1. GİRİŞ

Bu bölüm tüm çalışmanın girişini oluşturmaktadır ve çeviri zorluğunun ifadesi ilk giriş olacaktır. Çeviribilim alanında en çok örnek verebilen bir alan olmasından dolayı ilk akla gelen yazılı çeviri alanıdır. Bu nedenle çalışmamız yazılı çeviriler üzerinedir. ‘‘Çeviri, bir yazının ya da konuşmanın bir dilden bir başka dile aktarımıdır’’ (Durukan, 2013, s. 17) . O zaman; yazılı çeviri kaynak dilde yazılmış bir metnin erek dile yazılı olarak çevrilmesidir.

Çeviri zorluğu, çeviri yaparken karşılaştığımız herhangi bir zorluktur. Bu da çeviriyi doğrulamak, yeniden incelemek, gözden geçirmek, yeniden yazmak veya üstesinden gelmemize ve anlamamıza yardımcı olacak bir sözlük veya bir tür referans kullanmayı gerektirir. (Ghazala, 2006, s. 17) Çeviri etkinliği, dil öğretiminde kullanılan en önemli etkinliktir, bu nedenle çeviri süreci sesbilimi, biçimbilimi, sözdizimi ve anlambilimi gibi pek çok dilsel zorluklarla karşılaşabilir. Çeviri sürecinde de diğer alanlarda olduğu gibi problemlerle ve zorluklarla karşılaşılması kaçınılmazdır. Çevirmenler, dille ilgili bir grup sorunlarla karşı karşıyadır. Çünkü her dilin kendine göre dilbilgisi kuralları vardır, her dilin kökeni diğer dillerden farklıdır ve bu dillerin her biri sözdizimsel, anlamsal, biçimsel ve sesbilgisel gibi farklı alanlarda birbirinden farklıdırlar. Bu da iletişim için büyük bir engel oluşturur. Bu nedenle farklı dil kuralları çeviri zoluklarına yol açmaktadır. Örneğin, alfabe ve dil yapısı Kürtçe’den Türkçe’ye çeviri yapılırken farkılaşır; çünkü Kürtçe sağdan sola olur, ayrıca Türkçe sondan eklemeli bir dildir fakat Kürtçe hem önden hem sondan eklemeli bir dildir. Bu da çevirinin karşılaştığı zorluklardan biridir.

Çeviri edimininde en önemli zorluklardan biri bilgi yitimidir. Vardar’a göre, çeviride temel zorluklardan biri bilgi yitimidir ve çevirmenin ana amcı bu yitimileri mümkün olduğunca indirgemektir (Vardar, 2000, s. 67). Bu bilgi yitimi; kaynak dilde yer alan sesbilgisel, sözdizimsel, anlamsal ve biçimsel unsurların hedef dildeki metne doğru bir şekilde yerleştirilmemesidir. Yazılı çevirilerde yapılan en zor iş çevirinin doğruluğudur. Çeviri karmaşık ve zor bir süreç olduğu için kapsamlı bir zihinsel çalışma gerektirir.

Genel bir şekilde yazılı çevirilerde sürekli karşılaşılan zorluklar; eski belgelerdeki silinmiş yazılar, çevrilecek dilde karşılığı olmayan kelimeler, ifade bütünlüğündeki hatalar, farklı mesleklere ait terimler, bölgesel lehçelere göre deyimler, ikilemeler, sloganlar, kısaltmalar, söz sanatları ve dil oyunları gibi zorluklardır. Bir de zaman sorunu da vardır, öğrencinin çeviriyi iyi bir şekilde yapması ve beli bir süre içinde teslim edebilmesi oldukça zor bir iştir.

Çeviride genel zorluklardan dışında, kültürel ögelerin aktarılmasında da problemler yaşanırlar. (Mounin, 1963, s. 236)’e göre, bir dili çevirmek için iki koşulu ön planda olması gerekir biri yabancı dili iyi öğrenme, diğeri o dili kulanan topluluğun kültürünü de iyi bilme. Kültürlerarası farklılıklar, çeviri sürecinde dikkate alınması gereken önemli bir faktördür.

Kültürel sorunlar, genel olarak yemek isimleri, kültürel çağrışımlar, manevi değerler ve sevgi ifade etme kavramları ile ilgili sözcükler gibi kültürel referanslar arasındaki farklılıklardan kaynaklanabilir. Çevirmenin kaynak ve erek kültürü çok iyi bilmelidir. Bazen, bazı kavramların karşı kültürde olmadığı için bu ifadeler aktarılamaz. Bu durumda, öğrenci ifadeyi hedef kültürüne aktarmaz veya kavrama açıklamk zorunda kalır, bu da anlam veya akıcılığın bozulmasına neden olabilmektedir.(Yalçın, 2015, s. 39)

Bir de, öğrenciler kaynak metinden kaynaklanan bazı genel zorluklarla karşılaşabilirler, kelimelerin veya yazmanın net olmaması, çevrilecek metnin üslubunun zayıflığı, yazım ve dilbilgisi hataları veya metnin bazı kısımları eksik olması gibi.

