-1پێشەکی

ڕۆل و گرنگیا دیالۆگێ وەک تەکنیکەکا هونەری د بەرهەمێن ئەدەبیدا ب گشتی و د بەرهەمێن داستانیدا ب تایبەت ژ ڕۆل و گرنگییا توخم و تەکنیکێن دی یێن وەکو (ڕویدان، کارەکتەر، دەم، جهـ، ...هتد) کێمتر نینە. دیالۆگ ئێک ژ ئەوان تەکنیکانە کو لایەنێن ڤەشارتی یێن دەقی ئاشکرا دکەت، کارەکتەران د دەتە نیاسین و ڕویدانان پێشڤە دبەت ململانێ دروست دکەت.

د ئەڤێ ڤەکۆلیندا دێ باس ل تەکنیکا هونەرییا گرنگ و سەرەکییا (دیالۆگێ) د داستانێدا کەین، ژ بۆ ئەڤێ چەندێ ژی مفا ژ بەرهەمەکێ ئەدەبیاتا کلاسیک هاتییە وەرگرتن ئەو ژی داستانا "زەمبیلفرۆش" یا (فەقیێ تەیران) ە، ئێک ژ ئەوان داستانانە، یێن کو ئەم دشێن بێژین ل سەر بنیاتێ دیالۆگێ ئاڤا بوویە.

ناڤونیشانێ ڤەکۆلینێ:

ئەڤ ڤەکۆلینە ل ژێر ناڤونیشانێ (ڕۆلێ دیالۆگا دەرەکییا نەڕاستەوخۆ د داستانا "زەمبیلفرۆش" یا (فەقیێ تەیران) دا) هاتییە بەرهەڤکرن.

گرنگییا ڤەکۆلینێ:

جهێ سەرنج و پیتە پێدانێیە کو د بەرهەمەکێ کلاسیکیدا پشتبەستنەکا زێدە ل سەر دیالۆگێ هاتبیتەکرن. ئەڤ ڤەکۆلینە دێ ئەڤێ ڕاستیێ دەتە دیارکرن کو دیالۆگ بوویە جهێ گرنگیپێدانا هوزانڤانەکێ وەکی فەقیێ تەیران.

ئارمانجا ڤەکۆلینێ:

ئارمانجا سەرەکییا ڤەکۆلینێ ئەوە، کو ئەم بزانینن دیالۆگا دەرەکییا نەڕاستەوخۆ د داستانا "زەمبیلفرۆش" یا فەقیێ تەیراندا ب چ شێوە کێ بەرجەستە بوویە .

ئەگەرێ هەلبژارتنێ:

ئەدەبیاتا کەڤنا کوردی ب گشتی و بەرهەمێن فەقیێ تەیران ب تایبەتی ژ لایێ بکارهینانا تەکنیکا دیالۆگێڤە دەولەمەندە، بەلێ وەک پێدڤی دویڤچوون و ڤەکۆلینێن زانستی بۆ ئەوان بەرهەمان نەهاتینەکرن. ڕۆلێ دیالۆگا دەرەکییا نەڕاستەوخۆ د زەمبیلفرۆشا (فەقیێ تەیران)دا نەهاتییە دەستنیشانکرن.

سنۆرێ ڤەکۆلینێ:

سنۆرێ ڤەکۆلینا مە ڕۆلێ دیالۆگا دەرەکییا نەڕاستەوخۆیە د داستانا "زەمبیلفرۆش" یا فەقییێ تەیراندا.

پرسیارێن ڤەکۆلینێ:

د ئەڤێ ڤەکۆلینێدا مە ڤییایە بەرسڤا ئەڤان پرسیارا بدەستڤە بهینین، ئایا ئەگەرێ بکارهیننا ڕێژەیەکا زۆر ژ دیالۆگێن نەڕاستەوخۆ د زەمبیلفرۆشیدا بۆ چییە؟ شاعری چەوا سەڕەدەری ل گەل ئەڤان دیالۆگان کرییە؟ بۆ مەبەستەکا دیارە ئاشکرا بکارهینایە یان بۆ دیارکرنا لایەنێن نەدیار و ڤەشارتیێن کارەکتەران؟

ڕێبازا ڤەکۆلینێ:

ژ بۆ ب ئەنجامگەهاندنا ئەڤێ ڤەکۆلینێ و ل دویڤ سرۆشتێ ڤەکۆلینێ، مفا ژ ڕێبازا (وەسفی – شڕۆڤەکاری) هاتییە وەرگرتن.

پەیکەرێ ڤەکۆلینێ:

ل دەسپێکا ئەڤێ ڤەکۆلینێ د کورتیەکا مێژوویدا باسێ دیالۆگێ هاتییەکرن، هەروەسا باسێ ئەرکێن دیالۆگێ هاتییەکرن ب تایبەت د داستانێدا، باسێ جۆرێ دیالۆگا دەرەکییا نەڕاستەوخۆ هاتییەکرن. پاشی ڕۆلێ دیالۆگا دەرەکییا نەڕاستەوخۆ د زەمبیلفروشیدا هاتییە دیارکرن.

-2 کورتییەک مێژووی لدور دیالۆگ:

دیالوگ ئێک ژ تەکنیکێن هەرە گرنگ یێن پەیوەندیکرنێ د ناڤبەرا مرۆڤاندا دهێتە هژمارتن. هەر ل دەستپێکا پەیدابوونا مرۆڤایەتیێ ل جیهانێ دیالۆگ هەبوویە. دیالۆگە دبیتە ئەگەرێ مان و بەردەوامبوونا زمانی و کۆمەڵگەها مرۆڤایەتیێ، ئاڕاستەکرن و ئالۆگۆر کرن و دانا پێزانینان د ناڤبەرا مرۆڤاندا. ئانکو دیالۆگ ((بریتییە لە هەموو ئەو قسانەی کە خەلک وەکو ئامڕازیکی لە یەکدی گەیشتن لە بوارە جیاجیاکانی ژیاندا بە کاری دەهێنن)) (ڕەشید، 2007: 39). هەر ژ کەڤن وەرە دیالۆگێ ڕۆلەکێ مەزن د ژیانا مرۆڤاندا هەبوویە، دشێن بێژین سەرەرایی هەبوونا چەندین ئامرازێن پەیوەندیکرنێ و دەربڕینێ و گەهاندنا سەرنج و بیر و باوەران وەک وێنە و هێما،...هتد. د ناڤبەرا مروڤاندا، بەلێ ئامرازێ دەستپێکی و یێ ئێکەمین د ژیانا مرۆڤیدا کو ل گەل یێ بەرامبەری خۆ سەرنچ و بیر و باوەرێن خۆ بگوهۆریت دیالۆگە.

مرۆڤ وەک تاکەکێ کۆمەڵگەهێ ب درێژاهییا مێژوویێ ژ بۆ پەرەپێدان و ڕێڤەبرنا ژیانا خۆ یا رۆژانە و گەهاندنا بیروباوەرێن خۆ یێن هزری و فەلسەفی و زانستی،...هتد بۆ کەسێ بەرامبەری خۆ پێدڤی ب دیالۆگێ بوویە. هەر ژ سەردەمێن کەڤن زانا و فەیلەسوفان گرنگیەکا زێدە دایە دیالۆگێ، یونانی د ئەڤی بواریدا پێشەنگن وەک سوکرات و ئەفلاتونی ئەوێن کو گرنگی ب دیالۆگێ ددان د پێشکێشکرنا فەلسەفە و زانستێن خۆدا (ب درێژیا دیرۆکێ هزرڤان و فەیلەسوفێن مینا سوکرات و ئەفلاتونی شێوازێ دیالۆگێ بکارهینایە د بەرهەمێن خۆ یێن هزری و فەلسەفەیدا، زەحمەتە کو کارەکێ ژ نشکەکێڤە و سەرپێ بیت، بەلکو کارەکێ پێش وەختە بۆ گەهاندن و ئەنجامدانا پەیوەندیێ ل گەل یێ بەرامبەردا، دبیت دەرفەتەک بیت بۆ دروستکرنا جیهانەکا نوی کو دیالۆگ د ناڤ ئەوێ جیهانێدا هەبیت) (عبدالسلام، 1999: 14). ئەڤ شێوازێ دیالۆگێ یا کو هزرڤان و فەیلەسوفان بکاردهینات بۆ دروستکرنا پەیوەندیێ ل گەل کەسێ بەرامبەر و گەهاندنا زانیاریان هند کاریگەری و کارتێکرنا خۆ نەبوو یا کو دیالۆگ ئەنجامدەت، چونکی (( لە ڕاستیدا ئەو دەمەتەقێیانە تەنها ڕەگەزەکانی (ململانێ) لەخۆدەگرن بەبێ ئەوەی کە (بزاوت) ێک بەخۆوە ببینن کە گۆڕان و پەرەسەندنی کارەکتەرەکان دەربخات، جگە لەمەش ئەو دەمەتەقێیانە شێوەی پرسیار و وەڵامیان سەبارەت بە کێشە گەلێکی فەلسەفی و لۆجیکی، وەرگرتووە)) (سەعید، 2013: 15).

مرۆڤ د جیهانەکا دیالۆگیدا دژیت بڕێکا زمانی لدور بابەتەکێ دیالۆگێ ل گەل کەسێن دی ئەنجام ددەت. بڕێکا ئەوێ دیالۆگ و ئاخفتنێ مرۆڤ دشێت هەست و سوز و هزرکرنێن کەسێ بەرامبەری خۆ بگەهیت. هەر ئەڤ گرنگی و هەبوونا دیالۆگێ د ژیانا رۆژانەیا مرۆڤیدا بۆ ئەگەر کو گەشە بکەت بۆ ناڤ هزر و داهێنانێن مرۆڤیدا و ببیتە رەگەزەک و پێکهاتەک گرنگ ژ داهێنا بەرهەمێن ئەدەبی یێن مرۆڤی، کەواتە دیالۆگ وەک توخمەکێ هونەریێ گرنگ ڕۆلەکێ مەزن د بنیاتێ بەرهەمێن ئەدەبیدا دگێڕیت؛ یێن وەک (داستان، رۆمان، شانۆ، چیرۆک...هتد). ل دەستپێکێ د داستانە شعرێن میللیدا هاتینە دیتن وەک داستانێن یونانیێن کەڤن ئەلیاذە و ئودێسایی یێن هۆمێرۆسی. داستانێن کەڤنێن ڕۆژهەلاتێ وەک گلگامێش. ئەڤ داستانە ژی کەڤنترین داستانن کو بۆ مرۆڤایەتیێ مابن بناڤودەنگترین داستان دهێنە هژمارتن ل سەر ئاستێ جیهانێ (دەقێن داستانی ژ ئەوان دەقانە یێن کو رێژەیەکا مەزن ژ دیالۆگێن د ناڤبەرا کارەکتەران د ناڤدا دهێنە دیتن) (Schmitz, T.A., 2019: 15). ژ بەر ڕۆل و گرنگیا ئەڤی توخمێ هونەری د داستانێن میللیدا بۆ ئەگەر کو ئەڤ توخمە بچیتە د ناڤا شانۆیێن کەڤنێن یونانێدا ((لە شانۆدا زۆربەی رووداوەکان لە ریێ دیالۆگەوە دەگێردرێنەوە و پێشکەش دەکرێن)) (سەعید، 2009: 175). ب واتایەکا دی ((دیالۆگ ئەو کەرەستەیە دەربڕینێ ژ شانوگەریێ دکەت)) (بوتانی، 2010: 97). شانۆ بڕێکا دیالۆگێ ئاڤا دبیت. بڕێکا شانۆیێ ئەڤ تەکنیکا هونەری هاتە ڤەگوهاستن بۆ زوربەیا ژانرێن ئەدەبا داستانی. پاشان وەک تەکنیکەکا هونەری بۆ ناڤا شعرێدا هاتیە ڤەگوهاستن، شاعران ژی دیالۆگ ب شوەیێن جیاواز بۆ مەرەمێن جۆرا و جۆر د ناڤ شعریدا بکارهیناینە.

