکاند. (من پەنجەرە شکاند). بکەردیار

3. ئەتو/ تو دەرگەت کلیلدا. (تە دەرگەهـ کلیلدان). بکەردیار

   هەروەکوو دیارە ڕستەکانی (1،2،3) ڕستەی بکەردیارن، بەلام کاتێک دەیانگۆڕین بۆ بکەرنادیار بەم شێوەیەی دەبێت:

4. کۆترەکان دزریا. (کۆتر هاتنە دزین).

5. شەباک شکاندریا. (پەنجەرە هاتە شکاندن).

6. دەرگە کلیل دریا. ( دەرگەهـ هاتە کلیلدان).

ئەگەر لەم ڕستانەی (4،5،6) بڕوانین، دەبینین، بکەری ڕستەکان(من، ئەمن\من، ئەتو\تو) بزرکراون، لە ڕستەی (٤)یەمدا نازانرێت کێ کۆترەکانی دزیوە، لە ڕستەی (5)ەمدا ئاشکرانییە، کێ پەنجەرەی شکاندووە، لە ڕستەی(6)ەمیشدا بەهەمان شێوە بکەری ڕستەکە لادراوە، بەمانە دەوترێت بکەرنادیار.

2-3-هۆکارەکانی لادانی بکەر لە ڕستەی بکەر نادیار:

بکەر بە پێکهێنێکی سەرەکی لە ڕستەدا دادەنرێت، بەلام زۆرجار لە ڕستەدا لادەدەرێت، ئەمەش بۆ کۆمەلێک هۆکار دەگەڕێتەوە، هەولدەدەین بەکورتی ئاماژەیان پێبکەین:

1. ترس: زۆرجار ئاخاوتنکەر لە پێناو شاردنەوە و ناونەهێنانی بکەری کارەکە لە ترسی ئاشکرابوونی بکەری کارەکە، بۆ خۆپاراستن و خۆبەدوورگرتن لە کێشەکان، بکەری کارەکە لە ڕستەدا لادەدات. چونکە ئاخاوتنکەر دەترسێت لەلایەن بکەری کارەکەوە دوایی ئازاری پێبگەیەنرێت، یان لەوانەیە لەوە بترسێت لە لایەن خەلکەوە ئازاری بکەری کارەکە بدەن.(نەریمان عەبدوللا خۆشناو،2016: 122)

7. خانگ ڕووخاندریا (خانی هاتە هەرفاندن).

8. پیالە شکاندریا.(پیالە هاتە شکاندن)

لە ڕستەی (7)ەمدا ئاماژە بە ڕووخاندنی خانوویەک کراوە، لەوانەیە ئاخاوتنکەر لە ترسی دروستبوون و خۆپاراستن لە بکەری کارەکە باسی ئەنجامدەرەکە ناکات، بەلکو تەنها ڕووداوەکە دەدرکێنێت.

لە ڕستەی (8)ەمدا  ئەگەر ئاخاوتنکەر بکەری کارەکە ئاشکرا بکات، لەوانەیە ئازار بە بکەری کارەکە بگەیەنرێت.

2. شکۆمەندکردن و بە پیرۆزکردنی کارەکە: لە پێناو ڕێزگرتن و گەورەکردنی کارەکە ئاخاوتنکەر هەندێکجار ئاماژە بە بکەری کارەکە ناکات، چونکە خۆی لە خۆیدا کردنی کارەکە گرنگە، جا کارەکە چۆن کرابێت و کەی کرابێت گرنگ نییە.

9. دزەکە گرتریا. (ئەو دز هاتە گرتن).

10. شارع قیربکردریایە. (شارع هاتبایە قیرکرن).

ئەگەر سەیری ڕستەی (9)ەم بکەین دەبینین کاری (گرتریا) لە چۆنیەتی گرتن و کاتی گرتن، گرنگترە، بۆیە ئاخاوتنکەر جەخت لە گرتنی دزەکە دەکاتەوە. بەهەمان شێوەش لە ڕستەی (10)ەمدا کردنی کاردنی کارەکە لە بکەرەکە گرنگترە.

3. نەزانین: ئاخاوتنکەر نازانێت یان لە بیری کردووە، کێ بکەری کارەکەیە و کێ کارەکەی ئەنجامداوە  و تەنها ڕووداوەکەی گوێ لێبووە یان لەبیری ماوە، بۆیە ناچارە لە شێوەی بکەر نادیاردا ئاماژەی پێبکات(أبو البقاء عبدالله بن الحسين بن عبدالله العكبري ،1995: 157).

11. تۆپەکە لێیسەندریا. (تەپە  ژێ هاتە  ستاندن).

12. پارە خرۆکریا. (پارە هاتە کۆمکرن).

4. پێویستنەبوون: ڕووداوێکە یان باسێکە ئاخاوتنکەر دەیوروژێنێت، پێویستی پێ نییە، گرنگ نییە ناوی بکەری کارەکە بهێنێت یان لە پێناو کۆرتکردنەوەی باسەکە ئاماژە بە بکەری ڕستەکە ناکات، هەندێک جاریش بۆ خۆ پاراستنە لە دووبارەبوونەوە و زیادەڕەویکردن لە دووبارەکردنەوەی ناوی بکەر(عمر بن علی المقوشی، 2022: 551)، هەروەها زۆرجار لە ڕستەدا ئاماژە بە بکەر ناکرێت، چونکە بکەر خۆی ناسراوە، لە پێناو کورتکردنەوەدا باس ناکرێت(صلاح بن عبدالله بوجلیع،2019: 72).

5. جەختکردنەوە: لەوانەیە زۆرجار بۆ جەختکردنەوە لەسەر کارەکە، ئاخاوتنکەر ڕووداوەکوە بە شێوەی بکەرنادیار دەردەبڕێت(Mark Lester,Larry Beason, 2022: 1405)، کەواتە بۆ جەختکردن و تیشکخستنەسەر کارەکە، بکەر لادەبرێت، بەهەمان شێوە بکەردیار بەکاردەهێنرێت کاتێک دەمانەوێت ڕۆلی بکەری کارەکە دیاربکەین.

6. ((هندەک جاران ژی بکەرێ رستێ یان ژی ئەو کەسێ ب کارێ ڕستێ ڕادبیت، پەیوەندیا ب کۆمەکا کەسێن کومەلگەهێڤە هەیە، واتە تنێ ب یەک کەسڤە گرێدای نینە ژبەر ڤێ چەندێ گەلەک جاران ڕستە ب شێوێ بکەر نادیار دەردکەڤیت)( سلێمان ئیسماعیل ڕەجەب، عەبدولوەهاب خالد موسا، 2016: 209).

13. مەشروعەکە خلاسکریا. (پرۆژە هاتە تەمامکرن).

14. مزگەفت ئاواکریا. (مزگەفت هاتە ئاڤاکرن).

2-4-شێوەزاری کەلەکچی:

ئەم شێوەزارە لقێکە لە زاری گۆران، هەرچەندە تا ڕادەیەک سەربەخۆیی خۆی وەرگرتووە لە ڕووی سینتاکسییەوە، چونکە سەدان سالە لە شوێنی سەرەکی خۆیانەوە کۆچیان کردووە لە سنوری پارێزگای دهۆکدا نیشتەجێبوونە،  زۆربەی خەلکی ناحیەی کەلەکچی و دەوروبەری گۆرانن، کە سەر بە زاری گۆرانن، واتا نیشتەجێی ئەم ناوچانە خەلکی ڕەسەنی ناوچەکە نین، بەلام لەبەر هەندێک هۆکار وەکو (ناسەقامگیری ناوچەکەیان، ڕوودانی شەڕ، مەزهەبگەری...هتد) هەندێکیان لە خانەقین و کەلار و گەرمیان و هەندێکیشیان لە باکووری کوردستانەوە هاتوونە و ڕوویان لەم ناوچە ئارامە سوننەنشینە کردووە، لە دوای (1800ز) لە بناری چیای مەقلویب نیشتەجێبوونە، بێگومان لە یەک کاتدا نەهاتوون، پەیتا پەیتا ڕوویان لە بناری مەقلویب کردووە، ئەم ناوچەیە تا سالانی (1970ز) ئارامی و سەقامگیری بە خۆیەوە بینیوە، دواتر لە سەرەتای مانگی حەوتی  (1970) لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە لە گوندەکانی خۆیان وەدەرنران لە شوێنیان عەرەب نیشتەجێکران و لە کۆمەلگایەکی زۆرەملێدا نیشتەجێکران. (محمود رشید،2022: بێ. ل).