Çeviri metinlerinde meydana gelen zorlukların kaynaklarına başvurulması ve sonuçları açıklanıp analiz edilmesi ve açıklanması gerekmektedir. Çeviri metinlerdeki zorluklar ve nedenleri şu şekilde sınıflandırılır:

a. Kelimenin yetersiz kullanımı.

b. Dil duygusunun eksikliği.

c. Bağlamın yoksayılması.

d. Retoriğin dikkate alınmaması.

e. Alan terimlerinin dikkate alınmaması. (Yalçın, 2015, s. 86)

Ayrıca, öğrenciler noktalama işaretlerinde sıklıkla hata yaparlar. ‘‘Noktalama işaretleri, yazıya özgü bir uygulama yolu veya yöntemidir.’’ (Kurulu, 2000, s. 315) Noktalama işaretlerinin kullanım süreci bir dilden diğerine farklılık gösterebilmektedir. Öğrencilerin her bir noktalama işareti için uygun ve doğru konumu belirleyebilmesi gerektirir. Bu nedenle, noktalama işaretleri ve nasıl yerleştirileceği çevirinin zorlukları arasındadır.

Öğrenciler genellikle bir metni Kürtçe’den Türkçe’ye veya tam tersine çevirirken dil alanında farklı zorluklarla karşılaşırlar. Aşağıda sesbilimi, biçimbilimi, sözdizimi ve anlambilimi gibi en önemli ve yaygın zorluklardan bahsetmekteyiz.

2. Dil Alanında Çeviri Zorlukları:

Çevirmenler, dille ilgili bir grup sorunlarla karşı karşıyadır:

1. Ses Bilimi(Fonetik) Alanında.

2. Biçim Bilimi(Morfoloji) Alanında.

3. Söz Dizimi(Sentaks) Alanında.

4. Anlam Bilimi(Semantik) Alanında.

2.1. Ses Bilimi (Fonetik) Alanında Çeviri Zorlukları:

Öncelikle Türkçe ve Kürtçenin ses özelliklerindeki farklılıkları ortaya koyuyoruz ve elbette bu farklılıklar çeviri sürecinde zorluklara neden oluyor. Çünkü her dilin kendine özgü ses kuralları vardır. Öğrenciler başarılı bir çeviri yapmak istiyorlarsa bu iki dilin ses özelliklerini iyi bilmeleri gerekir.

Ses Bilimi

‘‘Dildeki seslerin özelliklerini inceleyen bilime ses bilim denir. Ses bilimi seslerin oluşumu, seslerin çıkış yerlerini ve seslerle ilgili olan tüm kuralları inceler.’’ (Hengirmen, 2015, s. 51)

Türkçede Sesler

Türk alfabesi Türk dilinde 29 temel sesten oluşur. Sesler, ses yolundan çıkışlarına göre önemli farklılıklar gösterir. Türkçedeki sesler ünlüler ve ünsüzler olmak üzere ikiye ayrılır. (Hengirmen, 2015, s. 67)

Ünlüler

Oluşumunda ses geçidi açık olan ve ses organları tarafından herhangi bir takıntıya uğratılmayan seslere ünlü(sesli) denir. Türkçedeki ünlüler şunlardır: ‘‘a, e, ı, i, o, ö, u, ü’’

Büyük ünlü uyumu; bir kelimenin ilk hecesinde kalın‘‘a, ı, o, u’’ ünlülerinden biri varsa soraki hecelerdeki ünlüler de kalın olmalıdır. Bir kelimenin ilk hecesinde ince sesli harflerden biri ‘‘e, i, ö, ü’’ varsa, ondan sonraki ünlülerin de ince olması gerekir. Ayrıca, küçük ünlü uyumunda bir kelimede düz ünlülerden sonra düz‘‘a, e, ı, i’’ yuvarlak ünlülerden sonra yuvarlak dar ‘‘u, ü’’ veya düz geniş ‘‘a, e’’ ünlüler bulunur.

Ünsüzler

Oluşumunda ses geçidi kapalı olan ve ses organları tarafından takıntıya uğratılan seslere ünsüz(sessiz) denir. Türkçedeki ünsüzler şunlardır: ‘‘b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z’’ (TDK, 2015, s. 78).

Kürtçe bir metni Türkçe’ye çevirirken öğrenciler genellikle bu ünlü uyumunda zorlanmaktadırlar. Çoğu zaman ilk hecede ince, ikinci hecede kalın harfleri yada ilk hecede kalın, ikinci hecede ince olarak yazmakta, ayrıca yabancı kelimelerin çoğu Türkçe ünlülerine uymadığından kalın ve ince ünlülerin bir arada bulunduğu kelimeler yabancıdır ve çoğu öğrenciler bu noktada hata yapmaktadırlar. Aşağıda örnekleri gösteriyoruz, aldığımız örnekler çalışmanın uygulama bölümünde öğrenciler tarafından yapılan çevirilerdir.

siyasetı→ siyaseti

şeklıda → şekilde

tekrarlemek→ tekrarlamak

doğrusulerle→ doğrusularla

yapımi→ yapımı

Kürtçede Sesler

Kürtçe alfabesi, Kürt dilindeki 33 temel sesten oluşur. Bunlardan 8’i ünlü, 25’i ünsüzdür.