دیالۆگێ وەک رەگەزەگێ گرنگ و خودان ڕۆلەکێ مەزن د بەرهەمێن ئەدەبیدا بۆ ئەگەر کو ب ئاوایەکێ زانستی سەڕەدەری ل گەل بهێتەکرن، ب زانستیکرنا ئەڤی رەگەزی ژی ڤەدگەریت بۆ فەیلەسوف زمانڤان و تیورڤانێ ئەدەبێ روسی میخائیل باختینی (ئێکەم جار ئەڤی زانایی گرنگی ب زاراڤێ دیالۆگێدا، ئەو ژی د ڤەکۆلینەکێدا لدور ڕۆلێ فرە دەنگیێ د رۆمانێن (داستایۆفسکی) ئەڤ گرنگیدانا ئەوی بۆ ئەگەر کو سەدێ بیستێ رەخنا دانوستاندنێ دامەزریت) (مقداد، 2010: 73). ب دیتنا باختینی مرۆڤ د ناڤ جیهانەکا دانوستاندیدا دژیت، چونکی مرۆڤ د جیهانێدا دژیت پەیوەندیێ ل گەل کەسانێن دی دروستدکەت پرسیار دکەت و بەرسڤدەت. پشتی ئاشکەراکرنا چەمکێ دیالۆگێ ژ لایێ باختینیڤە گرنگی و کارتێکرنەکا مەزن کر سەر ڕەخنا ئەدەبی ل ئەوروپا هەر ئەڤ چەندە ژی بۆ ئەگەر کو چەندین ڤەکۆلەرێن دی ڤەکۆلینان ل سەر دیالۆگێ بکەن وەک (تزفیتان تودوروف) و (جولیا کریستیڤا) کو (( ڕۆلێ ( جولیا کریستیڤا)یێ دڤێ چەندێ دا گەلەکێ مەزن بوو، چونکی ئەو یەکەم کەس بوو، چەمکێ حیوارێ دوانەیەکێ دا ل ساڵا ١٩٦٦ ێ ل فەرەنسا پێشکێس کری و ئەڤ وانەیە بناڤو نیشانێ ( پەیڤ و حیوار و رۆمان) بوون)) (حاجی، 2008: 98).

-3زاراڤێ دیالۆگێ:

دیالۆگ (Dialogue ) وەک زاراڤ ژ دوو برگان پێکهاتیە ئەو ژێ برگا (Dia) دگەل برگا (Logue) واتەیا ((برگەی (دیا) دوو کەس، یان دوو قولی ئەگەێنێت و (لوگ)یش، گفتگۆ یان دەمەتەقی)) (سالار، 2008: 10). واتە ئاخڤتنا د ناڤبەرا دوو کەسان یان پتر ژ دووان. دیالۆگ ئەو ئاخفتنێن دهێنە گوتن و ئاڵوگۆر کرن د ناڤبەرا دوو کەسان یان پتر. د فەرهەنگا تێرمنێن وێژەییدا ب ئەڤی ئاوایی باس ل زاراڤێ دیالۆگێ هاتییەکرن ((دیالۆگ -(بێژەیەکە یونانی یە ژ dialogos هاتیە و واتەیا ئاخافتنا دوو کەسان پێکڤە دستینە) ب واتەیا خوی یا گشتی، ئەو ئاخافتنا کو دژبەری تێدە هەیە و ڕەوشتک سەرەکە ژ ئەدەبا درامی یە (شانۆی یە) و ڕۆلا خو د ئەدەبا ئێپۆسی (دەستانی) دە هەیە)) (نازێ، 2012: 80). ژ بلی پەیڤا دیالۆگ د زمانێ کوردیدا پەیڤێن ((دەمەتەقێ، هەڤ پەیڤین، ئاخفتن)) (ناوخوش، 2006: 88) بەرامبەر زاراڤێ (Dialogue) یێ ئینگلیزیێ بکاردهێت. (( قسەکرن و گفتوگۆ (= دیالۆگ) بریتییە لە دوو لایەنی جیاوازی ئاخاوتن کە مەرجی سەرەکی بەلای کەمی چەند کەسێکی پێویستە)) (عومەر، 2005: 60).

د زمانێ عەرەبیدا پەیڤا (الحوار) (فتحی، 1986: 148) بەرامبەر زاراڤێ دیالۆگ یێ ئینگلیزی دهێتە بکارهینان. د زمانێ فارسیدا پەیڤا ((گفتگو)) (گولی، 2002: 327). بەرامبەر پەیڤێن کوردی گفتوگو، دان و ستاند بکاردهێن، کەواتە د هەر زمانەکێدا چەندین پەیڤ بەرامبەر زاراڤێ (Dialogue) یێ ئینگلیزی هاتینە بکارهینان.

-4تێگەهـ و پێناسێن دیالۆگێ:

ڕاستە کو دیالۆگا د ناڤبەرا کەساندا دهێتە ڕویدان، بەلێ جوداهی د ناڤبەرا ئەوێ دیالۆگێدا هەیە یا کو کەس د ژیانا رۆژانەدا و د بەرهەمێن ئەدەبیدا بکاردهینت، هەر ژ بەر ئەڤێ چەندێ ژی دێ ئاماژێ ب چەندین پێناسەێن دیالۆگێ د بەرهەمێ ئەدەبیدا کەین کو زوربەیا ئەڤان پێناسەیان نێزیکی هەڤن.

دیالۆگ ((هەڤپەیڤینەکە د ناڤبەرا دوو کەسایەتیان یان پتر ب شێوازەکێ تایبەت، نڤیسەر (داهێنەر) د بەرهەمێ ئەدەبیدا د ئافرینیت، ، تاکو بگەهیتە مەبەستەکێ، دبیت جوانکارییەکا تایبەت بیت ب تێکستێ ئەدەبیڤە، یان ژی خویەتی بیت تایبەت بیت ب نڤیسەریڤە، یان ژی بابەتی بیت، ئارمانجا وێ جارەسەرکرنا کێشەیەکێ یان دیاردەکا کومەلایەتی بیت)) (بو سنینة،2021: 44). ئەڤ پێناسە ئەوێ چەندێ بۆ مە روون دکەت کو هەبوونا دیالۆگێ د بەرهەمێن ئەدەبیدا، ژ بلی لایەنێ جوانیێ و هەستکرنا خواندەڤانی (وەرگری) ب تام و چێژا بەرهەمێ ئەدەبی بکارهینانا دیالۆگێ د بەرهەمێن ئەدەبیدا ژ لایێ نڤیسەریڤە، پێشکێکرنا ئەوان ژ لایێ کارەکتەرانڤە چەندین مەبەست یێن هەین. دبیت نڤیسەر بڕێکا دیالۆگێ ل سەر زمانێ کارەکتەران باس ل خۆ بکەت، یان دبیت مەبەستا نڤیسەری باسکرن و پێشچاڤکرنا کێشەیەکێ بیت د ناڤا جڤاکیدا ، تاکو بهێتە چارەسەرکرن. (گفتوگۆ ل هەڤ گوهۆرینا بیروڕایان، د شعر، چیرۆک، شانۆ، ... دا بکاردهێت) (میر صادقی، 1394: 607). ئەو ئاخفتنا د ناڤبەرا کارەکتەراندا دهێتە ڕویدان د بەرهەمێن ئەدەبیدا، چ شعر یان چیرۆک یان شانۆ بۆ ئالۆگۆڕکرنا هزر و بیرا و باسکرنا بابەتەکێ یان ڕویدانەکێ دبێژنێ دیالۆگ.

د پێناسەیەکا دیتر دا هاتییە دیالۆگ (ئامرازەکێ دەربڕینێیە، بڕێکا دوو کەسان یان پتر دهێتە ئەنجامدان نڤیسەر یان شاعر بۆ گەهاندنا هزرێ ب شێوەیەکێ سەرنجڕاکێش و سەر سورهێنەر بکاردهینت، هاریکارە بۆ تێگەهشتن ل هزرا ئەوان کارەکتەرێن د ئاخڤن و ب شێوەیەکێ ئاشکەراتر ب وێنەکرنا ئەوان رادبیت) (أمال، 2019: 39). مەبەستا شاعری یان نڤیسەری ژ کارهینانا دیالۆگێ بۆ ڕوونکرنا ڕویدانەکێیە یان ژی ئاشکەراکرنا نهێنیەکێیە کو بڕێکا دیالۆگێن د ناڤبەرا کارەکتەراندا دهێنە ئەنجامدان ئەو ڕویدان و نهێنیێن ڤەشارتی بۆ خواندەڤانی ئاشکەرا دبن. هەر ئەڤ دیالۆگە دبیتە ئەگەر کو خواندەڤان یان وەرگر پتر شارەزیی ڕەفتار و ڕەوشتێن ئەوان کارەکتەران بیت، ، تاکو ب وێنەکرنا سەر و سیمایێن ئەوان ڕابیت د مێشکێ خۆدا هەر وەکو د جیهانەکا ڕاستیدا هەین.

هەر دەربارەی دیالۆگێ (ئاخفتنەکە د ناڤبەرا دوو کەساندا ب کێمی کو باس ل بابەتێن جۆرا و جۆر دکەن، یان ژی ئاخفتنەکە کو نڤیسەر ل گەل خۆ (تاک لایەن) دکەت ) (الوتوات،2017: 46). دیالۆگ بتنێ هەڤپەیڤینا د ناڤبەرا دوو کارەکتەران ل گەل هەڤ ب خۆڤە ناگریت، بەلکو هەر هەڤپەیڤینەک کو کارەکتەرەک ل گەل خۆ ئەنجامبدەت بێ کو ئاڕاستەی کەسێ بەرامبەر بکەت ، یان بێ کو کەسێ بەرامبەر بەرسڤ بدەت ب دیالۆگ دهێتە هژمارتن. دشێن بێژین دیالۆگ د بەرهەمێن ئەدەبیێن وەکو (چیرۆک، ڕۆمان، شعر، شانۆ، ...هتد) بریتییە ژ دانوستاندن و هەڤپەیڤینا د ناڤبەرا دوو کەسان یان پتر، یان ئاخفتنەکە کو کارەکتەرەک ل گەل خۆ دکەت، واتە (تاک لایەن). ژ بلی خەملاندن و جوانکرنا تێکستێ ئەدەبی دیالۆگ هاریکارە بۆ پێشڤەچوونا ڕویدانان و وێنەکرنا ڕەوشت و ڕەفتارێن کارەکتەران، گەهاندن و ئاڕاستەکرنا مەرەما نڤیسەری و پەیداکرنا جیهانەکا ڕاستی ل دەڤ وەرگری.