کەلەکچی لە کۆمەلێک عەشیرەت پێکدێت، ئەوانیش ئۆمەری کە لە گوندەکانی (مویسەکان، بەرازی گەورە، بەرازی بویچکە، باباو،نێچەیی، گلەشین)ەوە گواستراونەتەوە، هەروەها داودییەکانیش لەم  گوندانەوە (تاق، هنجیرۆک،گرفەقیر) ، ڕۆژبیانییەکانیش لە گوندەکانی (خاتیناوا، چەمەڕەش، زیلکان، کانی ساردک)، دەربازیش وەکو لقێک لە عەشیرەتی گیژ لە گوندی (مەحمەڕەشان)ن و هەندکیکیان بەسەر (ئاڤدەلی، قایماوە، گلەشین) دابەشبوونە، گێژیش بە گشتی بەسەر گوندەکانی (قایماوە، گەرمک)، هەروەها سەبارەت بە (کەلەکچیانی خوارێ)ش (بەبەن) واتا(بابانییەکان)ن، (کەلەچیانی سەرەوە)ش تێکەلەئە لە عەشیرەتی (گێژ و باجەلانی)، هەروەها کەمینەی تریش وەکو (خدری) کە ئەسلیان (هەرکی)ن و هەروەها (مزیری) و (زێباری) و (سورچی)یش لە کەلەکچی نیشتەجێن، بەلام شێوازی ئاخاوتنیان گۆڕاوە و بە شێوەزاری کەلەکچی قسەدەکەن. کەواتە دوای سالی (1970ز) زیاتر تێکەلبەیەکبوونە پەیوەندییەکان زیاتر و بەردەوامترن، ئەمەش وایکردووە زمانی ئاخاوتنی ڕۆژانەیان زیاتر لەیەکتر نێزیک ببێتەوە و یەکگرتووتر بێت، ڕەنگە بتوانرێت بوترێت ئەم شێوەزارە تێکەلەیەکە لە شێوە ئاخاوتنی عەشیرەتەکانی (ئۆمەری و داودی، گێژ،ڕۆژبیانی، دەربازی..هتد) بە پێی تێپەڕبوونی کات، شێوەزاری ئاخاوتنی کەلەکچی وەکو شێوەزارێکی یەکگرتووی ناوچەکە بەرهەمهاتووە، کە ئێستا زۆربەی خەلکی ناوچەکە قسەی پێی دەکەن (هەمان ژێدەر، بێ.ل).

سەبارەت بە ناوی (کەلەکچی) دەوترێت لە (کەلەک)ەوە هاتووە بە واتای (بەلەم) و (چی) کە (چی) وەکو پاشگرێکە بۆ کەسانەی ئەم ئیشە دەکەن. واتە ئەو کەسەی ئیشی بەلەم دەکات بۆیە شوێنەکە بە (کەلەکچی) ناسراوە(هەمان ژێدەر، بێ.ل). لە ڕووی کارگێڕییەوە سەر بە قەزای شێخانە، لە بەرواری 9/3/2014 کراوە بە ناحیە ، هەروەها لە ڕووی جوگرافیاوە لە لای باشوور و باشووری ڕۆژئاوەوە پارێزگەی موسلە، لە لای باکووری ڕۆژئاوایەوە پارێزگەی دهۆکە، قەزای بەردەرەش دەکەوێتە ڕۆژهەلات و باشووری ڕۆژهەلاتییەوە، هەروەها چیای مەقلویب لەلای  باشووریەوە، قەزای شێخانیش دەکەوێتە باکووری ڕۆژئاوای (خالد یوسف صلاح الدین، 2023، بێ.ل)

3- پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لە شێوەزاری کەلەکچیدا:

بە شێوەیەکی گشتی بۆ دروستکردنی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار پێویستمان بە هەبوونی کاری تێپەڕهەیە، کە جگە لە بکەر، بەرکاریش وەکوو پێکهێن بۆ خۆی هەلدەبژێرێت، کە ئەنجامدانی ئەم کارە دەکەوێتە سەر بەرکار، کەواتە بۆ دروستکردنی ڕستەی بکەرنادیار پیویستمان بە هەبوونی کاری تێپەڕ و بەرکار دەبێت، بەلام مەرج نییە هەموو ڕستەیەکی بکەردیار :

15. من ئەوم دیت. (من ئەو دیت).  ڕستەی بکەردیار

          بکەر بەرکار کار

16. ئەو دیتریا. (ئەو هاتە دیتن).    ڕستەی بکەرنادیار

بەلام دەبێت ئاماژە بەو  خالە گرنگانەش بکەین، یەکەم خال ئەوەیە کە هەموو کارێکی تێپەڕ ناتوانرێت ڕستەی بکەرنادیاری لێ دروستبکرێت، چونکە لە بەرامبەر هەر ڕستەیەکی تێپەری بکەردیار، ڕستەیەکی تێپەری بکەرنادیار نییە:

17. شێروان لێدانی خوارد. (شێروانی قوتان خوار).

18. لێدان خواردریا.* (لێدان هاتە خوارن).

لە ڕستەی(17)دا هەموو پێکهێنەکانی ڕستەی بکەردیار(بکەر، بەرکار، کار) لە ڕستەدا هەیە، بەلام ناتوانرێت بکرێتە  بکەرنادیار، چونکە کاری(خواردن) لێرە بە واتای کاری(خواردن) نەهاتووە، بەلکو بە وتای (ئازارپێگەیاندن) هاتووە، بۆیە کاتێ دەکرێتە بکەرنادیار لە ڕووی واتاییەوە واتای ڕستەکە تێکدەچێت، هەروەک لە ڕستەی (18) ئاماژەمان پێداوە.

19. ئەو چوار تروەمبێل هەبی. (ئەوی چوار ترومبێل هەبوو).

بە هەمان شێوە ڕستەی (19) ناتوانرێت بکرێتە بکەر نادیار چونکە (ئەو ڕستە دبنە بکەرنادیار یێن بکەرەکێ کارتێکەر و بەرکارەکێ کارتێکری هەبیت د ئەڤان ڕستاندا بکەر و بەرکاری ئەڤ ئەرکە  نینە، یانژی دشین بێژین بکەرنەدیار، ژ ئەوان کاران چێدبیت یێن دەلالەتێ ژ کریارەکێ دکەن نەکو وەسفا حالەتەکێ دکەن، ئەڤان ڕستان وەسفکرنا حالەتەکی دیاردکەن، نەک ئەنجامدانا کریارەکێ کو بکەر پێڕاببیت)(سلێمان ئیسماعیل ڕەجەب، 2015: 77).

کەواتە دەکرێت بوترێت (دیاری و نادیاری دوو تەکنیکی جیاوازن بۆ دەربڕینی بیر و لە یەکترەوە وەرناگرێن،  مەبەستیش لە بەکارهێنانیی نادیاری دوورخستنەوە و لابردن و لەکارخستنی کارایە)(فەرەیدون عەبدول بەرزنجی،2018: 65).

خالی دووەم هەبوونی جۆری بەرکارە، کە ئەویش کاریگەری لەسەر دروستکردنی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار هەیە، چونکی هەموو جۆرە بەرکارێک رێگا بە دروستکردنی ئەم پێکهاتەیە نادەن، ب تایبەت ئەگەر ئەو گرێیەی ناوی کە ئەرکی بەرکار دەبینێت، لە جۆری ئەنافۆر( جێناوی خۆی، جێناوی هاوبەش) بێت(سانیا جەبارعەبوزەید،2019: 277):

20. ئەو خۆی رانەگرت.

21. ئێمە یەکوترمان کوشت.

22. ئەوان سەریەکیان شکاند.

لە ڕستەی(19) دا بەرکار لە جۆری ئەنافورە(جێناوی خۆی)، ئە گەر ئەم جۆرە بەرکارە لە پێکهاتەی ڕستەی بکەردیاردا هات، ئەو ڕستەیە  ناکرێتە بکەرنادیار، چونکە بەرکار (خۆ) بۆ بکەر (ئەو) دەگەرێتەوە و ئاماژەکەی لە بکەر(ئەو) وەردەگرێت، لەم حالەتەدا  بکەر و بەرکار  ئاماژە بۆ یەک کەس دەکەن. لە ڕستە (20، 21) جێناوی هاوبەوش بەشداری لە پێکهاتەی ڕستەدا کردووە، بۆیە ناتوانرێ بکرێتە بکەرنادیار چونکە بکەرو بەرکار بۆ یەک کەس دەگەڕێنەوە.

دەکرێت بوترێت کە بکەرنادیار: ((دوڕستەیەک لەفۆڕمدا نادیار و لە گۆکردندا دیاربێت، یان بە پێچەوانەوە. هەرچەندە ڕستەکانی (دارەکە شکا.) و (کەپرەکە ڕوخا) لە فۆرمدا دیارن، بەلام جۆرێکن لە نادیارو نادیاری تەواویش نیین))( محەمەد مەحوی، 2020: 116). ئەم نموونانەی ئاماژەمان پێکردو بۆچوونی هەریەک لەم نووسەرانە بەلگەن کە بینیمان کارێکی تێپەڕ بکەرنادیارێک لە بەرامبەریدا بەرهەمناهێنرێت، بەهەمان شیوەش ناتوانرێ بکەرێتە بەلگەیەکی ڕەها کە بەرامبەر هەموو کارێکی بکەردیار، کارێکی بکەرنادیار نییە..