Ünlüler (i ا، ه، و، وو، ۆ، ى، ێ، )

Ünsüzler (ب، پ، ت، د، ك، گ، ج، چ، ق، ف، ڤ، س، ز، ش، ژ، خ، ه، م، ن، ل، ڵ، ر، ڕ، و، ى) (دزەیى, ٢٠٢١, s. 75).

Kürtçe harflerinin şekil ve yazımı, Arapça harflerinin şekil ve yazımı ile aynıdır, sadece bazı seslerde farklılık vardır; ژ، ڕ، ۆ، ێ، گ، ڤ sesleri gibi. Elbette bu seslerin Kürtçe seslerin özellikleri çerçevesinde Arapça harflerinin yazılışından farklı yeni formlar oluşturabildiler. Eski Türk dilinde (Osmanlıca) olduğu gibi Arapça harflerini de biçim ve yazımda, tabi ki Türkçe seslerin şartlarında kullanmışlardır. Öğrenciler Kürtçe de en çok ünlülerde zorluk çekiyorlar. Özellikle Türkmen öğrencilerimiz, Türkçe bir metni Kürtçeye çevirirken ünlü harflerde zorluk yaşıyorlar. Genel bir şekilde her iki dilde seslerinin yapısının farklılığı çeviri sürecinde zoluğa neden olmaktadır.

2.2. Biçimbilim (Morfoloji) Alanında Çeviri Zorlukları:

‘‘Kelimeleri, kelime türlerini, kök ve eklerle ilgili her türlü konuyu, yani dilin yapısal özelliklerini inceleyen dilbilgisi dalına biçim bilimi denir.’’ (Hengirmen, 2015, s. 111)

Bu bilim, kelimelerin iç yapısını, işlevlerini ve oluşturuldukları kuralları inceler. Türkçe ve Kürtçe’inin biçimbilim alanında özellikleri şunlardır:

- Türkçe sondan eklemeli bir dildir, yani sadece son ekler vardır. Kürtçe ise ön ekler, iç ekler ve son ekler vardır, örnek olarak:

geliyor, okuldan, bitecek, biliyormusun, öğretmenlik

جل، و، بەرگ ← جل وبەرگ bu örnekte iç eklerdir.

بێ، هۆش← بێهۆش bu da ön eklerdir.

هۆش، مەند ←هۆشمەند bu da ise son eklerdir. (دزەیى, ٢٠٢١, s. 86)

Öğrenciler genellikle bir metni çevirirken bu eklerde hata yapıyorlar. Özellikle Kürtçe bir metni Türkçe’ye çevrildiği zaman bu eklerin nasıl düzenlendiği karıştırıyorlar.

- Türkçe kelimelerde kökler değişmez. Sadace kelimenin köküne gelen ekler değişerek yeni anlam birimleri oluşturur. (Hengirmen, 2015, s. 113) Ancak Kürtçe kelimelere ekler eklendiğinde zaman köklerini isim ve sıfatlara dönüştürür.

hareketsizlik, yazabilirmisin

isim ve sıfat ژمێریار → ژمێر →kök

kök → ڕێژ → ڕێژوان isim (ئەمین, ٢٠٠٩, s. 135)

- Türkçede sıfatlar isimden önce, Kürtçede ise isimden önce ve sonra gelirler.

güzel kız, büyük ev

ژنى یەکەم ، یەکەم ژن (یەکەم) kelimesi sıfattır, ama ilk ifadede isimden sonra, ikinci ise isimden önce gelmektedir.

Bu durumda öğrenciler çeviri yaparken zorlanacaktır çünkü her iki dil de isim ve sıfat sınıflandırmasında farklı özelliklere sahiptir, bu yüzden her iki dilin dilbilgisini iyi bilmeleri gerekmektedir.

- Hem Türkçede hem de Kürtçede özellikle öğrencilerimizin kullandığı (Orta Kürtçe veya Orta Kurmanci) dilde isimlerde cinsiyet yoktur. Bu da, çeviriyi kolaylaştıran bir noktadır.

Biçimsel zorluklar, söz konusu kelimeler, ekler ve köklerdedir. Bu nedenle öğrencilerin kaynak metinde kullanılan biçimsel özellikleri çeviri sırasında hedef dile dikkatli bir şekilde aktarmaları gerekmektedir.