-5ئەرکێن دیالۆگێ:

بێ گومان هەبوونا دیالۆگێ د بەرهەمێن ئەدەبیدا بوو ئەگەر کو ب چەندین ئەرکان ڕابیت، د زۆربەیا ژانرێن ئەدەبیدا ژی هەمان ئەرک دگێڕیت ((ئەرکێ دیالۆگێ د شعرێدا هەمان ئەرکە د شانۆ و چیرۆکاند، واتە وەک یەکە، بتنێ داڕشتن یا جیاوازە (ئەڤ ئەرکە ژی ڤەگوهاستنا هەستێ جیاواز، دەرئێخسنا شیانێن نڤیسەری بۆ دەربڕینا ڕاستیانەیا ئەوان هەستان) تاکە کار ژی ڤەگوهاستنا هەستانە، ڕەنگە شاعر ئەڤان هەمی هەستان بڕێکا کەسایەتیەکا لاوەکی بگەهینت)) (الجبوري، 2011: 178). دشێن بێژین ئەو ئەرکێن دیالۆگ د شعریدا د گێڕیت هەمان ئەو ئەرکن کو د شانۆ و چێرۆکێدا دگێڕیت. وەک دیارکرنا کارەکتەران و پێشڤەچوونا ڕویدانان و دەربڕینا هەستێن جیاواز، ژ بلی لایەنێ خویەتی (زورجاران لایەنێ خودی د شعریدا ل سەر لایەنێ بابەتی زاڵ دبیت) (البیاتي، 2017: 179). شاعر د شعریدا ل سەر زمانێ کارەکتەران و بڕێکا دیالۆگێ باس ل هەست و نەستێ بیرکرنێن خۆ دکەت، لەورا د شعریدا خویەتی زاڵترە. ل خوارێ ب چەند خالەکان دێ ئەرکێ دیالۆگێ دیارکەین:

-1((دیالۆگ رێکێ ب هەبوونا دیتنێن جۆرا و جۆر لدور چیرۆکێ ددەت، ب ڤەگوهاستنا ژ بابەتیبوونا ڤەگێڕی بەرەڤ خۆیەتیا کەسایەتیێ. ژ زانینێ بەرەڤ بابەتی بوونێ)) (عەبدولقادر، 2008: 262). هەبوونا دیالۆگێ (دبیتە ئەگەر کو هەر کەسەکێ دیتنا خۆ یا تایبەت لدور چێرۆکێ هەبیت، ژبەر کو خواندەڤان بڕێکا دیالۆگا کارەکتەران پێزانینا وەردگریت، لەورا دشێت ل دویڤ تێگەهشتانا خۆ ب ئاسانی وێنەیێن گەلەک ڕویدانێن بکێشیت) (Murfitt, T. and McAllister, J., 2001: 328).

(( -2دانەنیاسینا کەسایەتیان و ئاشکراکرنا هەلویست و دەروون هەست و سوزێن وان.

-3ڕویدانێ پێشڤە دبەت دبیتە ئەگەرێ دروست بوونا هەڤڕکیێ)) (سمو، 2020: 159). ئەرکێ دیالۆگێ ئەوە کو لایەنێ ناڤخۆ دەرەکیێ کارەکتەران وەک ئاست و پلە و پایە و شێوازێ هزرکرنێ بۆ خواندەڤانی دیار بکەت. ل گەل روونکرنا ئەگەرێ دروستبوونا ڕویدان و هەڤرکی (ململانا) د ناڤبەرا کارەکتەراندا.

-4 د دیالۆگێدا ((زۆر جار ڕەهەندە کەسیەکانی کارەکتەرەکان دەردەکەون لە کاتی گەشەکردنی ڕووداو)) (عبدالکریم، 2014: 159). خواندەڤان دشێن بڕێکا دیالۆگێ تایبەتمەندیێن رووحی و ڕەوشتی و ڕەهەندێ سرۆشتی و دەروونی و جڤاکی یێن کارەکتەران بزانیت وەک ((تەمەن، پلە و پایەیا جڤاکی و پەیوەندی یێن خزمانی ب هەڤدووڤە)) (سمو و قاسم، 2015: 181)، هەردیسان ل دەمێ وەررا و پێشڤەچوونا ڕویداناندا ژی تایبەتمەندیێن کارەکتەران دیاردبن کا کەسەکێ ئاساییە یان ژی کەسەکێ خودان دەروونەکێ ماندییە، یان کەسەکێ تۆرە ، شەرمین...هتد.

-5(دیالۆگ دبیتە ئەگەرێ نێزیکبوونا نڤیسەری بۆ خۆێندەڤانان د کارێ خۆدا بەشدار دکەت) (زێباری، 1999: 38). دیالۆگا د ناڤبەرا کارەکتەراندا و دەربڕینا هەست و سوزان دبیتە ئەگەر خواندەڤان ب ڕویدانڤە بهێتە گرێدان، گەلەک جاران نڤیسەر بڕێکا بەرجەستەکرنا دیالۆگێ دەربرینێ ژ ڕویدانێن ژیانا خۆ هەست و هزرێن خۆ دکەت. ب ئەڤێ چەندێ ژی نێزیکبوون د ناڤبەرا نڤیسەری و خواندەڤاندا دروست دبیت.

-6(دیالۆگێ شیانێن دەستنیشانکرنا دەم و جهی هەنە وەک چارچوڤەک بۆ ڕویدانان یان کەسایەتییان) (محیي، 2016: 61). ئەو دیالۆگا کو کارەکتەر ئەنجامددەن دەمێ ڤەگێڕانا ڕویدانا و جهێ ڕویدانان بۆ خواندەڤانی ئاشکەرا دبیت.

-7(دیالۆگ بزاڤ و زیندویەتیێ د بەخشیت تێکستی ژ تاکڕەویێ و بێجوڵەیێ دویردئێخیت، چونکی بەشەکێ نەڤەقتیاییە ژ کەسایەتی) (ابوبکر، 2012: 5). دیالۆگ لڤینێ دئێخیتە دەقی، ب شێوەیەکێ وەسان کو خواندەڤان هەست ب واقیعیبوونا دەقی دکەت، هەردیسان دیالۆگا د ناڤبەرا کارەکتەراندا دبیتە ئەگەرێ بەخشینا زانیاریان و ئاشکراکرنا نهێنیان بۆ خواندەڤانی.

سەرەرایی دیارکرنا ئەڤان ئەرکێن جۆرا و جۆر یێن دیالۆگێ ژ لایێ ڤەکۆلەر و شارەزایێن بوارێ ئەدەبی، ل ڤێرێ ئەم دێ باس ل دوو ئەرکێن هەرە گرنگ و سەرەکی یێن دیالۆگێ د بنیاتێ تێکستێ ئەدەبیدا ب تایبەت داستانێدا کەین ئەو ژی:

1- وێنەکرنا کارەکتەران:

کارەکتەر ڕۆلەکێ سەرەکی د تێکستێ ئەدەبیدا د گێڕیت، دیالۆگ ژی وەک توخمەکێ هونەری ب وێنەکرنا کارەکتەران ڕادبیت. مەرەم ژ وێنەکرنا کارەکتەران ژی دیارکرن و وێنەکێشانا سیما ڕوخسارێ دەرڤە و ناڤخۆیە، ئانکو بتنێ وێنەکرنا لایەنێ دەرڤە یێ کارەکتەران نینە وەک رۆخسار و سیما و تەمەن. گەلەک جاران بڕێکا ڤەگێڕانێ یان وەسفێ یان پوشینا جلو بەرگان کارەکتەر دشێن دەربڕینێ ژ ئاستێ خۆ کۆمەلایەتی و جڤاکی ڕەوشەنبیری بۆ خواندەڤانی یان وەرگری بکەت. بێ گومان ئەڤە بتنێ بەس نینە بۆ وێنەکرنا کارەکتەران، بەلکو دشێت کارەکتەران وێنە بکەین بڕێکا ئەوان دیالۆگ و ئاخفتنێن د ناڤبەرا ئەواندا دهێنە کرن. ئانکو دیالۆگا کارەکتەران دبیتە ئەگەر کو خواندەڤان شارەزای سرۆشتێ ژیانا و ژینگەها تێدا دژین ببیت.

دیالۆگ (تیشک ئێخستنە سەر کارەکتەران بۆ ئاشکراکرنا بارێ دەروونیێ وی) (عزیزي، 2016: 27). دیالۆگ وەک بزوێنەرەکێ یان پێوەرەکێ زیرەک ب وێنەکرنا لایەنێ دەروونی و ناڤخۆ کارەکتەران ڕادبیت وەک هەست و نەست هزر و بیرن. دیالۆگ (ناکۆکێن د ناڤبەرا کارەکتەرێن دیالۆگێ دکەن دیار دکەت) (فؤاد و صوریة، 2021: 19). هەر ناکۆکییەکا هزری ئایدیولۆژی بهێتە ڕویدان لدور هەر بابەتەکێ یان ڕویدانەکێ بڕێکا دیالۆگ و گفتوگۆیا د ناڤبەرا کارەکتەراندا دهێتە وێنەکرن یان ڤەگوهاستن بۆ وەرگری.

بڕێکا ئەوان پرسیار و بەرسڤ و داخوازیێن د ناڤبەرا کارەکتەراندا د دیالۆگێدا دهێنە ئەنجامدان یان گوزارشتکرنا کارەکتەران ژ ڕویدانێن ژیانا خۆ وەرگر دشێت هایداری ڕابردوویێ کەسایەتیان بیت کا ب چ شێوە ژیانا خۆ دەربازکرینە چ ڕویدان ل ئەوی سەردەمی بوری ڕویداینە. (Bowden, K.K. the other, 2016 : 12). هەر ئەڤ چەندە ژی دبیتە ئەگەر کو خواندەڤان هەست ب ئەوێ چەندێ بکەت یێ د جیهانەکا ڕاستیدا دژیت.