لەم لێکۆلینەوەیەدا بۆ دورستکردن و شرۆڤەکردنی  پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لە شێوەزاری کەلەکچی رەچاوی جۆری کاری تێپەڕ و بەرکار بۆ دروستکردنی ڕستەی بکەرنادیار کراوە، هەولدراوە ئەو بکەردیارانە ئاماژەی پێ بکرێت کە لە بەرامبەریدا ڕستەیەکی بکەردیار هەیە.

یەکێک لە تایبەتمەندییە جیاوازەکانی سینتاکسی شێوەزاری کەلەکچی کە پێویستە ئاماژەی پێبکرێت، ئەوەیە پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار چۆن دروست دەبێت؟ ئایا ئەم پێکهاتەیە لە ڕێگای سینتاکسییەوە  یان مۆرفۆلۆجییەوە بەرهەمدێت؟ یانیش بە هەر دوو شێوە بەرهەمدێت؟

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لەم شێوەزارەدا تایبەتمەندی خۆی هەیە، لە دیالێکت و شێوەزارەکانیتری زمانی کوردی جودادەکات، ئەوەیە کە پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار هەم بە  ڕێگای مۆرفۆلۆجی هەم بە  ڕێگای سینتاکسی دروستدەکرێت، ئەمەش ڕەنگە بۆ ئەوە بگەڕیتەوە، کە عەشیرەتی ئۆمەری لە باکووری کوردستانەوە هاتوون و عەشیرەتەکانی تر زۆربەیان گەرمیان و ئەو ناوچانەوە هاتوون، لەوانەشي بۆ ئەوە بگەڕێتوە شێوەزاری کەلەکچی وەک ناحیەیەک سەر بە پارێزگای دهۆکە کە سەر بە کرمانجی سەروون، بەلام بە تێپەڕبوونی سەدان سال هۆکاریکە کە ئەم جیاوازیە تێکەل بەیەک بێت و هەردوو شێوەی مۆرفۆلجی و سینتاکسی  بەکاربهێنرێت، لەم بەندەدا ئاماژە بە هەر دوو ڕێگای دروستکردنی ڕستەی بکەرنادیار دەکەین:

٣-١-  پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار بە ڕێگایی مۆرفۆلۆجی:

بۆ پێکهاتەی ئەم ڕستە بکەرنادیارانە کە بە  ڕێگای مۆرفۆلۆجی بەرهەمدێن، مۆرفیمێکی تایبەت بۆ نادیاری(ر) هەیە، ئەم مۆرفیمە لە دوای ئەوەی کە چەندین گۆرانکاری بە سەر کاری ڕستەی بکەردیاردا دێت، لەگەلی دێت، بۆیە لێرەدا ئاماژە بەو هەنگاوانە دەکەین، کە پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار بە  ڕێگای مۆرفۆلۆجی دروست دەبێت:

1. بکەر و مۆرفیمی ڕێککەوتن (کە بۆ بکەرەکە دەگەڕێتەوە) لە ڕستەی بکەردیار لادەدرێت.

2. بەرکار شوینی بکەری ڕستەی بکەردیار دەگرێتەوە، دەبێتە بکەری رێزمانی.

3. ئەگەر کاری ڕستەی بکەردیاری ڕابردووبێت بەم شێوەیە دروست دەبێت:

قەدی کاری ڕستەی بکەردیار وەردەگیرێت، مۆرفیمی  نادیاری(ر) لەسەر ڕەگ زیاد دەکرێت و پاشان مۆرفیمی  ڕابردووی تافی نادیاری(یا) دێت.

23.  کۆترەکان دز+ریان

قەدی کار(دز)+ مۆرفیمی نادیاری(ر)+ مۆرفیمی تافی نادیاری(یا)+ مۆرفیمی ڕێککەوتن(ن).

23. دیوارەکان خستریان

قەدی کار(خست)+ مۆرفیمی نادیاری(ر)+ مۆرفیمی تافی نادیاری(یا)+ مۆرفیمی ڕێککەوتن(ن)

4. ئەگەر کار ڕستەی بکەردیار ڕانەبردوو بێت، بەم شێوەیە کاری ڕستەی بکەر نادیار دروستدەکرێت:

5. کۆترەکان دەدزرێن

مۆرفیمی  رانەبردوو(دە)+ ڕەگی کار(دز) + مۆرفیمی  نادیاری(ر)+ مۆرفیمی تافی ڕانەبردووی نادیاری(ێ).

٥-کاری ڕستەی بکەردیار هەر رێژە و تاف و رووکار و شێوەی ئەرێ و نەرێ هەبێت، هەمان تایبەتمەندی رێزمانی بە رێگای مۆرفیمی تایبەت  کاری ڕستەی بکەرنادیار وەردەگرێت.

بۆ دیارکردنی چۆنیەتی دروستکردنی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار و پەیرەوکردنی ئەم هەنگاوانەی سەرەوە هەر سێ  جۆری  لە رووی پێکهاتنەوە بەکارهێنراون،  کاری بنەرەتی( دزین) و دارژاوی(ڕاخستن) و لێکدراوی( چاککردن) وەکو نموونە بۆ ڕستەکانی بکەرنادیار وەرمانگرتووە و ئەم سێ کارانە بە پێی ڕێژە و تاف و ڕووکارەکان و شێوەی ئەرێ و نەرێ دەیخەینە  بەر تیشک و یاساکانی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لەم شێوەزارەدا ڕووندەکەینەوە⁽²⁾:

٣-١-١-ڕێژەی ڕاگەیاندن:

ئەم رێژەیە دابەشی دوو تاف دەبێت :

3-1-1-1- تافی ڕابردوو:

تافی ڕابردوو  بە پێی رووکارەکانیش دەبنە چوار جۆر( نێزیک، بەردەوام، تەواو، دوور)  و هەر ئەم چوار جۆرانەش هەم بە شێوەی ئەرێ هەم نەرێ وەرمانگرتووە:

3-1-1-1-1- تافی ڕابردووی نێزیک:

ئەم ڕستە بکەردیارانەی خوارەوە دەیانکەینە ڕستەی بکەرنادیار:

24. ئەو کۆترەکانی دزی.

25. ئەو فەرشەکانی ڕاخست.

26. ئەو خانگەکانی چاککرد.

لە ڕستەکانی(25،24،23) بکەری ڕاستەقینەی(ئەو) و مۆرفیمی ڕێککەوتنی(ی) کە هاوبەشن، لادەدرێن، بەرکاری ڕستەکانی( کۆترەکان، فەرشەکان، خانگەکان) سەرەوە دەچنە شوێنی بکەرەکان، کاری ڕستەکانی بکەردیار بۆکاری بکەرنادیار دەگۆرن(دزریا، ڕاخستریا، چاککردریا) و مۆرفیمی ڕێککەوتنی(ن) کە بۆ بکەرە ڕێزمانییەکان دەگەرێت، دەچیتە دوای کاری ڕستە بکەرنادیارەکان:

٢٢- کۆترەکان دزریان.

٢٣- فەرشەکان راخستریان.

٢٤-خانگەکان چاککردریان.^(٣)

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری کاری ڕاگەیاندنی ڕابردووی نێزیکی	ئەرێ	کاری بنەرەت	بکەر(کۆترەکان)+ قەدی کار(دز)+ مۆرفیمی نادیاری(ر)+ مۆرفیمی تافی ڕابردووی نادیاری (یا) + مۆرفیمی ڕێککەوتن(ن).
		نموونە	کۆترەکان دزریان. (ئەو کۆتر هاتە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕاخستریان (ئەو فەرش هاتنە ڕائێخستن)
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+قەدی.ک(کرد)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاککردریان^(٤) (ئەو خانی هاتنە چێکرن)
	نەرێ	کاری بنەرەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+قەدی.ک(دز)++م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)
		نموونە	کۆترەکان نەدزریان  (ئەو کۆتر نەهاتنە گرتن)
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.نە(نە)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م. ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕانەخستریان (ئەو فەرش نەهاتنە ڕائێخستن)
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+م.نە(نە)+قەدی.ک(کرد)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م. ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکنەکردریان (ئەو خانی نەهاتنە چێکرن)

خشتەی ژمارە(1):

لە خشتەی ژمارە(١) ئەم تایبەتمەندی سینتاکسی لە پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار  بەدیدەکرێت^(٥) :

آ- بە شێوەیەکی گشتی ئەگەر کاری ڕستەی بکەردیار بکرێتە بکەرنادیار پێویستمان بە قەدی کارە. و مۆرفیمی بکەرنادیار(ڕ) لە دوای قەدی کار دەردەکەوێت.

ب- مۆرفیمی  ڕابردووی نادیاری(یا) لە دوای مۆرفیمی  نادیاری دێت، بۆیە یەکێکیان بە مۆرفیمی  ڕابردووی کار و ئەویتر بە مۆرفیمی  ڕابردووی نادیاری  ناونراوە.

ج- ئەگەر کارەکە  لە ڕووی پێکهاتنەوە بنەرەت بێت، مۆرفیمی  نەرێ(نە) لەسەرەتای کارەکەوە دەردەکەوێت، بەلام ئەگەر کارەکە دارژاو ، لە دوای پێشگری کارەکە دەردەکەوێت، ئەگەر کارەکە لێکدراو بێت دەکەوێتە دوای بەشی یەکەمی کارەکە.