2.3. Söz Dizimi(Sentaks) Alanında Çeviri Zorlukları:

‘‘Söz dizimi, tümce(cümle) bilgisi, sentaks, sözcüklerin ve eklerin tümce içindeki görevlerini, hangi dizilişlerde yer alabileceğini ve tümcelerin türlerini inceleyen dil bilgisi dalıdır.’’ (EKER, 2015, s. 337)

Söz dizimi, cümle malzemelerin seçimi, sıralanışı ve bu sıralanış esnasında meydana gelen değişiklikler gibi bazı hedeflere ulaşmak için kullanılır. Söz diziminde, kelimenin biçiminden değil işlevlerinden bahsetmekteyiz. Bu durumda söz dizimi, bu malzemelerin belirli bir dilin kuralları içinde birleştirilmesi ve düzenlenmesidir. (دزەیى, ٢٠٢١, s. 87)

Her dil kelimelerle kendi özel kurallarına göre davranır ve kelimeler arasındaki ilişkiler belirlenir. Kürtçe ve Türkçe kelimelerin sıralanışı kendi dilbilgisi kurallarıyla ilgilidir. Kürtçe kelime veya ögelerin(özne بکەر, nesne بەرکار, yüklem کردار) (کریم, ٢٠٢٢, s. 100) sıralaması Türkçedekiyle aynıdır ( özne, nesne, yüklem) (Hengirmen, 2015, s. 328). Örnek olarak:

Türkçe: ‘‘Ahmet filim izliyor.’’

Ahmet→ özne

filim→ nesne

izliyor→ yüklem

Kürtçe: ‘‘دەریا کتێبێکى کڕى’’

دەریا→ özne

کتێبێکى→ nesne

کڕى→ yüklem

Cümlelerin paralelliği nedeniyle çeviri işlemi sırasında sözdizimsel zorluklar ortaya çıkabilir. Bu nedenle öğrenciler çeviri sürecinde bu ögelerin sırasına dikkat etmelidir. Çünkü bu ögelerin dilbilgisi kuralları sayesinde çevirilen dilin cümlelerini kolaylıkla anlayabiliriz. Çeviri sürecinde cümle ögelerinin yer değiştirmesi kaynak metnin diline değil, hedef dilin kurallarına ve sistemine göre çevrilmelidir, yoksa sözdizimsel hatalarına ve çeşitli zorluklara neden olmaktadır. Böylece öğrenci çeviri metinde istenilen anlamı elde edemeyecektir.

Bir de çeviri sürecinde cümle bozuklukları da vardır. Cümle bozukluklarının temel nedeni, cümleyi oluşturan ögelerin söz dizimi kurallarına aykırı olarak kullanılmasıdır. Bunlardan:

- Eksiklik: cümlede herhangi bir ögenin olmamasıdır.

‘‘O maddede, çok güç karşı karşıya kalacaktır.’’

Cümlede (bir) kelimesi eksiktir, (çok) kelimesi (birçok) olmalıdır.

- Fazlalık: bir cümlede bazı kelimelerin gereksiz bir şekilde kullanılmasıdır.

‘‘Zaten o sistemin adı da vardır: Başkanlık sistemidir.’’

sistemi(dir) kelimesinde şu (dir) fazladır.

- Sıra yanlışlığı: bir cümlede önce gelmesi gereken ögelerin sonra ve sonra gelmesi gereken ögeler önce bulunmasıdır.

‘‘Cesetler çok denizde kaldıkları için şişmiş.’’ Şöyle olması gerekir:

‘‘Cesetler denizde çok kaldıkları için şişmiş.’’

- Uyumsuzluk: Bu da, cümledeki ögelerin birbiriyle uyumsuz olduğu anlamına gelmektedir.

‘‘Öğrencinin yaşam koşullarının artırılması gerekir.’’

(yaşam koşulları) ile (artırılmak) arasında bir ilişki yoktur. Yaşam koşulları artırılmaz, düzeltilir. (TDK, 2015, s. 294)

2.4. Anlam Bilimi(Semantik) Alanında Çeviri Zorlukları:

‘‘Dildeki her türlü anlam konusunu inceleyen dil bilgisi alanına analam bilimi denir.’’ Anlam biliminde genellikle çok anlamlılar, eşanlamlılar, zıt anlamlılar, anlam daralması, anlam genişlemesi, anlam değişmesi, bağlamsal, kavram gibi konular üzerinde durulmuştur. (Hengirmen, 2015, s. 379)

Anlam bilim alanında zorluklar, bir kelime, bir cümle veya bir ifade açıkça ve doğrudan anlaşılmadığında ortaya çıkar. Ya da yanlış anlaşılmış, çevirmenler tarafından hiç bilinmez veya standart sözlüklerde bulunmaz. (Ghazala, 2006, s. 19)

Anlambilim, çeviri sürecinde önemli bir rol oynar. Bu alan dilin kelimesinin anlamıyla davranmaktadır. En önemli çeviri zorluklarından biridir, çünkü eğer hedef metin tam anlamı elde edemezse, mesaj doğru bir şekilde iletilemez ve çeviri tamamen başarısız olur.