2- پێشڤەچوونا ڕویدان:

دیالۆگ ئێک ژ توخمێن هونەری یێن گرنگە کو کاریگەریێ دکەت سەر بزاڤا ڕویدانان. بڕێکا دیالۆگێ لڤین د کەڤیتە ڕویدانان دبیتە ئەگەرێ وەرار و پێشکەفتنا ئەوان تا دگەهیتە گرێ و چارەسەری و ئەنجامێ ڕویدانان. ((دیالۆگا شعری ئەو قالبێ زمانڤانییە کو ڕویدانان پێکدهینت، کارەکتەران دادمەزرینیت یێن کو شیانێن پاڵدان و پێشڤەچوونا ڕویدانان هەین ب نەبوونا کارەکتەران دیالۆگ ڕابەراتیا ڕویدانان دکەت لاوز دکەت دبیتە ئەگەرێ بێزاری و خاڤیا ڕویدانان هەر ژ دەستپێکێ تا دوویماهیێ)) (ارفیس، 2019/2020: 98). بەرەڤ پێشچوونا ڕویدانان ب دیالۆگا کارەکتەرانڤە گرێدایە، ب دەربڕینەکا دی ((دیالۆگ، زمان حاڵی کارەکتەرە، کارەکتەریش بنیات نەری کارەسات و رووداوەکانن)) (عەبدوڵڵا، 2008: 77). ئەو دیالۆگێن د ناڤبەرا کارەکتەران دهێنە ئەنجامدان، دبیتە ئەگەرێ دیاربوون ئاشکەرابوون نهێنیان و وەرارا ڕویدانان ل دەڤ وەرگری، ئانکو دشێن بێژین ڕویدان سەیر نابن ل دەڤ وەرگری، بەلکۆ پێشتر بڕێکا کارەکتەران زانیاری ئێک ل دویڤ ئێک ل دوور هوکار و ئەگەر دروستبوونا ئەوان ڕویدانان وەرگرتیە، بەلێ نەبوونا کارەکتەران دبیتە ئەگەرێ سستی و تەم و مژی و نەدیاربوون و ناڤئێکداچوونا ڕویدانان.

-6 جۆرێن دیالۆگێ د داستانێدا:

هەر وەکو بەری نۆکە مە ئاماژە ب ئەوێ چەندێ دایی کو دیالۆگ وەک تەکنیکەکا هونەرییا گرنگ دابەشکرنێن جۆرا و جۆر ژ لایێ ڤەکۆلەرانڤە بۆ هاتینەکرن. د ئەڤێ ڤەکۆلینێدا ل دویڤ سنورێ ڤەکۆلینێ بتنێ دێ باس ل دیالۆگا دەرەکییا نەڕاستەوخۆ کەین وەکو جۆرەکێ هەرە گرنگێ دیالۆگێ د داستانێدا.

-7دیالۆگا دەرەکی " Dialogue"

جۆرەکێ دیالۆگێیە هەر وەک ژ ناڤێ ئەوێ دیار کو لایەنێ دەرڤە یێ کارەکتەران نیشاندەت، واتە (ئەو ئاخفتنا د ناڤبەرا کارەکتەراندا ب دەنگەکێ بەرز و زیندی دهێتە گوتن) (دلال، 2016/2015: 23). ب واتایەکا دی ((ئەو دیالۆگە یاکو دەرڤەی خویەتییە و پێدڤی لایەنەکێ دی هەیە ، تاکو د گفتوگویدا پشکدار بکەت و د ناڤبەرا دوو کەسان یان پتردایە)) (بوروینة و مزهود، 2021: 14). مەبەست ژ دیالۆگا کارەکتەران ل گەل ناخێ خۆ نینە، بەلکو ئەو دیالۆگە یا کو دهێتە ئەنجامدان بڕێکا دوو کەسان یان پتر یان ژی ب پشکدارییا ڤەگێڕی ((لەم جۆڕە دا قسەکەر و گویگر لەیەک کاتدا هەم قسەکەرن هەم گوێگرن)) (سەعید و حمە،2018 : 310). دیالۆگا دەرەکی دەربڕینا هزر و بیر و بۆچوونان ژ لایێ کەسێ ئێکڤە ئاڕاستەکرن بۆ کەسێ دوویێ و بەرسڤدان ژ لایێ کەسێ دوویێ. د زۆربەیا دەقێن ئەدەبیدا دهێتە بکارهینان وەک چیرۆک، رۆمان، شعر...هتد، بەلێ شاعر د شعرێدا دیالۆگەکا جیاواز رێکدئێخیت دروستدکەت ژ یا چیرۆک و رۆمانێ، چونکی شعر وەک و رۆمان و چیرۆکێ بەر فرەهـ نینە کو شاعر بشێن ب دلێ خو سەڕەدەریێ ل گەل پەیڤان بکەت، لەورا دڤێت شاعر هشیار بیت و دیالۆگێن گونجایی ب کاربهینت کو نەبنە ئەگەرێ تێکچوونا جوانی و تام و چێژا دەقی. دیالۆگا دەرەکی ژی ل گورەی ڕۆلێ کارەکتەران و ڤەگێڕی دابەشی دوو جۆران دبیت ئەو ژی دیالۆگێن (ڕاستەوخۆ، نەڕاستەوخۆ). ل دویڤ سنورێ ڤەکۆلینێ بتنێ دێ باس ل دیالۆگا نەڕاستەوخۆ کەین.

-8 دیالۆگا نەڕاستەوخۆ:

جۆرەکێ دیالۆگا دەرەکییە، وەک دیالۆگا ڕاستەوخۆ د ناڤبەرا دوو کەسان یان پتر دهێتە ئەنجامدان، بەلێ ب شێوازەکێ نەڕاستەوخۆ دهێتە پێشکێشکرن. د ئەڤی جۆریدا کارەکتەر ڕاستەخۆ دیالۆگێ ل گەل ئێکدوو ئەنجام نادەن، بەلکو دیالۆگ ب شێوەیەکێ نەڕاستەوخۆ د ناڤبەرا ئاخفتنکەری و وەرگریدا دهێنە ئەنجامدان. ((لێڕەدا کەسێک لەدەرەوەی ڕوداوەکان دایەلۆگ پێشکەشدەکات بێ ئەوەی بەشداری تیادا بکات)) (عەزیز، 2016: 126). ڤەگێڕ ل سەر زارێ کەسایەتیان ب ڤەگێڕانا ڕویدانان ڕادبیت و کیژ ڕویدان لدەڤ گرنگ بیت ئەوێ ڤەدگێڕیت. جیاوازیا سەرەکی یا دیالۆگا نەڕاستەوخۆ ژ دیالوگا ڕاستەوخۆ ئامادەبوون و هەبوونا ڤەگێڕییە ب واتایەکا دی د ئەڤی جۆریدا ((ئاخفتنا کەسایەتییان دەقاودەق ناهێتە وەرگرتن، بەلکو بڕێکا نڤیسەری دهێتە ڤەگوهاستن)) (بەکر، 2009: 77). د ئەڤی جۆریدا کارەکتەر ب ڤەگوهاستنا ئاخفتنا د ناڤبەرا خۆدا ناڕابن بۆ وەرگری، بەلکو نڤیسەر ب ڤەگوهاستنا دەقا و دەق و وەک خۆ یان کورت و پوخت ئەوێ دیالۆگێ ڕادبیت، ڤەگێڕێ ب ڤەگوهاستنا ئەڤان دیالۆگان ژی ڕادبیت دبێژنێ ڤەگێڕێ هەمیتشتزان، چونک شارەزییەکا باش د لایەنێ نافخۆ دەرەکیێ کارەکتەراندا هەیە.

دیالۆگا نەڕاستەوخۆدا ڤەگێڕ ب زار دەڤێ کارەکتەران ڕویدانان ڤەدگێڕیت ئەڤێ چەندێ ژی ((لە ڕێگەی بەکارهێنانی جێناوی کەسی سێیەمی تاک و کۆی (وتی، وتیان، پرسی، پرسییان) یان ڕاستەوخۆ بە ناوهێنانی کەسی نائامادە دیاریبکرێت)) (محمود و حمە أمین، 2021: 252). نڤیسەر جێهناڤێ (ئەو, ئەوان) یێن کەسێ سیێ (تاک و کو) بۆ کارەکتەران بکاردهینت. جاران ڤەگێڕ هەمیتشتزانە و شارەزایی ل سەر هەمی ڕویدان و کارەکتەران هەیە، جاران ژی وەک ڤەگێڕێ کێمتشزانە وەک کەسایەتیەکێ باس ل ڕویدان و دکەت. ڤەگێڕ ڤەگێڕانا ئەوان ڕویدانان دکەت یێن کو د ڕابڕدوویدا هاتیینە ڕویدان، بەلێ دەمێ ڤەگێڕانا ئەوان ڕویدانان بۆ خواندەڤانی ڤەدگۆهێزیت بۆ دەمێ ئێستا (نوکە). ((مەرج نینە هەر لە رابردوو بێت، دەکڕێ باس لە داهاتووش بکات)) (موفتی، 2012: 214). ڤەگێڕ د ئەڤێ دیالۆگێدا باس ل ڕویدانێن بوری دکەت کو دبیت د نوکە و داهاتیدا ژی بهێنە ڕویدان.

هەڵبەت پشتی باسکرنا مێژوو و تێگەهـ و پێناسە و ئەرک و جۆرێن دیالۆگێ ب شێوەیەکێ تیۆری، د تەوەرێ دیتردا پڕاکتیزەکرن دێ ل سەر دەقێ داستانا زەمبیلفرۆش و جۆرێ دیالۆگا دەرەکییا نەڕاستەخۆ هێتەکرن.

-9کورتییا داستانا زەمبیلفرۆش:

داستانا زەمیلفرۆش ئێک ژ داستانێن ئایینی و سوفیگەریە. فەقیێ تەیران ئێکەمین کەسە کو سەرهاتیا زەمبیلفرۆشی د سالێن (1642-1549) وەک تێکستەکێ هوزانکی بنڤێست (ردێنی، 2008: 13). تەیران د داستانێدا ب ئەڤی شێوەی دەست ب ڤەگێڕانێ دکەت، کو زەمبیلفرۆش خورتەکێ جوان و فەقیر و خودان خێزانە، کاری ئەوی رۆژانە چێکرنا زەمبیلان و فرۆتنا ئەوان بۆ ل بازاری داکو نانەکێ پەیدابکەت. رۆژرکێ دەما کو د پێش کوچکا میرێ باژێریدا دبوڕیت، هەڤژینا میری دبینیت دلێ ئەوێ د کەفتێ ئەڤێ چەندێ بۆ خزمەتکارا خۆ ئاشکەرا دکەت، دبێژتێ هەرە ل گەل زەمبیلفرۆشی باخڤە و ڕازی بکە. خزمەتکار ژی ب شێوەیەکێ فەند و فێل دبێژت زەمیلفرۆشی کو میرێ زەمبیل دڤێن، لەورا تو چێکە هندەک سەلکێن باش بینە دێ میر حەقێ تە دەت. پشیتی کو زەمیلفرۆش زەمبیلا د ئینیت خزمەتکار دبێژتێ میری دیدارا تە دڤێت داکو بهایێ سەلکێن خۆ بێژی، لاو بێ هزر چوو د کوچکێدا بێ کو بزانیت فێلە دەما کو دەرگەهـ هەمی ل سەر هاتن گرتن زانی ئەڤە فەند و فیلە، پشتی کو زەمبیلفرۆش دگەهیتە ژۆر هەڤژینا میری دگەل دکەڤتیە گفتوگویێ بزاڤێ دکەت ب هەر شێوەیەکێ بیت زەمبیلفرۆشی ڕازی بکەت. خو بدەستڤە بەردەت و پەیوەندیەکا نەشرعی ل گەل دروست بکەت، ژبەر کو زەمبیلفرۆش مرۆڤەکێ دیندار ڕەوشت پاک بۆ ژ ترسا خودێ و شەرمزانەبوونا خۆ ل رۆژا قیامەتێ داخوازا خاتونێ ڕەت کر. ژ بۆ رزگار بوون ژ داڤێن خاتونێ و داکو بشێت ل سەر شەهوەتا خۆ زاڵ بیت داخوازێ ژێ دکەت کو رێکێ پێ بدەت دەستنڤێژا خۆ بگریت، پاشن دچیتە سەربانێ کوشکێ ل وێرێ دەست ب موناجات و لاڤایان دکەت ژ خودێ کو ئەوی رزگار بکەت ژ ئەڤێ بەلا و زەحمەتێ هەر وەکی ئیبراهیم و موسا و یونس،...هتد زرگار کرین. پاشن زەمبیلفرۆش خۆ ل سەربانێ کوشکێ دهاڤێتە خوار، بەلێ هەر ئەوی دەمیدا خودێ جبرائیلی دهنێریت و د کەڤیتە سەر ملێن ئەوی ب سڤکی دهێتە خوار، ژ داڤێن خاتوونێ رزگار دبیت. هەر د ئەوێ رۆژێدا ل دەمێ زەمبیلفرۆش ب دەستێن خالی دچیتە مال و دبێژیتە هەڤژینا خۆ کو میری سەلک ب زۆری ژێ وەرگرتن، ژن هەڤژینێ خۆ ب ئەوێ چەندێ ڕازی دکەت کو هەر کەسێ سەلک ب زوری برین دێ راسپاردەی خۆدێ کەین. ژنێ وەکو عەدەتێ هەر رۆژ تەنور هەڵکر بێ کو تشتەکێ ب کەتە د ناڤدا، داکو هەڤسو (جیران) شکا نەبن کو بێ خارن، لێ خودێ نعمەت ل گەل ئەوان کر تەنور پڕ کر ژ خوارنان وەکو خارنێن بهەشتێ.

-10دیالۆگا دەرەکییا نەڕاستەوخۆ د زەمبیلفرۆشیدا:

دیالۆگا دەرەکی وەک جۆرەک ژ دیالۆگێ مەبەست پێ ئەو ئاخفتنن یێن کو د ناڤبەرا دوو کارەکتەران یان پتردا دهێتە ئەنجامدان. گرێداییە ب لایەنێ دەرڤە یێ کارەکتەران، واتە ئەو ئاخفتنا ژ لایێ کەسەکێڤە یان چەند کەسان دهێتە ئاڕاستەکرن بۆ کەسەکێ یان چەند کەسێن دی، ئەڤجا ئەو کەسە بەرسڤ بدەت یان نە. دیالۆگا نەڕاستەوخۆ وەک جۆرەک ژ دیالۆگا دەرەکی، مەبەست پێ ئەو دیالۆگە یا کو کارەکتەر یان ڤەگێڕ ب زار دەڤێ کارەکتەران ڕادبیت ب ڤەگێڕانا ئەوان دیالۆگێن پێشوەخت د ناڤبەرا کارەکتەراندا هاتییە ڕویدان. ئەڤێ چەندێ ژی بڕێکا جێهناڤێن کەسی سێ (تاک ، کو) و چەندین دەستەواژەیان وەک (وتی، وتیان، پەسی، دەڵێ، پێڤەچوو، ...هتد) ئەنجامددەت.

ژبەر کو دەقێ زەمبیلفرۆش وەک دەقەکێ داستانی دهێتە هژمارتن ژ لایێ ڤەکۆلەرانڤە، داستان ژی ڤەگێڕنا بوویەرەکێیە کو د ڕابڕدوویدا یا ڕویدایی، لەورا پتریا ئەوان دیالۆگێن د داستانێدا دهێنە دیتن دیالۆگێن نەڕاستەوخۆنە. شاعر ب ڤەگێڕنا ئەوان ڕادبیت. داستانا زەمبیلفرۆش ژی ئێک ژ ئەوان داستانەیە کو شاعر وەکو ڤەگێڕێ هەمیتشتزان ب ڤەگێڕانا ڕویدانان رادبیت و دبیتە پرەک (ناڤەندەک) د ناڤبەرا خواندەڤان و کارەکتەراندا، ڤەگێڕ دیالۆگان ل سەر زارێ کارەکتەران بڕێکا دەستەواژەیێن (گوتی، دبێت) بۆ مە ڤەدگێڕیت. بەلێ ژ بەری کو ئەم باس ل جۆرێ دیالۆگێ بکەین ئەگەر ئەم بەرێ خۆ دانێ بۆ داستانێ بکەتن دێ بینین کو چەند کۆپلەیێن دەسپێکا داستانێ دیالۆگ نینن. تەیران داستانا خۆ ب ڤەگێڕانا سەرهاتییان و وەسفا کارەکتەران دەسپێکرییە. ڤیایە خواندەڤانی هزرەکا باش لدور داستانێ هەبیت پاشی دیالۆگان بەرجەستە بکەت، بۆ نموونە ل دەسپێکا داستانا زەمبیلفرۆشی دبێژیت:

دێ دێ هلۆن دیسان ب جۆش

جارەک ژ جارێ مەی بنۆش

بێژم قصا زەمبیلفرۆش

دا سەح بکین حکایەتی

زەمبیلفروش لاوێ رەوالە

ب کولفەت ئەهل و عەیالە

حوسنا یوسڤی ل بالە

حەق رضایێ قسمەتێ (تەیران، 2005: 200).

زەمبیل فرۆش لاوێ فەقیرە

د صنعەتێ خۆدا ئەسیرە

دائما یێ حەق ل بیرە

ڕاست ب کەرەستێ صنعەتێ (تەیران، 2005: 201).

هەلبەت بڕێکا ڤەگێڕانێ تەیران ڕەهەندێ سرۆشتیێ زەمبیلفرۆشی وەکو جوانی هەروەسا ڕەهەندێ جڤاکی و کار و ئاستێ زەمبیلفرۆشی یێ کۆمەڵایەتی بۆ خواندەڤانی دەتە دیارکرن، ، تاکو ل ئەوی رۆژا زەمبیلفرۆش ژ بو سەلک فروتنێ بەر دەرێ کوچکا میریدا د بوریت خاتوون دبینت و دل دکەفتێ لێ ئەڤیندار دبیت و دکەڤیتە د ئەڤینێدا و هەر ئەڤ چەندە بیتە ئەگەر کو خاتوونێ ئەڤێ نهێنێ بۆ جاریان ئاشکەرا بکەت، ل ڤێرێ دیالۆگ دەستپێدکەت.

ل دەمێ داستان د گەهیتە جهێن هەستیار ململانە بهێز دکەڤیت، ئێدی تەیران پەنایێ بۆ دیالۆگان دبەت. بڕێکا دیالۆگێن د ناڤبەرا کارەکتەراندا ئەگەرێ دروستبوونا ڕویدانان و ململانا و نهێنی و هەلۆیست و هەست و هزرێن کارەکتەران بۆ خواندەڤانی (وەرگری) دیار دکەت.

بۆ نموونە تەیران دیالۆگا د ناڤبەرا خاتوونێ و جارییدا بۆ مە ڤەدگێڕیت، ل دەمێ کو زەمبیلفرۆش ژ بۆ فرۆتنا سەلکان د بەر دەرگەهێ کوچکا میریدا د بۆریت هەڤژینا میری دبینیت و دل دکەفتێ فەرمانێ ل جاریی دکەت دبێژت:

ئەو لەطیفا رەش خومارە

جاری یەک ژۆردا هنارە

تو هەڕە بێژێ ب زارە

بینە سەر مەصلەحەتێ (تەیران، 2005: 204 -203).

د ئەڤێ کوپلەیێدا ئامادەبوونا ڤەگێڕی دیار دبیت ئەو ژی ب ناڤ هینانا خاتوونێ ب ئەڤی شێوەی (ئەو لەطیفا رەش خومرە، جاری یەک ژۆردا هنارە)، هەردیسان بڕێکا جێهناڤێ کەسێ سیێ د ناڤەڕاستێدا، کەواتە ڤەگێڕ ب شێوەیەکێ نەڕاستەوخۆ دیالۆگا د ناڤبەرا خاتوونێ و جاریا ئەوێدا ڤەدگێڕیت، سەبارەت ب نیازا خراپا خاتوونێ بەرامبەر زەمبیلفرۆشی. د ئەڤێ دیالۆگێدا ئاخفتن هاتییە ئاڕاستەکرن بۆ جاریێ بێ کو بەرسڤ هەبیت، خاتوون بۆ جاریێ د ئاخفیت و داخوازێ ژێ دکەت رێکەکێ بۆ ببینیت داکو زەمبیلفرۆشێ ڕازی بکەت بکەهیت مەرەمێن خۆ. ئەڤ دیالۆگە زانیار بەخشە، ب ئەوێ واتایێ ژ ئەنجامێ گفتوگۆیا د ناڤبەرا کارەکتەراندا زانیاری دگەهنە خواندەڤانی دەربارەی کارەکتەران. هەر د ئەڤێ نموونێدا ڕەهەندێ جڤاکی یێ خاتوونێ بو خواندەڤانی دیار دبیت کو ژ چینا بلندا کۆمەڵگەهێیە، هەروەسا خاتوون وەکو هەڤژینا میری خودان فەرمانە هەر داخوازیەکا ژ جاری یێن خۆ بکەت دڤێت بۆ بجهـ بینن بێ کو بەرسڤ بدەن یان ڕەت بکەن.

هەلبەت ژ بۆ بجهـ ئینانا دواکاریا خاتوونێ جاری هەوڵ و بزاڤان دکەت ب هەرەنگەکێ هەبیت زەمبیلفرۆشی ڕازی بکەت هەر وەکو فەرمان لێ هاتییەکرن، داکو بهێتە کوچکێدا و خاتوون بشێت پەیوەندیێ د گەل دروستبکەت حەز و ئارەزوو و مەرەمێن خۆ پێ تێر بکەت. ژ بۆ ئەڤێ چەندێ ژی جاری دچیت دگەل زەمبیلفرۆشی د ئاخفیت و دبێژتێ:

جاری یا د خەوفا خودێ نە

ئەو ب ڤێ لەهبێ د تێنە

میر ژ تە سەلک دڤێنە

لێ د گێڕن حیلەتێ

تۆ چێکە سەلکێد چاکە

بینە دەرگاهی بەهاکە

میر حەقێ تە دێ ئەداکە

شوغلەکە خێرا تە تێ (تەیران، 2005: 204).