3-1-1-1-2-  تافێ ڕابردووی تەواو:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری کاری راگەیاندنی ڕابردووی تەواوی	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+قەدی.ک(دز)++م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان دزریاگن^(٦)(ئەو کۆتر هاتینە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕێککەفتنێ(ە)
		نموونە	فەرشەکان ڕاخستریاگن. (ئەو فەرش هاتینە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+قەدی.ک(کرد)م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاککردریاگن (ئەو خانی هاتینە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+قەدی.ک(دز)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان نەدزریاگن.(ئەو کۆتر نەهاتینە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.نە(نە)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕانەخستریاگن. (ئەو فەرش نەهاتینە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)بەشی1(چاک)+م.نە(نە)+قەدی.ک(کرد)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکنەکردریاگن. (ئەو خانی نەهاتینە چێکرن).

خشتەی ژمارە(2)

لەم خشتەی سەرەوە ئەم خالانە گرنگن:                                               

١-ئەگەر کاری ڕستەی بکەردیار ڕابردووی تەواوی بێت، مۆرفیمی رووکاری تەواوی(گ...ە) دەکەوێتە کۆتایی کاری بکەرنەیارەوە کارەکە لە رووی پێکهاتنەوە چ بنەرەت یان دارژاو یان لیکدراو بێت.

٢- مۆرفیمی ڕێککەوتنیش(ن) دەکەوێتە نێوان هەر دوو پارچەی  ئەم مۆرفیمە( دزریاگنە)، بەلام پارچەی دووەمی مۆرفیمی تەواوی(ە) بۆ سوککردن لادراوە.

3-1-1-1-3-  تافی ڕابردووی بەردەوام:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری کاری راگەیاندنی ڕابردووی بەردەوامی ڕاگەیاندن	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+قەدی.ک(دز)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان دەدزریان. (ئەو کۆتر دهاتنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕادەخستریان. (ئەو فەرش دهاتنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکە)+بەشی1(چاک)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+ڕە.ک(ک)+م.بۆش(ر)+م.تا.ڕا(د)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکدەکردریان. (ئەو خانی دهاتنە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+قەدی.ک(دز)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان نەدەدزریان. (ئەو کۆتر نەدهاتنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+ێ(ڕا)+م.نە(نە)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕانەدەخستریان. (ئەو فەرش نەدهاتنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+م.نە(نە)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+.قەدی.ک(کرد)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکنەدەکردریان. (ئەو خانی نەدهاتنە چێکرن).

خشتەی ژمارە(3)

ئەگەر لە یاسا و نموونەکانی سەرەوە بڕوانین دەبینین:

١-ئەگەر کارەکە بنەرەت بێت، مۆرفیمی رووکاری بەردەوامی (دە) لە پێش قەدی کاردەردەکەوێت، بەلام ئەگەر کارەکە دارژاوبێت ، لە دوای پێشگری کارەکە دەردەکەوێت، ئەگەر کارەکە لێکدراو بێت دەکەوێتە دوای بەشی یەکەمی کارەکە.

٢- ئەگەر کارەکە بنەرەت،دارژاو، لێکدراو بێت مۆرفیمی رووکاری بەردەوامی(دە) دەکەوێتە دوای مۆرفیمی  نەرێ(نە).

3-1-1-1-4- تافی ڕابردووی دوور:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری کاری راگەیاندنی ڕابردووی دوور	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+قەدی.ک(دز)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان دزریابین. (ئەو کۆتر هاتبوونە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕاخستریابین. (ئەو فەرش هاتبوونە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+قەدی.ک(کرد)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاککردریابین. (ئەو خانی هاتبوونە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+ڕە.ک(دز)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان نەدزریابین(ئەو کۆتر نەهاتبوونە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.نە(نە)+م.نە(نە)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕانەخستریابین. (ئەو فەرش نەهاتبوونە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+م.نە(نە)+قەدی.ک(کرد)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکنەکردریابین. (ئەو خانی نەهاتبوونە چێکرن).

خشتەی ژمارە(4):

ئەگەر کاری ڕستەی بکەردیار ڕابردووی دوور بێت، مۆرفیمی رووکاری دووری(بی) دەکەوێتە کۆتایی کاری بکەرنادیارەوە، کەواتە  لە دوای مۆرفیمی تافی ڕابردووی نەدیاری دێت، کارەکە لە ڕووی پێکهاتنەوە چ بنەرەت یان دارژاو یان لیکدراو بێت.

2.1.1.3. تافی ڕانەبردوو:

1- تافی ڕانەبردووی نێزیک بە هەر دوو شێوەی ئەرێ و نەرێیەوە:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری ڕانەبردووی نێزیک ڕاگەیاندن	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.ڕانە.ڕاگ(دە)+ڕە.ک(دز)+م.نا(ر)+م.تا.ڕانە.نا(ێ)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان دەدزرێن. (ئەو کۆتر دهێنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.ڕانە.ڕاگ(دە)+ڕە.ک(خە)+م.نا(ر)+م.تا.ڕانە.نا(ێ) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕادەخرێن. (ئەو فەرش دهێنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+م.ڕانە.ڕاگ(دە)+ڕە.ک(کە)+م.نا(ر)+م.تا.ڕانە.نا(ێ) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکدەکرێن. (ئەو خانی دهێنە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نا)+ڕە.ک(دز)++م.نا(ر)+م.تا.ڕانە.نا(ێ) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان نادزرێن. (ئەو کۆتر ناهێتە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.نە(نا)+ ڕە.ک(خە)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(ێ)+م. ڕێکک (ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕاناخرێن. (ئەو فەرش ناهێنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+م.نە(نا)+.ڕە.ک(کە)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(ێ) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکناکرێن. (ئەو خانی ناهێنە چێکرن).

خشتەی ژمارە(5):

لەم خشتەی سەرەوە بۆمان دەردەکەوێت:

١-پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار لەم تافەدا وەکو رابردوو نییە، کە دوو جۆرپێکهاتە هەبێت.

٢- هەر وەکو تافی رابردوو جێگە لە مۆرفیمی تافی ڕانەبردووی ڕاگەیاندن (دە) کە لە پێشەوەی ڕەگی کار دێت و مۆرفیمی  تافی رانەبردووی نادیاری(ێ) لە دوای ڕەگی کاری ڕستەی بکەرنادیار دێت.

٣- لە حالەتی نەرێکردندا مۆرفیمی نەرێی ڕانەبردووی ڕاگەیاندن (نا) لە شوێنی مۆرفیمی تافی ڕانەبردووی راگەیاندن(دە) دەردەکەوێت.

3-1-2- ڕێژەی دانانی:

ئەم رێژەیە دابەشی دوو تاف دەبێت :

3-1-2-1-تافی ڕابردوو:

تافی ڕابردوو بە پێی ڕووکارەکانیش دەبنە سێ جۆر( نێزیک، تەواو، دوور)  و هەر ئەم سێ جۆرانەش هەم بە شێوەی ئەرێ و نەرێمان وەرگرتووە.

3-1-2-1-1-تافی ڕابردووی نێزیک:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری ڕابردووی نێزیکی دانانی	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(دز)++م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان بدزریانایە. (ئەو کۆتر هاتبانە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕابخستریانایە. (ئەو فەرش هاتبانە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکا)+بەشی1(چاک)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(کرد)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکبکردریانایە. (ئەو خانی هاتبانە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(دز)++م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان نەدزریانایە. (ئەو کۆتر نەهاتبانە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.نە(نە)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕانەخستریانایە. (ئەو فەرش نەهاتبانە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+م.نە(نە)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(کرد)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکنەکردریانایە. (ئەو خانی نەهاتبانە چێکرن).

خشتەی ژمارە(6)

پێکهاتەی بکەرنادیاری ڕابردووی دانانی هەر وەکو  رابردووی ڕاگەیاندن دوو جۆر پێکهاتە هەیە، ئەوەی کە نێزیکی دانانی لە  نێزیکی ڕاگەیاندن جودادەکات:

١-ئەوەیە کە لە رێژەی دانایدا مۆرفیمی ڕابردووی نێزیک(ب...ایە)یە ،کە پارچەیەک لە پێش قەدی کار دێت، ئەگەر کارەکە بنەرەت بێت، بەلام ئەگەر دارژاو یان لێکدراو بێت دەکەوێتە دوای بەشی یەکەم، پارچەکەی تر لە کۆتایی کاری بکەرنادیار دەردەکەوێت.

٢- ئەگەر کارەکە نەرێ بکرێت، مۆرفیمی  نەرێ (نە) لە شوێنی پارچەی یەکەمی مۆرفیمی ڕابردووی نێزیکی دانانی(ب) دێت، بەلام پارچەی دووەم (ایە) هیچ گۆڕینی بەسەردا نایەت.