Böylece, farklı türlerdeki çevirinin eski çağlardan beri medeniyetler arasında kültür aktarımında büyük rol oynadığını ve şimdiye kadar çevirinin, bilim ve bilginin çeşitli dünya kültürleri arasında yayılmasında öncü rolünü oynamaya devam ettiğini görüyoruz. Yukarıda anlattıklarımızdan, çevirmenin (öğrencinin) çeviri sürecinde yaşayabileceği çeşitli çeviri sorunları olduğunu görüyoruz, çevirmenin mükemmel bir çeviri sağlamada başarılı olmak için, bu sorunlarla yüzleşmeye ve üstesinden gelmeye hazır olması gerekir.

3. Çeviri İşleminin uygulaması:

Her çeviri sürecini uygulamak için dilbilimin bilimsel bir analizi yapılmalıdır. Kat Ford’un dediği gibi çeviri, yazılı bir metnin kaynak dilden hedef dildeki başka bir yazılı metne aktarılmasıdır. Bu tanıma göre yazılı metnin çevrilen metin üzerindeki etkisi ortaya çıkar. Bu etki sadece yapılan çevirilerde ya da dilbilimin biçimbilim ve sözdizimi açısından aktarımında oluşmaz, aynı zamanda anlambilim alanıyla ele alınmaktadır. Bu da her iki dilin sözlüğü ve her iki metnin arasındaki eşanlamlılar sayesindedir. Çeviri sadece yazılı metnin çevirisi değil, metnin içeriğini ve anlamını da ele almaktadır. Bu durumda Widdowson şöyle diyor: ‘‘Kaynak dilden bir metin çevirirken, sadece cümlenin anlaşılmasını ve kurulmasını dilbilimin birimlerine göre göz önünde bulundurmak önemli değildir, önemli olan bu cümlelerin metindeki anlamı iletmek için nasıl kullanılacağıdır.’’ (يوسف، 1998، صفحة 35)

Buradan anlaşıldığı gibi çeviri, tıpkı bu çalışmada yaptığımız gibi, iki veya daha fazla metin arasındaki ilişkinin iki dil arasında bulunmasıdır. Ayrıca öğrenci belirli bir plan yaparken, çevirinin oluşumuna, biçimine ve anlamına çok dikkatli olmalıdır.

Bu aşamada, giriş bölümünde açıklandığı gibi sesbilimi, biçimbilimi, sözdizimi ve anlambilim alanlarındaki çeviri zorluklarını ele almaktayız. Şimdi de, Türkçe Bölümünün 3. sınıf öğrencilerinin Türkçe’den Kürtçe’ye yaptıkları çevirileri incelenip karşılaştıkları zorlukları tespit etmekteyiz.

Metin(1) :

ERBİL KALESİ

Erbil Kalesi tarihi kent merkezi olan Erbil, Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin bir kalesidir. Bu kale dünyanın en eski yerleşim şehri olduğu iddia edilmiştir. Kale 21 Haziran 2014 yılında Dünya Mirası Listesi’ne girmiştir. Son zamanlarda kaleyi yenileme çalışmaları devam etmektedir. Kale Erbil’in tam ortasında yer alır. Kale 5. Binyıl kadar uzanır. Bu Ebla tabletleri etrafında 2,300 M.Ö. tarihsel kaynaklarda ilk kez görünür ve Asur İmparatorluğu sırasında özel bir önem kazanmıştır. Erbil, o dönem Hristiyanlık, Abbasiler ve Sasani İmparatorluğu için önemli bir merkez olmuştur. Sonra 1258 yılında kalenin Moğol İmparatorluğu’nun eline geçmesiyle Erbil’in önemi azalmıştır. 20. yüzyılda kentsel yapısı önemli ölçüde evleri ve kamusal birkaç bina yok edilmiş. Kalenin restorasyonu için 2007 yılında Erbil Kalesi’ni yenilemek amacıyla Yüksek Komisyon kurulmuştur.

قەڵاى هەولێر

قەڵاى هەولێر ناوەندى مێژوویى شارى هەولێرە، قەڵاى حوکمەتى هەرێمى کوردستانە. وادادەنرێت کە ئەم قەڵاتە کۆنترین شارى جێنیشین بێت لە جیهاندا. وە لە ٢١-٦-٢٠١٤ خرایە نێو لیستى میراتى جیهانیەوە. بەم دواییانە دەستکراوە بە نۆژەنکردنەوەى قەڵا. قەڵا دەکەوێتە ناوەڕاستى شارى هەولێر. مێژووى قەڵا دەگەڕێتەوە بۆ هەزارەى پێنجەم. مێژووی تابلۆکانى ئێبڵا دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانى ٢٣٠٠ پێش زاینى کە بۆ یەکەم جار لە سەرچاوە مێژوویەکان دەرکەوت وە گرنگیەکى تایبەتى بەخۆیەوە بینى لەسەردەمى ئیمپراتۆریەتى ئاشوریەکان. هەولێر لەوسەردەمەدا ببوو بە ناوەندێکى گرنگ بۆ ئیمپراتۆریەتى کریستیانیەکان وعەباسیەکان و ساسانیەکان. پاش ئەوەى کە قەڵا کەوتە ژێردەستى ئیمپراتۆریەتى مەغۆلەکان لەساڵى ١٢٥٨دا گرنگی هەولێر کەمبۆتەوە. لەسەدەى ٢٠دا بە ڕێژەیەکى گەورە پێکهاتەى دەرەوەى لەگەڵ چەندین خانوو وبیناى گشتى روخێندرا. بۆ نۆژەنکردنەوەى قەڵاى هەولێر لەساڵى ٢٠٠٧ کۆمسیۆنێکى باڵایان دامەزراند.