ئەڤ دیالۆگا سەریدا ب شێوەیێ نەڕاستەوخۆ هاتییە پێشکێشکرن کو ڤەگێڕ ژی ڤەگێڕەکێ دەرەکیێ هەمیتشتزانە دەسپێکێدا وەسفا جاریێ دکەت، کەسەکا زیرەک بۆ سەردا برن و حیلەکرن ل زەمبیلفرۆشێ بو مە دەتە نیاسین و دیالۆگا جاری دگەل زەمبیلفرۆشێ ئەنجامددەت بۆ مە ڤەدگێڕیت. ل دەمێ جاری داخواز ژ زەمبیلفرۆشی دکەت کو هندەک سەڵکێن باش بۆ میری چێکەت بەرامبەردا میر دێ بهایی دەت، هەلبەت ئەڤ داخوازکرنا جاری ژ بۆ چێکرنا سەڵکان بۆ میری رێکەکە داکو بشێت داخوازا خاتوونێ ب جهـ بینیت کو ب هەر رێکەکا هەبیت زەمبیلفرۆشی بینیت سەر مەصلەحەتێ. ئەڤ دیالۆگە دبیتە ئەگەرێ پێشڤەچوونا ڕویدانان، ئەڤ دیالۆگە وەل خواندەڤانی دکەت کو هزر د پێشڤەچوونا ڕویداناندا بکەن کا دێ ب چ شێوە بن.

د بەردەوامیا ڕویداناندا ڤەگێڕ بەردەوامە ل سەر پێشکێشکرنا دیالۆگێن نەڕاستەوخۆ بڕێکا جێناڤی کەسێ سیێ و پەیڤا (دبێژت). دەما کو زەمبیلفرۆش سەلکان چێدکەت و دئینیت بەر دەرگەهێ کوچکێ جاری داخواز ژێ دکەت کو میری ببینیت، داکو بهایێ سەلکان بێژتێ. شاعر ب ئەڤی رەنگی دیالۆگا د ناڤبەرا جاری و زەمبیلفرۆشی بۆ مە ڤەدگێڕیت:

سەلک برن ب ژۆر هنارە

دیت جاری یەک هاتە خارە

میر ژ تە دڤێ دیدارە

دا تو بێژی قیمەتێ (تەیران، 2005: 205).

لاو دبێژت ما وەنینە

قیمەتا سەلکان چونینە

هندی پێ بدەت بۆ من بینە

ڕازیمە ب ێ قیمەتێ (تەیران، 2005: 206 -205).

ئەڤ دیالۆگا نەڕاستەوخۆ دەورەکێ گاریگەر هەیە ل سەر روونکرنا ڕویدانان و ئاشکەرابوونا نهێنیان ل دەمێ پێشڤەجوونا ڕویدانێن د ناڤا دەقیدا، کو گەلەک جاران ڤەگێڕ ب شێوەیەکێ زانیاریان دیار دکەت کو ژ لایێ کارەکتەرانڤە نامۆیە وەک (میر ژ تە دڤێت دیدارە، دا یو بێژی قیمەتێ). دیسان ئەڤ جۆرە دیالۆگە دبنە ئەگەرێ ورژاندنا خواندەڤانی و سەرنجڕاکێشانا ئەوی بۆ بەردەوامبوون ل خوێندن و دیڤچوونا زانیاریان و ئاشکەراکرنا نهێنان، ئانکو ئەڤێ دیالۆگێ کاریگەری هەبوو ل سەر خواندەڤانی کو دیڤچوونێ بکەت بزانیت چارەنڤیسێ کەسێ سەرەکی یێ ئەڤێ داستانێ دێ ب شێوە بیت نهێنیا گازیکرنا زەمبیلفرۆشی چییە ژ لایێ میریڤە و دێ چ ڕویدەت ل دەمێ دچیتە د کوچکێدا.

سەرەرای ئەڤێ چەندێ ژی ئەڤ دیالۆگە وێنەیێن دوو کارەکتەران بۆ مە دیار دکەت یا ئێکێ ژبەر کارکرن و مانا خۆ د کوچکێدا نەچارە گوهداریا خودانێن خۆ بکەت فەرمانێن ئەوان ب جهـ بینیت. یێ دووێ ژبەر هەژاری و دەستکورتی و دەستڤەئینانا پارەکێ ژ بۆ مالا خۆ ڕازییە ب هەر بەهایەکێ ب سەلکان بهێتەدا.

ژ نموونەیێن دی یێن دیالۆگێ شاعری د گەلەک جهاندا بێ کو ئاماژە ب پەیڤێن (گوت، گوتی، دبێ،...هتد) بدەت دیالۆگ پێشکێشکرینە، بەلێ د سەر ئەڤێ یەکێدا ژی خواندەڤان دشێت ب ساناهی ئەوان کەسێن دیالۆگێ ئەنجامددەن بنیاسیت و کارێ ئەوان ژی بزانیت. هەر وەکو ئەڤێ نموون ل خوارێ:

لاوکێ ڕاستی ڤ خۆدێڕا

بەر ژ ڤی رەنگی دگێڕا

من ژ تە نەڤێ چو زێڕا

من خلاس کە ژ زەحمەتێ (تەیران، 2005: 208).

ڤان چۆخەلا ڤـ بەر تە دکم

تە تێکڕا سۆر و زەر دکم

مسک و عمبەرا، ماوەر دکم

تو بەس بگر ڤێ حوججەتێ (تەیران، 2005: 209 -208).

ئەڤ چۆخ ژ بۆ من چێترن

هندی کو لەش پێ بسترن

پادشاهی ئەو قەبوول کرن

دا بچمە نیڤا هێشەتێ (تەیران، 2005: 209 -208).

ئەڤ دیالۆگا سەریدا ب شێوەیەکێ نەڕاستەوخۆ هاتییە پێشکێشکرن، گوشەنیگایا ڤەگێڕی وەکو ڤەگێڕەکێ دەرەکیێ هەمتشتزان زاڵە ب سەر گوشەنیگا کارەکتەراندا، لەورا ڤەگێڕ ئاگەهداری هەمی جمۆجوول کار و کریار و هزر و هەلۆیست و جۆرێ بیرکرنێ یێن کارەکتەرانە، گەلەک جاران ئاخفتنا خۆ ل سەر زمانێ ئەوان پێشکێش دکەت.

ڤەگێڕ دیالۆگێن د ناڤبەرا کارەکتەراندا ب شێوەیەکێ درامایی ڤەدگێڕیت. پشتی کو جاری ب فەند و فێل زەمبیلفرۆشی دبەتە ژوورا خاتوونێ، ل وێرێ خاتوون ل گەل زەمبیلفرۆشی دکەڤتە گفتوگۆیێ، خاتوون بزاڤێ دکەت ڕازی بکەت، داکو ل گەل بنڤیت بەرامبەردا دێ زێر و تشێن ب بەها پێشکێشی ئەوی کەت، بەلێ زەمبیلفرۆش خۆ بدەستڤە نادەت. ل ڤێرێ ئاستێ جڤاکی یێ خاتوونێ و زەمبیلفرۆشی بۆ خواندەڤانی دیار دبیت کو خاتوون ژنەکا زەنگین و خانەدانە زەمبیلفرۆش کەسەکێ هەژارە خاتوون د خوازیت ب دانا زێر و تشێن جوان و ب بەها ڕازی بکەت خو بدەسڤە بەردەت مەرمێن خۆ پێ تێر بکەت. مەبەستا تەیران زێدەتر ژ ئەڤێ دیالۆگێ ئەوە کو ڕەهەندێ دەروونی هەڵسوکەوت و ڕەوشت و ڕەفتارێن کارەکتەران بۆ مە دیار بکەت. بۆ نموونە د ئەڤێ دیالۆگێدا ئەو چەندە بۆ مە دیار دبیت کو دروستکرنا پەیوەندیان ژ لایێ هەڤژینا میریڤە ژ بۆ پرکرنا بوشایایی د ناڤ دەروونێ خۆدا ل گەل هەر کەسەکێ کو دل بکەفتێ تشتەکێ ئاساییە، هەر وەسا ئەڤ دیالۆگە پاکی و ڕەوشت بەرزی و ڕاستگویا زەمبیلفرۆش بۆ مە دیاردکەت. کو ناخوازییت ژ بۆ هیچ تشتەکێ مادی ئەڤان ڕەوشتێن بەرز ژ ناڤ ببەت، لەورا بزاڤێ دکەت ب هەر ڕێکەکا هەبیت ل سەر شەهوەتا خۆ زالبیت.

د نموونەیەکا دیتر ژ دیالۆگا نەڕاستەوخۆ، شاعر بڕێکا پەیڤا (دبێ) ل زار دەڤێ کارەکتەران دووپات دکەت کو ئەوە ڕویدانان ڤەدگێڕیت تەیران ب ئەڤی شێوەی دیالۆگا د ناڤبەرا خاتوونێ و زەمبیلفرۆشیدا بۆ مە ڤەدگێڕیت:

کچ دبێ لاوێ بیانی

لەو دبێم دا تو بزانی

من ژ بوو یا دل تو ئانی

دا ببینین حشمەتێ

لاو ژ خاتوونێ د بێتە

تو مە خازە یا دل دڤێتە

دا ژ حەق نەبن فهێتە

رووسپی بن ل قیامەتێ (تەیران، 2005: 209).

خاتوون دبێ چارە تونینە

شەرم مەکە وەرە نڤینە

من ب تە دایە ئەڤینە

دا بینم ژ تە لەزەتێ

لاو دبێ ترسم ژ جەباری

دو حەرام بینە دیاری

ئاگرەک وێ ل مە بباری

ئەز و تو بکەین تەوبەتێ (تەیران، 2005: 210).

ئەڤ دیالۆگا نەڕاستەوخۆ یا کو بڕێکا پەیڤا (دبێ) د ناڤ دەقیدا دهێتە دیتن ڤەگێڕانا ڕویدانەکەکێ ل دەمێ ڕابردوویدا هاتیە ڕویدان، بەلێ ژبەر کو ئەڤ دیالۆگە ب جێهاڤی کەسیێن ئێکێ هاتنە ئەنجامدان شێوازێ دەمێ نوکە وەرگرتییە و باس ل ڕویدانەکێ دکەت کو د ئایندەدا دبیت ڕویبدەت، ئەو ژی ئەگەر زەمبیلفرۆش ل سەر داخوازا خاتوونێ ڕازی بیت بچیت نڤینا ئەوێ.

شاعیر مفا ژ دیالۆگێ وەرگرتیە کومەکا زانیاریان دەربارەی ڕویدان، ململانێ، هەلۆیست، ئاست، روویێ چاک و خرابێ کارەکتەران بۆ مە دیار دکەت. بۆ نموونە کارەکتەر بڕێکا دیالۆگێ زانیاریان ب ئێکدوو د بەخشیت هەر وەکو د ئەڤێ دیالۆگێدا خاتوون زانیاریان د دەتە زەمبیلفرۆشی بۆ ڕاڤە دکەت کو مەرەم ژ بانگکرنا ئەوی ئەوە داخوازا دلێ ئەوێ بجهـ بینیت بێ شەرم خۆ بدەستڤە بەردەت. ل ڤێرێ روویێ خرابێ هەڤژینا میری بۆ خواندەڤانی دیار دبیت کو سەراری هەبوونا هەڤژینێ خۆ دل دکەڤتە کەسەکێ دی خیانەتێ دکەت. د خوازیت پەیوەندیەکا نەشرعی دروستبکەت، بەلێ ژبەر کوزەمبیلفرۆش مرۆڤەکێ پاک و ڕەوشت بەرزە ناخوازت ئەوی کاری ل گەل ئەنجامبدەت داخوازا خاتوونێ ڕەت دکەت. ژ بۆ رزگار بوون ژ ئەڤێ چەندێ دبێژتە خاتوونێ گوهداریا دلێ خۆنە ژبەر کو کرنا کارەکێ حەرام ب ئەڤی رەنگی دێ مە شەرمزار کەت و دێ روو رەشبین ل قیامەتێ خودێ دێ خەزەبا خۆ ل مەکەت.