3-1-2-1-2- تافی ڕابردووی تەواو:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری ڕابردووی تەواوی دانانی	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+قەدی.ک(دز)++م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.تەو.دان.(بێت)+م. رێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان دزریابێتن. (ئەو کۆتر هاتبنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+ م.ڕا.تەو.دان.(بێت)+ م.رێکک(ن(
		نموونە	فەرشەکان ڕاخستریابێتن. (ئەو فەرش هاتبنە ڕائێخستن))
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+قەدی.ک(کرد)م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.تەو.دان.(بێت)+ م.رێکک(ن(
		نموونە	خانگەکان چاککردریابێتن. (ئەو خانی هاتبنە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+قەدی.ک(دز)++م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.تەو.دان.(بێت)+ م.رێکک(ن(
		نموونە	کۆترەکان نەدزریابێتن. (ئەو کۆتر نەهاتبنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.نە(نە)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+ م.ڕا.تەو.دان.(بێت)+ م.رێکک(ن(
		نموونە	فەرشەکان ڕانەخستریابێتن. (ئەو فەرش نەهاتبنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+م.نە(نە)+قەدی.ک(کرد)م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.تەو.دان.(بێت)+ م.رێکک(ن(
		نموونە	خانگەکان چاکنەکردریابێتن. (ئەو خانی نەهاتبنە چێکرن).

خشتەی ژمارە(7)

لەم پێکهاتە دا مۆرفیمی رووکاری تەواوی لە ڕێژەی دانانیدا(بێت) دەکەوێتە دوای مۆرفیمی تافی ڕابردووی نادیار(یا) ئەگەر کارەکە( بنەرەت، دارژاو، لێکدراو) بێت.

3-1-2-1-3-ڕابردووی دوور:         

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری ڕابردووی دووری دانانی	ئەرێ	یاسای بنەرەت	بکەر(کۆترەکان)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)قەدی.ک(دز)++م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.دوور(بی)+ م.رێکک(ن(
		نموونە	کۆترەکان بدزریابیانایە^٧(ئەو کۆتر هاتبانە دزین
		کاری بنەڕەت	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+ +م.ڕا.دوور(بی)+ م.رێکک(ن(
		نموونە	فەرشەکان ڕابخستریابیانایە. (ئەو فەرش هاتبانە ڕائێخستن).
		کاری دارژاو	بکەر(خانگەکە)+بەشی1(چاک)+.م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(کرد)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+ +م.ڕا.دوور(بی)+ م.رێکک(ن(
		نموونە	خانگەکان چاکبکردریابیانایە. (ئەو خانی هاتبانە چێکرن).
	نەرێ	نموونە	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(دز)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.دوو((بی)+ م.رێکک(ن(
		ڕستە	کۆترەکان نەدزریابیانایە. (ئەو کۆتر نەهاتبانە دزین).
		کاری بنەڕەت	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.نە(نە)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(خست)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.دوور(بی)+ م.رێکک(ن(
		نموونە	فەرشەکان ڕانەخستریابیانایە. (ئەو فەرش نەهاتبانە ڕائێخستن).
		کاری دارژاو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+م.نە(نە)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+قەدی.ک(کرد)+م.نا(ر)+م.تا.ڕا.نا(یا)+م.ڕا.دوور(بی)+ م.رێکک(ن(
		نموونە	خانگەکان چاکنەکردریابیانایە. (ئەو خانی نەهاتبانە چێکر).

خشتەی ژمارە(8)

دەتوانین بلێین، کە پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری ڕابردووی دووری دانانی هەر وەکو ڕابردووی نێزیکی دانانییە، بەلام مۆرفیمی رووکاری دووری(بی) لە دوای مۆرفیمی تافی  ڕابردووی نادیاری دێت.

3-1-2-2-تافی ڕانەبردوو:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری ڕانەبردووی دانانی	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان) +م.ڕانە.دان(ب) +ڕە.ک(دز)+م.نا(ر)+م.تا.ڕانە.نا(ێ)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان بدزرێن. (ئەو کۆتر بهێنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.ڕانە.دان(ب)+ڕە.ک(خە)+م.نا(ر)+م.تا.ڕانە.نا(ێ) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕابخرێن. (ئەو فەرش بهێنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+م.ڕانە.دان(ب)+ڕە.ک(کە)+م.نا(ر)+م.تا.ڕانە.نا(ێ) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکبکرێن. (ئەو خانی بهێنە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(خانگەکان)+م.نە(نە)+ڕە.ک(دز)+م.نا(ر)+م.تا.ڕانە.نا(ێ(+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	کۆترەکان نەدزرێن. (ئەو کۆتر نەهێنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+پێ(ڕا)+م.نە(نە)+ ڕە.ک(خە)+م.نا(ر)+م.تا.ڕانە.نا(ێ)+م.ڕێکک(ن)
		نموونە	فەرشەکان ڕانەخرێن. (ئەو فەرش نەهێنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+بەشی1(چاک)+م.نە(نە)+.ڕە.ک(کە)+م.نا(ر)+م.تا.ڕانە.نا(ێ) +م.ڕێکک(ن)
		نموونە	خانگەکان چاکنەکرێن. (ئەو خانی نەهێنە چێکرن).

خشتەی ژمارە(9)

ئەم پێکهاتەیە وەکو ڕانەبردووی ڕاگەیاندن تەنها ئێک جۆری هەیە، بەلام ئەوەی لە ڕانەبردووی دانانی لە  ڕاگەیاندن جودادەکات:

١-مۆرفیمی ڕانەبردووی دانانی(ب) لە پێش رەگی کار دێت.

٢- مۆرفێمی نەرێکردن (نە) یە، نەک (نا)یە، کاتێک دەرکەوێت مۆرفیمی ڕانەبردووی دانانی لادەدرێت.

3-2- پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار بە شێوەی سینتاکسی:

ئەو رستانەی بەم شێوەیە دورستدەکرێن، بەوە لە ئەو ڕستانەی کە بە شێوەی بکەرنادیاری مۆرفۆلۆجی جیادەکرێن، کە هیچ مۆرفیمێکی مۆرفۆلۆجی  تایبەت بە نادیاری بۆ ئەم پێکهاتەیە بەکارنایەت، بەلکو بە شێوەی سینتاکسی ئەم ڕستانە بەرهەمدەهێنرێن، بۆیە لێرەدا ئاماژە بە هەنگاوەکانی ژمارە(1،2) ناکەین، چونکی لە پێکهاتەی هەر دوو شێوەی بکەرنادیار(مۆرفۆلۆجی، سینتاکسی)دا هاوبەشن.

کار و نادیاری کە لە پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار بە شێوەی سینتاکسی دروست دەبێت، بەم شێوەیە:

١-ئەگەر کاری ڕستەی بکەردیار ڕابردوو  بێت، کاری(هات) دەبێتە کاری ڕستەی بکەرنادیار و ئەگەر کاری ڕستەی بکەردیار رانەبردووبێت، کاری(تێت) دەبێتە کاری ڕستەی بکەرنادیار و ئەم کارە بەپێی رێژە و تاف و رووکار و شێوەی ئەرێ و نەرێ گەرداندەکرێت، هەروەها لەگەل بکەری ڕستەی بکەرنادیار لەگەل ژمارە و کەس ڕێکدەکەوێت(سەلوا فەریق سالح، 2006: 48).

٢-ئامرازی پەیوەندی(ە) لە دوای کاری ڕستەی بکەرنادیار دێت.

٣-کاری ڕستەی بکەردیاریش دەبێتە چاوگ و لەگەل ئامرازی پەیوەندی نادیاری سینتاکسی دورستدەکەن.

هەر وەکو بکەرنادیاری مۆرفۆلۆجی سێ کاری بنەرەت(دزین) و دارژاو(رائێخستن) و لێکدراو(چاکککردن) وەکو نموونە لە ڕستەکانی بکەرنادیار بە پێی رێژە و تاف و رووکارەکان و شێوەی ئەرێ و نەرێ بەکارمانهێناوە و یاساکانی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری سینتاکسی لەم شێوەزارەدا ڕووندەکەینەوە:

3-2-1-ڕێژەی راگەیاندن:

ئەم رێژەیە دابەشی دوو تاف دەبێت :

3-2-1-1-تافی ڕابردوو:

   تافی ڕابردوو  چوار جۆری رووکاری( نێزیک، بەردەوام، تەواو، دوور) هەیە و هەر ئەم چوار جۆرانەش هەم بە شێوەی ئەرێ و نەرێمان وەرگرتووە:

3-2-1-1-1-ڕابردووی نێزیک:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنایاری ڕابردووی نێزیکی ڕاگەیاندن	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+ ک. ڕ.بک.ن (هات)+ م. ڕێکک (ن)+ بک. نا(ئا.پە(ە)+ چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان هاتنە دزین. (ئەو کۆتر هاتنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا( ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان هاتنە ڕاخستن. (ئەو فەرش هاتنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان هاتنە چاککردن. (ئەو خانی هاتنە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان نەهاتنە دزین. (ئەو کۆتر نەهاتنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان نەهاتنە ڕاخستن. (ئەو فەرش نەهاتنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ (چاککردن)
		نموونە	خانگەکان نەهاتنە چاککردن. (ئەو خانی نەهاتنە چێکرن).