دەقى وەرگێڕدراوى(1-1)

(................)

قەڵاى هەولێرى مێژووى لەناومەركەزى هەولێرە لە كوردستان بەناو بانگترين و يەكەم قەڵايە ئەم قەڵايە لە 21/حوزەيران/2014 شارى هەولێر بەو قەڵايە بەناوبانگە كە گەشتياريش روى تێدەكەن بە جۆش و خرۆشى زۆرەوە بۆى دەچن بەتايبەت كە لەم دواييانە بەشێكى نۆژەن كرايەوە رۆژانە خەڵك رِوى تێدەكەن بەتايبەت كەسى بيا كەروى تێدەكەن بۆ رەسم گرتن و زانيارى وەرگرتن دەربارەى قەڵاتى هەولێر لە ساڵى 1258 مەخۆلەكان ئيمپراتۆريان لەوێ دامەزراندوە لە ساڵى 2007 ئامانجى كۆمسيۆن بوو قەڵاى هەولێر.

Bu çeviride öğrenci zorluklarla karşılaşmış ve metni Türkçeden Kürtçeye çevirirken başarılı olamamıştır, çünkü birçok dilsel zorluklara karşılaşmıştır. Şöyle gösterebiliriz:

Katford’un bakış açısıyla çevirinin türüyle ilgili olarak, öğrencinin yaptığı çeviri kısmi çeviri (partial translation) yani eksik bir çeviridir. Çünkü metin içeriğinin bir kısmı Kürtçeye çevrilmemiş ve bambaşka kelimeler ve cümleleri yaptığı çeviriyle karıştırılmıştır. Bu da, öğrencinin çoğu durumda kaynak dilden (Türkçe) bazı kelimeleri hedef dile (Kürtçe) çevirememesinin bir sonucudur. O zaman aktarmaya ve diğerleriyle karıştırmaya zorlanmaktadır.

Sesbilimiyele ilgili, burada öğrenci Kürtçe sesbilimini dikkate almamış, çünkü (مەخۆلەكان) kelimesine bakıldığında yalnış çevrilmiş ve Türkçe harflerinde (ğ) yumuşak (g) Kürtçede karşılığı (خ) sesi değildir, (غ) sesidir, yani (مەغۆلەکان) yazmalıydı. Ayrıca, (رو) kelimesinde ünlü (وو) kullanmalıyıdı.

Biçim biliminde öğrenci birçok zorluklarla karşılaşmış bunlardan; çevrilen metinde (لەناومەرکەزى) kelimesinde Kürtçede varolmasına rağmen, (ناوەند,سەنتەر) kelimeleri kullansaydı daha doğru olurdu, çünkü burada öğrenci, Kürtçede de Türkçede olduğu gibi aynı kelimeyi kullanmış. Bu da öğrencilerin metinleri çevirmek için yeterli kelime hazinesine sahip olmadığı anlamına gelmektedir. Ayrıca (رو) kelimesinin yazılışı yalnıştır, çünkü (ر) harfinin kalın (ڕ) ve و) (harfinin ise (وو), ((ڕوو olması gerekmektedir. Başka bir kelime de (كەسى بيا)dir, bu kelimeyi okuduğumuzda anlamsız gelir, çünkü eksik harfleri vardır, bu yüzden tam anlamı aktarılamaz.

Cümlelere gelince, çevrilen metindeki cümleler birbirine girmiş, cümle sırası yoktur ve cümlelerin nerede başlayıp nerede bittiği belli değildir. Bütün metni bir cümleyle bitirmiştir. Hatta öğrenci kaynak metinde olmayan bazı cümleler kullanmıştır. Bir cümleyi örnek olarak alalım:

kaynak metindeki bir cümle:

‘‘Kalenin restorasyonu için 2007 yılında Erbil Kalesi’ni yenilemek amacıyla Yüksek Komisyon kurulmuştur.’’

bu cümlenin çevrilmesi hedef dilde şöyle olması gerekir:

بۆ نۆژەنکردنەوەى قەڵاى هەولێر لەساڵى ٢٠٠٧ کۆمسیۆنێکى باڵایان دامەزراند.