د بەردەوامیا ڕویدان و ململانا د ناڤبەرا خاتوونێ و زەمبیلفرۆشیدا، ڤەگێڕ ب شێوەیەکێ نەڕاستەوخۆ دیالۆگ و ئاخفتنێن د ناڤبەرا هەر دوو کارەکتەراندا ڕویدایی بۆ خواندەڤانی ڤەدگێڕیت:

کچ دبێ باڤێ خەیالان

وەرە نێڤ دۆشەک و پالان

بێن بکە زۆلفان و خالان

دوورە رۆژا ئاخرەتێ

لاو دبێ یا بسک حەریرە

ئەو د پیرۆزبن ل میرە

چ حەددێ لاوێ فەقیرە

دەست بەتە ڤێ سوحبەتێ (تەیران، 2005: 211).

پشتی ململانا توندا د ناڤبەرا خاتوونێ و زەمبیلفرۆشیدا خاتوون هەمی هەوڵ و بزاڤان دکەت و گەلەک پێشنیار د دەتە زەمبیلفرۆشی داکو ل گەل رێککەفیت و خۆ نێزیک بکەت، بەلێ د بێ مفا بوون. ل سەر هیچ پێشنیارەکا خاتوونێ رێک ناکەفیت و هەمیان ڕەت دکەت، داکو شەرمزار نەبیت د ناڤ خەلکێدا روو سپی بییت ل رۆژا ئاخرەتێ، بەلێ خاتوون سۆرە ل سەر ئەنجامدانا ئەڤی کریارێ بێ کو هزر د ئەنجامێ ئەڤی کاریدا بکەت. د ئەڤێ دیالۆگێدا دبێژتە زەمبیلفرۆشی کو هزر د رۆژا ئاخرەتێدا نەکە وەرە ناڤ نڤینا و بێهن بکە زۆلف و خالان، زەمبیلفرۆش بەرسڤا ئەوێ ددەت وەسفا پرجا ئەوێ دکەت و دبێژتێ ئەو پرچا وەکو حەریریەی نەرم پیرۆز بیت ل میرە، هەردیسان زەمبیلفرۆش ژبۆ رزگار بوون ژ داڤێن خاتوونێ، تاکو خاتوون دەستا ژێ بەردەت باس ل جوداهییا د ناڤبەرا خۆ و خاتوونێدا دکەت. خۆ ب بچیک ددانیت بەرامبەر هەڤژینا میری دبێژتێ چەوا دێ چێدبیت کو ژنەکا دەولەمەند و خودان دەستهەلات حەز کورەکێ فەقیر و بێ دەستهەلات بکەت.

د ئەڤێ دیالۆگێدا لایەنێ دەرەڤە و ناڤخۆ یێن کارەکتەران بۆ خواندەڤانی دیار دبیت کو خاتوون وەک هەڤژینا میری و خودان هەڤژین جوان ژ چینەکا دەولەمەند یا کۆمەڵگەهێ بێ هزرکرن د رۆژا ئاخرەتێ و شەرمزار بوونا خۆ د ناڤ خەلکیدا، چەندین پێشنیارا د هاڤێتە بەر زەمبیلفرۆشێ ژ بۆ ئەنجامدانا کریارەکا نەدروست ژ بۆ خوشییا گیانی. هەر بڕێکا دیالۆگێ خواندەڤان د زانین کو زەمبیلفرۆش کەسەکێ فەقیرە ژ چینەکا هەژارا کۆمەڵگەهێ و ژ خودێ ترسە و هەردەم هزرا ئاخرەتێ دکەت، لەورا ب داخوازیێن خاتوونێ ڕازی نابیت.

هەلبەت د بەردەوایا ململانا د ناڤبەرا هەر دوو کارەکتەراندا ڕەت کرن و ڕازینەبوون ب داخوازا خاتوونێ، ڤەگێڕێ هەمتشزان بڕێکا جێهناڤێ کەسێ سیێ تاک باس ل دیالۆگا زەمبیلفرۆشی و خاتوونێ دکەت، ل دەمێ کو زەمبیلفرۆش داخوازێ ژ خاتوونێ دکەت بەری ئەنجامدانا ئەڤێ کریارێ دەستنڤێژا خۆ بشوت، تاکو ب حێجەتا شویشتا دەستنڤێژێ رێکەکێ ببینیت بشێت خۆ ژ داڤێن خاتوونێ رزگار بکەت.

لاوێ حوججەت گرتی گاڤێ

دێ طەهارەت کەم ب ئاڤێ

ئەو نزانیت دێ خۆ ئاڤێ

دوورە ژ ڤێ قەباحەتێ

ئەو شەپالا شوخ و مەستە

وێ دەما لاو ئاڤ د خوەستە

مەسین هلگرت داڤە دەستە

ژ بۆ تە بکم خزمەتێ (تەیران، 2005: 214).

ئەڤێ دیالۆگێ کارتێکرن ل سەر رەوتا پێشڤەچوونا ڕویدانان هەیە، ڕازیبوونا خاتوونێ ل سەر داخوازا زەمبیلفرۆشی ژ بۆ گرتنا دەستڤێژێ بەری کو ل گەل بنڤیت، دبیتە ئەگەر کو خواندەڤان هەست ب ئەوێ چەندێ بکەت کو ڕویدانەکا مەزن دێ ڕویدەت و هەست ب واقعیبوونا ڕویدانان بکەت.

پشتی ڕویدانا خۆ هاڤێنا زەمبیلفرۆشی ژ بانێ کەلها میری و پشتی خودێ جبریل هنارتی گرتی ب نەرمی ئینایە خوار شاعر بەردەوامیێ ددەتە ڤەگێڕانا ڕویدانان و دیالۆگا د ناڤبەرا زەمبیلفرۆشی و هەڤژینا ئەویدا ب شێوەیەکێ نەڕاستەوخو وەک ڤەگێڕەکێ هەمیتشتزان بۆ مە ڤەدگێڕیت ب ئەڤی شێوەی:

شوکر و مننەت ئەو لاو دخوەست

دیسان ب مال رابوو ب قەست

میری سەلک ستاندن ژ دەست

کێشا برین ب ظولمەتێ (تەیران، 2005: 221).

ژنێ هەبوو عەقلەک ل دۆر

هەرچی سەلک ستاندن ب زۆر

مە سپار پادشاهێ ل ژۆر

ئەدا بکت د قیامەتێ

ژنێ کو ئەو گۆتن دکر

یەقین ئەو میر قانع ترە

وەلیاخودێ چوو حازرە

تو عالمێ غەیبانیەتێ (تەیران، 2005: 222).

د ئەڤێ دیالۆگا نەڕاستەوخۆ دا هەڵویستێ هەڤژینا زەمبیلفرۆشی بۆ مە روون دبیت، نڤیسەر ب چاڤێن خۆ وێنەیێ کارەکتەرا نەسەرەکی پێشکێشدکەت. ڤەگێڕ وەسفا ژنێ دکەت ژنەکا ب عاقل و هاریکار دەتە نیاسین دەما کو زومبیلفرۆش ب دەستێن خالی قەستا مال دکەت دبێژیتە هەڤژینا خۆ میری سەلک ب زۆری ژ من وەرگرتن، هەڤژینا ئەوی وەک ژنەکا ژیر و تێگەهشتی ل بەر دلێ هەڤژینێ خۆ ددەت ، تاکو ب خەم نەکەڤیت بەرسڤا ئەوی ددەت دبێژتێ هەر کەسێ سەلک ب زۆری ژ تەوەرگرتن دێ هێلین هیڤیا خۆدیڤە ل رۆژا قیامەتێ حەقێ مە ژێ وەرگریت.

هەر د بەردەوامیا دیالۆگا د ناڤبەرا زەمبیلفرۆشی و هەڤژینا ئەویدا ڤەگێڕ بکارهینانا پەیڤا (گوتێ) بۆ مە دیار دکەت کو ئەوە ئەڤان دیالۆگان بۆ مە ڤەدگێڕیت. وەک ئەڤێ نموونا ل خوارێ:

ژنێ گوتێ گوهـ بدێرە

ئەم ئاگرەک بکن لێرە

وەکی دهـ وەک پێرە

بەتال نەکن ڤێ عادەتێ

ژنێ عاقل هەبوو ل بال

دا ئاگری هەلکەین ل مال

جیران نەبن فکر و خیال

مە ناڤێ زادێ شوبهەتێ (تەیران، 2005: 222).

د ئەڤێ دیالۆگێدا هەڵویستێ ژنێ وەک ژنەکا بهێز و ژیر و خوراگر بۆ خواندەڤانی دیار دبیت سەراری نەبوون و نەداریا نەبوونا پاریەکێ خۆارنێ د مالدا ئامادە نینە هیچ کەسەک ب ئەوێ چەندێ بزانیت، لەورا ژن پێشنارێ د دەتە زەمبیلفرۆشی ژ بۆ هەلکرنا ئاگری وەکی هەمی رۆژان داکو جیران و چ کەس شکانەبن هزر نەکن بێ خوارنن. ل دوماهیێ خودێ پاداشتا چاکی و باشیا ئەوان دکەت تەنورێ تژی دکەت ژ خوارنان.

-11 ئەنجام:

-1 د زەمبیلفرۆشا فەقیێ تەیراندا دیالۆگ وەکو تەکنیکەکا هونەریا گرنگ ب رێژەیەکا مەزن هاتییە ب کارهینان، ئانکو دشێن بێژین تێکستێ زەمبیلفرۆشی ل سەر بنیاتێ دیالۆگێ هاتییە ئافراندن، تاکو سەرنجا خواندەڤانی راکێشیت ب تێکستیڤە بهێتە گرێدان.

-2 تەیران وەکو ڤەگێڕێ هەمیتشتزان دیالۆگێن دەرەکیێن نەڕاستەوخۆ یێن کو د ناڤبەرا کارەکتەراندا هاتیینە ئەنجامدان د زەمبیلفرۆشێدا پێشکێشکرینە.

-3 زوربەیا ئەوان دیالۆگێن نەڕاستەوخۆ یێن د زەمبیلفرۆشیدا بەرجەستە بووین، دەربرینێ ژ هەلویست و هەست و هزر و سۆز و بیرکرن و ڕەهەندێ سرۆشتی و دەروونی و جڤاکیێ کارەکتەران دکەت، هەروەسا بووینە ئەگەرێ پێشڤەچوونا ڕویدانان و دیارکرنا نهێنیان.