خشتەی ژمارە (10)

کاتێک  کاری ڕستەی بکەردیاری ڕابردووی نێزیکی ڕاگەیاندن دەکرێتە بکەرنادیار^)٨(:

١-کاری(هات) دەبێتە کاری ڕستەی بکەرنادیار.

٢- گرێی پێشناوی کە ئەرکی نەدیاری سینتاکسی دەبینێت، دەچێتە دوای کاری (هات).

٣-لە حالەتی نەرێدا مۆرفیمی  نەرێ (نە) وەردەگرێت و دەچیتە سەرەتای کارەکە( بنەرەت، دارژاو، لێکدراو).

3-2-1-1-2-ڕابردووی تەواو:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنایاری ڕابردووی تەواوی ڕاگەیاندن	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م..ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان هاتگنە دزین. (ئەوکۆتر هاتینە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م..ڕا.تەو.ڕاگ(گ) +م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان هاتگنە ڕاخستن. (ئەو فەرش هاتینە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م..ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان هاتگنە چاککردن. (ئەو خانی هاتینە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م..ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+ چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان نەهاتگنە دزین. (ئەوکۆتر نەهاتینە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م..ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان نەهاتنگە/ ڕاخستن. (ئەو فەرش نەهاتینە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.تەو.ڕاگ(گ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا (ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان نەهاتگنە چاککردن. (ئەو خانی نەهاتینە چێکرن).

خشتەی ژمارە (11)

 لەم پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاردا:

１- مۆرفیمی تەواوی لە ڕێژەی ڕاگەیاندندا (گ...ە) دەکەوێتە دوای مۆرفیمی تافی ڕابردوو(ت)کاری ڕستەی بکەرنادیار ٢-مۆرفیمی ڕێککەوتنیش دەکەوێتە نێوان هەر دوو پارچەی  ئەم مۆرفیمە.

3-2-1-1-3-ڕابردووی بەردەوام:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنایاری ڕابردووی بەردەوامی ڕاگەیاندن	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر_کۆترەکان)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان دەهاتنە دزین. (ئەو کۆتر دهاتنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان دەهاتنە ڕاخستن. (ئەو فەرش دهاتنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان دەهاتنە چاککردن. (ئەو خانی دهاتنە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان نەدەهاتنە دزین. (ئەوکۆتر نەدهاتنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.نە(نە)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان نەدەهاتنە ڕاخستن. (ئەو فەرش نەدهاتنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.نە(نە)+م.ڕا.بەر.ڕاگ(دە)ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چآککردن)
		نموونە	خانگەکان نەدەهاتنە چاککردن. (ئەو خانی نەدهاتنە چێکرن).

خشتەی ژمارە(12)

لە خشتە و یاساکانی سەرەوە بۆمان دەردەکەوێت:

١-مۆرفیمی  ڕابردووی بەردەوامی ڕاگەیاندن (دە) دەکەوێتە سەرەتای کاری ڕستەی بکەرنادیار(هات).

٢- کاتێک کاری بکەرنادیار دەکرێتە سەر شێوەی نەرێ مۆرفیمی  نەرێ (نە) پێش مۆرفیمی  بەردەوامی دەردەکەوێت.

3-2-1-1-4-ڕابردووی دوور:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری ڕابردووی دووری ڕاگەیاندن	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ.(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان هاتبینە دزین. (ئەوکۆتر هاتبوونە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکن)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ.(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان هاتبینە ڕاخستن. (ئەو فەرش هاتبوونە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ.(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان هاتبینە چاککردن. (ئەو خانی هاتبوونە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ.(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان نەهاتبینە دزین. (ئەوکۆتر نەهاتبوونە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ.(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+چاوگ (ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان نەهاتبینە ڕاخستن. (ئەو فەرش نەهاتبوونە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ.(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا.(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان نەهاتبینە چاککردن. (ئەو خانی نەهاتبوونە چێکرن).

خشتەی ژمارە (13)

کاتێک رووکاری دووری لە پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار هەبێت، بۆ دروستکردنی پیکهاتەی بکەرنادیاری مۆرفیمی ڕابردووی دووری ڕاگەیاندن ( بی) هەر وەکو مۆرفیمی تەواوی دەکەوێتە کۆتایی کاری ڕستەی بکەرنادیار(هات).

3-2-1-2- تافی رانەبردوو:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنایاری ڕانەبردووی ڕاگەیاندن	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.ڕانە.ڕاگ(ت)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان تێنە^(١٠)دزین. (ئەو کۆتر دهێتە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.ڕانە.ڕاگ(ت)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+ بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان تێنە ڕاخستن. (ئەو فەرش دهێتە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.ڕانە.ڕاگ(ت)+ڕە.ک(هێ)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان تێنە چاککردن. (ئەو خانی دهێنە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نا)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان ناینەدزین. (ئەوکۆتر ناهێنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.نە(نا)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان ناینە ڕاخستن. (ئەو فەرش ناهێنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.نە(نا)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان ناینە چاککردن. (ئەو خانی ناهێنە چێکرن).

خشتەی ژمارە (14)

١-مۆرفیمی ڕانەبردووی ڕاگەیاندن(ت) لە پێشەوەی ڕەگی کاری(هات) دێت.

٢- مۆرفیما نەرێکردن(نا) لە شوێنی مۆرفیمی ڕانەبردووی ڕاگەیاندن دەردەکەوێت.

3-2-2- ڕێژەی دانانی:

3-2-2-1- تافی ڕابردوو:

3-2-2-1-1-ڕابردووی نێزیک:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنایاری ڕابردووی نێزیکی دانانی	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان بهاتنایە^(^١٠^) دزین. (ئەوکۆتر هاتبانە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان بهاتنایە ڕاخستن. (ئەو فەرش هاتبانە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.ن(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان بهاتنایە چاککردن. (ئەو خانی هاتبانە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان نەهاتنایە دزین. (ئەو کۆتر نەهاتبا دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.نە(نە)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+م.تا.ڕا(ت)+م.ڕێکک(ن)+بک.ن(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان نەهاتنایە ڕاخستن. (ئەو فەرش نەهاتبانە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.نە(نە)+م.ڕا.نێز.دان(ب...ایە)ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕێکک(ن)+بک.ن(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان نەهاتنایە چاککردن. (ئەو خانینە نەهاتبانە چێکرن).

خشتەی ژمارە (15)

١-مۆرفیمی  ڕابردووی نێزیکی دانانی یەکەم پارچە(ب) لە پێشەوەی رەگی کاری ڕستەی بکەرنادیار(هات) دێت و پارچەی دووەم(ایە) لە دوای  مۆرفیمی تافی رابردوو دەردەکەوێت.

٢-مورفیمی  نەرێ (نە) لەسەرەتای کاری (هات) دێت، شوێنی پارچەی یەکەمی مۆرفیمی  ڕابردووی نێزیکی دانانی (ب)دەگرێت.

3-2-2-1-2-ڕابردووی تەواو:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنایاری ڕابردووی تەواوی دانانی	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.تەو.دان(بێت)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان هاتبێتنە دزین. (ئەوکۆتر هاتبنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.تەو.دان(بێت)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان هاتبێتنە ڕاخستن. (ئەو فەرش هاتبنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.تەو.دان(بێت)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان هاتبێتنە چاککردن. (ئەو خانی هاتبنە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.تەو.دان(بێت)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان نەهاتبێتنە دزین. (ئەوکۆتر نەهاتبنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشيکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.تەو.دان(بێت)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان نەهاتبێتنە ڕاخستن. (ئەو فەرش نەهاتبنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.نە(نە)+ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.تەو.دان(بێت)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان نەهاتبێتنە چاککردن. (ئەو خانی نەهاتبنە چێکرن).

خشتەی ژمارە (16)

 بۆ دروستکردنی پێکهاتەی بکەرنادیار ئەگەر مۆرفیمی ڕووکاری تەواوی دانانی (بێت) لە ڕستەی بکەردیاردا هەبێت، ئەم مۆرفیمە دەکەوێتە دوای مۆرفیمی تافی ڕابردووی کاری ڕستەی بکەرنادیار(هات).

3-2-2-1-3-ڕابردووی دوور:

پیکهاتەی ڕستەی بکەرنایاری ڕابردووی دووری دانانی	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نز.دان(ب...یە)ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان بهاتبیانایە دزین. (هاتبانە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.نز.دان(ب...یە)ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان بهاتبیانایە ڕاخستن. (ئەو فەرش هاتبانە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.نز.دان(ب...یە)ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان بهاتبیانایە چاککردن. (ئەو خانی هاتبانە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.نە(نە)+م.نز.دان(ب...یە)ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان نەهاتبیانایە دزین. (ئەوکۆتر نەهاتبانە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.نە(نە)+م.نز.دان(ب...یە)ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان نەهاتبیانایە ڕاخستن. (ئەو فەرش نەهاتبانە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.نە(نە)+م.نز.دان(ب...یە)ک.ڕ.بک.نا.(هات)+م.ڕا.دوو.ڕاگ(بی)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان نەهاتبیانایە چاککردن. (ئەو خانییە نەهاتبانە چێکرن).