Oysa öğrencinin yaptığı çevriyi şöyledir:

لە ساڵى 2007 ئامانجى كۆمسيۆن بوو قەڵاى هەولێر.

Görüldüğü gibi çeviri kaynak metnin cümlesi ile uyuşmaz ve anlamsız bir cümledir. Öğrenci, çevirinin amacına odaklanmamış ve kaynak metnin genel bağlamını dikkate almıştır.

Öğrencinin bu çeviride karşılaştığı bir diğer zorluk; o da anlam bakımındandır, kaynak metindeki dil yapısını (kelimeyle cümleleri) çıkarmak ve hedef dile başka anlam içeriği vermektedir. Öğrenci metnin kavramını ve ifade edici önemini dikkate almamıştır.

Öte yandan, noktalama işaretlerinin kullanımı yazıda metni sözdizimi ve anlamsal düzeyinde ayırmak için kullanılır. Yazının yapısı ile konuşma arasındaki anlamsal ilişkiyi tanımlanmaktadır. Hedef dildeki noktalama işaretleri çeviri sürecinde cümleler arasındaki ilişkiyi göstermede önemli bir role sahiptir. Ayrıca öğrenci hedef dilin dilbilgisi yapısına göre işaretleri kullanmalıdır. Fakat bu çeviride noktalama işaretlerine göre çevrilen metin çok zayıftır. Çünkü öğrenci, kaynak dilden hedef dile çeviri sürecinde noktalama işaretlerinin kullanımını dikkate almamıştır.

Bu aşamada ise Türkçe Bölümünün 4. sınıf öğrencilerinin Kürtçeden Türkçeye yaptıkları çevirileri incelenip karşılaştıkları zorluklar tespit etmekteyiz.

Metin (1)

زورترين وينە شيعريەكانى نەژاد لە تاقيكردنەوەيەكى واقعى خوديەوە دەرچووە. هەندى جاران گەلى بابەت و رووداوى راميارى خستوتە بەرباس لەم وينانەدا. سەرەراى ئەمەش دووپاتكردنەوەى بەكارهيناوە بو داهينانى وينەكانى .

Nejad’ın çoğu şiir imgeleri kendi gerçek tecrübelerinden ortaya çıkmıştır. Bazen bu imgelerde bazı siyasi konu ve olayları anlatmıştır. Tüm bunlara rağmen imgelerini ortaya koymak için vurgular kullanmıştır.

Çevrilmiş Metin (1-1)

En çok neJad şiirlerinin resmi gerçek bir denetimde çıkmış. Bazen, Çok konu ve ramiyari olayı bahıs etmiş. Buna rağmen resimleri için tekrarlanması kullanmıştır.

Öğrenci, bu metni çevirirken hedef dilindeki seslerle ilgili çok fazla zorluklarla karşılaşmamıştır. Ancak (bahıs) kelimesi yabancı olduğu için Türkçenin ses kurallarına (ünsüz, ünlü) uymadığından (bahis) şeklinde yazılmalıyıdı.

Çoğu zaman öğrenciler bu aşamada çeviri yaparken zorlanırlar. Örneğin, yukarıdaki metin (neJad şiirlerinin) kelimelerinde ad tamlaması yanlış bir şekilde kullnılmış; (Nejad’ın şiirleri) olması gerekir. Kaynak metindeki (وينە شيعريەكان) kelimesinde sözcüğün sözcüğüne çeviri yapmış (şiirlerinin resmi), ancak (وينە) kelimesi Türkçe’de (resmi) veya (resim) olarak karşılığı değildir, (imge) kelimesi kullanılır. Kaynak metinde kastedilen (şiirsel imge) kelimesidir. Ayrıca, bu (çok) kelimesi yerinde (lar, ler) çokluk ekleri kullansaydı daha iyi olurdu, örneğin; (konular) yada (ramiyari olayları). Zaten (ramiyari) kelimesi Türkçe’de yoktur ve (siyasi yada politika) karşılığıdır. Öğrenciler Türkçe dilbilimi hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları ve kelimeleri birbirleriyle nasıl ilişkilendireceklerini bilmedikleri için büyük hatalara düşmektedirler.

Bu hatalar çeviri sürecinde dilsel zorluklara neden olur. Örnek olarak; (bahıs etmiş) kelimesinde (etmek) fiili yardımcı fiillerden^* biridir ve etmek fiilinden önce gelen kelimenin son hecesinde ses değişimi olursa etmek fiili bu kelimeyle bitişik yazılır (Hengirmen, 2015, s. 265). Bu yüzden (bahis-etmek→ bahsetmek) şeklinde yazılır. Ayrıca, öğrenciler eklerin kullanmakta da zorlanırlar. Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğu için bu eklerin nasıl kullanılacağını çok iyi bilmeleri gerekir, çünkü çeviri sırasında eklerde yapılacak basit bir hata kelimeyi, cümleyi veya ifadeyi tamamen değiştirebilir. Çoğu öğrencilerimiz kaynak metinde (دووپاتكردنەوە) kelimesi yerinde (tekrar veya tekrarlamak) kelimeleri kullanmışlar, ancak (vurgulamak) kelimesi kullanılmalıyıdı. Çünkü Kürtçede (دووپاتكردنەوە) kelimesi tekrarlamak değildir bir şeyi vurgulamak demektir. Bu da, öğrencilerin Kürtçe olan ana dillerinde bile yeterli kelime hazinesine sahip olmadıkları ve hatta kelimelerin tam anlamlarını bilmedikleri anlamına gelmektedir.