-4 شاعری زۆربەیا دیالۆگێن نەڕاستەوخۆ ب دوو رێک و شێوەیان دەستپێکرییە، یا ئێکێ ئاخفتنا کارەکتەران بڕێکا پەیڤێن (دبێ، گوتی) پێشکێشکرییە. ڕێکا دوویێ بێ ئاماژەکرن ب ئەوان پەیڤان دیالۆگ پێشکێشکریینە.

-5 دیالۆگێن نەڕاستەوخۆ ب چەندین شێوازان د زەمبیلفرۆشیدا بەرجەستە بووینە، وەکو (رێککەفتن- نەرێککەفتن، داخوازی- بەرسڤ). بۆ نموونە وەک ئەوان دیالۆگێن د ناڤبەرا خاتوونێ و زەمبیلفرۆشیدا، خاتوون داخوازا رێککەفتنێ ژ رەمبیلفرۆشی دکەت ژ بۆ ئەنجامدانا کارەکێ نەدروست، بەلێ زەمبیلفرۆش بەرسڤا خاتوونێ د دەت، داخواز و رێککەفتنێ قەبوول ناکەت.

-6 شاعیر هەر چەندە باس د بوویەرەکا رابردوویدا هاتییە ڕویدان دکەت، بەلێ بڕێکا ئەوان دیالۆگێن نەڕاستەوخۆ یێن بکارهیناین گەلەک ڕویدان ب دەمێ نوکە ڤەدگێراینە.

-12لیستا ژێدەران:

ژێدەر ب زمانێ کوردی:

-1بەکر، درەخشان عەلی (2009). تەکنیکێن ڤەگێڕانێ د کۆمەلا کورتە چیرۆکێن (جەمسەرێ سیێ) یا(خالد سالح). گۆڤارا رووگەهـ . زاخۆ: سەنتەرێ زاخۆ بۆ ڤەکۆلینێن کوردی. 6. بپ 82-71.

-2بوتانی، نژین عمر حسن ((2010). ڕۆلێ شانۆیا زارۆکان د ئاڤاکرنا کەسایەتییا زارۆکیدا ژ قوناغا باخچێ (ڤەکۆلینەکا شلۆڤەکاری). ناما ماستەرێ. زانکۆیا دهۆک: کولیژا ئاداب.

-3تەیران، فەقیێ (2005). دیوانا فەقیێ تەیران. کومکرن و توێژاندن: سەعید دێرەشی. دهۆک: دەزگەهێ سپیرێز یێ چاپ و وەشانێ.

-4حاجی، عبدی (2008). چەند تیۆرکێن رەخنا ئەدەبی. دهۆک: دەزگەهێ سپیرێز یێ چاپ و بەڵاڤکرنێ.

-5رشید، فوئاد (2007). دەقێ ئەدەبی (ئەدگار، جێژ، بەها). هەولێر: دەزگایی چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس.

-6زێباری، نەوزەت ئەحمەد عوسمان (1999). رەگەزەکانی چیرۆک لە داستانی (مەم و زین)ی خانی دا شێکردنەوە. نامەی دکتورا. زانکۆی بەغداد: کوڵێژی پەروەردەی (ابن الرشید).

-7سەعید، جەلال ئەنوەر (2013). گفتوگۆ لە ڕۆمانی کوردی کرمانجیی خواروودا (2003 -1999ز). سلێمانی: بەرێوەبەرێتی چاپ و بڵاوکردنەوە.

-8سەعید، ناز ئەحمەد و حمە، ئەڤین ئاسۆس (2018). دیالۆگ و فڕەدەنگی لە شیعرە فارسییەکانی مەحوی دا. گوڤاری زانکۆی ڕاپەرین. سالی پێنجەم. ژمارە: 15. بپ 328 -305.

-9سالار، ئەحمەد (2008). کورسی بەها درامییەکان. سلێمانی: دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم.

-10سمو، ابراهیم احمد و قاسم، شڤان قاسم (2015). بەرجەستەبوونا تەکنیکا دیالۆگا درامایی د داستانا "شێخێ سەنعان" یا (فەقیێ تەیران) دا. گوڤارا زانکۆیا دهۆک (زانستێن مرۆڤایەتی و کومەلناس)، پەربەندا: 18. ژمارە: 1، بپ 191 -177.

-11سمۆ، ابراهیم احمد (2020). دڕاما کوردی خواست و دۆرهێل. دهۆک.

-12عەبدولقادر. ئەمین (2008). شعرییەت د رۆمانێن (سدقی هرۆری)دا. دهۆک: دەزگەهێ سپیرێز یێ چاپ و بەڵاڤکرنێ.

-13عبدالکریم، دڵان عثمان (2014). تێم لە کورتە چیرۆکی کوردیدا ساڵانی (2000 -1991). زانکۆی سلێمنانی: فاکەڵتی زانستە مرۆڤایەتییەکان: سکوڵی زمان.

-14عەبدوڵڵا، پەروین (2008). ڕەگەزەکانی دراما لە شعری لیریکی کوردییدا. سلێمانی: دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم.

-15عەزیز، تەلعەت محمەد (2016). شێواز لە چیرۆکەکانی (عەتا نەهایی)دا کۆمەڵە چیرۆکی زریکە بەنموونە. نامەی ماستەر. زانکۆی سەلاحەدین: کۆلێژی پەروەردە.

-16عومەر، موحسن ئەحمەد (2005). فەرهەنگی زاراوەی ئەدەبی. بەرگی یەکەم. هەولێر: دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس.

-17گولی، مسعود خالد (2002). فەرهەنگا گولی (فارسی – کوردی). دهۆک: دەزگەهێ سپیرێز.

-18محمود، فاضل مەجید و حمەأمین، سارا صدقی (2021). تەکنیکی دیالۆگی ناڕاستەوخۆ لە شعری نویێ کوردیدا. گوڤاری تۆێژەر، بەرگێ: 4. ژمارە: 1، بپ 278 -245.

-19مقداد، مەکنون محمەد تاهر (2010). دیالۆگ د درامایا کوردیدا (دەڤەرا بەهدینان وەک نموونە). ناما ماستەرێ. زانکۆیا دهۆک: کۆلیژا ئاداب.

-20موفتی، پەری ساڵح (2012). گێڕانەوە لە چیرۆکەکانی (ئەحمەد محمەد ئیسماعیل)دا. هەولێر: بڵاوکراوەی ئەکادیمیای کوردی.

-21نازێ. باڤێ (2012). فەرهەنگا تێرمێن وێژەیی. دهوک: رێڤەبەریا چاپ و بەڵاڤکرنێ.

-22ناوخۆش، سەلام (2006). فەرهەنگی ئوکسفۆردی نوێ. چاپی سێهەم. هەولێر.

ژێدەر ب زمانێ عەرەبی:

-1أرفیس، سعاد (2020/2019). الحوار في الشعر الشعبي بمنطقة بوسعادة (دراسة في البنیة و الدلالة). أطروحة مقدمة لنیل شهادة دکتوراە في العلوم. جامعة محمد بوضیاف المسیلة: کلیة الآداب واللغات.

-2ابوبکر، بختیار ابراهیم عزیز (2012). الحوار في خطاب جلیل القیسي القصصي. رسالة ماجستیر. جامعة صلاح الدین- اربیل: کلیة التربیة للعلوم الانسانیة.

-3البیاتي، بدران عبدالحسین محمود (2017). الحوار عند شعراء الغزل في العصر الأموي. عمان: دار غیداء للنشر والتوزیع.

-4الجبوري، نوفل حمد خصر (2011). الحوار في شعر عبداللە البردوني. عمان: دار غیداء للنشر والتوزیع.

-5الوتوات، عبداللە احمد عبداللە (2017). أسالیب الحوار في شعر ابن الوردي. المجلة العلمیة لکلیة التربیة. جامعة مصراتة: لیبیا. المجلد: 2، العدد: 8، ص: 66 -40.

-6أمال، بلمروک (2019). الحوار وملامح النزعة الدرامیة في الشعر الجاهلی "شعر الصعالیك أنموذجا". مذکرة ماستر. جامعة محمد خیضر بسکرة: کلیة الآدب واللغات.

-7 بوروینة، مسعودة و مزهود، سهام (2021). الحوار في المجموعة القصصیة "شرایین عاریة" لزکیة علال. مذکرة مقدمة لنیل شهادة الماستر. جامعة عبدالحفیظ بوالصوف – میلة: معهد الآداب واللغات.

-8بو سنینة، حسن (2021). الحوار قراءة في المصطلح والمفهوم. الجزء الثاني. مجلة کلیة الآداب و العلوم الإنسانیة جامعة قناة السویس. العدد: (37)4. ص 64 -40.

-9دلال، فرطاس (2016/2015). شعریة الحوار في دیوان (اللهب المقدس) لمفدي زکریاء. مذکرة مقدمة لنیل شهادة الماستر. جامعة محمد خیضر بسکرة: کلیة الآداب واللغات.

-10عبدالسلام، فاتح (1999). الحوار القصصي تقنیات و علاقات السردیة (دراسات أدبیة. بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.

-11عزیزي کنزة (2016). بنیة الحوار في روایة "کبریاء وهوی" لـ "جین أوستن". مذکرة مکلمة لنیل شهادة الماستر. جامعة العربي بن مهیدي أم البواقي: کلیة الآداب واللغات

-12فتحی، ابراهیم (1986). معجم المصطلحات الأدبیة. صفاقی: الجمهوریة التونسیة: المؤسسة العربیة للناشرین المتحدین.

-13فؤاد زعیتر و صوریة، ببون (2021). آلیة اشتغال الحوار في روایة وادي الجن لمبروک دریدي. مذکرة مقدمة ضمن متطلبات نیل شهادة ماستر LMD في تخصص أدب جزائري. جامعة محمد بوضیاف المسیلة: کلیة الآداب واللغات

-14محیي، ایمان حسین (2016). بنیة الحوار في روایة (بین قلبین) للروائي (علي خیون) دراسة فنیة. مجلة کلیة التربیة الأساسیة جامعة بغداد، المجلد: 22، رقم: 95، ص 78 -59.

ژێدەر ب زمانێ فارسی:

-1میرصادقی، جمال (1384). عناصر داستان. چ: نهم. تهران: نشر سخن.

ژێدەر ب زمانێ ئیگلیزی:

1- Bowden, K.K., Lin, G.I., Reed, L.I., Fox Tree, J.E. and Walker, M.A., 2016, November. M2d: Monolog to dialog generation for conversational story telling. In International Conference on Interactive Digital Storytelling (pp. 12-24). Springer, Cham.

2- Murfitt, T. and McAllister, J., 2001. The effect of production variables in monolog and dialog on comprehension by novel listeners. Language and Speech, 44(3), pp.325-350.

3- Schmitz, T.A., 2019. Epic Apostrophe from Homer to Nonnus. Symbolae Osloenses, 93(1), pp.37-57.

* ظةكولةريَ بةرثرس.

This is an open access under a CC BY-NC-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)