خشتەی ژمارە (17)

   لەم خشتە و یاساکان بۆمان دەرکەوت، کە لە پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیاری ڕێژەی دانانی تافی رابردووی نێزیک لەگەل مۆرفیمی دووری(بی)، کە ئەم مۆرفیمە لە دوای مۆرفیمی تافی ڕابردووی کاری ڕستە بکەر نادیار دێت.

3-2-2-2- ڕانەبردووی دانانی:

پێکهاتەی ڕستەی بکەرنایاری ڕانەبردووی ڕاگەیاندن	ئەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترەکان)+م.ڕانە.دان(ب)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان بێنە دزین. (ئەوکۆتر بهێنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.ڕانە.دان(ب)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان بێنە ڕاخستن. (ئەو فەرش بهێنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.ڕانە.دان(ب)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان بێنە چاککردن. (ئەو خانی بهێنە چێکرن).
	نەرێ	کاری بنەڕەت	بکەر(کۆترکان)+م.نە(ن)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(دزین)
		نموونە	کۆترەکان نێنە دزین. (ئەوکۆتر نەهێنە دزین).
		کاری دارژاو	بکەر(فەرشەکان)+م.نە(ن)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(ڕاخستن)
		نموونە	فەرشەکان نێنە ڕاخستن. (ئەو فەرش نەهێنە ڕائێخستن).
		کاری لێکدراو	بکەر(خانگەکان)+م.نە(ن)+ڕە.ک(هێ)+م.ڕێکک(ن)+بک.نا(ئا.پە(ە)+چاوگ(چاککردن)
		نموونە	خانگەکان نێنە چاککردن. (ئەو خانی نەهێنە چێکرن).

خشتەی ژمارە (18)

١-مۆرفیمی  ڕانەبردووی دانانیدا (ب) دەکەوێتە سەرەتای ڕەگی کاری ڕستەی بکەرنادیار.

٢- کاتێک بکەرنادیار دەکرێتە سەر شێوەی نەرێ مۆرفیمی (ن) وەردەگرێت و لە شوێنی مۆرفیمی ڕانەبردووی دانانی دەردەکەوێت.

4- ئەنجام

دوای ئەوەی ئەم لێکۆلینەوەمان تەواوکرد، گەیشتینە ئام ئەنجامانەی خوارەوە:

١-بکەرنادیار لە شێوەزاری کەلەکچیدا بە دوو ڕێگا بەرهەمدەێت، یەکیان بە ڕێگای مۆرفۆلۆجی و ئەویتر بە ڕێگای سینتاکسییە.

٢- بە شێوەیەکی گشتی پێکهاتەی بکەرنادیاری مۆرفۆلۆجی بە  ڕێگای مۆرفیمی  نادیاری(ڕ) و بکەرنادیاری سینتاکسیش بە ڕێگای گرێیەکی پێشناوی( پێشناو(ە) و گۆرێنی کاری رستەی بکەردیار بۆ چاوگ)دروست دەکرێت.

٣-  لە پێکهاتەی بکەرنادیاری مۆرفۆلۆجیدا ئەگەر کاری ڕستە ڕابردوو بێت، بکەرنادیار لە قەدی کار وەردەگرین، مۆرفیمی نادیاری لە دوای قەدی کار دەردەکەوێت، ئەگەر کار ڕانەبردوو بێت، بە یەک یاسا کاری ڕستەی بکەرنادیار دادەرێژێت.

٤- ئەگەر مۆرفیمی ڕابردووی کاری ڕستەی بکەردیاربێت، مۆرفیمی تافی ڕابردووی نادیاری(یا) لە دوای مۆرفیمی  نادیاری دێت، بۆیە یەکێکیان بە مۆرفیمی تافی ڕابردووی کار و ئەویتر بە مۆرفیمی تافی ڕابردووی نادیاری  ناونراوە، هەروەها لەگەل کاری ڕانەبردوو مۆرفیمی تافی ڕانەبردووی کار(دە) ومۆرفیمی تافی ڕانەبردووی نادیاری دەردەکەوێت.

٥-لە پێکهاتەی بکەرنادیاری سینتاکسی کاری ڕستەی بکەرنادیاربە پێی تافەکان دەبێتە(هات، تێت)، پاشان ئەو گرێیە پێشناویە دێت، کە نادیاری دروستدەکات.

5- پەراوێز

١-لەم لێکۆلینەدا مەبەست لە بەرکار، تەنها بەرکارێ ڕاستەوخۆیە، کە ئەویش ڕۆل لە دروستکردنی پێکهاتەی ڕستەی بکەرنادیار دەگێرێت.

٢-لەبەرامبەر هەر ڕستەیەکی شێوەزاری کەلەکچی ڕستەیەک بە شێوەزاری کرمانجی سەروو لە نێو دوو کەوانە دانراوە

٣-ڕستە بکەرنادیارەکانی(22،23،24) بۆهەموو پێکهاتەی ڕستە بکەرنادیارەکان بە پێی ڕێژە و تاف و رووکار و شێوەی ئەرێ و نەرێ  لە خشتەکانی ئەم بەندەدا بە کارهێنراوە.

٤-شایەنی ئاماژەپێکردنە هەندێک جار بۆ سووکردنەوە لەکاتی ئاخاوتندا فۆنیمی /ک/ لە وشەی (چاک)، هەروەها هەر دوو فۆنیمی /د/ و /ر/ لە کاری(کرد)دەکرتێنرێت، بۆیە دەوترێت (چاکردریا،چاکریا).

٥- ئەگەر کاری ڕستەی بکەردیار تافی رابردوو بیت، بۆ دروستکردنی پێکهاتەی بکەرنادیار بە ڕێگای مۆرفۆلۆجی خالەکانی(آ،ب) کە لە دوای خشتەی(١)دا ئاماژە پێکران، بە تایبەت خالی(آ) لە هەموویاندا هاوبەشە، بۆیە بۆ دووبارەنەبوونیان لە دوای خشتەکانی تردا ئاماژە پێناکرێت.

٦-ئەگەر بکەری ڕێزمانی ئەم ڕستەیە بکەینە (تاک) دەبێتە( کۆترەکە)، بەواتایەکی تر مۆرفیمی ڕێککەوتن دەبێتە سفر، بەشێوەی (ᴓ) دەردەکەوێت، لەدوای مۆرفیمی تافی ڕابردووی نادیاری مۆرفیمی رووکاری (گ...ە) دەردەکەوێت و پارچەی دووەمی ئەم رووکارە لانادرێت، ڕستەکانی تریش بەهەمان شێوەن:

-کۆترەکە دزریاگ ᴓ ە.

٧- آ- لەبەرئەوەی ڕابرووی دووری دانانی لە شێوەزاری بادینیدا نییە، بۆیە لەنێو کەوانەدا ڕابردووی نێزیکی ڕاگەیاندن دانراوە.

  ب- بە بۆچوونی ئێمە  /ا/ کە دوای مۆرفیمی رووکاری دووری و لە پێش مۆرفیمی ڕێککەوتن دەرکەوتووە، مۆرفیمی بۆشە.

- کۆترەکان بدزریابیانایە.

٨-ئەو تایبەتمەندییە سینتاکسییەکانی تایبەت بە خشتەی ژمارە(١٠) بۆ کاری ڕستەی بکەرنادیاری ڕابردووی رێژەی ڕاگەیاندن و دانانی هەم خالن، بۆیە لە دوای خشتەکانی تر ئاماژە پیناکرێت، خالی ژمارە(٢) لە ڕانەبرووش هاوبەشە.

٩- لە بنەرەتدا ڕەگی کاری( هات) دەبێتە(هێ):

آ-بەلام زۆربەی جاران  لە شێوەی ئەرێ تەنها /ێ/ دەمێنێت و هەرەها مۆرفیمی ڕانەبردوو(دە) بۆ (ت) گۆراوە.

 ب-لە شێوەی نەرێدا هندەک جاران بە(ی) دەگۆرێت، بۆیە(ناهێنە،ناێنە، ناینە) بەکاردێت.

١٠-فۆنیمی (ە) پارچەی کۆتایی مۆرفیمی ڕێژەی دانانی  لە ڕابردووی نێزیک و دوور لادەدرێت و ئامرازی پەیوەندی (ە) شوێنی دەگرێت، چونکە دوو فۆنیمی (ە) پێکەوە نایەن.

6- سەرچاوە

 ١-بە زمانی کوردی:

1. ابوبکر عمر قادر،(2016)، نادیاری زمانی کوردی بە پێی زمانەوانی بەرانبەری،  گۆڤاری زانکۆی سلێمانی، بەشی(B)، زانستە مرۆڤایەتییەکان، ژمارە(58)، تشرینی یەکەمی2018، ب11-26،

2. خالد یوسف صلاح الدین، شوێنی کار: زانکۆی زاخۆ، شوێن: قەزای زاخۆ، مێژووی چاوپێکەوتن 2023/1/23، شوێن: قەزای زاخۆ.