Bu noktada çeviri örneklerini cümle olarak alıp cümle ögelerinin kullanım sırasının doğru olup olmadığını kontrol ettikten sonra cümleleri inceleyerek öğrencilerin karşılaştığı çeviri zorluklarını ele almaktayız.

- En çok neJad şiirlerinin resmi gerçek bir denetimde çıkmış. → Nejad’ın çoğu şiir imgeleri kendi gerçek tecrübelerinden ortaya çıkmıştır.

Çevrilmiş metnin bu cümlesinde özne Türkçe sözdiziminde cümlenin başında gelir. Sadece bu cümlede (Nejad) kelimesi cümlenin öznesi olduğu için cümlenin başına konulmalı ve yazıda ilk harf büyük yazılmalıdır. Ayrıca, (çıkmış) kelimesi cümlenin yüklemidir ve cümleyi daha güçlendirmek için (çıkmıştır) yazılmalıydı. Diğer cümlelerde de ögeler yerindedir, ancak ikinci cümlenin yükleminde (bahsetmiş→ bahsetmiştir) eki eksiktir.

Bu aşamada çevrilen metin anlam açısından bir bütün olarak ele alınmaktadır. Yukarıdaki çevrilen metne bir bütün olarak bakarsak anlamsız olarak görünmüyor, ancak bazı yerlerde kelimelerin yanlış kullanımından dolayı bir yanlış anlaşılma olmaktadır. Örneğin:

- Bazen, Çok konu ve ramiyari olayı bahıs etmiş. → Bazen bu imgelerde bazı siyasi konu ve olayları anlatmıştır.

- Buna rağmen resimleri için tekrarlanması kullanmıştır. → Tüm bunlara rağmen imgelerini ortaya koymak için vurgu yapmayı kullanmıştır.

Burada öğrenci kelimesi kelimesine çevirmiştir. Bu tür çeviriler cümlenin bütününde anlamsal bir eksikliğe neden olmaktadır. Böylece metnin tamamını orijinal anlamından uzaklaştırmıştır. Dediğimiz gibi çevirilerde en zor olan şey çevirinin doğruluğudur. Çeviri sürecinde, anlam biliminde bu ayrıntılara dikkat etmeli, aksi halde cümlelerde uyumsuzluk ve anlamsızlık meydena gelmektedir.

SONUÇ

Araştırmanın sonunda bu sonuçlara ulaştık:

1. Öğrenciler (çevirmenler) anadilin ve ikinci dilin, dil ve dil seviyeleri hakkında yeterli bilgiye sahip değildir.

2. Her iki dilin kültürü ve sözlüğü konusunda yeterli denemeye sahip değiller.

3. Anlam sözlüğü açısından çok zayıftırlar.

4. Öğrenciler kelime hazinesi bakımından yeterli bilgiye sahip değiller.

5. Noktalama işaretlerini bilimsel olarak kullanılmamaktadır.

KAYNAKÇA

Durukan, E. (2013). Çeviri KuRAMLARI Giriş. İstanbul: Değişim Yayınları.

EKER, S. (2015). ÇAĞDAŞ TÜRK DİLİ. ANKARA: GRAFİKER.

Hengirmen, M. (2015). Türkçe dilbilgisi. ANKARA: ENGİN YAYINEVİ.

Kurulu, Y. (2000). Türk Dili Çeviri Sorunları Özel Sayısı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.

Mounin, G. (1963). Les Problèmes Théoriques de la Traduction (Edition Gallimard b.). Paris: Gallimard.

TDK. (2015). Türk Dili ve Kompozisyon. BURSA: EKİN.

دزەیى, ع. م. (٢٠٢١). زمانەوانیى گشتى. هەولێر: AWER.

کریم, ئ. ع. (٢٠٢٢). ستراتیژە کۆزمانەوانییەکان لە فێربوونى زمانى دووەمدا. هەرێمى کوردستان: هێڤى.

يوسف, م. ح. (1998). كيف تترجم. الكويت: الطبعة الاولى الجامعة الامريكية.

ئەمین, و. ع. (٢٠٠٩). ئاسۆیەکى ترى زمانەوانى. هەولێر: دەزگاى ئاراس.

* Yardımcı Fiiler: İsim soylu kelimelerle birleşik fiiller kuran olmak, etmek, eylemek, kılmak fiillerine yardımcı fiiller denir. Daha fazla biligi için bkn. (Hengirmen, 2015, s. 264)