3. رشید محمود، (2022)، شوێنی کار: یەکەی سەرپەرشتیاری ئامادەیی ئاکرێ، مێژووی چاوپێکەوتن 2022/12/31، شوێن: ناحیەی کەلەکچی.

4. سانیا جەبار عەبوزید،(2019). کارتێکرنا پێکهاتا گرێیا بەرکاری لسەر دروستکرنا رستا بکەرنادیار، گۆڤارا زانستێن مرۆڤایەتی یا زانکۆیا زاخۆ، بەرپەربەندا:7، ژمارە:3، بپ،274-282.

5. سلێمان ئیسماعیل، عەبدولوەهاب خالد موسا (2016)، کارێن لێکدایێن بکەرنەدیار د زمانێ کوردی و فارسیدا، گۆڤارا زانستێن مرۆڤایەتی یا زانکۆیا زاخۆ، پەربەندا(4)، ژمارە:2، ب205-228، ئەیلول،2016.

6. سلێمان ئیسماعیل ڕەجەب،(2015)، بەراوردکرنا کارێ بکەرنەدیار د ناڤبەرا زمانێ کوردی و فارسیدا، ناما دکتورایێ، کولیژا زانستێن مرۆڤایەتی. زانکۆیا دهۆک.

7. سەلوا فەریق سالح، (2006)، کاری داڕێژراو لە نێوان کوردی (دیالێکتی ژووروو) وفارسیدا، دەزگەهێ سپیرێز، دهۆک.

8. عەبدوالواحید موشیر دزەیی، (2013)، ڕستەسازی رۆنانکاری و گوێزانەوە، بێ دەزگەهـ، هەولێر،

9. فەرەیدون عەبدول بەرزنجی، (2008)، نادیاری، بەرێوەبەرێتی چاپ وبلاوکردنەوەی سلێمانی، سلێمانی.

10. محەمەدی مەحوی، (2020)، باری بکەرنادیار، بێ دەزگەهـ، سلێمانی.

11. نەریمان عەبدولڵا خۆشناو، (2016)، بکەرنادیار لێکۆلینەوەیەکی بەرانبەرییە لەنێوان زمانی کوردی و زمانی عەرەبیدا، چاپی دووەم، بلاوکراوەکوانی ناوەندی ئاوێر، هەولێر.

12. وریا عومەر ئەمین، (2015)، لە قوژبنەکانی ڕێزمانی کوردی، بلاوکراوەی ئەکادیمیای کوردی، هەولێر.

13. ئەورەحمانی حاجی مارف، (2000)، رێزمانی کوردی، بەرگی یەکەم(وشەسازی)، بەشی پێنجەم(کردار)، دەزگای سەردەم، سلێمانی.

٢-بە زمانی عەرەبی:

14. أبو البقاء عبدالله بن الحسين بن عبدالله العكبري، اللباب في علل البناء والإعراب، تحقيق: عبدالإله النبهان، دار الفكر – دمشق، ط11995م. ج1.

15. حاتم محمد محمد مصطفى، (2020)، المعاني الاصطلاحية في المعاجم اللغوية، الحدود النحوية في محكم ابن سيده نموذجا، قسم الدراسات الانسانية كلية التربية، جامعة الإمام عبدالرحمن بن فيصل، الدمام، المملكة العربية السعودية، المجلة العلمية لجامعة  الملك فيصل، من ضمن قائمة البيانات العالمية سكوباس (Scopus)، المجلد (21)، العدد 2.

16. حسين احمد، حسین بوعباس،(2016)، أشباه العمد في العربية، كلية الآداب، جامعة الكويت، قسم اللغة العربية، مجلة العلوم الإنسانية والاجتماعية - جامعة الأردن، من ضمن قائمة البيانات العالمية سكوباس (scopos)، المجلد 3، العدد 1،  ص 439.

17. صلاح بن عبدالله بوجليع،(2019)، اختيارات محمد بن نصير الميداني النحوية، جمعا ودراسة، قسم النحو والصرف وفقه اللغة، كلية اللغة العربية، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، الرياض، المملكة العربية السعودية، المجلة العلمية لجامعة  الملك فيصل، من ضمن قائمة البيانات العالمية سكوباس (Scopus)، المجلد (20)، العدد 1.

18. عمر بن علی المقوشی،(2022)، ما لم یسم فاعلە فی العربیە، جامعە المنیا، کلیە دار العلوم- مجلە الدراسات العربیە، 2022/9/7، pm2:26 ، ص552-553.

19. محمد بن عبدالله بن العباس ابن الوراق، (1999)، علل النحو، تحقيق: محمود جاسم محمد الدرويش،  مكتبة الرشيد – الرياض، السعودية، ط1.

٣-بە زمانی ئینگلیزی:

20. Lester, Mark, Beason, Larry.ENGLISH GRAMMAR USA GE.New York,2019, 26/12/2022, 3:20pm

21. (Nurenzia Yannuar,…,(2014), Active and Passive Voice Constructions by Indonesian Student Writers, Theory and Practice in Language Studies, Vol, 4, No, 7, pp, 1400-1408, 26/12/2022, 6:55pm

7- لیستی زاراوەی کورتکراوەکوان

زاراوە و هێماکان	کورتکراوە
ڕەگی کار	ڕە.ک
قەدی کار	قەدی.ک
پێشگر	پێ
مۆرفیمی  تافی ڕابردوو	م.تا.ڕا
ڕابردووی ڕاگەیاندن	ڕا.گە
دانانی	دان
بکەر نادیار	بک.نا
مۆرفیمی ڕێککەوتن	م.ڕێکک
مۆرفیمی  نەرێ	م.نە
ڕانەبردوو	ڕانە
مۆرفیمی  نادیاری	م.نا
مۆرفیمی  ڕابردووی نێزیک	م.نێز
مۆرفیمی  ڕابردووی تەواو	م.تەو
مۆرفیمی  ڕابردووی بەردەوام	م.ڕا.بە
مۆرفیمی  ڕابردووی دوور	م.ڕا.دوو
کاری ڕستەی بکەرنادیار	ک.ڕ.بک.نا
دارژاو	دار
لێکدراو	لێک
ئامرازی پەیوەندی	ئا.پە
فۆنیم	/ /
نەڕیزمانی بوون	*
مۆرفیمی سفر	ᴓ

تراکیب الجمل المبنیة للمجهول في لهیجة كلكجي

الملخص:

هذا البحث بعنوان (ترکیب الجمل المبنیة للمجهول في لهیجة كلكجي) ، وقد تناول البحث أبرز القواعد النحوية التي تتعلق مبنی للمجهول في هذه اللهیجة، وقد تضمن تلك القواعد المتبعة لبيان هذه التراكيب وشرح هذه القواعد. وتتجلى أهمية هذا البحث في أنه أول مرة يتم الإشارة إلى الخصائص التركيبية المتعلقة بالمبني للمجهول في لهیجة كلكجي، وقد أوضحنا هذا عن طريق الجداول المبسطة. كما تم الاعتماد على المنهج الوصفي التحليلي في كتابة هذا البحث، عن طريق البحث في أوجه المبني للمجهول في كل من الجمل الماضية والحاضرة وتحليل هذه الصيغ المختلفة. ماهي الخصائص التركيبية المتعلقة بالمبني للمجهول في لهیجة كلكجي؟ وكم هي الطرق التي يتم بها الاستغناء عن الفاعل؟ وهل يتم تكوين الجمل التي يكون مبنيا للمجهول عن طريق النحو أم الصرف؟ أم بكليهما؟ وقد كتبت هذا البحث باللغة الكوردية وعلى طريقة لهیجة كلكجي، حيث تم الاعتماد على تلك اللغة التي يستعملها أهل المنطقة للتواصل بينهم، وفي الختام عرضنا تلك النتائج التي توصل إليها البحث.

الكلمات المفتاحية: التراكيب المبنية للمجهول، خصائص المبني للمجهول ، المبني للمجهول والصرف، المبني للمجهول والنحو، لهیجة كلكجي.

Structure of passive voice in kalakche sub-dialect

ABSTRACT:

This research entitled “ Structure of Passive Voice in Kalakche Sub-dialect "  in which the syntactic formation of the passive voice of this area. is generally covered and chosen the formation rules and syntactic features are analyzed. The significance of this research lies in referring to passive voice of Kalakche sub- dialect for In this study, the descriptive analysis approach. is employed as well as the subject is explained and the formation of and Passive is covered. past Present. What are the syntactic features of agent in Kalakche sub-dialect? How forms does passive voice many this passive voice agent have in this sub-dialect of? Is this agent Formed Syntactically or morphologically? or either way?  research is done on the Kurdish language Kalakche sub- dialect. The data is collected from the everyday language of the area. Finally, the conclusions of this research are shown.

Keywords: Structure of Passive Voice, Syntactic feature, morphological passive voice, Syntactical passive voice, Kalakche Sub-dialect.

---

* ڤەکولەرێ بەرپرس.

This is an open access under a CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)